1. Əlbbəttə də ki oxucularınız sizi çox yaxşı tanıyır oxuyur yenə də sizi tanımaq xoş olar?
Xoş gördük. Mən Sənəm Səbayel. (Səfərova Sənəm Nəcəf qızı.) Ağstafa rayonunun Göyçəli kəndində doğulmuşam. Ailədə tək uşaq olmuşam. 13 yaşımda doğulduğum kənddən köçmüşük. Ancaq o dağətəyi kəndəki 13 yaşlı qızcığazı hələ də daxili dünyamda qoruyub saxlayıram. Radio verilişlərinin birində bir şeirimi oxudum. Orda aparıcı iki misranın üzərində dayandı:-
Yarpağın yanaqdan gizli öpüşü, Sirr kimi saxlandı, ormanda qaldı…
Aparıcı soruşdu daha nəyin qaldı? Dedim kəndin ayağında bir bulaq varıydı, Vəzuha bulağı deyirdilər. Yayda qonşu qızlarla o bulağın üstündə qaynar asıb saçımızı yuyardıq. Darayanda çıxan saçı daraqdan alıb ordakı çəpərin üstünə atmışam, bir də o saç qalıb orda… Nə isə…Yenə fikrim köhlən atını çapıb apardı məni kəndimizə. ( Ali təhsilliyəm. Bakıda yaşayıram. 4 övladım, 7 nəvəm var. )
2. Necə oldu? Ədəbiyyata marağınız yarandı ədəbiyyat sizi özünə çəkdi?
Əslində ədəbiyyat bizim ruhumuza ana laylasıynan, eşidib dərk elədiyimiz ilk sözlərnən hopur. Yəni dilimiz açılanda artıq ədəbiyyatın içində oluruq. Ancaq hər ana dilində danışıb fikrini ifadə edən, hətta şeirə bənzər nələrisə yazan, adi hadisələri nəsr adıynan oxucuya “sırımaq” istəyən hər kəs ədəbiyyat adamı olmur. Mənə sırf ədəbiyyata marağı doğulduğum kəndin orta məktəbində dil- ədəbiyyatdan dərs deyən Aşurov Fərhad müəllim olub. Ruhu şad olsun. o vaxtın balaca, dəcəl, qıvrım saçlı qızcığazı Sənəmin bu günkü Sənəm Səbayel olacağına inanırdı…
3. Yazdığınız ilk şeir yadınızdadırmı…
İlk şeir…Bilirsizmi, məncə ilk şeir ilk məhəbbət kimidir, heç vaxt unudulmur. İlk şeirimi beşinci sinifdə oxuyanda bənövşəyə yazmışam. Hamıdan gizlətmişəm. Ümumiyyətlə mən şeirlərimi gizlədirdim. Bilmirəm niyəsə utanırdım şeir yazıram deməyə. Heç yadımdan çıxmır,bir dəfə şeir dəftərim təsadüfən Fərhad müəllimin əlinə düşmüşdü. Oxuyub bəyənmişdi. Məktəbdə, də, sinifdə də “sirrimin” üstü açılmışdı. Utandığımdan iki gün məktəbə getmədim.)
4. Evdə necə qarşı çaxanlar oldu şeir yazmağınıza? Narazlıq olsun…və ya iradını bildirsinlər səndən olmaz şeirin daşını at?
Nə uşaq vaxtı, nə də ailə qurana qədər mənə sədd çəkən olmayıb. Ailə qurandan sonra çox ciddi etiraz ediblər, həyat yoldaşım da, ailəsi də. Biz öz taleyimizi özümüz yazmırıq, yazılanı yaşayırıq. Mən də onların bu tələbiynən razılaşdım. Sovetlər dönəmində yaşayanlar bilərlər, o vaxtlar meşin üzlü, 96 vərəqli dəftərlər vardı. İki dəftər şeirimi gözümün qabağında odun peçinə atıb yandırdılar. Dünyam başıma uçdu onda…Mən onlara etiraz etmədim, istedadıma görə mübarizə aparmadım. Ona görə yox ki, aciziydim, zəifiydim, çarəsiziydim. Mən çox mübariz və möhkəm adamam. Ona görə razılaşdım ki, mənim düşüncəmə görə bütün istedadlar, bütün sənət növləri insanlara xidmət eliyir. İnsanların da sənə ən yaxını gecə yatanda üzünə baxıb yuxuya getdiyin, səhər oyananda ilk gördüyün kəsdir. Adama həyat yoldaşından mərhəm və yaxın heç kim yoxdur. Mənim istedadım mənə ən yaxın adama xoş deyildisə, başqaları maraqlı deyildi. Ancaq söz adamları bilirlər, söz söz sahibini asanlıqla tərk etmir. Mən gizlicə şeirlər yazırdım, ən çox halıma uyğun bayatılar yazırdım və oxuyub ağlaya-ağlaya cırırdım. Bir neçə dəfə rəhmətlik qaynanam görübmüş. Qonşu arvadlara deyirmiş ki, gəlin tezdən durub cadu yazır.))) Yazıq qaynanamda günah görmürəm, ömrü boyu yaşadığı kənddən çıxmamışdı. Mən də intuisyalı adamam. Bir neçə dəfə əvvəlcədən nə demişdimsə olmuşdu. Yazıq qadın da görəndə ki, mən nəsə yazıb gizlədirəm, özü bildiyi səmtə yozmuşdu. Beləliklə uzun illər sizin dediyiniz kimi şeirin “daşını” atmağa məcbur oldum…Tək ailə başçısı “titulu” qazanandan sonra yenidən başladım yazmağa. Bilmirəm, hansısa dahinin fikridi, deyir “İstedad dəmir kimidi işlənməyəndə pas atır.” Mən bu pası təmizləyib ədəbi mühitə yenidən gəldim. Şükürlər olsun ki, sözümün bəxti özümün bəxtimdən kəsərli oldu.
5. İlk oxucunuz kim olub Ana Ata yoxsa yazdıqlarınızı üzə çıxartmaq biraz sizi həyacanladırır elə yazıb bir kənara qoyurdunuz?
Söz adamlarında ilk oxucu arzusu həmişə uğurlu olmur. Çoxumuz qələmdən təzə süzülən yazımızı başı çıxan, ruhu olan, anlayışlı birinə oxumaq istəyirik. Bu hamıya nəsib olmur. Ailəmdə ilk oxucum olmayıb və yoxdur. İlk oxucum yazdığımı ilk oxuyan oxucudur. Onun da kimliyini bilmək mümkün deyil.
6. Məktəb illərinizi necə xatırlayırsınız parta yoldışınızı necə Müəllimlərinizin sevimli şagirdi idiniz yoxsa dəcəl? Biri kimi xatırlayırlar Müəllimləriniz sizi?
Məktəb illəri…Məndə bu illər tam deyil, ikiyə parçalanıb. Doğulduğum kənddə 8-ci sinifə qədər oxumuşam. Parta yoldaşım Tərifə adlı qonşu qız idi. Məktəbə də bir gedib gələrdik. O da yaxşı oxuyurdu. Məndən fərqli olaraq o çox sakit idi. Mən əlaçı idim. Rayon üzrə keçirilən olimpiyadaların hamısında iştirak edirdim və birincilik qazanırdım. Təkcə fizika və həndəsəyə aid olanlarda birincilik götürə bilmirdim. Çünki həndəsi fiqurları, sxemləri çəkə bilmirdim. Mən indi də xətkeşlə belə olsun düz xətt çəkə bilmirəm.)) Saatlarnan əzbərdən şeir deyərəm, klassiklərin yaradıcılığından danışaram, ancaq bir alma şəkli çəkə bilmərəm. Amma rəsm əsərlərini başa düşürəm, oxuya bilirəm. Maraqlıdı ki, mən həm də babat dərziyəm. Parçanı lazım olduğu kimi kəsib istədiyim formanı alıram. Nə bilim, beləyəm də… Müəllimlərimin sevimlisi olmuşam həmişə. İstər orta məktəbdə, istərsə tələbə vaxtı. Arada dərsdən qaçmağım olurdu, yaxşı oxuyurdum deyə keçirdilər günahımdan. Sinif yoldaşlarımdan Bakıda olanlar var, indi də arada zəngləşib görüşürük. Məktəb illərindən ən yadda qalan hadisə isə, məndən arxada oturan oğlanın hörüyümü partaya bağlamağıdır. Mənim saçım uzun idi…
7. Neçə uşaq olmusunuz Ailədə böyüyü sizsniz yoxsa evin kiçiyi olmusunuz?
Mən evin həm böyüyü, həm kiçiyi olmuşam…Yuxarıda da dediyim kimi, ailədə tək uşaq olmuşam. Atasız böyümüşəm. Atasız uşaqlara həyat “dədəlik” eliyir, bərkə-boşa çəkir, çətin sınaqlarnan sınayır. Zəif olanları bağışlamır, əzir. Güclü olanlar, sınaqlarda sınmayanlar öz ayaqlarının üstündə durmağı, daha da möhkəm olmağı, hər işdə Allaha sığınıb özünə güvənməyi öyrənirlər. Mən də hələ ki, həyat imtahanlarında üzü ağ çıxıram. Ümumilikdə xoşbəxt adamam.
8. Ata Ananız necə övladlarına qarşı sərt idi sənəm xanım?
Atam olmayıb. Məni nənəm saxlayıb. Nənəm çox sevərdi məni. Anam sərt adamdı. İndi 85 yaşı var. Yenə də hər yeyin onun istədiyi kimi olmasını tələb edir.
9. Həyat da təssüfləndiyiniz şeylər olub hər onu xatırladıqca təssüflənəsiniz?
Həyatdı da…Ancaq ölülər və doğulmayanlar səhv eləmirlər. Təbii ki, təəssüf etdiyim şeylər var, həm də çox. Mənim bir şeirim var, yazmışam ki, :- Məni göydə basdırarsız, yerdə yer azdı. Bir dəfə canlı yayımda bu şeiri oxuyurdum bir tamaşaçı efirə zəng eliyib dedi ki, gözəl bacım, dəyərli şairəmiz, sizin yeriniz bizlərin ürəyimizdədi. Xahiş eliyirəm bu şeiri televiziyalarda, radioda demə. Bizim bələdiyyə sədri eşidib gedib göyü də satacaq. ilk baxışdan bir yumor kimi görünür. Ancaq təəssüfləndiyim ən çox ictimai bəlalarımızdan biridir vətəndaşın dediyi… Xatırladıqca təəssüfləndiyim ən çox ikinci Qarabağ müharibəsinin heç birində cəbhədə əsgərlərimizlə birlikdə olub, savaşlarda iştirak edə bilməməyimdi. Bilirəm, sizlərə qəribə gələcək, ancaq mən tam səmimiyəm. Mənim 4 övladım var. Birinci savaşda yaşım da, sağlamlığım da, gücüm də savaşda yaralılara kömək etməyə imkan verirdi. Ancaq uşaqlarım balaca idilər, onları tapşırıb getməyə isə heç kimim yox idi…Ən böyük təəssüfüm budu.
10. Dostlarınızla aranız necədir sənəm xanımın dostları vəfalıdırlarmı?
Taleyimin dost payından razıyam. Allahıma şükürlər olsun ki, yaxşı dostlarım var. Mən dostlarıma güvənirəm. Demək olar ki, ölkənin hər bölgəsində dostlarım, məni sevə-sevə qarşılayacaq dost ailələri, dost evləri var. Ümumiyyətlə, mənim fikrimcə mən arzu olunan adamam. Ölkədən xaricdə də dostlarım var. Təbii ki, söz adamlarıdırlar. Vəfalılığa gəldikdə isə, vəfasızdan dost olmaz ki…Belələri özləri həyatımdan silinib gedirlər. Heç tanış kimi də qalmırlar.
11. Nəsr də özünüzünüzü sınamısınız?
Bəli, sınamışam. Povest və hekayələrim var. Nəzmə sığışdırıb deyə bilmədiklərimi nəsrdə deyirəm. “Şahanə” povestimi rəhmətlik Əlibala Hacızadə mətbuatdan oxumuşdu və müsahibəsində povest barədə yüksək fikir söyləmişdi. Onda mən Əlibala Hacızadəni həyatda görməmişdim. Çox həyacanlanmışdım. Gərək böyük yazarların verdiyi dəyəri qoruyub saxlayasan axı, etimadlarını doğruldasan. Nəsrdə də əsas mövzum Qarabağ mövzusu olub. Təbii ki, həm də ədəbiyyatın əzəli və əbədi mövzusu, məhəbbət mövzusu da var.
12. Sizi düşündürən mövzular nələrdir kimləri mütailə edirsiniz son günlər?
Məni düşündürən əsasən ictimai bəlalardır, cəmiyyətdir, təhsildir, vətəndir, vətəndaşdır… Klassikləri də, çağdaş ədəbiyyatımızı mütaliə eliyirəm. Təbii ki, imkanım daxilində. Əvvəlki kimi davamlı mütaliə etmirəm. Yaş da işini görüb, ailə də.
13. Gənc yazarlar sənəm xanımı qane edir yoxsa sadəcə oxucuların gözünü boyayırlar…
Mən gəncləri çox sevirəm, onlara dəyər verirəm, güvənirəm. Hər mənada… Yaradıcılıqda da istedadlı gənclərimiz çoxdu. Mən arabir gənclər arasında keçirilən şeir müsabiqələrinə münsif kimi dəvət olunuram. İnanın, çox istedadlıları var. Ancaq sizin də dediyiniz kimi gözboyamaq istəyənlər də var. Belələri zamanın ələyindən-xəlbirindən keçib ədəbiyyat adamı ola bilməyəcəklər. “Gözboyayanlar” yaşlı nəsildə də var, həmişə olub və olacaq. Gənclərimizə həyat yollarında uğurlar arzulayıram.
14. Son olaraq nəşiryyatlarımızın durumu göz açandır nələr düşünürsünüz…
Bu bir az mənim sahəm deyil, ancaq ümumi fikrimi deyə bilərəm. Nəşriyyatlar özləri özlərini maliyələşdirir deyə, kim pulunu verirsə nə olsa çap elətdirə bilir. Fərq eləməz nə yazıb, pulunu verir kitabını aparır. Ancaq əvvəllər, sovetlər dönəmində belə deyildi, senzura varıydı, nəşriyyatlar çapa görə məsuliyyət daşıyırdılar. Dövlət maliyyəsi alırdılar. Yazdığımız çap olunanda qanorar alırdıq. Bu yaxşı idi. İndi yazar həm bədii əsər yazır, ömrünü, canının cövhərini, gözünün nurunu xərcləyir, həm də yazdığını çap etdirmək üçün pul verməli olur… Neçə ildi bir kitablıq yazım var, çap elətdirə bilmirəm. Elə qiymət deyirlər ki, adamın əli gəlmir o pulu versin. Nə isə…Buna da bir düzəliş olar yəqin. Hər şey düzələr
Müsahibəyə görə sizə təşəkkür eliyirəm. Oxuyanlara yenidən görüşmək ümidi ilə Allaha əmanət olun deyirəm. Söz ömrü, söz qüdrəti, söz ucalığı yaşayasız.
– باشینا دؤنوم. من ساوادسیز بیر آدام نه بیلیم اورادا نه یازیلیب. منی هئچ دانیشدیران اولوب کی، بارماقدا باسام؟ بایاق دئدیم. ایندی ده دئییرم، کاش قیچیم سینایدی او گون ائودن باییرا چیخمایایدیم.
او فیکره دالاراق، پروندهنی واراقلاییب، بیرده اوخودو. چوخ سوساندان و دوشونندن سونرا:
– ایوب دایی، او گونو خاطرلاییرسان؟ یادیندا قالانی و نه حادثه باش وئردیینی دئیهبیلرسنمی؟
قوجا یئرینده بیرآز قوردالاندی. سانکی دانیشماغا سؤز آختاریردی. هارادان، نه یئردن باشلامیسیندان، یادداشینی الک-ولک ائدیردی. دریندن نفس آلیب کؤکس اؤتوردو:
– یازین اورتا آیینین ایلک اون گونلویو اولاردی بالا… سحر چاغی صبح نامازیندان سونرا منیم سو نوبهم ایدی. هاوا هله قارانلیق ایدی. یوخودان آییلدیم. دئدیم بئواختا قالماییم، نامازی دا ائله اؤروشدو قیلارام. دوردوم آیاغا باغلامانی و بئلی گؤتوروب گئتدیم یونجالی باغا. هاوا هله آیازیمامیشدی. کوچهلر ساکتلیک ایدی. یونجالی باغ کنددن بیر آز آرالی ایدی. من باغا چاتار-چاتماز هاوا آیازییردی. باشلادیم ورگانلاری ساهمانلاییب، سو یولونو راحاتلادیم. یان-یوؤورهنی دولاندیم. دان یئری سؤکولموشدو. کندین ناخیرلاری و چوبانلارینین های-هاراییلاری ائشیدیلیردی. اذان سسی گلدی. قابدا گتیردییم سو ایلا دستماز آلیب، باشلادیم نامازیمی قیلدیم. نامازی قورتاراندان سونرا آرخا سو گلدیینی گؤردوم. باشلادیم سو یوللارینی یئنیدن تمیزلهمهیه، ورگانی محکملندیرمهیه. ائله بو زامان زینال پیدا اولدو. و باشلادی منیمله دئدی-گودو ائلهمهیه: «سو نوبهسی منیم دیر. سن نییه باغینی سوراریرسان؟». منده دئدیم: «سحر-سحر اووقاتیمی کورلاما، اوغول! بوتون کند اهلی بیلیر بو ساعات منیم نوبهمدیر». باش آغریسی وئرمهییم، سؤزوموز چپ گلدی. یاخامدان توتدو. من بیلهییندن یاپیشیب ایتهلهییب، اؤزومدن کنارلارشدیرماق ایستهدیکده، یئر سوروشکن اولدوغوندان او ترازلیغینی ساخلایا بیلمهییب، ورگانا طرف ییخیلدی. باشی ورگاندا اولان بؤیوک سال داشا دییب اویدو. من اونون قوللاریندان یاپیشیب سیلکهلهدیم. اویموشدو…
خبر سالدیم. های-هارای چکدیم. قونشو کندچیلر گلدیلر. اونون اؤلدوسونو بیلدیریب منی قینادیلار. بو زامان زینالین آتاسی کندین اربابینین مباشیری گلدی و منی دؤیه-دؤیه پاسگاها آپاریب وئردی. و بو گونهجن بوردایام.
سلیقهیله اوتولنمیش قارا پئنجک-شالوار، دوم آغ یاخاسی و قوللاری نشاستالی ابریشم کؤینک، آل قیرمیزی رنگده کراوات، پارلاق قارا وئرنی باشماق، بیر جوت تزه جوراب و بیر مکتوب پاکتی. بو اشیالاری آییردیقدا بیر-بیر کنارا قویدو. پاکتی اهمال گؤتورب تلسمهدن آچدی. یازی خطی تانیش ایدی. فریده یازمیشدی:
«عزیزیم فریدون.
ایستهدیکلرینی گؤندریرم. چوخ اوزگونم. بو پالتارلاری اوتولهییب قورتارینجا یوز دفعه اؤلوب-دیریلمیشم. حقیقت نه قدر آجی اولسادا، اونو درک ائدیب و دوشونمک، اولدوقجا آغیردیر. بو شراییطده سنین نه فیکرده اولدوغونو و نه دوشوندویونو آغلیمادا بئله گتیره بیلمیرم.
دوستاقخانانین رییسیله چوخ دانیشدیم. یالواردیم، خواهش ائلهدیم. آنجاق گؤروش اجازهسی وئریلمهدی. بیلیرم سنین توتدوغون و چالیشدیغین حقیقت و انسانسئورلیک یول، داواملی اولاجاق. اینانیرام سن بو گؤنلره همیشه حاضر ایدین. اینام و ارادهیله بو یولا قدم قویموشدون. سنسیز یاشاماق منیمچون چوخ آغیر و دؤزولمز اولاجاق.
من بوتون قوّهمله چالیشاجاغام، اوغلوموز آیدینی وطنپرور و انسانسئور روحدا بؤیودوب، تربیه ائدهم. بو دنیادا هرکس دوشونجهسی قدر ایز قویور. سنله منیم طالع یولوموز بو ایمیش. سن باجاردیغین قدر ایز قویا بیلدین. هر آددیمین گلهجک نامینه، وطنین آزادلیغی اوغروندا مبارزه یولونون مشعلینه چئوریلدی. اینانیرام بو ایشیقلی یول داوام ائدهجک. سنین دوشونجهلرین و فداکار اراده و اینامین گلهجک وطن اوغوللارینین یولونو ایشقلاندیراجاق. وطنیمیز، ابدی آزادلیق بایراغی آلتیندا، سنی و مبارز یولداشلارینی ابدی خاطرلایاجاق.
امینم کی، بو یولدا بوتون وار گوجونله مبارزه آپاردین. نه قدر دنیا یاشاییر، سنین روحون، دوشونجه و فیکرلرین آذربایجان و وطنسئورلرین یولونا ایشیق ساچاجاق.
سنی سئویرم: فریده».
مکتوبو سلیقهیله قاتلاییب، پاکته قویدو. «آیدین» سؤزو اونو چوخ سارسیتدی. دوققوز آیدان آرتیق ایدی اوغلو بو دنیایا گؤز آچمیشدی. بیر دفعه ده اولسون اونو گؤرمهمیشدی. قوخولاییب باغرینا باسمامیشدی. «آتا»نین نه اولدوغونو دادمامیشدی.
«یقین ایندی ایمکلهییر. بلکهده الیندن یاپیشسان آیاغا دوروب بیر-ایکی آددیم دا آتار. بیرآز دجللهشیبده. قیغیلدایا-قیغیلدایا، شیطانلیق دا ائدیر. نئچه آیدان سونرا سؤزلری اؤیرنمهیه باشلایاجاق. گؤرسن ایلک دئیهجهیی سؤز نه اولاجاق». یقین بیلیردی «آتا» سؤزجویونو او هله باشا دوشمهیهجک، بلکه ده عؤمرونون سونونا قدر هئچ آنلامایاجاقدا…
فریده ایله بیرلیکده بو آدی سئچمیشدیلر. بیر گون آخشام شام یئمهییندن سونرا سؤزلری اوشاق حاقدا اولدو. اونو نئجه بؤیودوب باشا چاتدیرماسیندان، اوخودوب وطن قایغیسی چکمهسیندن دانیشدیلار. فریده اوغلان اوشاغی اولماسینی دئدیکده فریدون، اوشاغین جنسی حاقدا هئچ بیر سؤز دئمهدن ساغلام و سالم اولماسینی ایستهمیشدی. نئجه ده اونون گلمهسینی، بو دنیایا گؤز آچماسینی سئوینجله گؤزلهییردیلر. آنجاق بئله اولمادی. بو سعادتی یالنیز اونلارا یوخ بوتون آذربایجانا چوخ گؤردولر. شاه اصول ادارهسی بؤیوک امپریالیست آمریکا و انگلیس دولتلرینین بویوندورغو آلتیندا و اونلارین نظامی قوّهلری و ساواش تجهیزاتی ایلا آذربایجانا تجاوز ائتمیشدی. ملی حکومتی دارماداغین ائدرک، بؤیوک و عصرین آجیناجاقلی طالعینی آذربایجان خالقینا یاشادیب و سؤیقریما معروض قویوب، تبریزین کوچهلریندهکی قنولاردا سو یئرینه قیزیل قان آخیتمیشدی.
شهرده گولله سسی بیر آن سنگیمیردی. هر گوللهیله بیر عایله باشسیز قالیردی. وای اوغول! وای قارداش! وای آتا سسی بوتون شهری بوروموشدو. تبریزه یاغان و یئره چؤکن آغ-آپپاق قار، ایگید و آصلان اوغولارین، آتالارین و قارداشلارین ایستی قانی ایله ارییب و قنولارا قرمیزی یول سالمیشدی…
پئنجک-شالواری الینه آلیب، ساغا-سولا چئویردی. بوتون وارلیغی ایلا یادداشینی ورقلهدی. گؤزلری یول چکرک، سیماسینی شوخ بیر تبسوم بورودو:
«ایکینجی دنیا ساواشی باشا چاتمیشدی. متفق دولتلرله آلمان فاشیزمی آراسیندا صلح مقاویلهسی باغلانمیشدی. فرانسهنین پاریس شهرینده صلح کنفرانسی آدیندان بوتون دنیا دولتلریندن نماینده ایستهنیلمیشدی. آذربایجان ملی مجلسی طرفیندن اونو فرانسه دیلینی مکمل بیلدیی و باجاریقلی سیاسی دیپلمات اولدوغو اوچون نماینده تعیین ائتمیشدیلر. کنفرانسین واختینا بیر آی فرصت وارایدی. عدلیه ادارهسینده تاپشیریقلارینی ایشچیلرین عهدهسینه بوراخیب حاضرلیق گؤروردو.
تبریزین مشهور درزیسینین دوکانینا گئدیب پارچانی بینمیشدی. درزی اونون اؤلچولرینی گؤتوردوکده اونون تیکهجهیی پئنجک-شالوارا اینامینی آرتیریب دئمیشدی:«ماشالله، گؤز دیمهسین. بو اؤلچولرله لاپ ناشی درزینین ده ایشی اعلا آلینار». فریدون ایسه گولومسیرک دئمیشدی: «گؤرک نه ائدیرسن. ائله بیر ایش گؤرمهلیسن، بوتون کنفرانس اشتراکچیلاری بیلمهلیدیرلرکی، آنجاق بو تبریز درزیسینین ایشی اولا بیلر». درزی اونون گؤزلرینین دیک ایچینه باخاراق: «ناراحات اولمایین. سیز هر نه گئیینسهنیز، سیزه گؤزل یاراشاجاق. بو قد-قامت و دوروشوق هر ناشی درزینین ایشینین قصورلارینی اؤرتر»-دئمیشدی.»
پئنجک-شالواری بیر طرفه قویدو. کؤینهیی گؤتوروب بورنونون اوجونا توخوندوردو. گؤزلرینی یومدو. همیشه سحر ائودن چیخمامیش ووردوغو عطرین قوخوسو، بئینینی خمارلاندیردی. بیر آن اولسون بئله دوستاقدا اولدوغونو اونوتدو. سانکی سحر تئزدن ایشه گئتمهیه حاضرلاشدیغینی دوشوندو. بو خوش دویغو اونون بئینینین هوجیرهلرینه قدر ایشلهدی.
«ایکی گون سفره قالمیش، فریده ایله تبریزین بوتون کؤینک و باشماق دوکانلارینی دولاشمیشدیلار. هر کؤینهیه ال قویدوقدا، فریده یوخ دئمیشدی. نهایت دوکانلارین بیرنده، فریده بو کؤینهیی گؤتوروب: «باخ! نئجه ده قار کیمی آغ-آپپاغ دیر» -دئمیشدی. فریدون:«آخی بو کؤینهیی بیر دفعه گئیدین گرک یویوب و یاخاسی ایلا قوللارینی نشاستالاییب، اوتولهیهسن. بو سنینچون چتین اولار.» -دئییب یوخ فیکرینی بیلدیرمیشدی. فریده:«عیبی یوخدور. کنفرانسا گئی، سونراسینا دا باخاریق» -دئیه اونون راضیلیغینی آلمیشدی. پارلاق قارا باشماق و آل-قیرمیزی کراواتی دا فریده بینمیشدی».
اونا یاخین اوتوران، بو سون گؤنلر اونا محبتله یاناشان احمد، دریندن آه چکیب، کؤکس اوتوردو: «ائه… دنیانین ایشینی بیلمک اولمور. دونن حکم وئریب، قرار چیخاران حاکیم، بو گون محاکمه اولونوب، آغیر جزا آلیر.» -دئدی.
هئچ کیم دانیشمیردی. بندین هاواسی آغیرلاشمیدی. لال سکوت ایچینده دوستاقلار نامعلوم گلهجهیی دوشونوردولر خاطرهلره دالاراق، کئچمیش گونلری خیاللاریندا جانلاندیریب عؤمورلرینین یاددا قالان سئونجلی و کدرلی آنلارینی خیال عالمیندن گؤز اؤنونه گتیررک، اؤز عالملرینده سیر ائدیردیلر. بیرده یئنیدن دوغولسایدیلار، یقین یئنه بو یولون یولچوسو اولاراق، کئچمیشده اولان نقصانلارینی و بیلمهدن ائتدیکلری سهولری آرادان قالدیریب اوغورلو گلهجک اوچون، ایناملی آددیملار آتاردیلار. بللی اولمایان صاباح اونلاری اؤز ایچینه قاپادیب، عزیزلرینین نامعلوم طالعینین نه اولاجاغینی فیکیرلرشیردیلر. نئچه گون یاشایاجاقلاری و بورادان نئجه قورتاراجاقلاری بللی دئییلدی.
گئجه یاریدان کئچمیشدی. دوستاقخانانی آغیر و داریخدیرجی بیر سکوت بوروموشدو. هره بیر طرفده اوزانیب اؤز ایچینه قاپاناراق گؤزلری یول چکیردی. باییردا جیرجیرامالارین کسیک-کسیک سسی ائشیدیلردی. هارداسا اوزاقدا، ایت هوردو.
فریدون دوردو. گئدیب بارماقلارینین اوجو ایله قاپینین سویوق جانینی تاققیلداتدی. دوستاقخانا گؤزتچیسی بوغوق و یوخولو سسله: «ندیر؟ گئجهنین بو واختی نه ایستهییرسن؟» -دئیه اونا ضهمیلی باخیشلاریلا ناراضیلیغینی بیلدیردی.
فریدون ساغ الینین بارماقلارینین اوجو ایله چنهسینین بیز توکلرینی تومارلایاراق: «اصلاح ائتمک ایستهییرم.»، -دئییب گولومسهدی.
گؤزتچی ایشیتدیکلرینه اینانماییب گؤزلرینی برهلدیب:«نئجه؟ اصلاح ائتمک! گئجهنین بو واختی؟»-دئییب، کؤنولسوزجهسینه قاپینی آچیب، اونو سالونا یول وئردی. یئنیدن قاپینی باغلاییب، اونونلا برابر گؤزتچی اوتاغینا گلدیلر.
بالاجا کیر باسمیش گوزگو، بیر تاس، فرچا، صابون و اصلاح تیغینی دووارین کونجوندهکی بالاجا میزین اوستونه قویوب، اوتاغین او بیری کونجونده اولان اودون اوجاغینین اوستوندهکی چاینیکی گؤتوروب ، تاسی یارییا قدر ایستی سو ایله دولدوروب، یئنیدن چاینیکی یئرینه قویاراق، تختین اوستونده ایلشدی.
فریدون تشکر ائدیب صندلده اوتوردو. گؤزگونو دووارا سؤیکهییب، فرچانی ایستی سودا دولاندیریب، ایسلاتدی. فرچانی صابونلاییب اوزونده گزدیردی. ایستی صابونلو سو اوزونه توخوندوقجا خوش بیر حس اونو بورویوردو. نئچه واخت اولاردی بو تهر ایلیق سو حسرتینده ایدی. تلسمهدن اوزونون هر یئرینی صابونلاییب، صیفتینی صابون کؤپویونده گیزلتدی. اصلاح تیغین گؤتوروب آرام و سلیقهایله اوزونو قیرخماغا باشلادی.
کناردا تخت اوسته اوتوران گؤزتچی حیرانلیقلا اونو سوزور. هر بیر حرکتینی ایزلهییب، گؤز قویوردو. اؤز-اؤزونه:«والله آدام معتل قالیر. بونلار نه اورکلری بؤیوک انسانلاردیرلار. بونون عؤمروندن هئچ ایکی ساعاتدا قالمیر، آنجاق هر شئیی دوشونور، بیرجه اؤلومدن ساوایی. سانکی توی حجلهسینه حاضرلاشیر. ائله بیل ایکی ساعاتدان سونرا بونو یوخ، منی آساجاقلار» -میزیلداندی.
احمد گؤزلرینی اونا دیکرک: «من سنین بو اخلاقینین حیرانییام. جانیم بللی دئییل بیر ساعات یا نه قدر دیری قالاق، سنسه تویا حاضرلاشانلار کیمی اؤزونه یئتیشیرسن.» -دئییب، گؤزونو اوندان چکمهدی.
فریدون گولومسیرک آرام و حلیم سسله: «دوستلار! منیم ده حالیم سیزدن قالان دئییل. منده انسانام. حسیاتیم وار. آنجاق مبارزه ائتمک یالنیز ووروشماق دئییل. بیزیم هر بیر حرکت و ایزیمیز مبارزه یولونون مشعلی دیر. بیز وطن و دوشونجهمیزین یولوندا اؤزوموزو فدا ائتمکله، گلهجهیین ایلک اوغورلو آددیملارینی آتیریق. قوی گلهجک نسیل و وطنین آزارکئشلری، بیزلری یاد ائدنده، غرور و فخرله خاطرلاسینلار.
مبارز انسانلارین آلدیغی نفس و آتدیغی بوتون قدملری مبارزه یولوندا اولمالیدیر. اؤلوم فلسفهسی چوخ دا بوروشوق بیر فلسفه دئییل. انسانلارین هامیسی اؤلومه محکوم دور. گئج-تئز هامی بو دنیادان کؤچمهلیدیر. یالنیز، یاشاماق کیمی، اؤلمکده مبارزهدیر. نئجه یاشاماق کیمی، نئجه و نه تهر اؤلمکده سنین دوشونجه و فیکیریندن دوغمالیدیر. اولا بیلر یول گئدرکن قضا باش وئره و بو دنیانی ترک ائدهسن. اؤلوم-اؤلومدور. آنجاق نئجه اؤلمک و اؤلومله مبارزه مشعلینی گورلاندیرماق و یئنی نسیلین یولونو ایشیقلاندیران اؤلوم هرکسه قسمت اولمور. من بو نوع اؤلومو حیات کیمی یاشاییرام. بو اؤلوم دئییل، ابدی حیات دیر. هرکس بیر نوع و یولنان بو دنیانی ترک ائتمهلیدیر. اؤنملی اؤلوم اودور کی، ایز قویا و انسانلاری دوشوندورمهیه وادار ائده. بیزیم اؤلمهییمیزده گرک دیکتاتورلار اوچون بیر کابوس اولوب، اونلارین آسایشینی و راحاتلیقینی اللریندن آلیب، گلهجهیین آیدین یولونو ایشیقلاندیرسین.
منده بو دنیانین شیرینلیینی دویورام. یاشاماق گؤزلدی. آنجاق نئجه یاشاماق! بیزیم اؤلمهییمیز یئنی یاشام اولاجاق. بیز اؤلومله سون سؤزوموزو دئییریک. و دنیا دوردوقجا بیزلر بو دنیادا، بوتون آزاد دوشونجهلی انسانلارین اورکلرینده یاشایاجاغیق». –دئدی و دوستلاریندان عذر ایستهییب، اوزلرینی دؤندرمهلرینی خواهش ائتدی کی، پالتارینی دییشین.
هامی اونو سوزوردو. دوستلارین گؤزلرینده سئوینج و اورکلرینده کدر هیجان ایچینده ایدیلر. دانیشماغا سؤز تاپمیردیلار. او ایسه بارماقلاری ایلا قارا شوه کیمی تئلینی داراییب، ساهمانلاییردی. سانکی بیر تدبیر، یا بؤیوک بیر طنطنهلی زال اونو گؤزلهییردی.
بندین جینگیلتی ایله قاپیسی آچیلدی. سلیقهلی فرم لباسیندا بیر سرهنگ قاپی آغزیندا گؤروندو. فریدونو گؤرجک، تعجبونو گیزلده بیلمهییب، دریندن نفس آلدی. حیرانلیقلا اونو سوزوب نه ائدهجهیینی اونوتدو. بو ابهتلی و یاراشیقلی انسانین دوستاق اولدوغونون درکیندن اوزاقلاشدی. اؤزونو گوجله اله آلیب: «بو نه گؤرکم دیر؟ گؤروشه حاضرلاشیرسان؟» -دئییب. جواب گؤزلهمهدن گؤزتچییه اشاره ائتدی.
گؤزتچی ایچری گیریب، فریدونا یاخینلاشدی. اونون اللرینی قاباقدا قانداللاییب: «گئدک» -دئدی. فریدون ارادهلی و تمکینله، قاپییا یاخینلاشدی. سرهنگ سالوندا اولان یاراقلی افسرلره اشاره ائدیب، وظیفهلرینی خاطرلاتدی. ایکی افسر الی تفنگلی سرهنگین ساغ و سولونو قورویاراق فریدونو اؤندن نظر آلتینا آلدیلار. ایکیسیده فریدونون آرخاسیندا اللری سلاحین قبضهسینده آتش حالیندا حرکت ائدیردیلر.
سالوندان دوستاقخانین حیطینه دوشدولر. سحرین سرین یئلی اونلاری قارشیلادی. زندانین حیطیندهکی آغاجلاردا جیویلدشن سئرچهلر بیر آن سوسدولار. اونلار نظمله دوستاقخانانین دروازاسینا طرف حرکت ائدیب، دروازانین یاخینلیغیندا دوران حربی ماشینا یاخینلاشدیلار. سرهنگ کئچیب شوفرین یانیندا، فریدون و افسرلرده ماشینین آرخاسیندا ایکی اوتوراجاقدا، افسرلرین ایکیسی فریدونون ساغ و سولوندا، اوبیریسیلر اوزبهاوز اوتوردولار. ماشینین قاپیلارینین اؤرتولمهسیله دروازانین آچیلماسی بیر اولدو. ماشین نریلدهییب دروازادان خیاوانا شوتودو.
تبریزین ستارخان خیاوانی اوباش-بوباش نظامی قوّهلرله احاطه اولونموشدو. گل-گئت کسیلیب، خیاوان خلوت ائدیلمیشدی. گلستان باغینین قاباغیندا ازدحام واردی. اهراب محلهسینده ملا حسین مسجدینین گلدستهسیندن صبح آذانی اوجالدی. آغاجلارین یارپاقلاری سحر مئهیندن تیترهشیردیلر. قوشجوغازلار جیویلدشه-جیویلدشه آغاجلارین قول-بوداقلاریندا حرکت ائدیردیلر. بو سحرین آچیلماسینی و دان یئرینین سؤکولمهسینی آندیریردی.
سیرهیله دوزولن افسرلر، یورولدوقلاریندان و نگرانچیلیقدان اؤز ایچرلرینه قاپانمیشدیلار. خیاوانین باغ طرفینی ایکی سیره افسر قورویوردو. هر سیره ده اییرمی افسر واردی. ایلک سیرهیله ایکنجی سیره کورک-کورهیه دایاناراق یاراقلارینی حاضر توتموشدولار. ایکنجی سیره باغا طرف حاضر دوراراق قاباقلارینداکی جاماعاتدان گؤزلرینی چکمیردیلر. ایکینجی سیره دن بئش-آلتی قدم آرالی سیخ جاماعات نامنظم شکیلده باغین ایچینده آیاق اوسته منتظر دایانمیشدیلار.
خیابانین کناریندا ایلک سیرهینن اوز-اوزه اون متر آرالیدا یئردن بیر متر هوندورلوکده ائنی اوچ و اوزونلوغو بئش متر اولان تاختادان بیر سکی قورولوب و آیری افسرلرله سکی احاطهیه آلینمیشدی. خیاوانین سطحی بئش پلهایله سکینین سطحینه بیرلشیردی. سکینین اورتاسیندا بیر دار آغاجی گؤزه چارپیردی. دار آغاجیندان آسیلان اعدام ایپی سحر یئلیندن ساعات پاندولو کیمی وار-گل ائدیردی.
ارکین اوجا دوواریندان بویلانان گونش، تبریزین سحرین ایشقلاندیریب، خیاوانین قونقا طرفیندن گلن ماشینین شیشهسینده عکس اولونوب، انسانلارین گؤزلرینی قاماشدیردی. ماشین سکینین یانیندا دایاندی. سرهنگ ماشیندان ائنن کیمی افسرلر نظامی گؤرکم آلیب، اودون کیمی قورودولار. سرهنگ آزاد دئییب، پلهلردن سکییه قالخدی. ماشینین دال قاپیسی آچیلدی. ایکی افسر جلد یئره آتیلیب حاضر دایاندیلار. فریدون اللری باغلی ماشیندان دوشدو. اونون آرخاسینجا ایکی افسرده ماشیندان دوشوب قاپینی اؤرتوب حاضر وضعیتده دایاندیلار. ماشین یئریندن حرکت ائدیب اللی مترگئدیب، خیاوانین کناریندا دایاندی.
فریدون آرام و تمکینله سکییه طرف یونلدی. عادی باخیشلارلا اطرافی نظردن کئچیردی. یاراقلی افسرلردن ساوایی گؤزونه هئچ کیم دیمهدی. پلهلری قالخدی ائلهبیل پاریس شهرینین صلح کنفرانسی بیناسینین پلهلرینی آدلاییردی. متانتله حرکت ائدیب بوتون اورادا اولانلاری اؤزونه جلب ائتدی. سکییه قالخاندان سونرا باغین ایچینده اولان انسانلاری گؤردو. دوداقلاریندا تبسم یاراندی.
جاماعاتین ایچینده بویوک همهمه یاراندی. حیرانلیقلارینی گیزلهتمهییب، «اوررا» دئینده اولدو. بوتون جاماعات اونون گؤرکمینین حیرانی اولموشدو. هر ثانیه سرهنگه بیر ایل کئچیردی. غضبیندن دیل-دوداغین گمیریب، یئرینده لاخلاییردی. اشاره ایله هر شئین تئز قورتارماسینی طلب ائتدی.
ایکی افسر گئدیب فریدونون اللرینین قاندالینی قاباق طرفدن آچیب، آرخادا باغلاماق ایستهدیکده ، او مانع اولدو. دار آغاجینی آلتیندا آسلاق ایپه یاخینلاشیب باشیندان بوینونا سالاراق اللرینی آرخا طرفده بیر بیرینه کئچیردیب حاضر دایاندی. بایاقکی افسر قوللاری بیلکدن قانداللاییب یئرینه چکیلدی. فریدون باشینی دیک توتاراق، بوغازیندا قهری بوغدو. گونش ارک قالاسینین دوواریندان بیر قاریش اوجالمیشدی. اوزاقلاردا گؤیون سماسیندا بیر دسته گؤیرچین گؤروندو. او گؤزلرینین آچیسیندا تبریزی یادداشینا کؤچورور و کئچمیش گؤنلرینی خاطرلاییر. سانکی پاریسین صلح کنفرانس تریبونوندا دانیشماق اوچون حاضرلاشیردی. سرهنگین غضبلی و یوغون سسینی ائشیتدی. سرهنگ اعدامین اجراسینی طلب ائتدی. بو آن فریدونون اورک دولو سسی تبریزین بوتون کوچهلرینی دولاشیب و اونون اؤز قولاقلاریندا « یاشاسین آذربایجان…»عکس-صدا ائلهییب، آیاقلاری سکیدن اوزولدو.
Bu gün Sona Abbasəliqızı (İsmayılova) Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin “Natəvan” klubunda “Sözün xaqanı” adlı yeni kitabını təqdim edib. Sayman Aruzun moderatorluğunda keçən tədbir həm də Sona xanımın 60 illik yubileyinin qeyd olunduğu ad gününə təsadüf etdiyindən tədbir iştirakçılarının olduqca səmimi çıxışları və yubiliyar müəllifə xoş arzuları ilə yadda qalıb. Sona xanımın Xaqani Şirvaninin həyatından bəhs edən bu kitabı ətrafında baş tutan diskusiyaları ümumilikdə Nizami ilinin yekunu kimi də qiymətləndirmək olar. Bu xüsusda Sayman Aruzun çıxışı tədbir iştirakçıları tərəfindən maraqla qarşılanıb. Tədbirdə qonaqlardan Lütviyyə Əsgərzadə, Südabə Sərvi, Sevda İbrahimova, Elşad Barat, Vahid Çəmənli, Əli Vəliyev, Bayraməli Qurbanov, Vüqar Abdu, Telli Bağırova, Müşfiqə Baladdinqızı, İmdat Kazım, Kəmalə Həsənova, Yusif Abbdulla, Əbülhəsən müəllim, Qurban müəllim, Nailə xanım və başqaları iştirak ediblər. Tədbirin gedişində “Yazarlar” jurnalının baş redaktoru Zaur Ustac klassik irsimizin təbliğində uzun illər səmərəli fəaliyyətlərinə görə cənab Sayman Aruza və xanım Sona Abbasəliqızına “Nizami Gəncəvi” diplomu təqdim etmişdir. Sonda Sona xanım qonaqlara öz təşəkkürünü bildirmişdir. Tədbirdən fotolar:
