“Azad olmaq üçün göy üzünü almağa gərək yoxdur. Ruhunuzu satmayın, yetər”. Nelson Rolihlahla Mandela
Hələ ki, məlum deyil Tarixdə kim qalacaq. Ən mükəmməl əsəri Zaman özü yazacaq. Ədalət Bədirxanlı
AZADLIĞA GEDƏN YOL (poema) Proloq Mən bir yol axtarıram – Azadlığa gedən yol! Bu yol haqqın yoludur; – Ya öl, ya da azad ol! Mən bu yolla gedirəm, Haray çəkib deyirəm: -Dünyada insanlara Azadlıq istəyirəm! Aləmdə cəmiyyətə, Hər yerdə həqiqətə, Cahanda hürriyyətə Azadlıq istəyirəm! Bəşəri düşünürəm, Dünyaya səslənirəm, Bir vətəndaş olaraq Danışmaq istəyirəm: -Azadlıq istəyirəm! Azadlıq istəyirəm!!
I hissə AZADLIQ HARAYI
İlk dünyaya gələndə Azadlıq istəmişəm. Ağlayıb səslənəndə Anamı istəmişəm. Uşaqlıq həyatımı Uşaqlarla oynamaq, Doğru nədir anlamaq, Öyrənmək istəmişəm. Orta məktəbə getmək, Yaxşı tərbiyə görmək, Şagird kimi sevilmək, Seçilmək istəmişəm. Tam bilik mənimsəmək, Ali məktəbə girmək, Gənc tələbə adını Qazanmaq istəmişəm. Günü-gündən isməti, Ləyaqəti, hörməti, Dostluqda sədaqəti Yaşatmaq istəmişəm. Anladıqca həyatı, Alanda təyinatı, Öz peşəmdə işləmək, Çalışmaq istəmişəm. Görəndə haqsızlığı, Bütöv narazılığı, Hər an qohumbazlığı Pisləmək istəmişəm. Bir sözlə, istəyimin Saf niyyət olub dadı, Sözdə, əməldə azad Olsun insan övladı. Hər bir doğulan insan Azad yaşamalıdır, Bu, onun Allah verən Toxunulmaz haqqıdır. *** Min ildir ki, dünyaya Nizamini bəxş edən Mütəfəkkir yurdunun Torpağıdır bu Vətən. *** Böyüdükcə anladım, Gördüm ki, həqiqətən Əsarət altındadır, Müstəmləkədir Vətən. Ədalət carçısının Öyrəndim yollarını. Məlum oldu, kəsiblər Zəncirli qollarını. *** Demokratik bilgiyə Haqqı olan dövlətin Tapdalayıb əzərək Qul ediblər millətin. *** Niyə haqqı pozulmur Ən balaca yarpağın? Payı olub hər zaman Təbiətin, torpağın… İnan, haqqı qorunur Ən balaca yarpağın, Çünki qanunları var Qadir ana torpağın. *** Uzun zamandır susur Azərbaycan milləti. Hər nəyi var, talanır, Tam sorulur sərvəti. Dünya xəritəsini Zalımlar bölən zaman Tək olub ümid yeri Bircə Allaha güman. Cahanda qalsın deyə Neçə canlı can verib, Torpaqları düşmənə Sıxdıqları an verib. Bu dövlətin bəxtinə Qara yaxanlar olub, Azad olmaq cəhdinə Quyu qazanlar olub. Sözdə hamı tərəfdar, Çuval dolu yalanlar. Olanlar da tamahkar, Belə olub qaydalar. Nə yaxşı ki, bu qədər Yenə torpaq qalıbdır. Gəlin, yaxşı düşünək; Sərvət hara axıbdır? Kim ki, qırdı milləti, Onlar çaldı dövləti, Sonra da arı kimi Sümürdülər sərvəti. *** Dolaşdıqca dünyanı, Dərk etdikcə cahanı Gördüm, zəmi biçilmir Yetişmirsə zamanı. *** Bizləri yetişdirən Var ortaq bir anamız. Bu torpaq – ana Vətən! Bəs övladlıq haqqımız?! *** Xalq seçki istəyirsə, Səs verməyə gedirsə, Nəticə dəyişirsə, Hanı azadlığımız?! *** Mən belə düşünürəm, Xalqıma səslənirəm, Hay qoparıb deyirəm: -Azadlıq istəyirəm! *** Yer üstdə millətimiz, Yer altda sərvətimiz; Doqquz iqlim qurşağı, Cənnətdir Vətənimiz!
II hissə ANA FƏRYADI
Külək əsirdi bərkdən, Ağaclarda sırsıra… Az qalırdı bu çovğun Daşları da dondura. Qışın belə çağında, Odsuz-ocaqsız evdə Yaşayırdı bir qadın Ərinin həsrətində. Ərindən ayrılandan O, hərdən ağlayırdı, Cavan ikən ayrılıq Onu əldən salırdı. Hər beşiyi görəndə Qəlbinə nur axardı, Həsrət onu sökəndə Körpəsinə baxardı. *** Beşikdəki bu körpə Ağlayırdı dünəndən, Yazıq ana nə bilsin, O, xəstədir ürəkdən? Birdən uşaq başladı Yenə də ağlamağa, Ana özün çatdırdı Ona layla çalmağa. O, tez qoydu əlini Körpəsinin alnına, Arından ağlamadı Uşağın bu halına. İnildəyən körpənin Əl qoydu sinəsinə. Ana məəttəl qaldı Ürək döyüntüsünə. Tez-tələsik körpəni Şəlləyib kürəyinə, Bir başa yola düşdü Həkim məntəqəsinə. Ana evdən çıxanda Onu fikir basmışdı… Körpə sağalmağına Ümidi qalmamışdı. *** Geniş addımlarla o, Hey irəli gedirdi, Hərdən özü-özünə Belə də söyləyirdi: Ay başı daşlı ana, Axı, niyə ölmürsən, Bu, nə bəladır ki, sən, Belə dərdlər çəkirsən!? *** Təzə yağan quşbaşı Düşürdü əllərinə, Qar dolurdu ananın Yaş axan gözlərinə. Hərdən o, dayanaraq, Körpəsinə baxırdı. Gözü sısqa bulaqtək Damla-damla axırdı. Yol üzü sərt küləyə, O, çətinlik çəkirdi, Hərdən düşür çökəyə, Ayağı büdrəyirdi. Tənhalığın qəhrindən Onun üzündə qarı Əridir gözlərindən Düşən yaş damcıları. *** Ana yaxınlaşırdı Həkim yaşayan kəndə. Taqəti qalmamışdı Artıq biləklərində. Özündən ixtiyarsız Birdən ana sürüşdü, Belindəki körpəsi Sürüşüb yerə düşdü. Sanki ildırım vurdu Yazıq ananı birdən, “Oğul” deyib sıçradı, Onu götürdü yerdən. Ağlamaqdan uşağın Kəsilmişdi həniri, Əsirdi dodaqları, Buz tutmuşdu siniri. Tez çatdırdı körpəni Həkimin otağına, Bu kəlmələri dedi O, udquna-udquna: -Həkim, qurbanın olum, Balam ağır xəstədir. Nə incidir, bilmirəm, Amma deyən, ürəkdir. Amalına qurbanam, Əməlin xoş əməldir, İmkansız bir anayam, Ana nə etməlidir?! Təzəcə həyat qurdum, Bəxtim də gətirmədi, Yenicə ana oldum, Bir kimsə sevinmədi. Soldu gülüm-çiçəyim, Tufan oldu, neyləyim? Viran qoydu hər yanı, Dərdi kimə söyləyim? Bu dünyanın açarı Bilmirəm ki, kimdədir, Ya işıq, ya qaranlıq, Gözlərim də qəmdədir. Mən əsgər yola saldım, Düşdü özgə oduna. Soruşmaq istəyirəm, Getdi kimin badına? Kim göndərdi ərimi Xarici ölkələrə? Əlinə silah verib, Saldı onu çöllərə? Apardılar cəbhəyə, Əfqanlara köməyə, Mən xəcalət çəkirəm Bu sözləri deməyə. Deyin, qara siyasət Lazımdırmı bizlərə?! Nə qədər fəryad olar, Qan sızılır gözlərə… Bir ildir gözləyirəm, Bircə kağız da gəlmir, Bəlkə ağır xəstədir, Xəbər vermək istəmir? Yanından gələn də yox, Bircə sorum halını, Ya ölüdür, ya sağdır, Kaş, biləm əhvalını. İnanmıram mən belə Yalançı siyasətə, And olsun qəlbimdəki Alovlu məhəbbətə! *** Qanunlar imzalanmış, Kimlər üçün, bilmirəm. Haqq-ədalət hardadır? Dərdə dözə bilmirəm. Allah dərdi verməyir Zülm eyləyən tülküyə, Çünki onun övladı Getmir uzaq ölkəyə. Dilim-ağzım qurusun, Yox-yox, Allah, amandır! Asi düşə bilmərəm, Dediklərim yalandır!.. *** Əsgərliyə gedəndə Ana baxdı doyunca, Xeyir-dua verərək Su da atdı dalınca. Dedi: – Oğul, yaxşı yol, Allahın amanında. Bizdən nigaran olma, Olmasaq da yanında. Ana əl qaldıraraq Üz çevirdi qibləyə, Dedi: – Allah, sən özün Su çilə bu diləyə! Ürəyimə damıb ki, Oğlum qayıtmayacaq, Öz arzum, öz diləyim Ürəyimdə qalacaq. *** Mən anayam, analar Mən görəni görməsin! Allah belə dərdləri Düşmənə də verməsin! *** Nə əzabla oğlunu Böyütmüşdü, bilirsiz? Hamı ona deyirdi: – Bəhrəsini görəsiz. Xülasə, bir mən qaldım, Bir də yazıq qaynanam, Hərdən elə sanırdım Elə o imiş anam. *** Xəstələnib yatırdı Oğlunun otağında, Şəklin asdırdı mənə Lap gözü qabağında. Ana şəkli süzərək Təsəlli axtarırdı, Gecələri bezərək, Sübhədək yatmayırdı. Oğul əsgər gedəndə Ana düşdü zülmətə, Dözməyib ayrılığa, Axır getdi rəhmətə. *** Yazıq ana – qaynanam Nəvəsini görmədi, Fələk insafsız oldu, Bir ay möhlət vermədi. Bir simsarım qalmamış Bu uşaqdan savayı, Bu da hədər gedərsə, Zəhmət olar havayı. Bir övladdır tək payım, Bir də Vətən-torpağım. Yanan atəşdir canım, Mən necə danışmayım? *** Müxalifəm dünyada Silahların səsinə, Sığınmaq istəmirəm Kiminsə kölgəsinə! Həkim, bağışla məni, Tamam alovlanmışam, Bir anatək indi mən Sizi də çaşdırmışam. *** Hər zaman bu atəşi İsti günəş sanmışam, Hamıya bu günəşdən Bir pay arzulamışam.
lll hissə AZADLIĞIN CARÇISI
Mən dərdimi danışdım, Hay salın, ay həkimlər, Əl-ayağı şikəstlər Əsgərə getməsinlər. Mən dərdimi danışdım, Qardaşlar, ay bacılar, Təbiət zəhərlənir, İnsanlardır günahkar. Mən dərdimi danışdım, Söyləyin, ey insanlar, Azadlığı beşikdə Nəyə görə boğurlar? Mən dərdimi danışdım, Eşitsin bəşəriyyət! Əldən gedir ədalət, Hanı hüquqi dövlət? Mən dərdimi danışdım, Ayağa qalx, ey millət! Artıq qeyrət vaxtıdır, Haqq işidir hürriyyət. Mənim bu harayımı Eşitsin bütün hamı, Müstəmləkə qalaqmı, Yoxsa, azad olaqmı?! *** İndi Məhəmməd Əmin Rəsulzadə kimilər Lazımdır ki, bu xalqın Haqqın tələb edələr… *** Qarışıq bir zamanda Yeni dövlət qurdular, İki il ötüşməmiş, Tərki-vətən oldular. İşğal olan dövlətin Millətini bir daha Zamana bağışlayıb Tapşırdılar Allaha. Qırmadan ümidlərin, – Gün gələcək – dedilər. Saxlayın bu bayrağı! Xalqa təhvil verdilər. Çox götür-qoy etdilər, Bəlli yolu seçdilər. Səfər vaxtı millətə Yön çevirib dedilər: – İnanın ki, bu bayraq Öz yerinə qalxacaq, Parlament binasına Əbədi sancılacaq. Üçrəngli bayrağımız Yenə dalğalanacaq, Yenə bayraq bu xalqın Başı üstə qalxacaq. *** Sözlərini deyənlər Vətəni tərk etdilər, Canlarını götürüb Son ümidlə getdilər. Nə qədər ziyalımız Üzüldü birdən-birə, Neçə canlar sıxıldı, Göndərildi Sibirə. Cavid kimi xalqına “İblis”i anladanlar Necə vətən xaini, Xalq düşməni sayılar? *** Mən dərdimi danışdım, Razıyam, söyün məni. Ancaq yox olsun gərək Cəmiyyətin düşməni! *** Danışdıqca, ananın Səsi göyə yüksəldi, Bu ah-aman içində Fəryadı dilə gəldi. Xəyal köhlən at kimi Çapdı onun könlünü, Bircə an itirmədi Həkim də heç özünü. Çəkib xəyallarının Üzərinə tam qara, Eylədi ana üçün Övladına bir çara. İlk köməklik eylədi, Vəziyyəti düzəldi, Döyüntü ötən kimi Uşaq özünə gəldi. *** Artıq ötmüşdü illər, Neçə aylar, fəsillər… Ananın da içində Yaşayırdı o günlər.
lV hissə PARÇALANMIŞ VƏTƏN
Mən olanı danışdım, Dinləyin, ey qardaşlar, Birlikdədir gücümüz, Birləşin, ey soydaşlar… Xalqa layiq oğullar, Bizdə çox ziyalı var. Seçin xalqın içindən Həqiqi deputatlar. Haray salsın hər yana, Azəri-türk xalqı var. Azərbaycan adında Suveren dövlət də var. Çağırıram mən sizi, And verirəm, birləşin! Dədə Qorqud naminə, Yüz-yüz olun, minləşin. El dərdindən danışın, Dil dərdindən danışın, Məftilləri sındırın, Qardaşlara qarışın. Haray çəkin hər yana, Bütün Azərbaycana, Xalqın azadlıq səsi Yayılsın asimana. Bakı-Təbriz-Ərdəbil Hava yolu açılsın, Xan Arazın üstündən Min bir körpü salınsın. Bu meydan indi dolub, Hamı yenə mehriban, Həmişə Təbriz olub Azadlığa can atan. *** Beş əsr bundan qabaq Şahdan bizə bu torpaq, Bir də ana dilimiz Qalır, miras olaraq. O zaman sərhədləri Bəyan idi cahana. İsmayıl da şah idi Bütöv Azərbaycana. Haradan başlayırdı, Harada qurtarıırdı, Azərbaycan xalqını Hamı da tanıyırdı. Başı bəlalar çəkib Bu müqəddəs torpağın, Yağılar silkələyib Tökdü bütün yarpağın. Ruslar şimal tərəfdən Qol-budağın qırdılar, Farslar cənub tərəfdən Ley kimi şığıdılar. Sinəmizə çökdülər, Şərik kimi böldülər. “Gülüstan”da sazişi Qanla möhürlədilər. *** Bunlar az imiş kimi Qane olmadı düşmən, On beş il keçmədi ki, Yenə bölündü Vətən… Yenə hücum, gedişlər, Təzədən yeni şərtlər, Yenidən Araz çayın Qanlı sərhəd seçdilər. “Türkmənçay”da sazişi Yenidən bağladılar, Təslimçilik aktına Maddələr artırdılar. Hətta İvan Paskeviç Qorxudaraq farsları, Söz sahibi oldular Rusun generalları. Dedilər ki, öyünün, Araz sayın aranı, Şərtimizə söyünün, Qaşımayın yaranı. Əgər razı olmasaz, Tərk etmərik buranı. Beş gün də bəsimizdir, Tutacağıq Tehranı. *** Beləcə, imzalandı “Sülh” adlı müqavilə, Heç bir fərqi olmadı Təslimçi bir akt ilə. Türkmənçay “sülh sazişi” Bütün xalqa dərd oldu, Mahiyyətcə alçaqlıq, Tünd qara ləkə oldu. *** Türkmənçay acı tikə, Bölündü və tən oldu. Bölən fars ilə ruslar, Bölünən Vətən oldu. *** Bir kağızla aldılar Bu millətin canını, Araza axıtdılar Azərbaycan qanını. İki yüz il ötüşüb İndi həmin o gündən, Ünvan həsrətə dönüb: Bir millət, iki vətən! Başqadır indi dövran, Qorxur çoxu qınaqdan. Bəlkə, kömək eylədi Bizə Ulu Yaradan… Avropada ölkələr Bir araya gəldilər, Varşavada bağlanan Sazişə son verdilər. Tam ayılıb millətlər, Dəyişib düşüncələr, Sərhədləri sökərək Almanlar birləşdilər. Siz də qalxın ayağa, Vətəni qorumağa. Ya qırılaq, ya da ki, Sahib çıxaq torpağa. Bu torpaq babalardan Bizə qalan mirasdır, Qorunub yağılardan, Parçalanıb qalandır. *** İttifaq parçalanır, Zaman o zaman deyil, Qılınc həmin qılıncdır, Bilək o bilək deyil. Bu son sözlər özü də Xətainin sözüdür, Qılınc kimi sözü də Döyüş üçün süngüdür. Bu torpağın altı da, Üstü də faydalıdır, Bu, indiki məqamda Qələbə olmalıdır. Zaman bizi sınayır, İndi qeyrət vaxtıdır, Zəfər uzaqda deyil, Bizə çox yaxındadır. Rəbbim özü veribdir Hər nə desək, bizlərə. Sahib çıxmaq gərəkdir Bu gözəl nemətlərə. Baxın, görün.Yanacaq Bütün Yer kürəsində, Möcüzələr yaradır Səhralar sinəsində. O susuz səhralarda Ərəb əmirlikləri Təkcə neftin gücünə Yaratdılar nələri… *** Bağışlayarmı bizi, Üz tuturam sizlərə, Nəsə qoyub getməsək Gələcək nəsillərə?! *** Xalqa tarix gərəkdir, Öz xalqının tarixi… Xalqa yazan gərəkdir, Yazılmamış tarixi. İlk əlifba dəyişdi, Millətimiz kor oldu, Son əlifba dəyişdi, Tariximiz yox oldu. Ancaq yenə qalırdı Qobustanda qayalar, Düşmənin gücü çatsa, Onu aparardılar. *** Bəsdirin! Yetmiş ildir Əl çalırıq kimlərə?! Xalqa rəhbər sayılan Baş kəsən katiblərə… *** Zəbt edildi, ayılın, “Xarı bülbül” oylağı, Azad edilsin gərək Qarabağın torpağı. *** Borçalını bir zaman Aldılar əlimizdən, Neçə illər keçibdir, Yanırıq içimizdən. Azərbaycan xalqını Sonra elə sıxdılar, Dəmirqapı Dərbəndi Əlimizdən aldılar. Ümid edir hələ də, Qəribsəsli simsarı, Rusa əsir düşsə də Dədə Qorqud məzarı. *** “Qara göl”ü satdılar Saxta qızıl pullara, Canavara döndülər, Cumdular insanlara. Zəngəzurdan bir əsər, Bir əlamət qalmadı, Çox torpaqlar satıldı, Heç kim yada salmadı. Göyçə kimi mahaldan, Doğulduğu torpaqdan Qovdular insanları, Bütün müsəlmanları. Tülkü kimi hiyləgər, Ağlayan ermənilər Parisdə görüşdülər, Sonra da birləşdilər. Mişa, şahnazarovlar, Erməni balayanlar Bir yerə yığışdılar, Saziş də bağladılar, Bir yalançı qondarma Komitə yaratdılar, Zindanda bir daşnağa Mandat da uzatdılar, Haray-həşir saldılar, Terrora başladılar, Topxanadan başlayıb Hər yeri dağıtdılar. *** Qarabağ üzük qaşı, Partladıldı hər daşı. Bizim Ali Sovet də Qoydu ora külbaşı. Hərbiləşdi vəziyyət, Təhqir olundu millət. Heç soruşan olmadı Kim törətdi cinayət?! Qovuldu neçə yüz min İnsan öz torpağından, Düşmən bayram eylədi Qəhrəmanlıq adından. *** Muzeylər dağıdıldı, Məktəblər yandırıldı, Məscidlər, abidələr Görün, kimlərə qaldı… *** Bu gün, ya da sabahdan Zaman sözün deyəcək, Rusun ordusu burdan Birdəfəlik gedəcək. Bir daha belə fürsət Çox çətin yetişəcək. İndiki an hərəkət Bizə çox şey verəcək. Almaq olar tankları, Hətta generalları. Onların da içində Az deyil tamahkarı. Bir balaca “hörmətə” İçir, düşür “cənnətə”, Satırlar silahları Ən aşağı qiymətə. İndi özünüz deyin, Sizə nə deməliyəm? Ərənlərim sizsiniz, Yenə də söyləyirəm: Daşı-daşın üstünə Necə qoya bilərəm, Zəhmətimin bəhrəsi Əgər mənə çatmasa?! Öz ana torpağımda Necə yata bilərəm, Bircə tikə torpağa İxtiyarım çatmasa?! Xəstələr çarpayıda Necə sağala bilər Tankların tırıltısı Küçələrdə susmasa?! Üçrəngli bayrağımı Necə tuta bilərəm, Mənim öz ana dilim, Milli dilim olmasa?! *** Onsuz da az qalıbdır Vaxtına İttifaqın, Bu rejim getməlidir, Arzusudur xalqların. Bu kommunist rejimi Özünü doğrultmadı, Xalqların hüquqları Bərabər paylanmadı. Bu kabus yetmiş ildir Ayaqdadır, fırlanır, İndi sonu yetişib, Başı qalmaqaldadır. İnşallah, dağılacaq Sovetlər İttifaqı, Ölkələr ayrılacaq, Yenidən qurulacaq. Bilin, asan olmayan Bir çətin məsələ var: Ayılar qan tökəcək, Bilin, hazırlaşırlar. *** Çox çətindir, çox da dar, Bir nicat yolumuz var, Birgə götür-qoy edin, Özünüz verin qərar. Siyasi qiymət verin Xalqa atılan daşa. Xalq özü qərar versin Bu gedişə birbaşa. Xalqa atılan bu daş Qarabağın daşıdır, Daşı ruslar atırlar, Xaçpərəst savaşıdır. Bəlkə də əksinədir, Siyasi məsələdir, Erməninin adı var, Ruslar bu niyyətdədir… *** Azadlığı yol seçən Adi zavod fəhləsi İstəmir olsun daha Müstəmləkə köləsi. Bəli, Nemət Pənahlı Görk edərək xalqına, Dar ağacı kəndirin Özü saldı boynuna. O, millətə üz tutub: “Zamanıdır, qalx” dedi, Fikrini anladaraq, Xalqa belə söylədi. Həlqəvari bu kəndir Cavabdır qul oynuna, Artıq bu kəndir keçib Diktatorun boynuna. O, hamını səslədi, Azad söz məkanına, Adın dəyişdirdyi Azadlıq meydanına. *** Millət sözünü deyir, Səs yayılır hər yana, Tətillər davam edir, Hamı axır meydana. Azadlıq meydanına Toplaşan insanların Qəribədir çoxuna Fikri danışanların. *** Bu möhtəşəm izdiham Bir xalq hərəkatıdır, Xalqın hakimiyyətə Son nifrət məqamıdır. İnsan axır meydana, Hər dəqiqə çoxalır, Təşkilati baxımdan Komitə geri qalır. *** Müstəqillik eşqini Ürəyində daşıyan Milləti meydanlara Özü səslədi zaman. Xudu bəy arzusunu Ötürsə də gənclərə, Müstəqillik aktına Yetişmədi son kərə. Çox təəssüf, bu günü Görə bilmədi Xudu. İnsanlarla silahlar Yenə üz-üzə durdu. Ziya Bunyadovçular, Bütün müsavatçılar, Sağçılar və solçular, Hətta sadə xalqçılar Güc alaraq millətdən, Bir araya gəldilər, Haqq yolunu seçdilər, “Azad olaq!” dedilər. Dünyaya bəyan edib Öz müstəqil dövlətin, Qarşısını aldılar Axıb gedən sərvətin. Zaman çəkdi sınağa Gecə-gündüz milləti, Nəhayət ki, qan ilə Yudular məşəqqəti. *** Əsgər silah əlində, Hər nəyi var belində, Xalqa meydan oxuyur, Meydan özü nə gündə?! Hər tərəfdən meydanı Diqqətdə saxladılar, Hər bir gələn insanı Yerində yoxladılar. Yaranmış vəziyyəti Düşmən dəqiq izləyir, Görəsən bu milləti Daha nələr gözləyir? Hər gələn sözün deyir, Kömək etmək istəyir, Necə dövlət qurmalı? -Hərə bir söz söyləyir. Bu meydanda adı çox Hallanan oğulların Zəhməti çox, sözü çox Bayraq qaldıranların. *** Hamı üçün əzizdir, Vicdanı da təmizdir. Özü BAB-ın rəhbəri, Milli liderimizdir. Əbülfəz Elçibəyin Üzü xalqın üzüdür, Arzusu saf diləyin, Azadlığın özüdür. Qanı Arazdan axan Azadlığın rəmzidir, Harayına darıxan Sel-insan dənizidir. Araz kimi dərdi var Açılmayan səhərin, Gözləri yolda qalıb Təbriz kimi şəhərin. Millət dilin unudur Körpələrin dilində, Analar borclu qalır Şəhriyarın önündə. Elçibəyin sözüdür Xalqa əsl ruh verən, Bilin, onun gözüdür Azadlığı düz görən. Saf su kimi saflığı, Bir ümmandır varlığı, Onun can istəyidir Bu xalqın Azadlığı. *** Xəlilin şeirləri – Tək “Otuz yeddi”ləri, Bir şüara dönübdür, “Silahlan” dedikləri. *** İttifaqdan ayrılmaq, Dövlət qurub tanıtmaq, Deyirəm, hamı bilsin, Sizə asan gəlməsin. Azadlıq savaşında Düşmən ocaq başında. Kim buraxar köləsin, Atar yağlı tikəsin?! Amandır, yalvarıram, Sonda haraylayıram, Biganə qalmaq olmaz, Hamını çağırıram, Meydana tez yetişin, Şahmatdakı oyunun Son gedişi qalıbdır, Bir məni də eşidin… *** Belə asan saymayın Xalq qaldıran bayrağı, Əliyalın saxlayıb Bax, bu qədər torpağı. Min oyunla düşmənə Dadızdırıb dadını, Qara rəngli sərvətin Qoruyubdur adını. Əsas şimal tərəflə İşlədərək “dostluğu”, Hər an ortaya çəkib Əvəzsiz qonşuluğu. Öz neftini bu millət Gizli saxladı fəqət, Neçə ildir dözmüşük, Allah veribdi fürsət… *** Mən oğul istəyirəm Vəziyyəti düzəltsin, Heydər kimi oğullar İndi köməyə gəlsin! *** Rəqabətsiz bilinən, Rəqib kimi görünən, Millət kimi öyünən Azərbaycana gəlsin! Sirli dünyanı görən, Məntiqlə qala hörən, Xalqına ümid verən, Peşəkar olan gəlsin. Güclü gedişlər bilən, Acı baxışla gülən, Rəqibləri tam silən Bir Vətən oğlu gəlsin. Çəksin söz qılıncını, Sərkərdəlik eyləsin, Yolundan azanları Yaxşıca kötəkləsin. Ön cəbhədə dayanıb Qərarlar xəlbirləsin, Vətən tələb edərsə, Lap döyüşə səsləsin. *** Var daxili dərdimiz, “Rüşvət” adlı müjdəmiz, Bu paydan uzaqlaşın, Baş tutsun niyyətimiz. Halal təməl üstündə Qurulsun dövlətimiz, Təmin olsun həyatda Azad gələcəyimiz. *** Niyə çıxmayır səsin, Haralarda qalmısan? Xalqın səni gözləyir, Nə vaxtı qayıdırsan? İttifaq tam dağılır, Vətənin dar anıdır, Millət əlində çıraq, Ümid yeri canıdır. Nə var o Moskvada? Oturmusan orada. Bilirsənmi burada Başsız qalıb Bakı da? Mişadan tez uzaqlaş, Ondan bizə nə qardaş? Ruslar özü marş çalır, Dağılır yavaş-yavaş. Qul olmaq yetər artıq, Çoxu zəncirlə qaçır, Zənçirləri qırmağa Hamı fürsət axtarır. Gündə yeni xəbərlər, Ölkədə çəkişmələr, Ermənilər qalxıbdır, Çətinləşib döngələr. Rusun qəlbinə girən Tülkü kimi baş qatır, Namusun əldən verən Qarabağa can atır. Millət sizi səsləyir, Səsimizə səs verin, Vətən sizi gözləyir, Azərbaycana gəlin! Çürüyübdür qandallar, Açılıbdır buxovlar, Bu savaşda ölkənin Azərbaycan xalqı var. *** Azadlıq meydanında Azadlıq aşiqləri – “Azadlıq ver”, “Azadlıq”, – Deyir bu kəlmələri… *** Bir gün azad yaşamaq Yüz illik ömrə dəyər. Kölə kimi qul olsaq, Min ömür hədər gedər…
V hissə MÜQƏDDƏS AND YERİMİZ
Yanvar ayıdır, həmən Qar ələyir dünəndən, Neçə illər keçibdir O dəhşətli gecədən… Yenidən doğan səhər Şəfəq saçırdı hərdən, Baba donub qalmışdı, Baxırdı pəncərədən. Xatırlayaraq ötən Qanlı gecəni dünən, Elə bil yatmamışdı Axşamdan səhərəcən. Bayırda qar yağırdı, Yağdıqca çoxalırdı, Uşaqlar da birlikdə Qartopu oynayırdı. *** Hər il olduğu kimi, Yanvar faciəsini Yada salaraq baba, Səslədi nəvəsini. Asta tutub əlindən, Dedi: -Oğlum, gəl gedək, Uyuyan şəhidlərin Biz də keçək önündən. Bu gün “Qanlı Yanvar”ın Anım mərasimidir, Hamı ziyarət üçün Oradan keçməlidir. Hər il neçə min nəfər Əlində qərənfillər Yad eyləyir onları, Orda uyuyanları. *** “Qanlı Yanvar” zamanı Axan şəhidlər qanı Hər damla bir qərənfil, Bürümüşdü hər yanı. *** Bilirsənmi, ay oğul, Elə həmin o gündən Ad gününə aparmır Kimsə pay qərənfildən. Hər insan qərənfili Şəhid qanı sanırdı, Hər məzarda qərənfil, Bir də şəhid yatırdı. *** Qərənfillər həmin gün Yağış kimi yağırdı, Bir vətəndaş bunları Bax, belə ağlayırdı; Sol əlində qərənfil, Sanki layla çalırdı, Sağ əlində bir qələm, Dizi üstə yazırdı: Yağdın damla-damla, sən yana-yana Canlı buludlardan, al qərənfilim, Düzüldün xalıtək sən xiyabana, Hər biri bir damla, xal qərənfilim. Bir amal yolunda gedənlərimə, Əbədi yaşayan ölənlərimə, Bircə sən pay oldun şəhidlərimə, Nə ağ, nə də sarı, al qərənfilim. Çatışmır imkanın çöldə bitəsən… Özün bir nazənin, nazlı çiçəksən. İndi ayaq altda səpələnmisən, Ellərin göz yaşı, lal qərənfilim. Sən ana əlində gedirsən hara, Rəngi al qırmızı, ey bəxti qara?! Ana sarıldığı soyuq məzara Sən ana laylası çal, qərənfilim. Bizləri harayla qələbələrə, Pay oldun burada əyilməzlərə. Bəzədiyin yerə – müqəddəs yerə Boylanıb bir nəzər sal, qərənfilim… *** Gedək biz də gül alaq, Ancaq al qərənfillər, Orda yatan şəhidlər Yalnız onu sevirlər. *** Bir dəstə gül aldılar, Şəhərə yollandılar, İzdiham çox möhtəşəm, Axışırdı adamlar. Cərgədə məktəblilər, Bir yanda tələbələr, Əllərində qərənfil Bütün ali məktəblər… Əsgərlər, generallar, Əksər ali qurumlar; Ahıl nənə-babalar, Neçə saysız qonaqlar; Dövlətin rəhbərləri, Ölkə səfirlikləri, Qolunda çəlikləri- Qarabağ əlilləri. İnsanlar axışırdı Sel kimi Xiyabana, Son anda qarışırdı Yaranan izdihama. *** Baba-nəvə gəldilər, Çatdılar Xiyabana, Sıralandı cərgələr, Düzüldülər yan-yana. Dəstə-dəstə keçdilər, Dualar söylədilər, Hər məzara qərənfil Qoyaraq baş əydilər. Neçə-neçə cavanlar, Üzü nurlu qocalar, Məktəbli qız Larisa Yan-yana yatırdılar. Qara daşda simalar, Üstündə adları var, Bir şəhidin yatdığı Şəkilsiz məzar da var. Azadlıq istəyənlər, Canın fəda edənlər Qərənfildən pay alıb, Uyuyurdu şəhidlər. *** Tam ziyarət etdilər, Son məzara yetdilər, Elə bil danışırdı Daşlardakı şəkillər… *** Abidəyə çatdılar, Bir anlıq dayandılar, Elə bu an Xəzərdə Gəmilər fit çaldılar. Yanan məşəl burada Fasiləsiz yanırdı, Məşəlin yanmağında Hər şey xatırlanırdı. *** Bu abidə rəmzidir Şəhidlik sevənlərə, Təsəlli məkanıdır Şəhid yad edənlərə. *** Bakıda bu Xiyaban Xatırlanır hər zaman, Bütün Bakı görsənir Şəhidlərin yanından… *** Rəhmətlik Ulu Öndər Qonaqları gətirər, Həm ziyarət edərdi, Həm də sözün deyərdi. Göstərərdi xalqının Günahsız qurbanların, Anladardı bir daha Azadlığın yolların. Səfirlər bu arada Sırayla düzülərdi, Hamı bir-bir babaya Başsağlığı verərdi. *** Bil ki, Heydər babanın Tarixdə öz yeri var, Onun haqq əməlləri Qaldı bizə yadigar. *** Qanı axıdılanlar, Şəhid yatan bu dağın Özləri boyadılar Azərbaycan bayrağın. Bir tarix yaratdılar, Yazdılar bu daşlara, Azad bir yol açdılar Yerində qalanlara. *** Nəvə tutub babanın Titrəyən əllərindən, Dedi ki, geniş danış Qırğını tam əzəldən. Bu sözləri eşidən Baba sıxıldı həmən, Danışmağa başladı O dəhşətli gecədən. *** Deyirlər ki, şəhidlik Əl çatmayan zirvədir, Torpaq – onun uğrunda Ölən varsa, Vətəndir.
VI hissə QANLI YANVAR
O gecə qanlı gecə, Qanla dolu meydanı, Orda olan insanlar Unutmayır o anı. Bu gecə şanlı gecə, Qışın qarlı dövranı, Orda şəhid olanlar Xatırladır hər anı. O gecə, canlı gecə Atəş yıxdı hər yanı, Şəhid şirin can ilə Vəsf eylədi üsyanı. *** O dəhşətli tankların, Zirehli maşınların Qarşısına çıxdılar Küçələrdə qalanlar. Əli yalın insanlar, Dalanlarda olanlar, Əllərin qızdırmağa Ocaq da yandırdılar. Xalq etiraz edirdi, Fikrini bildirirdi, Xalqın azadlıq səsi Rusa sərf eləmirdi. Ruslar deyirdi, ancaq Qırılsa da bütün xalq, Bu torpaq yağlı tikə- Azadlıq olmayacaq. Neçə yüz min xüsusi Qoşun da gətirdilər, Hətta dəniz tərəfdən Şəhərə yeritdilər. Küçələri tutdular, Yolları bağladılar, Şəhəri hər tərəfdən Tam dövrəyə aldılar. Şəhər düşmən əliylə Qərq oldu qaranlığa. İnsanlar başladılar Küçələrə axmağa. Donduruldu mətbuat, Səpələndi camaat, Yaşandı küçələrdə Təşviş dolu bir həyat. Mətbəələr tutuldu, Qəzet çapı dayandı, Radio kanalları Qara günə boyandı. Studyanı tutdular, Yayımı saxladılar, Cəsuslar hiylə qurub Bloku partlatdılar. *** Azadlıq istəyənlər Bir araya gəldilər, “Azadlıq” radiosun Ümid yeri seçdilər. Çoxu ocaq başında, Radio yanlarında, Xəbər başlayan kimi Cəm olurdu bir anda. Əllərin qaldıraraq Əl-ələ tuturdular, Sakit qulaq asaraq Məlumat alırdılar. Bəstəkarın nəğməsi, Uverturanın səsi, “Koroğlu”nun nərəsi, Haray səsiydi səsi. *** Üzeyir bəy bu qədər Bəsləyib gözəl əsər, Mənim üçün o andan “Koroğlu”dur şah əsər. Sanki doğurdu günəş Çalınanda bu əsər, Bu səsdən yetişirdi Vətən üçün şəhidlər. *** Mən canlı şahidiyəm O müdhiş gecələrin. Bu, bir sınaq anıydı Şəhidlik sevənlərin. “Azadlıq” radiosu Nə varsa şərh edirdi, Mirzə Xəzər dünyaya Tez-tez xəbər verirdi. Heç kim inanmırdı ki, Qoşun hücum edəcək, Dövlət öz vətəndaşın Avtomatla biçəcək. *** Xalq geri çəkilmədi, Getmədi heç bir yana, “Vətən!”,”Torpaq!”deyərək Qıydılar şirin cana. *** Təpədən dırnağacan Silahlanmış dəstələr Silahsız insanları Bir anda öldürdülər. Qoca, cavan – əzdilər, Çoxunu gizlətdilər, Qan içənlər cəsədin Hamısın vermədilər! *** Məktəbli – partasında, Alim – arabasında Atəşlə susduruldu… Çoxu öz komasında. *** Ağ bayraq ucalsa da, Məhəl qoyan olmadı. Haray-həşir qopsa da, Ruslar buna baxmadı. Hamı qalmışdı darda, Yardım maşınları da, Yaralı daşınırdı Güllələr yağışında. Tanınmaz oldu şəhər, Küçələrdə cəsədlər, Hətta xəstəxanada İşığı söndürdülər… Planı əvvəlcədən Hazırlamışdı düşmən, Nəzarətə almışdı Şəhəri hər tərəfdən. Rusun generalları Məxfi plan cızdılar, Şəhərin mərkəzində Qərargah yaratdılar. İstədikləri yerdə Basqılar apardılar, Şəhərin, cəllad kimi Ürəyini yardılar. *** Allah, gör, bu nə işdi, Bu, nə bəla, gəlişdi?! Yetmiş il qardaş olan Simasını dəyişdi… *** Əmr verdi Qorbaçov, Bakıya gəldi Yazov. Hərbiləşdi vəziyyət, Təhqir olundu millət. Tapşırıqlar verildi, Yeni plan seçildi, Küçələrə zirehli Texnika yeridildi. Hər yanda qara xəbər, Hər küçədə cəsədlər… Millət donub qalmışdı, Başsız qalmışdı şəhər. *** Hamı kədər içində, Al qərənfil əlində, Meydana axışırdı Bakının kəndləri də. Ağır idi dərdimiz, Yox idi rəhbərimiz, Yükün altına girdi Allahşükür – Şeyximiz. İş nə yerdə olduğun O, vaxtında anladı, Fikrini bəyan edib, Mövqeyini saxladı. Şeyximiz Bakatini, Yazovu da danladı, O qədər danladı ki, Deməyə söz qalmadı. Dedi: – Yazığım gəlir, Siz insan deyilsiniz, O böyük siyasətin Özünüz düşmənisiz. Böyük bir namə yazdı, Göndərdi Qorbaçova: -Bil ki, sən də, İnşaallah, Gedəcəksən torpağa. Günahsız şəhid qanı Bu millətin qanıdır, Bu tarixi cinayət Sənin ayağındadır. Bu namə, bir bəyanat, Xalqımın cavabıdır, Ey əli qanlı cəllad, Bəs vicdanın hardadır?! *** Məlumdur niyyətiniz, Dünya bilir kimsiniz, Tək bizə yox, çoxuna Cəllad kəsilmisiniz. *** Düşmən hey çalışırdı Şeyxi də aldatmağa, Ona imkan yaradıb Çəkirdilər qabağa. İslamçılıq sözünü Ataraq ortalığa İstədilər bu yolla Həqiqəti danmağa… Basqı-tutqu, həbslər, At oynatdı düşmənlər, Nə qədər işgəncələr, Xalq dözdü sona qədər. Çox çalışdı hiyləgər, Nələr etmədi, nələr… Yaralılar bir yana, Bəs bu qədər şəhidlər?! Şeyx rusun hiyləsini Əvvəlcədən bilirdi, Rədd edib təklifləri, Çox sərt cavab verirdi. Kəskin nifrət, qəzəblə Şərt kəsdi düşmən ilə, Dedilər: – Şərti söylə! Dedi: – Budur məsələ: Qan tökən sizinkidir, Ölənlər bizimkidir, Cinayət sizinkidir, Şəhidlər bizimkidir. Bilirsiz nə gündəyik?! Biz matəm içindəyik. Günahsız şəhidləri Torpağa verməliyik. Sizlə budur şərtimiz: Ya çıxıb getməlisiz, Ya da dediklərimə Tam əməl etməlisiz. Bir dənə də əsgərin Bizə yaxın gəlməsin, Qırx gün matəm olacaq, Gözə də görünməsin. *** Elin din adamları, Ziyalı insanları Gəldi Şeyxin yanına, Dayaq oldular ona. Bu izdihamda nələr, Göz yaşları nə qədər, Milyonların əlində Ancaq al qərənfillər. Bu matəmin kədəri Bürümüşdü şəhəri, Yola salırdı hamı Günahsız şəhidləri. Ağsaqqallar birlikdə Dağüstü parka gəldi, Hamı bir nəfər kimi Bax, bu yeri bəyəndi. Məzarlığa baxdılar, Birgə qərarlaşdılar. Hamı gəldi meydana, Bir yerə yığışdılar. Tabutlar gətirildi Azadlıq meydanına, Al qərənfil səpildi Hər şəhidin yoluna. Düzüldü cənazələr Bir-birinin yanına, Dualar söylədilər Şəhidlərin ruhuna. Şeyx özü də ağladı, Nitqi yarıda qaldı, Göz yaşları içində Fikrini tamamladı… *** Qəlbi qana boyandı Torpağın da, daşın da, Şəhidlik bir zirvədir, Fərqi yoxdur yaşın da. *** Kimsə deyən olmadı, “Mənə dəymədi güllə”. Çünki hamı dayandı, Üz-üzəydi ölümlə. Tabutlar qaldırıldı, Karvan yola salındı. Birbaşa cənazələr Bax, buraya daşındı. Azadlıq meydanından Dağüstü parka qədər, Bir kimsə ayrılmadan Gəldilər bura qədər… *** Dəfn olundu şəhidlər Bu gördüyün zirvədə, Şəhid yazan bu tarix Unudulmaz heç vədə. Şəhidlər basdırıldı, Torpağa tapşırıldı. Şəhidlər Xiyabanı Burada yaradıldı. *** Qanlı Yanvar zamanı Şəhidin axan qanı Azadlığa çıxardı Bütöv Azərbaycanı. Epiloq Neçə nəğmə yarandı Anaların dilində, Heykəllər sıralandı Heykəltəraş əlində. Çox şairlər yazdılar, Əsərlər yaratdılar, Hətta əsərlərinə Göz yaşı da qatdılar. O vaxtdan qərənfilə “Şəhid” adı verdilər. Elə becərdilər ki, Yanvar ayı dərdilər. İlin yanvar ayında, Fərqli naxış sayında Gül xalçalar toxundu, Hər şəhidin yanında. Qərənfildən ilmələr, Hər ilmədə bax nələr… Bu qədər al qərənfil Hər yanı bəzədilər. İlk dəfə şəkil çəkən Ən balaca körpələr Albomunu açarkən Al qərənfil çəkdilər. *** Ey şəhidim, yenə sən Bu gün ürəklərdəsən! Ötsə zaman, min illər, Hər vədə bizimləsən! Gah ölkə oldu al-qan, Bölünərkən üzüldün, Bəzən adın oldu can, Xiyabana düzüldün. *** Torpağın oldu al-qan, Artdı məzar daşların, Sanki azad oldu can, Axdı sevinc yaşların. Ey canlı Azərbaycan! Ey şanlı Azərbaycan!!!
SON… Müəllifdən: Ey oxucum, yəqin et, Tarixi sən yazmısan, Tarixin zor kökündə Oyunu yazmamısan. Müstəqil bu gedişdə Xalq şahidi olmusan. Yalan yoxdur bu işdə, Bəlkə əl də qatmısan. Əsər rəngli tablodur, Rəngləri tam qarışıq, Bu, Azadlıq yoludur, Sonu da bir nur, işıq. Günahkarla, sərsəmi Zaman islah edəcək, Tək-tək mücahidləri Cənnət özü seçəcək. *** Hələ ki, məlum deyil Tarixdə kim qalacaq. Ən mükəmməl əsəri Zaman özü yazacaq. *** Deyimlərdə siz bunu Hər an yaşadarsınız, Mən canlı şahidiyəm, Yazdım, oxuyarsınız.
Proloq: (1) səhifə I hissə: 11.02.1974. Azadlıq harayı (2-6) səh. II hissə: 19.04.1974. Ana fəryadı (6-15) səh. III hissə: 30.11.1989. Azadlığın carçısı (15-18) səh. lV hissə: 17.11.1993. Parçalanmış Vətən (19-40) səh. V hissə: 09.01.2012. Müqəddəs and yerimiz (41-49) səh. VI hissə: 10.07.2019. Qanlı yanvar (49-60) səh. Epiloq: (61-62) səh. Müəllifdən: (62-63) səh. “Azadlığa gedən yol” poeması 13.01.2015 – 13.01.2016-cı il müddətində saytda yerləşdirilən zaman 365-gün ərzində 30 min 500-dən artıq baxış sayını keçmişdir. Müəllif olaraq əsərə görə 07.01.2016- cı il tarixində AzKİVİHİ-nın qərarı ilə “QIZIL QƏLƏM” media mükafatı laureatı DİPLOMU ilə təltif edilmişəm. “Al qərənfilim” şeiri 28.01.1990-cı ildə yazılmışdır. Bu şeir 15.01.1991-ci ildə ilk olaraq “Elektron” qəzetində çap olunmaqla Şəhidlərimizin il dönümü ərəfəsində xiyabanda ziyarətçilərə paylanmışdır. Növbəti dəfə “Al qərənfilim” şeiri 18.01.2018-ci ildə İctimai Radionun “Həm söhbət” verlişində mənimlə bərabər aparıcı şair-publisist Kamil Məhərrəmoğlu tərəfindən səsləndirilmişdir. “Azadlığa gedən yol” poeması 45-illik bir ömrün məhsulu olmaqla bir neçə qəzet, jurnal və almanaxlarda çap olunmuşdur. Şəhadətnamə N-9675.