Rafiq Hümmət 1965-ci il fevralın 13-də Borçalıda – Gürcüstanın Bolnisi rayonunun Darvaz kəndində anadan olub. 1982-ci ildə doğma kəndində orta məktəbi, 1991-ci ildə S.S.Orbeliani adına Tbilisi Dövlət Pedaqoji Universitetinin filologiya fakültəsini bitirib. Həmin ildən etibarən bir müddət “Sovet Gürcüstanı” (indiki “Gürcüstan”) və Rustavi şəhərində nəşr olunan “Region” qəzetlərində çalışıb. 1998-ci ildən bir neçə il Bakıda yaşayıb və burada bir çox mətbu orqanlarla, o cümlədən “Şərq”, “Faktor”, “Yeni Azərbaycan” qəzetləri ilə əməkdaşlıq edib, “Milliyət” qəzetinin baş redaktoru olub. 2000-ci ildə Azərbaycanda gənc yazarlar üçün təsis olunmuş Prezident təqaüdünə layiq görülüb. 2004-cü ildə Gürcüstana qayıdıb və Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gürcüstan bölməsinin sədri seçilib, dilimizdə “Ədəbi Gürcüstan” adlı qəzet nəşr etdirib. 2009-cu ilin yazından Tbilisidəki “Varlıq” Mədəniyyət Mərkəzinin sədri, “Varlıq” həftəlik qəzetinin baş redaktorudur.
Rafiq Hümmət ədəbi-bədii yaradıcılıqla gənc vaxtlarından – ötən əsrin 80-ci illərindən məşğul olur. Bir neçə kitabın, o cümlədən “Salam, dünyanın yiyəsi…” adlı şeirlər kitabının müəllifidir. Onun toplayıb nəşrə hazırladığı və 2007-ci ildə Tbilisidə nəşr etdirdiyi 548 səhifəlik “Ədəbi Gürcüstan” almanaxı ədəbi dairələrdə böyük maraqla qarşılanıb. Yüzədək kitaba redaktorluq edən R.Hümmətin rəhbərliyi ilə “Koroğlu” eposu, “Min bir Azərbaycan bayatısı” və “Hekayələr və nağıllar” toplusu iki dildə – gürcü və Azərbaycan dillərində hər biri ayrıca kitab halında nəşr olunmuşdur.
Bədii tərcümə ilə də məşğul olan Rafiq Hümmət çağdaş gürcü və rus poeziyasından bir çox nümunələri dilimizə çevirərək nəşr etdirib. Gürcüstan-Azərbaycan ədəbi əlaqələrinin inkişafında Rafiq Hümmətin xüsusi xidməti vardır.
RƏMİŞƏ Çox-çox uzaqda buludlu, buludsuz səmanın altda baş əydiyimiz baş, baş əyib, sarılıb gitaraya. Nəsə pıçıldayır pərdələrdə gəzə MÖCÜZƏ BARMAQLARA. O da salıb ardınca aparır bizi anlatmaq istədiyi müqəddəs aləmə sarı. Anlamarıq, sevərik, sevgidən ağlarıq. Ağlat bizi Rəmiş, ağlat. Özüm-özümü ağlada bilmirəm içimdəki ağrılara. Məni boğan hıçqırtıları hönkürtülərə çevir, boğuluram. Gör nə qədər yol gəlmişəm… Ağlat məni – baxım ağlayım, eşidim ağlayım, udum ağlayım – doyum. Doya bilmirəm, nə sənli musiqidən, nə belə ağlamaqdan. Muzeylik barmaqlarınçün çox gələcəyik dalınca. Nə vaxtadək döyüb ağladacaqlar. Düz, sən ağlat bizi. Ağlat. 26.02.2002. Müəllif: Rəfail Tağızadə
MƏKANSIZ MEDİA MƏKANI Aprel döyüşlərinin şəhid qəhrəmanlarına (3-cü) ithaf Ölkədə baş verən ən adi siyasi-hərbi silkələnmələr informasiya cəbhəsinin immun sistemini bir qayda olaraq risk zonasında məhşər ayağına çəkir. Əsl düşmənimiz – qabarmalardan sonrakı nişanələr, tərəddüd, güman, şübhə kimi xarakterizə oluna biləcək çatlar isə daha çox sərtliyi ilə yadda qalır və heç bir güzəşt tanımır: qüsurları islah etmək üçün lazım olan zaman, şans, macal anlayışları ən zəruri ehtiyac bazasında öz məğlubiyyətini hərəkət dinamikasını itirməklə ifadə edir! Çünki (arxa cəbhədə) həvəskarlara xas kobud səhvlərin qarşısında bəzən (ön cəbhədə) hətta ən müasir hərbi biliklərlə yüklənmiş, yüksək çinli peşəkar hərbçilər belə tab gətirmir:Analar oğul, xanımlar ər, övladlar ata, Vətən ƏSGƏR itirir!.. Tariximizin ən böyük faciəsilə taleyimizin ən böyük ironiyası arasındakı fərq zamanın yuvarlaq qanunlarına boyun əymir. Əsl vətənpərvərlər vətənpərvərlik haqqında danışanların çörək ağacına çevrilib. Daha yaddan çıxmış həqiqətləri ötəri həzzlərin dəbdəbəli saraylarında axtarmaq heç kimin ağlına gəlmir. Hər gün oğru pişik kimi sevinə-sevinə evimizə daşıdığımız bərəkətin mayası şəhid qanı ilə yoğrulub. Di gəl, tox gödənimiz yaddaş mərəzimizin ağrı-acısını axıradək yaşamağa macal vermir. Dağdan ağır dərdlərimizlə yarımçıq doğulmuş uşaq kimiyik! Yoxsa bunu bilməyə nə vardı! Məglubiyyətimizin əsl ünvanı zəbt olunmuş torpaqlarımız, o torpaqlarda gecə-gündüz kiprik qapamadan düşmənlə göz-gözə dayanan oğullarımız deyil! Özündə cəsarət tapıb çirkli əllərini çamura atanlar sinirləndiyimi düşünməsinlər. Onsuz da Azərbaycan əsgərini mənim qədər mənən tanıyan, onun qəhrəmanlığına şəxsən şahidlik edən çox az yaradıcı adam var. Bu düşərgədə keçirdiyim iyirmi ildən artıq zaman kəsimi həyatımın ən şərəfli səhifəsi, qürur mənbəyidi. Çünki biz heç vaxt cəbhədə uduzmamışıq! Bu gün də uduzmuruq!.. Məglubiyyətimizin əsl ünvanı başkəndimizdi, başkəndimiz! Bu qəfil və qəti nidanı məqamgirlərin “yeminə” çevirməmək üçün dərhal sual verirəm (çünki həyat məni həmişə ehtiyatlı olmağa vadar edib): İnformasiya cəbhəsinə xərclənən milyonlarla vəsait dövlətin sığorta haqqını, görəsən, niyə ödəmir?!! Görəsən müqayisəyə gəlməyəcək diqqət və qayğının müqabilində niyə bu haqq ölkənin birinci şəxsinə, Ali Baş Komandanına qaytarılmır! Çünki o vəsait delitantlarin əlinə keçən kimi öz həqiqi missiyasına, təyinatına xəyanət edir, forma və məzmununu itirir, yolunu azır! Hər fürsətdə özünü gözə soxan “poçt göyərçinləri”nin, fəxri ad, mənzil, vəzifə davasına qalxan media “maqnat”larının qazanc mənbəyinə, ailə büdcəsinə çevrilir. Və nəhayət, ən qısa müddətdə qarşımızda əsl qatil obrazında zühur edir! Bu qatili biz öz ocağımızın başında, öz əlimizlə, öz Vətənimiz üçün böyüdürük. Təəccüblənməyin… Söhbət dövlətimizin, xalqımızın və ordumuzun informasiya təhlükəsizliyindən gedir, cənablar. İllərlə davam edən fasiləsiz təzyiq və təhdidləri ənənəvi güc mərkəzlərinə yönəltmək mərəzimizdən bəlkə əl çəkək!?; bəlkə daha çox ətrafımızdakılara şər-böhtan atmaqla yadda qalan həyat fəlsəfəmizi, yaşam tərzimizi, əxlaqımızı dəyişək!?; bəlkə ancaq yaxınlarımızı nəzərdə tutan əhatə dairəmizi genişləndirək!?; heç olmasa şəxsi ambisiyalarımızdan ötrü dəridən-qabıqdan çıxmağımızı vətənpərvərlik adlandırmayaq!.. Niyə başa düşmürsüz, daha hərbi libas geyinmək, hətta cəbhədə düşmənlə üz-üzə dayanmaq belə min illərlə tarixi olan bu ali insani dəyəri ifadə etməkdə yetərli deyil. İndi o, öz parametrlərini yuxusuz gecələrlə izlənən davamlı yaradıcılıq axtarışlarında, çevik düşüncə tərzində, fərqli görkəm və tərkibdə təqdim edir. Başkənd düşünən başların, düşünən başlar isə informasiya cəbhəsinin paytaxtı olmalıdı! Reallıq hər gün yeni sürprizlərlə qarşımızı kəsir; öz həqiqi simasını, məqsəd və məramını yalançı cizgilərlə pərdələyir, diqqəti əsas hədəfdən ustalıqla yayındırır. Onun gücü məxfiliyindədi. Bu məxfilik reallığı döyüş səhnəsində daha çox amansızlığı və sərtliyilə yadda qalan bir düşmən obrazında formalaşdırır; inanılmaz ilğım effekti yaradır; görmək istədiklərimizlə gördüklərimiz arasındakı fərqi itirir. Reallıq hissini unuduruq. İnamla, fərəhlə addımladığımız yerdə, gözləmədiyimiz halda ayağımız qəfildən boşluğa düşür. Hər şey “bizə elə gəlirdi ki” adlı təhlükəli uçuruma yuvarlanır. Çünki həvəskar informasiya mühəndislərinin çiyni bu mürəkkəb konstruksiyalı müharibə səhnəsində məxfi kambinasiyalarla zəngin döyüş əməliyyatları üçün çox kövrəkdi, cənablar, çox kövrək… Aprel döyüşləri Azərbaycan əsgərinin öz qanı ilə şəxsən möhürlədiyi və tarixin ixtiyarına buraxdığı çeşid-çeşid qəhrəmanlıq salnaməsinin nə birinci səhifəsidi, nə də sonuncusu. Tələsməyin! O hələ bundan sonra da ən ucqar vətəndaşımızı belə özünə tanıdacaq çox ilklərə imza atacaq. Yulğun çubuğu ilə gerizəkalıların toz basmış mənini qədimi xalça kimi çırpacaq! Unudulmuş təkrarsız naxışlarla yurd insanına yeni nəfəs, yeni obraz gətirəcək! Vətənini, dövlətini, xalqını öz polad çiyinlərində bütün dünyaya haqq etdiyi qələbənin əsl ünvanı kimi daşıyacaq! Çünki cəmiyyətin ən aparıcı simasına çevrilməkdə israrlıdı. Bu günün teatr səhnəsində o, baş qəhrəman obrazının ən dolğun ifaçısı, təşəbbüsü öz əlində saxlayan ideal gücdü. Ancaq hər şeyi bu əsgərin üstünə atmaq, taleyüklü problemlərin həllində yalnız onu hədəf seçmək əxlaq deqradasiyası kimi anlaşılar. Çünki onun da bizdən umduğu, bizdən gözlədiyi ciddi nəsnələr var. O nəsnələrin ən ümdəsini arxa cəbhədə informasiya təhlükəsizliyi kimi xarakterizə etməkdə və qabartmaqda fayda görürəm. Ölkə prezidenti, Ali Baş Komandanın orduya davamlı diqqət və qayğısı, müdafiə nazirinin ənənəvi səngər həyatı ilə müşayiət olunan fədakarlığı fonunda biz az qala foto-albom, nekroloq səviyyəsində, baş girləmək kimi anlaşılan media taqımımızla səhra çıxışındayıq. Bəri başdan xəbərdarlıq edirəm, bizə soyuq müharibənin daha dəhşətli uğursuzluğunu tanıdanlar məlumatla informasiya anlayışları arasındakı fərqi tanımayanlar olacaq. Belələrini zamanında informasiya mətbəxinə “qab-qacaq yumağa, çörək doğramağa” göndərməsək, sonradan onların cansız cəsədi də öz həqiqi simasını gizlədəcək, Azərbaycan əsgərinin qəhrəmanlığına şərik çıxacaq. Çünki döyüş meydanlarında qorxudan ürəyi partlayıb ölənlərin də nəşi qalır… Müəllif: İbrahim Rüstəmli
Düşüncələrimlə üst-üstə düşən atamın məsləhətləri, bir də çoxdankı olsa da babat görünən çemodanı ilə evdən çıxanda balaca bardağa doldurduğu suyu anam arxamca atdı. Yaxşıca, dərindən təhsil alacağam, əc-nəbi dildə danışmağı öyrənəcəyəm, həm məişət mövzusunda, həm də ixtisasım, sahəm üzrə. Bir də yataqxa-nadakı otaq yoldaşımın yuxarı kursun yaxşı oxuyan tələbəsi düşməsini istəyirdim. Universitetdə ilk dəfə otağa girəndə tələbələrimizin hamısını gözdən keçirdim. Oturmağa boş yerlər var-dı. Qapı tərəfdəki sırada , orta skamyada sakitcə əyləşib uşaqlara diqqətlə baxan oğlanın yanını münasib seç-dim. Yandan ehmalca qıza baxdım, o qıza ki, qapıdan girəndə göydən enmiş mələk kimi gözümə dəymişdi. O kimsəyə baxmırdı. Bəlkə də düz eləyirdi, o hara qalanları hara. Mühazirədə anlamadığım, yüzdən çox tələbənin qarşısında sual verməyi həqarət sandığım məqamı otaq yoldaşımdan soruşdum. Orta səviyyəli yuxarı kurs tələbəsinə bu heç də çətin olmamalıydı, fikrimcə. O isə cavab vermək istəmədi. Sir-sifətini turşutdu, sanki demək istədi ki, bir daha dərsə aid sual verməyim. Olsun, dərsə da-ha çiddi yanaşmağı hədəfə götürdüm. Tanımadığına ümid bağlamaq əminli iş deyilmiş. Olsun, fəqət o maneçi-lik törətmir, ziyanvuran deyil, bu özü bəsimdi. Baxmayaraq ki, ilk günlərdə əcnəbi dilindən də köməyinə ümid-li idim. Fikrimdə dərslərlə yanaşı o da özünə yer eləmişdi. Ona baxmaq könlümdən keçirdi, gözaltı da olsa. Ya-nında oturan qız S. riyaziyyata aid tez-tez məndən soruşurdu, bəzən evə verilənləri onunçün həll etməyimə işarə vururdu. Qrupumuzda riyaziyyatı əməlli başlı bilən bəlkə də yox idi. Bu səbəbdən köməyimi əsirgəmirdim, fəqət üzündəki, alnındakı xallar gözümə dəyəndə ürəyim… nə isə xoş olmurdu. Onu özümdən uzaqlaşdırmağa bəhanə axtarırdım. Ev tapşırığına görə tənəffüsdə, ya da dərsdən sonra yaxınlaşırdı. Bəzən onunla eyni skam-yada əyləşən M. də gəlirdi, fəqət aralıda dayanırdı. Ağlıma gəldi ki, S. ilə belə yaxınlıq M.-i görməyimə bəha-nə, vəsilə, imkan ola bilər. Bir bəhanə də özüm tapdım, guya mühazirələri yazmağı çatdıra bilmirəm. S.-in mü-hazirə dəftərini istəyirdim. Mənə alıb qaytarmaq gərək idi, onlara yaxınlaşmaq xatirinə. Aydın oldu ki, o da çat-dıra bilmədiyindən M-dən dəftərini alıb köçürürmüş. Sonra da öz dəftərini mənə verirdi. Bir bəhanə də düşün-düm, onun xətti əyri-üyrü olduğundan oxumağa çətinlik çəkirəm. Mənim adımdan xahiş eləsin, M. dəftərini mənə versin. Etiraz olmadı. Demə, M. də riyaziyyatdan zəif imiş, S.-ə həll elədiklərim ev tapşırıqlarını ondan alırmış. Dəftəri hərdən M.-in özünə qaytaranda mənə qarşı pis nəsə duymurdum. Onlara rəsmxətt tapşırıq-larını da çəkmək ağır gəlirdi. S. soruşurdu, başa salırdım, çəkib göstərirdim. Rəfiqəsi M. də onun arxasından baxırdı, eşidirdi, öyrənirdi, fəqət soruşmurdu. Belə günlərin birində mən ona baxanda baxışlarımız toqquşdu və o bir addım geri çəkildi. Düşündüm ki, bircə səhvə, yəni xoşuna gəlməyən sözə, yaxud hərəkətə görə o birdə-fəlik məndən uzaqlaşar. Fikrim dəsrdə, gözüm onda qalırdı. Nə gizlədim, bəzən elə fikrim də onda idi. Necə deyim ki, düz çıxsın? Keçmişə dair filmlərdəki kral qızlarına, şahzadələrə bənzəyirdi. Dərisi ağappaq, qar kimi. İri xurmayı gözlərində sükut, təmkin vardı. Danışanda əsla tələsmirdi, handa bir sözləri seçirdi, handa bir paltar geyinirdi. Əllərinin, başının hərəkəti rəvan. Bəs mən? Mən… bilmirəm. Fəqət mənim də üstünlüyüm vardı, riyaziyyat və rəsmxətt. Dərslər bitəndə tədris binasından çıxarkən S. ilə rəfiqəsinin birgə getdiyini gördüm. Onların arxasınca ad-dımladım, xeyli aralıda, ixtiyarsız. Onlar hara, mən də ora. M-in hökumət işçilərinin binasında yaşadığı aydınlaş-dı. Qonşu kənddən olan tanışımla rastlaşdım, başqa universitetdə oxuyurdu, yuxarı kursda. Yay tətilinə iş tapıb, geçə qarovulçusu. Oturacaq iri binanın mühafizə otağında, mərtəbələrdə baş verənləri qarşısındakı ekranlarda müşahidə eləyəcək. Hərdən mərtəbələri gəzəcək. İşdi, hadisə baş versə təcili polisə zəng vuracaq. Növbəni tək çəkməyəcək, bu da vacibdi. Ağlıma fikir gəldi, xahiş elədim ki, öyrənsin, mənə də yer tapılarmı? Tapıldı, digər idarədə. Anama xəbər göndərdim, gələ bilməyəcəyəm, iş tapmışam. İş ağır deyildi, sadəcə təzə-likcə səhərədək yuxusuz qalmağa alışa bilmirdim, gözlərim yumulurdu. İkinci kursa təzə köynəkdə, şalvarda, ayaqqabıda yollandım. Hə, əlimdə də portfel. Saç düzümüm də təzə dəbə uyğun. Danışığımı da dəyişirdim, şəhərlisayağı danışmağa çalışırdım. İş vaxtı dinməzcə, ağzımın içində məşq elə-yirdim, kənd sözləri əvəzinə şəhər sözləri işlətməyi. Küçədə də, boş olanda da. Ləhcəmi dəyişirdim. Hərdən alı-nırdı, hərdən yox. Alınmayanları təkidlə təkrarlayırdım, bezmədən, təkrar-təkrar. İşi əldən buraxmadım. Həftədə iki gecə növbə çəkmək nədi ki? Yatmamağa alışmışdım. Payızın ortası kostyum, qışın əvvəli palto, papaq aldım, sonra da boğazlı çəkmə. Maaşımla, təqaüdlə əməlli-başlı dolanırdım. Kənddən köməyə ehtiyac aradan qalxdı. Riyaziyyatı və rəsmxəti ikinci kursda da keçdik. Bu dərslər mənimçün ən sevimlisi idi. Hamıdan yaxşı bi-lirdim. M.-ə yaxından baxmağıma, hərdən bir kəlmə də olsa danışmağıma yeganə vəsilə bunlardı. İsti havada geyindiyi paltarda daha cazibədar göründüyündənmi dərsdən sonra arxasınca düşdüm. Xeyli aralı addımlasam da onu bütövlükdə görməyə çalışırdım. Gözəlliyinin cazibə qüvvəsi məni çəksə də məsafəni saxlamağın öhdəsindən gəlməyi bacarırdım. Evlərinə az qalıdırdı, mən də geri dönməyə köklənirdim. Qəflətən adamların arasından çıxan cavan kişi onun qarşısında peyda oldu. Qısa söhbətdən sonra birgə yan küçəyə dön-dülər. Mən də onların ardınca. Bu intelligent cavan kişi kimdi? Kİm ola bilər? Hara gedirlər? Onlar çoxmərtəbəli yaşayış binasına girəndə çaşdım. Binanın həyətindəki bağçada əyləşdim. Gözlərimi giriş qapısından çəkmədən saatdan artıq gözləyib yataqxanaya döndüm. Səhər həvəslə yox, əzgin, tamam sakitləşməmiş əhvalda universitetə yollandım. Otağa girəndə gözlə-rim onu axtarsa da, fəqət daxilən pis hislərlə, düşüncələrlə ona baxdım. Özümü ələ almışdım, pis olanları içim-də saxlamışdım, üzdə rəvanlığımı qoruyurdum. Onun üzündə fərqli nəsə tuta bilmədim. Guya dünən kişi ilə çoxmərtəbəli binaya girən bu deyilmiş. Riyaziyyatda, rəsmxətdə köməyimi dayandırdım, mühazirə dəftərini almadım. S.-in mənə acığı tutdu, başını və gözlərini qaldırıb acıqla soruşdu: – Sənə nə olub eee? Son günlərdə dediyimi təkrarladım: – İşim var, getməliyəm. Günlər ötmüşdü, hirsim yatmışdı. Köməyimi eləyirdim, mühazirə dəftətini alırdım, fəqət öncəki kimi yox, içimdə az da olsa soyuqluq qalırdı. Hirsim tamam soyuyanda, günəşli gündə arxasınca baxa-baxa getdim. Görəsən o cavan yenə M.-i o hündür evə aparacaqmı? Yaxud təzəsi onu qarşılayacaqmı? Haqlı imişəm, təzəsi onu başqa yerə apardı. Körpə arabası sürən gənc qadın M. ilə qısa söhbət elədi. M. körpəyə baxdı, birgə astaca getdilər. Fəvvarəli bağın qoşa, enli, yaşıl budaqları altındakı skamyada rahatlandılar. Danışıb gülümsəyirdilər. Hərdən də körpəyə baxırdılar. Burada dayanmağıma səbəb görmədiyimdən aralandım. Bağdan çıxarkən böy-numu burub geri baxanda yanlarında kişi vardı. Qayıdıb baxdım. Həmin o cavan idi, M.-i çoxmərtəbəli evə aparan. Bayramı kənddə keçirməyə burnumun ucu göynəyirdi. Ata evinə əlidolu girmək necə də qürurverici imiş. Toyuq-cücəyə dən səpən anam məni görcək ovcundakıları cəld onlara atıb əllərini çırpdı, gülümsəyərək qollarını açıb: – Mənim balam, üzünü görək,-deyərək iti addımlarla üstümə yeridi, amma qucaqlamadı, fərəhlə üzümə, üst-başıma baxdı,- Allah saxlasın, səni bizə çox görməsin. Amin. Əndişədə qalmayasan. Anam əllərini yuyub paltarını dəyişənədək mən gətirdiklərimi bir-bir eyvandakı masaya düzdüm. O məni bağrına basıb yanaqlarımdan öpdü. Kətənin qırağından çıqqan qoparıb ağzına qoydu və duyğulandı: – Övlad çörəyi yemək mənə qismət oldu, çox şükür, -gözləri doldu,- o gün olaydı yanında ismətli gəlinimi görəydim, sənin kimi qəşəng nəvəmi qucağıma alaydım, bağrıma basaydım, gözlərindən öpəydim. Utandığımdan qızardım, başımı salladım. Əyilib özünü şalvarıma sürtən pişiyimizin başını tumarladım. Anam ağzındakını yedi: – Çox dadlıdı, ağzın şirin olsun. Hamısından süfrəyə düzəcəm. Axşamçağı atan suqovuşandan qayıdacaq, bir azdan bacı-qardaşların gələr. Yeyəcəklər, sevinəcəklər. Uşaqlar gəldi, qucaqlaşıb öpüşdük. Atam da tez qayıtdı, məni qolları arasına aldı. Göy qurşağıkimi çox-rəngli quyruğu olan iri xoruzu kəsdi. Anam ən çox xoşladığım çığırtma xörəyini bişirdi. Yuxumuz ərşə çəkilmişdi, gecə yarıyadək söhbətimiz bitmək bilmirdi. Kənddə qaldığım iki gündə həyət-bacada əl-ayaq eləməyə imkan verilmədi. – Oralarda nələr yediyindən xəbərsizəm,- deyən anam yalnız ləzzətlə yediklərim xörəkləri süfrəyə gəti-rirdi. Evdən çıxmağa hazırlaşırdım. Böyüyən göz yaşı damlaları ağırlıqdan kipriyindən qopub yanağına düşən anam məni qucaqlayıb alnını sinəmə dirədi. Mən də onun kürəyini qollarım arasına alıb daranmamış saçla-rından öpdüm. Paltarımı dəyişdim. Ayna qarşısında dayanıb saçlarıma daraq çəkdim, saçdüzümü yaratdım. Anam mənə göz qoyurdu. Yola salanda arxamca atmağa bardağa su tökdü. Biz qapıya sarı qoşa addımlayanda: –Kəndimizdə nə çoxdu gözəl-göyçək, alyanaq, çatmaqaş qızlarımız,- anam rahatsızcasına dedi,- bizim ocağımıza sinəsini, budunu çöldə qoyan qız yaraşmaz. Gözəl balama belələri nə qədər baxsa da balam onlara məhəl qoymaz, bilirəm. Bunu elə rahatsızlıqla, həyəcanla dedi ki, bu halda onu hələm-hələm görməmişdim. Bəlkə şəhər oğ-lanları kimi geyindiyimdənmi dedi? Saç düzümüm ona qəribə göründüyündənmi? Doğrusu, M.-in handa bir paltar geydiyini görürdümsə, fəqət gödək-uzunluğuna göz qoymamışdım. Onun xanımlığı gözlərimi tutmuşdu. Bəlkə bu səbəbdənmi? Buna baxmağımsa gərəkdi. Göz qoydum. Yuxarısı da, aşağısı da örtülü geyinirdi. Hətta, yayın cırhacırında belə tam qolsuz nəsə geyinmirdi, qısaca da olsa qollu idi. Diqqət yetirdim, qolsuz geyinənlərin çiyni yanırdı, dərisi soyulurdu. M. bəzən bəzək əşyaları da taxırdı, handa birini, bayram günlərində. Qızlarımızda fərqli, təzə nəsə olanda necəsə nəzərə çarpdırırdılr. M. isə üs-tünlüklərini diqqətə yetirməyə can atmırdı. Açığı, məmnunluq… Nədənsə bəziləri düşünür ki, vəzifəlilərin hər birinin, yaxud böyük qisminin qızı…abırsız …geyinir. Nədən? Əsas binaya girəndə əlaçıların şəkli asılmış iri lövhənin önündə rəfiqələri gördüm. Şəkillər təzələnmişdi, mənimki də orada vardı. Onlar şəklimin önündə dayanıb danışırdılar. Vaxt tapıb şəkillərə baxaram fikri ilə uzaq-laşdım. Bundan sonra dərslərə dair M. də ara-sıra mənə qısaca müraciət eləyirdi. Mən də cavabımı qısa deyir-dim ki, hürkütməyim, bezdirməyim. Yuxarı kurslarda da hər ikisi soruşurdu, kömək istəyirdi. Mühəndislik ixti-sasının dərsləri ağır idi. Demək olar ki, hər birində də riyaziyyatsız, rəsmxətsiz, daha nələrsiz keçinmək müm-kün deyildi. Paltarımla, saç düzümümlə yanaşı danışığıma, ləhcəmə, əl-ayaq hərəkətlərimə görə artıq xeyli fərqlə-nirdim şəhərdəki ilk günlərimdəkindən. Yox, şişirtmirəm, fərq vardı, həqiqi sözümdü. Onun arxasınca düşən gözəgəlimli oğlan ortaya çıxdı. Arxadan güddüm. Universitet binasından arala-nanda oğlan yaxınlaşıb nəsə deyirdi. Mən eşitməyə can atsam da xeyri yox idi. M. susurdumu? Nəsə deyir-dimi? Arxadan görə bilmirdim. Gördüyüm bu idi ki, M. üzünü ona çevirmirdi. Neçə gün ötdü, universiteti-mizdən olmayan həmin oğlan çıxacağın lap kandarında durmuşdu, yəqin M. diqqətindən yayınmasın. Qız qon-şu küçəyə keçəndə oğlan yaxınlaşıb üzünü ona çevirdi, yəqin danışmağa başladı. O evə çathaçatadək oğlan deyirdi nəsə, hər halda üzünü qızdan çəkmirdi. Bir dəfə də olsa ona sarı başını döndərməyən M. həyətə daxil olanda oğlan ayaq saxladı. Arxasınca bir qədər baxıb geri qayıtdi və daha gəlmədi. İş yerində dərs oxumağa, əcnəbi dil öyrənməyə imkan vardı, fəqət qoruduğu obyektdən işçinin diqqətini yayındırması təlimatla qadağan idi. Bir məqam xeyrimə həll edildi. Mən məzuniyyətə çıxarkən işçimizin ailə-sində nəsə baş verdi. O işə çıxa bilməyəcəyindən əvəzinə mənim çıxmağımçün aramızda razılaşdıq. Əsas razılığı rəis verməli idi. O izin verdi, mən əlavə qazandım. Əlaçılıq təqaüdü, maaş, bədxərcliyə yol verməməyim, təsa-düfi gəlir. Hə, xeyli pul yığılmışdı, banka qoyurdum, üstünə faiz gəlirdi, azacıq da olsa. S.-in mənə münasibəti isti idi, üzümə gülümsəyirdi, şirin yanaşırdı. Dilimə gətirdiyim hər nəyisə canla-başla yerinə yetirirdi. Çəkildiyi ölkədə böyük uğurla nümayiş etdirilmiş geniş ekranlı, rəngli və iki seriyalı bədii filmin yaxın günlərdə şəhərimizin kino-teatrlarında göstəriləcəyini xəbərləyən S. iki bilet tapmağımı istədi. Bu nədi? Filmə mənimlə baxmaq istəyirmi? M.eşidib bilsə haqqımda nə düşünər ? Sözsüz ki, bunu M.-ə danışacaq. Susub ona baxdım. – Aaa, rəfiqəmlə birgə baxmaq istəyirəm dəəə. Bəs sən necə başa düşdün? Pulunu verəcəyəm, təqaüdü-mü alanda. Birinci dəfə ərk elədim, yazıq uşaq pis hala düşdü, -deyərək S. ağız büzdü. Ürəyim yerinə gəldi. Vəziyyətdən çıxmağı bacardım: – Pul problem deyil. Çətin olacaq, bilmirəm, ala bilərəmmi? –Çalışsan taparsan. Oğul deyilsəəən? Bizi sevindirməyəcəksəəən? Ertəsi günü S. bileti xatırladanda dedim ki, hələ tapmamışam. Filmi həftəboyu göstərəcəklər, taparam. –Bilet üç olsa necə,- ona sual verdim. Xırda gözlərini təəccübdən iri açan S. də mənə sual verdi: – Bıy, buna bax eee. Bizimlə getmək istəyirsəəən? Gözlərimi qırpmaqla “ hə” deyəndə az qala məni bağrına basacaqdı. Həyəcanlandı: – Hə, hə, hə. – Bəs rəfiqən necə? Etiraz etməzmi? – Aaaa, niyə ki,-soruşub yumru burnunu çəkdi, – o sənin haqqında pis söz demir. Necə də xoş idi bunu eşitmək. Bəxtəvər anlar yaşadım içimdə, üzümdəki rahatsızlıqsa qalmışdı. Biletləri S.-ə verəndə dedim ki, onlara məndən hədiyyədir. O sevinirdi, çox sevinirdi. Kino-teatr binasına gedəndə S. yanımca addımlayırdı və gülümsəyərək gözlərini məndən çəkmirdi. Elə hey danışırdı. M. isə rəfiqəsi tərəfdə idi. Binanın birinci mərtəbəsindəki kafedə onları qəlyanaltına qonaq elə-mək fikri peyda olsa da dərhal özümdən uzaqlaşdırdım. M. ilə bir masa arxasında yeməyə cəsarətim çatmadı, birdən elə yemərəm, o da görər. Onları dondurmaya qonaq elədim. Təsirli çəkilmiş film iki gəncin məhəbbətindən bəhs edirdi. Kübar ailənin oğlu təsadüfən rastlaşdığı sa-də qıza vurulur. Qız onun səmimiyyətinə inana bilmir, aralarındakı fərqə görə. Oğlansa məhəbbətindən qətiy-yən əllərini üzmək istəmir. Uzun zaman kəsiyində, çətinliklə də olsa qızı səmimiyyətinə inandırmağı bacarır. Bu dəfə oğlanın valideynləri heç vəchlə onların evlənmələri fikri ilə barışmır. Gənclər qoşulub uzaq şəhərə yolla-nırlar. Bax belə. Film bitəndə ayrılıb yataqxanaya gedəcəkdim, gecə işdə olmalı, növbə çəkməli idim. S. onun rəfiqəsini bir-gə ötürməyi dedi. M.-ə baxdım, etiraz hiss eləmədiyimdən onlara qoşuldum. Yolboyu filmin müzakirəsini apar-dıq. S. filmdə cərəyan edən hadisələri sadəcə ardıcıllırla sadalayırdı. M. bəzən ehmalca mənə baxdığından cə-sarətlənib ona sual verdim. –Düşünürəm ki, valideynlərin məsləhəti nəzərə alınmalıdır, səhvə yol verməmək, aldanmamaq məqsə-diylə. Lakin gənclərin ailə qurmaq istəyinə hörmətlə yanaşılması başlıcadır. Cavabını söyləyib o da məndən filmdəki bir məqama dair soruşdu. Sevgi ilə evlənməyə üstünlük vermək cavabım onu qane elədi. M.-in həyəti qarşısında ona, həm də S.-ə “sağ ol”deyib ayrılmaq üçün dönüb ad-dım atmaq istədim. S. gözlərimin içinə incikli baxmaqdan ötrü başını xeyli qaldırdı: – Aaa, bəs məniii? Məni ötürməyəcəksəəən? – İşim çoxdu, yataqxanaya qayıtmalıyam. –Mənimlə gəzməyə utanırsaaan ? – Vacib işim var, başa düş. Onun hirsli baxışına məhəl qoymadan təkrar “sağ ol” deyib ayrıldım. Hə, məncə aydınlaşdı. Deməli, onu evlərinədək ötürməyim olubmuş məqsədi. M.-i birgə ötürməyimizsə bəhanə imiş. S. məndən yenə küsdü. M. ilə salamlaşmağımız, qısa söhbətlərimiz görünür onda qısqanclıq oyatdığın-dan bir neçə günlüyə dözə bildi. M.-in mənə münasibəti pis deyildi, amma indi də rahatsız edən digər məqam ortaya çıxdı. Atam suqovu-şanda əyni kombinezonlu texnikdi. Anamın günü-güzəranı həyət-bacada ev quşlarının, heyvanlarının arasında keçir. Necə olacaq? “Hə” deyəcəkmi? Fərz edim ki, dedi. Bəs valideynləri? Nədənsə əvvəllər bu haqda düşün-məmişdim. Rəfiqələr kurs layihələrini də təkcə işləməyi bacarmırdılar. Bu dəfə vəziyyət bam-başqa idi. Onların layi-hələri fərqli olduğundan sualları da ayrı idi, hər qız özü verirdi. Biz danışmalı olsaq da onu hürkütməməyə ça-lışırdım, üzünə az baxırdım, cavabım qısa və aydın olurdu. Yataqxanada işgüzar ogullar varmış. Sifariş götürürlər, dəstədə birləşib layihə üzərində işləyirlər, qazanır-lar. Birinin başçısı məni söhbətə tutdu. Söylədim ki, kurs layihələri üzərində çalışarkən mütəxəssislər üçün yazılmış kitablardan, məlumat kitabçalarından da faydalanıram. Əcnəbi dili nə qədərsə bilirəm, bilmədiklərimi də lüğətlərdən tapıram. Məni layihəyə cəlb elədi, sağ olsun. Qarşıda xeyir iş gözləyirdim, pul gərək olacaq. S. yaydı ki, M.-ə elçi gəlib, oğlan yuxarı ailədəndi, anası tərəfin qohumlarındandı. Ana razı, ata razı. Hə, məsələ bitəcək. Bir ay ərzində təkidlə gəldilər. Qızsa “yox” deyib dururmuş. Uşaqlarımız müzakirə açdı. Bəlkə kiməsə “hə” cavabı verib? Yəqin ürəyində tutduğu var. Fikir məni götürdü. Eləsinə “yox” deyən qız məni kimi-sinə nə deyəcək? Hərdən göydə uçduğum bəsdir, bir dəfəlik yerə enmək vaxtı çatdı. Qadınlar bayramı yaxınlaşırdı. Qızlarımıza hədiyyə almağa qrup nümayəndəmiz gizlicə oğlanlardan pul toplayırdı, həmişəki kimi. Fasilədə S. nazlı-qəmzəli baxışla mənə yanaşdı: – Xəbərimiz var bayrama oğlanlarımızın hazırlaşmasından. Mənə sənin hədiyyən bəs edər. Bunu gözləmirdim. Qəflətən deyilənə nə cavab verim? Ağlıma gələni dedim: – Düzələr, lap ikisi. O xırda gözlərini süzüb razı halda aralandı. Paketi ona gizlicə verib: – Təbrik edirəm, səni də, ayrılmaz rəfiqəni də,-deyəndə o razılıqla gülümsədi və həm özünün, həm də rəfiqəsinin adından minnətdarlıq bildirib aldı. Mənə xoş olan, çox xoş məqam dərs bitəndə baş verdi. Necə oldusa M. hədiyyəyə görə təşəkkürünü təklikdə bildirdi mənə, zərif gülüşlə. Açığı, bunu gözləmirdim. Bu da onun mənə hədiyyəsi oldu, qat-qat də-yərlisi. O dərəcədə ürəklənmişdim ki, sabahı universitetdən çıxarkən S.-in ondan ayrıldığnı görcək dərhal özüm yaxınlaşdım. Qapılarınadək söhbətləşdik. Xoşagəlməz nəsə nəzərimə çarpmadı, fəqət hərdən zərif gülüşünü görürdüm. Layihədə işləməyə axşamdan xeyli ötmüş gedirdim. Gecə yarıyadək çalışırdıq. Ortaya düyün çıxanda süb-hədək qalırdıq. Səhər açılanadək rahatlıqla yoldaşlarla qalırdım. Yuxu rejimim dəyişmişdi. Universitetdən qayı-danda yeyib yatırdım, köməyi vardı. Tapşırıqları yerinə yetirirdim. Mənə elə də mürəkkəb şey verilmirdi. Öh-dəsindən gəldikcə tədricən mürəkkəbləşdirirdilər. İşimi görüb otağıma qaçmırdım. Layihənin mürəkkəb hissə-sini görənlərin necə işlədiyini izləyirdim. Dəstəmizdə kənardan gələn mühəndislər də vardı . İzlədiyim məqam-da onlarda da düyün peyda olurdu. Belə hadisə baş verdi. Təklifləri eşidəndə işində düyün yaranmış mühəndis düşünürdüsə də “hə”, “yox” demirdi. Layihəçi mühəndislər üçün yazılmış kitabda rast gəldiyimi dedim. O mə-həl qoymadı. Məncə haqlı idim. Tənbəllik eləmədim, liftimiz təmirə dayansa da doqquz mərtəbəni düşüb qalx-dım. Kitabın lazımi səhifəsini açıb onun qarşısına qoydum. Mühəndis səhifəni başdan oxumağa başlayanda barmağımla gərəkli yeri göstərdim. Diqqətlə oxudu: – Bizə gərəkli budu, hə, bu yarıyar,-dedi,-bu oğlanın yükünü ağırlaşdıra bilərik. İşimi ağırlaşdırdılar, öhdəsindən gəlirdim. Əməkhaqqım da ağırlaşdı. Geyinıb kecinməyimlə imkanlı ailə uşaqlarından fərqlənmirdim. Danışığım, hərəkətlərim də şəhər uşaq-larınınkına oxşayırdı. Bəlkə də şəhərli oğlan demək olardı mənə. S. gülümsəmədən mənə baxa bilmirdi. Şoko-ladlı konfeti mənə verəndə xoşbəxtcəsinə dedi ki, kiçik bacısına nişan taxılıb, bu da onun şirnisidir. Baxdı göz-lərimin içinə, məndən nəsə umurmuş kimi. Təbrik elədim. Deməyə digər sözüm yox idi. Küskün halda ayrıldı. Neçə gün mənə tərəf baxmadı. Yaraşıqlı yekəpər oğlan qapıda dayanıb dərs otağımızda kimisə axtardı. Baxışı M.-in üstündə dayandı. Tamaşaya gəlmişdi, içəri girmədi. Yekəpər növbəti fasilədə də gəldi. Qapıda gözləsə də M. koridora çıxmadı. Qoşasaat məşğələ dərsimiz bitdi. Mühazirə zalına gedərkən oğlan koridorda yaxınlaşıb qıza nəsə deyirdi. M. ona əhəmiyyət vermirdi. O, dərsdən sonra küçədə qızdan əl çəkmədi. Qız bir dəfə də ona tərəf baxmadı. Oğlan həyətlərinədək onunla qoşa addımladı. Dərsdən sonra daha bir neçə dəfə M. ilə küçədə söhbətə can atdı. Heç nə alınmadı. Yay tətilində evləri tərəfdə hərdən gəzişsəm də onu görə bilmədim. Mövsüm paltarları yarmarkasında rastlaşanda yanında qızcığaz vardı. M. qaralmışdısa da gözəlliyini itirməmişdi, bəlkə də qaydasında qaraldığın-dan. Bir də ki, o, yay paltarında daha gözəl, cazibədar olur. Bu heç deyiləsi deyil. Təzəcə istirahətdən gəlib-lərmiş. Deməyinə ehtiyac qalmırdı, güneydə olublar. Xeyli gəzdik, baxdıq. Bəyəndiyim köynək M.-in də zövqunə uyğun çıxdı. Klassik rəssamların əsərlərindən söhbət saldım, xoşlayırmış. İncəsənət muzeyində açılmış belə əsərlərin sərgisinə dəvət elədim. Duruxdu. – Əsərlərin orijinalı şəhərimizə gətirilib, belə imkanın növbəti dəfə neçə ildən sonra yaranacağı bilin-mir,- deyəndə o sınayıcı baxışla gözlərimin içinə baxdı. Artıq danışmaq istəmədim, səbirlə gözlədim. Nəhayət: – Doğrudu, gözəl imkandı,- deyib razılaşdı. Necə də gözəl, xoşbəxt gün idi. Birlikdə nadir əsərlərə tamaşa elədik, nahara kafeyə getdik. İşlədiyimi universitetdə kimsə bilmirdi, otağımıza göndərilmiş təzə oğlandan rica etmişdim, üstəlik də hərdən xatırladırdım. Soruşanda dərslərinə köməklik göstərirdim. O da dilini saxlayacağına məni əmin edirdi. Axşamdan səhərədək xidmət növbəsini çəkmək məşuliyyətli iş olsa da çətin deyildi. Yayda sərin, qışda isti otaqda yumşaq stulda əyləşib ekranlara baxmaqla binanı nəzarətdə saxlamaq nədırki? Bəzən iş yoldaşım, bəzən də özüm binada gəzişirdik. Dərslərə də hazırlaşmaq olardı, dil də öyrənmək mümkün idi. Fəqət təlimata görə işçinin fikrini yayındıran nələrsə etməyə icazə verilmədiyindən kitab-dəftər açmırdım. Təlimat öz yerində, fikrimin işdən yayındığı da az olmurdu, bunu təkcə özüm bilirdim. Bilərəkdən eləmirdim. Gözüm ekranlarda olsa da xəyalım qanad açırdı M.-in yanına. Rəfiqəsinin M.-ə elçi gəldiyini xəbərləməsi keyfimi pozdu. Valideynlərinin ona təkidlə təsir göstərməsi isə ümidimi heçə endirirdi. Yuxarı kursdayıq, imkanı olanlar nişanlanır. Sonda valideynlərin dediyi olacağına inandığından elçilər ayaq kəsmirdi. M.-in ilk gündən razılıq vermədiyini eşitmişdim. Onun sözündən dönmə-diyini biləndə ürəyim yerinə gəldi. Universitet binasından aralıda ona yaxınlaşdım. Bu bəslənən gözələ hündür boylu deyilsə də, mən on-dan uca idim. Buna da ilk dəfə fikir verdim. Nə kök idi, nə də arıq, elə mənim kimi. Rəvan və sərbəst danışırdı, özümə qarşı artıq nəsə hiss, həyəcan duymadım. Güldürməyə cəhd göstərdim. Xumar baxışlarıyla məni süzüb gülümsədi və xoş sözlər söylədi. Mən də onun dediklərinə gülümsədim. Beləcə qapılarınadək getdik. Məni rahatsız edən qəlbimi necə açacadım və böyük ehtimalla “yox” eşidəcəyim haqda idi. İnamsızlıq, şübhələr… Doğum günü dərsdən sonra S. ondan aralananda mən ürəklə yaxınlaşdım. Baxıb yüngülcə xoş gü-lümsədi. Təbrik elədim, münnətdarlıq bildirdi. Hədiyyəmi təqdim etdim, götürmədi. Söylədim ki, şəxsən onun üçün sifariş verilib. Ona bir addım da yaxınlaşdım. Pəncərədən müğənninin səsi zəif gəldi, ürəkdən oxuyurdu: Bu gələn yar olaydı, Əlində nar olaydı, İkimiz bir köynəkdə, Yaxası dar olaydı. Mən təsirlənib gözucu ona baxdım. İlk dəfə qollarımız toxundu. Onun üz-gözündə dəyişiklik hiss eləmə-dim, sanki nəsə eşitməmişdi və qollarımız toxunmamışdı. Bir qədər cəsarətlənib qarşısında durdum: – Bu sənindir, götürməsən kimsəyə verilməyəcək,- deyib ona ciddi baxdım, canımda qorxu baş qaldır-mışdı. Cavabında M. təmkinlə, fəqət səmimiyyətlə baxdı və aldı: – Xoşdur belə diqqət. Daha da cəsarətlənib: – Tələbəlik illərində diqqətimdə təkcə sən olmusan,-deyəndə o, bu dəfə məni daha ciddiyətlə süzdü, – tələbəlikdən sonrakı illərdə də birlikdə olmağımızı arzulayıram. Cavan kişi yanımızda ayaq saxladı, bu başqası idi. M. onunla salamlaşıb bizi tanış elədi: – Bu mənim qardaşımdır,-ağ əli ilə onu göstərib adını dedi,- bu isə qrup yoldaşımdır,-adımı ilk dəfə onun dilindən eşitdim və əlini mənə tuşladı. Çaşqın hala düşdüm və sağollaşıb ayrıldım. Sonraya saxlamadım, sabahı dərsdən çıxanda aydınlaşdır-dım. Əla! Ancaq bu, məsələnin birinci yarısı idi. Daha ağırını, yəni ikinci yarısını aydınlaşdırmaq onun öhdəsinə düşdü. Xeyli vaxt aparsa da M. məsələni həll etməyi bacardı. Ailəmizdə söhbəti açdım. Anam şəhərli qızına evlənməyimin qətiyyən tərəfdarı deyildi. Atamsa şad idi: – Mənim oğlum qız seçimində səhvə yol verməz. Adət-ənənələrimizi bilir, ağıllı, düşüncəlidi. Şəhərdə ya-şayacaq, yanında özünə tay gəlini olmalıdı. Seçimi düzgün eləyib. Yumşalan anam: – Buy, qızı görməmiş elə bu başdan bəyəndin ki,-atama yüngülcə lağla güldü. Qızı görəndə anam xoşhallandı, təəccüblə xəbər aldi: – Ay oğul, sən bu qızı harda tapmısan? – Bir yerdə oxuyuruq, beş ildi. – Mən oğluma bələdəm, afərin,- atam deyib ürəkdən gülümsədi. Nişanlanmağımızdan xoşbəxt oldumsa da sonrası məşəqqətli günlər yaşamaq məcburiyyətində qaldıq. S. məni də, M.-ı də xain adlandırdı. Qızlarımızın əksəriyyəti M-ə rəfiqəsinin sevgilisinin oğrusu damğasını vur-du. Oğlanlar məni S.-ə xəyanətdə suçladı, guya qızı ümidli elədim, axırda da atdım. S.-ə qarşı bu cür münasi-bətimə görə qızlarımız da mənə tənə edirdi. Fəqət mənim belə fikrim olmamışdı, heç ağlıma da gəlməmişdi. Məgər S.-ə sevdiyimi söyləmişdimmi? Yaxud xoşuma gəldiyinə işarə vurmuşdummu? Sadəcə dərslərdə mən-dən kömək alırdı. S. isə ağladı ki, beş illik ən yaxın rəfiqəsi bəxtini oğurladı, bundan sonra kimsəyə inanmaq, etibar etmək olarmı? Nədənsə tələbələrimiz M.-i məndən qat-qat artıq təqsirləndirirdi. Mənsə illərcə gizlincə düşünürdüm ki, M. ilə bağlı qəlbimdən keçən bəlkə də baş tutdu. Ümidim az idi, çox az, amma hər halda vardı. Əgər varsa niyə də çalışmayım, cəhd göstərməyim? Çalışdım, düzgün də elədim. Bir-iki tələbə yoldaşımız bizi anladı. Təkcə birisi qulağıma pıçıldadı ki, bunların hamısı paxıllıqdandı. Dözülməz keçdi bir müddət. Nə yaxşı ki, tələbəlik dövrü tezliklə başa çatdı. Səadət sarayında keçən toyumuz bizi birdəfəlik qovuşdurdu, kimlərin nə deməsindən, düşünməsindən asılı olmayaraq. Atamla anam toya aldığım kostyumları geyinmişdi. Atam mənim bərbərimin əlindən keçdi. Anamı gözəllikxanadakı M.-in ustası dəyişmişdi. Toyumuz yaddaqalan idi, razı qalmışdıq. Biz toydan xoşbəxt-liyin qoşa qanadları kimi bizə hədiyyə edilmiş təzə mənzilimizə yollandıq, birgə həyata başlamaqdan ötrü. Noyabr, 2020.
