Əziz dostlar, Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin təşkilatçılığı ilə mart ayının 13- də, saat 13:00- da, gənc şair Mərziyyə Sarvanın ” Əsgər anası” kitabının təqdimatı keçiriləcək. Kitabın redaktoru: Nəcibə İlkinÖn söz müəllifi: Baba Vəziroğlu Poeziyasevərlər, şairlər, media nümayəndələri dəvətlidi.Ünvan: Ünvan: Azərkitab, Yasamal rayonu, Akim Abbasov küçəsi- 78, Yasamal parkının yanı, Bazarstorla üzbəüz.
Şəhid polkovnik-leytenant Ağayev Vüqarın anası Ağayeva Nənəxanım və şəhid kapitan Əsəd Həsənovun anası Mələk Həsənova “Yazarlar” jurnalının İƏ üzrə meneceri, AJB üzvü Nəzakət Kərimova-Əhmədovanın təqdimatı əsasında 7 mart 2022-ci ildə “Natəvan” Mükafatına layiq görülüblər. Böyük Allahdan şəhidlərimizə rəhmət, analarına can sağlığı və səbr diləyirik. Bu iki ananın timsalında bütün qadınları təbrik edir, həyatda ən vacib və gözəl nemət olan can sağlığı arzulayırıq! Bayramınız mübarək olsun, analar!!!
Paşayeva Qənirə Ələsgər qızı (7 mart 1975, Düz Qırıqlı, Tovuz rayonu) — Azərbaycan siyasətçisi, jurnalist, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı.
HƏYATI Qənirə Paşayeva 1975-ci il martın 7-də Tovuz rayonunun Düz Qırıqlı kəndində anadan olmuşdur.
AİLƏSİ Subaydır. Firuzə adlı mənəvi qızı var.
TƏHSİLİ Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetinin pediatriya fakültəsini və Bakı Dövlət Universitetinin beynəlxalq hüquq fakültəsini bitirmişdir. Rus və ingilis dillərini bilir.
FƏALİYYƏTİ Jurnalist fəaliyyəti 1998-ci ildən ANS televiziya şirkətinin Xəbərlər xidmətində reportyor, müxbir, redaktor, aparıcı redaktor, baş aparıcı redaktor, baş redaktorun müavini, Xəbərlər redaksiyası baş redaktorunun müavini vəzifələrində çalışmışdır.
2005-ci ildə Heydər Əliyev Fondunun İctimaiyyətlə əlaqələr departamentinin rəhbəri olmuşdur.
Siyasi fəaliyyəti Azərbaycan Respublikası III, IV, V və VI çağırış Milli Məclisinin deputatıdır. Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin sədridir.
MÜKAFATLARI 30 sentyabr 2011-ci il tarixində “İslahatçı Gənclər” İctimai Birliyi Qənirə Paşayevanı hər il ənənəvi olaraq təqdim etdiyi “Xəzər” Milli Mükafatının qaliblərindən biri elan edib.
“İslahatçı Gənclər” İctimai Birliyi tərəfindən 2013-cü ildə Azərbaycanda reallaşdırılan dövlət gənclər siyasətinə verdiyi dəstəyə və bu siyasətin təbliğindəki xidmətlərinə görə Qənirə Paşayevanı Fəxri Diplomla təltif edib. Gürcüstanın fəxri vətəndaşıdır.
SƏFƏRLƏRİ Somali səfəri Qənirə Paşayeva 2012-ci ildə iki həftə uşaq həkimi qismində Somalidə fəaliyyət göstərmiş, sakinlərə yardım etmişdir.
ƏSƏRLƏRİ Kitabları Nobel mükafatlı qadınlar. Bakı: “Elm və təhsil”, 2009. 456 səh. 1000 nüsxə Tarixə adını yazan qadınlar, 3 cilddə. Bakı: Ozan, 2011. Xocalı soyqırımı (26 fevral 1992): şahidlərin dilindən Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine. H. Məmmədova ilə birgə. Bakı: “Elm və təhsil”, 2011. Səndən sonra. Təbriz: 2020
Məqalələri “Bülbül kimi gül aşiqi”, “Ozan dünyası” jurnalı, №3(10) 2012.
FİLMOQRAFİYA Apreldən əvvəl may… Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (film, 2001) Erməni soyqırımı. Türkün sözü (film, 2001) Mənə inanın! (film, 2007) Ruhum qarabağlıdır (film, 2012)
Bu gün Qənirə xanımın doğum günüdür. Biz də “Yazarlar” jurnalı olaraq, Qənirə xanımı təbrik edir, həyat və fəaliyyətində yeni-yeni ailiyyətlər arzulayırıq. Uğurlarınız bol olsun, Qənirə xanım!
Yazın gəlişi ilə təbiətin qoynuna sanki güllü-çiçəkli xalı salınmışdı, kənd özü də elə bil çiçəkləmişdi…
Qaşqa kolavatın bomboz simasından əsər-əlamət qalmamışdı. Köhnə kənd yerindən üzü Abuseyid dərəsi yuxarı Sarı Güney boyunca yeni məhəllələr salınmış, bir-birinə boy verməyən villalar tikilmişdi – hamısının da dam örtüyü rəngbərəng olduğundan kənardan baxana güllü-çiçəkli laləzarı xatırladırdı. Yeni məhəllələrin fonunda iyirmi beş evlik kənd yaylaqda obadan aralıda alaçıq quran yetimlərin çavıstanına oxşayırdı.
On beş ildən çoxdu ki, bu kənddə qulaq quqquldayırdı. Kəndin əsas olmasa da vacib dolanışıq yeri sayılan geoloji ekspedisiya idarəsi bağlandıqdan sonra kişilər çörəkpulu qazanmaq adıyla kimin gümanı hara gəldisə baş götürüb getdilər. Kimisi yaxın şəhərlərdə qərar tutdu, kimisi də rusetə gedib çıxdı. Bir müddət keçəndən sonra şəhərdə qərar tutanların iki təsərrüfatı saxlamağa gücləri çatmadı. Kənddə qalan ailə-uşaqlarını da yığıb birdəfəlik şəhərdə kirayələdikləri mənzilə köçdülər. Kənddə yalnız qocalar qaldı – onlar da gücləri çatan təsərrüfat saxlamaqla başlarını qatırdılar. Bir də hər evdə bir uşaq saxladılar ki, heç olmasa ibtidai siniflərdə oxuyan olsun, məktəb tamamilə bağlanmasın.
Beləcə, səsli-küylü kənd sanki bir anın içində boşaldı.
Üç-dörd il bundan əvvəl necə oldusa “şəhərli” olanların yadına düşdü ki, füsunkar cənnətməkan təbiətin qoynunda gözəl bir kəndləri qalıb. Kəndə qayıdıb yeni-yeni malikanələr, villalar, bağ evləri tikməyə başladılar. Sanki bir-birinin qarşısında fors göstərirmişlər kimi onlarla bərabər şəhərli qonşularından, iş yoldaşlarından da gəlib kənddə tikili salanlar oldu. Qulaq quqquldayan dərələri traktorların səsi lərzəyə gətirdi, betonvuran maşınlar az qala dağları silkələyəcəkdi.
Qatırçı Hüsünün nəvəsi Fərrux da şəhərdə ali məktəbi bitirib əsgərliyini çəkəndən sonra kəndə qayıtdı. “Mən şəhərdə yaşaya bilmərəm. Kənddə də qazanc gətirəsi iş yerləri bağlanıb. Fərdi təsərrüfat yaratmaqdan başqa çıxış yolum yoxdur” dedi. Atası Dadaş Muradbəylinin tanınan, sayılıb seçilən insanlarından biriydi. Şəhərdə tikinti firması vardı, yaxşı da pul qazanırdı. Anası Nargilə xanım mühasibatlığı bitirmişdi, indi də firmanın hesabatlarını hazırlayırdı. Fərruğa nə qədər təklif verdilər ki, gəl, sənə də şəhərdə bir iş verək, razılaşmadı. Elə “kəndə qayıdıram” deyib dirəndi.
-Bəxtəvər xalxın başına. Cavan uşaqlarını kənddə zorla saxlamaq istəyirlər, ancaq qalmırlar. Mən bədbəxt, yalvarıram ki, kəndə qayıtma, şəhərdə ürəyin istəyən yüngül iş verim, başını girlə, eşitmir. – Atasının heyfslənərək belə deməsindən başqa çarəsi qalmadı. Gördü ki, oğlu dediyindən dönmür, razılaşdı, özü-özünə təskinlik verdi. – Yaxşı, oğlum, sən qayıt kəndə, Hüsü babanla, Laləzər nənənin yanına, onlara həyan ol. Hələlik təsərrüfat işlərində kömək elə. Kənddə təsərrüfatı babandan yaxşı bilən yoxdur, nə öyrənə bilsən, ondan öyrən. Mən də ananla birlikdə bacılarının cehizləri ilə məşğul olaram. Elə ki, onları gəlin köçürtdük, bir az yüküm azaldı, onda nə desən sənə kömək edəcəyəm. İstiyərsən kənddə fermer təsərrüfatı yaradarsan, istiyərsən şirkətin filialını açarıq, bölgədə tikinti ilə məşğul olarsan.
Beləcə, çox mübahisədən, götür-qoydan sonra axır ki, razılaşdılar. Ertəsi gün Fərrux kəndə, babası ilə nənəsinin yanına qayıtdı. O, istəsə də təkbaşına, atasının dəstəyi olmadan təsərrüfat yarada bilməzdi. Təsərrüfat yaratmaq üçün təkcə atasının verdiyi pul və babasından aldığı məsləhət bəs etmirdi. Qoyunları otarmağa, yununu qırxmağa çoban tutmalıydı, südünü sağıb pendir hazırlamağa adam tapmalıydı. Kənddə qalan qoca və qarılar bu işə yaramazdılar. Bu işə həm təcrübəli, həm də yaş etibarı ilə məhsuldar adamlar lazımdı. O adamlar isə yaxınlıqda yerləşən qonşu kənddə yox idi və olub-olmadıqlarını, bu işə gəlməyə razılıq verib-verməyəcəklərini nə Fərrux bilirdi, nə də babası. Odur ki, Fərrux günləri boş keçməsin deyə ulu babası Üçpapaq Nağıdan miras qalmış köhnə evi sökdürüb, yerində yeni məhəllələrdə tikilən evlərə oxşar ev tikdirmək istəyirdi. Bu da alınmazsa, heç olmasa mamır basmış dam örtüyünü dəyişdirmək ürəyindən keçirdi ki, kəndə gəlib-gedənlərin, ələlxüsus da onları tanıyanların gözündə evləri çox da pis görünməsin. Ona elə gəlirdi ki, kənardan baxanda təzə tikilən villaların yanında onların da evi tövləyə oxşayır. Di gəl ki, babası bir söz deməsə də, nənəsi Laləzar arvad dinə-imana gəlmirdi, elə iki ayağını bir başmağa dirəyib durmuşdu.
-Nə evi sökməyə, nə də şiferini dəyişməyə icazə vermərəm. Burada sənin ulu baban Üçpapaq Nağı doxsan il ömür sürüb, bir yeri də ağrımayıb. Mən də babanla neçə illərdir ki, bu evdə yaşayırıq. Şükür Allaha, çox ruzili-bərəkətli evdir. Leysan yağıb, alaçarpaz çovğunlar olub, başımıza bircə damcı yağış düşməyib. Xeyir ola onun damını, divarını sökməkdə? Olmaya qızıl axtarışına çıxmısan? Qızılımız olsaydı indiyədək biz özümüz götürmüşdük.
-Ay rəhmətliyin nəvəsi, qızıl nədir, gümüş nədir, mən sənə ağzımda söz deyirəm, sən də başqa yerə yozursan.
-Nə qədər ki, babanla mən bu evdə yaşayırıq, evlə işin olmasın. Adam gorgah dağıtmaz. Biz qalan ömrümüzü sakit yaşamaq istəyirik. Ev söküb tikməyin nə olduğunu da yaxşı bilirik. Ev çadır deyil ki, beş dəqiqəyə burda sökdükdən sonra qatıra yükləyib aparıb lap dağın başında qurasan. Ancaq biz öləndən sonra nə istəsəniz, necə istəsəniz eləcə də edərsiniz.
Ertəsi gün atası zəng edib hal-əhval tutanda Fərrux arzusunu ona da bildirdi. Amma ondan da istədiyi cavabı ala bilmədi.
-Laləzər nənən necə deyirsə eləcə də olmalıdır. Bu dəqiqə işimiz başımızdan aşıb-daşır. Ev söküb, ev tikməyə nə vaxtımız, nə də həvəsimiz var. Yaxşı olar ki, sən babandan hələlik təsərrüfatın qaydalarını, sirlərini öyrən. Ona kömək elə.
-Danışmaqla öyrənmək mümkün deyil. Atan düz deyir, təsərrüfatı öyrənmək üçün gərək səhər-axşam onun içində olasan. – Hüsü babası da sevimli nəvəsinə belə öyüd verdi.
Odur ki, kəndçiləri ilə danışıb razılığa gəldilər, Fərrux kəndin heyvanını otarmağa başladı. Səhər obaşdan yuxudan durur, yavanlıq-çörək, termosda çay qoyulmuş heybəsini götürür, kəndin aralığına çıxaraq səslənir və ağıllardan açılıb buraxılmış heyvanları qabağına qatıb örüşə otarmağa aparırdı.
***
Tibb Universitetində təhsil alan Yelena yay semestr imtahanlarını uğurla başa vurub beşinci kursa keçdi. Yayı şəhərdə qalıb dincələ bilərdi, atası Aftandilin tanıdığı vəzifəli şəxslərdən birinin özəl klinikasında təcrübə də keçmək olardı. İngilis dilini yaxşı bilirdi, xarici şirkətlərdən birində tərcüməçilik də etmək mümkündü. Ancaq nəyə görə? Tətil məgər işləmək üçündür?
Dolanışıqları çox yaxşıydı, atasının qazancı bəs edirdi, heç nəyə ehtiyacları qalmırdı. Həm də nişanlıydı, bu payız toyları olacaqdı. Düzdür, nişanlısı Fehruz bir o qədər də ürəyincə deyildi, özü də Yelenadan düz on yaş böyükdü, ailə planlanması böyüklərin razılığı üzrəydi. Amma nə etməli? Bəzən belə də olur. Həyatın qisməti ilə razılaşmışdı artıq. Çünki tibbdə oxuyan qızlarla evlənməyə hər oğlan can atmır – özü də metis qız ola.
Aftandil Marina ilə Qazanda əsgərlikdə tanış olmuşdu. Marina özü də metis idi – atası milliyyətcə tatar, anası isə sadə rus qadınıydı. Aftandillə Marinanın tanışlığı sonralar dərinləşmiş və aralarındakı münasibət sevgiyə çevrilmişdi. Qara kişi belə bir evliliyə qarşı çıxsa da arvadı Fatma onu yola gətirə bilmişdi.
-Qoy gəlsinlər. Tatar olanda nə olar? Lap urus olsun! Təki bir-birlərinə həyan olsunlar. İndi kimdir kənddə qalan – cavanların hamısı çıxıb şəhərə gedir. Yollaşarlar, yaşayarlar, yollaşmazlar da Qazan balası qayıdıb vətəninə gedər. Elə bilərik ki, oğlun evə qonaq gətirmişdi, qayıtdı, çıxdı getdi urusetə.
Yayı şəhərdə qalıb vaxtını boşuna keçirməkdənsə, kəndə gedib, heç olmasa təbiətin qoynunda, təmiz havada bir-iki ay dincəlmək istəyirdi. Şəhərin zəhlətökən küləyindən, tozundan, torpağından bezmişdi. Həm də dost-tanışla, qohum-əqrəba ilə, rəfiqələrlə telefonda nə qədər laqqırtı vurmaq olardı? Elə bil şəhər camaatının işi-gücü yoxdu, asılıb qalmışdılar telefonun dəstəyindən, biri ilə danışıb qurtarmamış o birisindən zəng gəlirdi. “Ay qız, telefonla nə çox danışırsan? Səhərdən sizin xəttə düşə bilmirik. Avtomat elə hey “məşğuldur” deyir!” Hələ bir qabaqdangələnlik də edirdilər. Ya da evə gəlib-gedən qohumlarla boş-boşuna otur, onlara çay ver, yemək hazırla. Hə, nə olsun?!
Mağazaları gəzib-dolaşmaq da ürəyindən keçmirdi. Dünyanın hər tərəfindən o qədər baraxlo gətirib tökmüşdülər ticarət mərkəzlərinə ki, adam ora gedəndə nə axtardığını unudurdu. Ziyafətlər, məclislər də təşkil olunmurdu, hər kəsin başı işə necə qarışmışdısa, pul qazanmağa necə aludə olmuşdularsa, özləri yadlarından çıxmışdı. Anası Marina dillənməsə də, yaxşı ki, atası bunu boynuna alırdı.
Atasının rəhbərlik etdiyi turizm firmasından ayırdığı maşın Yelenanı isti iyul günlərindən birində kəndə gətirdi. Fatma nənəsi onun gəlişinə çox sevindi. Sürücünü yola salmadan öncə beçələrdən birini tutub kəsdirdi.
-Ay nənə, beçəni kəsdirib neynirsən? – Yelena istədi etiraz etsin. – Şəhərdə ət yeməkdən bezmişik.
-Bişirəcəm, yeyəcəyik, ağrın alım, buraların ətinin dadı şəhərdə yediklərinizlə bir deyil. – Fatma nənə asta-asta cavab verdi. – Baban rəhmətə gedəndən sonra çox əziyyət çəkirəm. Həm də kənddə, ümumiyyətlə, kişi cəhətdən çox kasadçılıqdır. Odur ki, quş kəsdirmək istəyəndə gərək əvvəlcə onu kəsəcək kişini axtarıb tapasan.
Kənddə birinci həftə çox maraqlı keçdi. Yelena qocaların əhatəsində sanki nağıllar aləminə düşmüşdü. Fatma nənəsi evdə elə bir şərait yaratmışdı ki, Yelenanın gəlişi az qala bayram kimi qeyd olunurdu. Bir o qədər də iş-gücə başı qarışmayan Zöhrə qarı, Ziyad qoca, Mirvari arvad, Qumru xala, bir sözlə, aşağı məhəllədəki qonşuların hamısı Fatma nənənin başına yığışır, nəvəylə nənənin söhbətlərinə qulaq asır, həm də yeri düşdükcə özləri şirin-şirin əhvalatlar danışırdılar. Yelena ən çox şəhər həyatından bəhs edər, hərdən də heç vaxt ağrımayan, nadir hallarda xəstələnən, o da ancaq zökəmə tutulan qocalara tibdən öyrəndiklərindən məsləhətlər verərdi. Onlar da ilk dəfə eşidirlərmiş kimi gələcəyin “doxtur qız”ına diqqətlə qulaq asırdılar. Qocaların söhbətləri Yelenaya maraqlı göründüyü kimi, bəzən onun danışdıqlarından da qocaların ağzı açıq qalırdı.
Növbəti günlərdə evdə darıxmasın deyə nənəsinin məsləhətilə Yelena kəndin ətrafını gəzməyə çıxdı. Gəzə-gəzə kənddən aralanıb gölün kənarına gəldi. Ona nənəsi göl barədə demişdi, ancaq Yelena görünüşün belə heyrətamiz olacağını təsəvvür etmirdi. Bura əsl möcüzəli bir guşə idi. Gölün kənarında dayanıb bir xeyli seyrangahı tamaşa etdi, əvvəl-əvvəl gölə, onun gömgöy, dumduru suyuna, içində üzən kiçik balıqlara, sonra ətrafa, gölü əhatələyən ağaclara, çox da sıx olmayan kolluqlara, yamyaşıl yamaclara diqqətlə baxdı. Abu Seyid dərəsi yuxarı, göldən çox da uzaqda olmayan, quzey boyunca salınan yeni məhəllədəki bərri-bəzəkli evlər ona böyük dibçəklərdəki allı-xallı gülləri xatırlatdı. Hava çox istiydi, çimmək könlündən keçdi. Əlini suya salıb yoxladı, yaxşıydı, ilıqdı, çimmək olardı. Ha boylandısa da ətrafda heç kim görünmürdü. Nazik üst paltarını çıxardıb bir yana qoydu. Dərinliyi öyrənmək üçün ehmalca suya girdi. Dərinə getməyib elə dayaz yerində bir xeyli çimdi. Göl ona o qədər xoş təsir bağışladı ki, vaxtın necə keçdiyindən xəbəri olmadı. Bir də baxdı ki, inəklər ağızlarını marçıldada-marçıldada örüşdən kəndə qayıdırlar. Yuxarıdan bir bölük qoyun-keçi də otlaya-otlaya gölə yaxınlaşmaqdaydı. Qız tez sudan çıxdı, sahildə bir daşın üstündə dayanıb mümkün qədər qurulandı. Sonra koftasını geyinmədən əynində yalnız ağ mayka, kəndə tərəf getdi. Kəndin girəcəyində iki ortayaşlı qadın bulaqdan səhənglərinə su doldururdular. Yelena onları kənddə olduğu bu on-on beş gündə bir dəfə də olsun görməmişdi, görünür yuxarı məhəllədən idilər. Salam verib keçmək istəsə də qadınlar üzlərini o tərəfə çevirdilər. Onlar Yelenanı maykada, çiyinləri açıq vəziyyətdə görüb astadan mızıldanmağa, deyinməyə başladılar.
-Şəhərdən gələn qızdır – Fatma qarının nəvəsi.
-Bunun geyiminə bir bax – özü də, deyirlər nişanlıdır.
-Nə utanmağı var, nə ar eləməyi. Adam da kənd yerində belə açıq-saçıq gəzər? Kişilər görsə nə deyər?
-Elə bizim kişilər şəhərdə belələrini görüb ki, ağızları əyilib qalıblar orda, qayıdıb gəlmək bilmirlər.
-Zamana yansın ki, bunları bu günə salıb.
-Zamana buna neyləsin? Biz də bu zamanada yaşayırıq. Bəs biz niyə əndəzadan çıxmırıq? – İkinci qadın bunu lap ucadan, özü də çox hirsli dedi.
Yelena nə qədər özünü eşitməməzliyə vurub ötüb keçmək istəsə də alınmadı. Eşitdiklərindən təngə gəldi, bir anın içində göldə çimərkən, təbiəti seyr edərkən aldığı xoş təəssürat əriyib yox oldu. “Bəlkə səhv etmişəm kəndə gəlməkdə?” – ilk öncə düşündüyü bu oldu. “Yox, qoy nə donquldanırlar, donquldansınlar. Kimdir onların sözünə fikir verən. Heç vecimə də deyil. Mən bura istirahətə gəlmişəm. Kefim necə istəyəcək, eləcə də dincələcəm. Bədbəxt insanlardır. Onlar bir ömür yaşadıqları həyatlarında nə görüblər? Bəlkə heç ərləri onların çılpaq bədənlərini bircə dəfə də olsun görməyiblər! Bircə tez ərə getməyi bilirlər. Sonra uşaq doğmaq, ev, məişət işləri, vəssalam. Qayğı o qədər çoxalıb ki, ərləri öhdəsindən gələmmir. Ərləri nə etməlidir, şəhərdə pul qazanıb göndərməsin, görüm siz burda nə tapıb yeyirsiniz? Qoy nə danışırlar, danışsınlar. Buranın gözəl havası, suyu, təbiəti var. Qalıb ürəyim istəyən kimi dincələcəyəm”. Başını aşağı salıb, daha heç kimlə üzləşməmək üçün evə qayıtdı. Fatma nənəsi evdə yox idi, yəqin tövləyə inəyi bağlamağa getmişdi. Tez evə keçib paltarını dəyişdi və yenidən həyətə çıxdı. Nənəsi ilə görüşüb rastlaşdığı mənzərə və qadınlar barədə söhbət etmək istəyirdi ki, gördü Fatma nənə tövlənin qabağında ucaboylu, enlikürək, yaraşıqlı bir oğlanla yır-yığış edirlər. Qonşu Zöhrə qarı da təndirin qabağındakı tut ağacının dibində çəliyinə sökənərək çöməlib oturub, müştüyə doldurduğu demisini çəkir.
-Zöhrə qoca o kimdir elə – Fatma nənəmin yanındakı? – Yaxınlaşıb astadan soruşdu.
-Dəli İsmayıldır – Mələy arvadın oğlu. Necə bəyəm?
-Qəribə görünüşü var. Mən onu heç vaxt görməmişəm. – Yelena nədənsə onu gördüyünə təəccübləndiyini bildirib dodaqlarını büzdü.
-Hərdən gəlib bizə kömək edir. Tövləni süpürür, mallara ot doğrayır, nə bilim, təsərrüfat işlərimizə əl atır. Mən də oturub onu gözləyirəm. Cöngə yenə qızıb, məni yaxınına buraxmır, tutub bağlaya bilmirəm. Gözləyirəm, Fatma nənənin işlərini görüb qurtarsın, aparım. Cöngənin dilini ancaq o bilir.
Yelena başa düşməsə də ki, cöngə niyə qızıb, soruşmağa da utandı. “Münasib bir vaxt Fatma nənəmdən soruşaram” deyə düşündü. “Cöngə niyə qızsın? Məgər cöngə də dəvə kimidir?”
Zöhrə qarının dediyinə görə Dəli İsmayıl Qaçaq Yedgarın nəticəsiydi – oğlu Pəhlivanın qızı Mələkdən olan üç uşaqdan biriydi. O biri uşaqlar çıxıb şəhərə getmişdilər, İsmayıl isə dəli olduğundan, kənddə anasının yanında qalıb babasının gorgahında çıraq yandırırdı. Deyirdilər ki, Qaçaq Yedgar çox mərd kişi olub. Onun qorxusundan nə İranın lotu-potuları, nə də bu tayın qaçaq-quldurları ətrafdakı kəndlərə toxuna bilmirmiş. Evi daima qonaqlı-qaralı olarmış. Kimin nə diləyi, istəyi varımış, gəlib bildirərmiş. Amma arvadı Şahlıx qarı cırtqozun biriymiş. Günlərin birində qapıya gələn qonaqlardan biri Yedgar evdə olmadığından onu gözləməli olur. Çaydanı götürüb ocağın üstünə qoyur ki, isinsin. Bunu görən Şahlıx arvad gəlib isti çaydanı ocağın üstündən götürüb qolu gəldikcə selbələyir. Həmin vaxt cinin balası ordan keçirmiş, isti çaydan onun ayağını yandırır və cinin balası şikəst olur. Cin də qəzəblənib dil açır və deyir ki, yaxşı, Şahlıx, sən qaynar suyu töküb mənim balamın qıçını yandırdın, ömürlük şikəst etdin. Vaxt gələr, mən də sənin nəslindən olan şahveçə bir iyidi yandırıb sizə göz dağı verərəm. Görənlər deyir ki, İsmayıl, elə bil Yedgarın özüdü.
Əlbəttə ki, Yelena belə xurafatlara inanmırdı, o, başqa ruhda tərbiyə olunmuşdu, dünyagörüşü genişdi. Ancaq qocaların heç birinin sözünü kəsməz, onlara diqqətlə qulaq asardı.
***
Zöhrə qarının bir qız nəvəsi onunla qalırdı – adı Yasəmən idi. Bu il on beş yaşı tamam olacaqdı. Anası Zərnigar qonşu kəndə gəlin köçmüşdü. Muradbəylidə uşaq çatışmadığından Yasəməni gətirmişdilər ki, həm nənəsinə həyan olsun, həm də burada oxusun. Öz kəndlərində də işsizlik yarandığından atası Fəxrəddin çıxıb Rusiyaya getmişdi. Fəxrəddin gedəndən sonra Zərnigar qalmışdı iki kənd arasında. İbtidaini bitirən kimi Yasəməni məktəbdən ayırdılar. “Qoy kənddə qalıb nənəsinə kömək etsin. Şəhərə gedib kimdə qalacaq, necə oxuyacaq? Oxuyanların hamısının ağzı bala batıb, qalıb Yasəmən!”
Yasəmən kənddə qaldığına baxmayaraq çoxbilmiş bir qızdı, bütün günü televizorun önündəydi, Türk seriallarından birini də buraxmazdı. Odur ki, ilk tanışlıqdan Yelenanın quşu qondu bu qıza, qocalardan gizlin nə sirləri vardı, bölüşürdülər.
Yelena Dəli İsmayılı görən kimi ondan xoşu gəldi, sanki çiçəyi çırtladı. Elə bil illərlə axtardığı adamı tapmışdı. Lap pəhləvana oxşayırdı, peyinlə dolu kisəni bir əli ilə götürüb çölə aparırdı. Hər əlində bir böyük ot bağlaması tayadan düşürdü və tövləyə aparırdı ki, axurlara dağıtsın. Yelena şəhərdə belə birini görməmişdi, heç vaxt təsəvvürünə də gətirə bilməzdi. Kinoda gördüklərinə isə nağıl, əfsanə kimi baxırdı.
-Dəli İsmayıldır. – Yasəmən bir az da qımışan təhər oldu. Yelenanın Dəli İsmayıla maraq göstərməsi Yasəmənə gülməli görünürdü. – Doqquz yaşında qoz ağacına çıxıbmış, cinlər itələyib yıxıblar. Doqquz gün huşda qalıb, ayılmayıb. Kəndin bütün soyuducuları ona buz hazırlayırmış. Başını ancaq buzla əhatələyirmişlər ki, ölməsin. Sonra qocalar birtəhər ayıldıblar.
-İndi nə işlə məşğuldur? Neçə yaşı var? – Yasəmənin danışdıqları Yelenanın heç vecinə də deyildi. O, öz istədiklərini öyrənmək üçün soruşurdu.
-Heç nə. Elə ona-buna kömək edir. Bir də beş-altı quzusu var, salıb yanına aparıb gölün qırağında otarır. Bir də gölün yuxarı başında vələs ağacının dibində özünə yer düzəldib. Hər gün gedib orda balıq tutur. Quzuları da elə öyrədib ki, yanından uzağa getmirlər. Bir az otlayan kimi qayıdıb yanına gəlirlər.
-Nişanlısı, istədiyi qız varmı?
-Sən nə danışırsan? – Yasəmən təəccüblə soruşdu. – Onun elə yekə olmağına baxma. Ağlı uşaq ağlı kimidir. Nə deyirsən, gülür. Hara buyurursan, qaça-qaça gedir, ağzında deyirsən dəli.
-Qızlara heç maraq göstərmir?
-Bir-iki dəfə söz-söhbət olub. Sənin kimi şəhərdən gələn qızlar özləri ona maraq göstəriblər. Görəndə ki ağlı yerində deyil, tez də uzaqlaşıblar.
Ertəsi gün Yelena həmin vaxtda gölün qırağına gəldi, bu dəfə hazırlıqlı idi, çimərlik paltarı əynindəydi. Özü ilə dəyişməyə alt paltarı və məhrəba da götürmüşdü. Günəş şüaları altında gölün suyu adamın üzünə bərq vururdu. Xəfif meh suyu asta-asta ləpələndirirdi, bəzən də su günün şüasını güzgü kimi əks etdirib adamın gözünü qamaşdırırdı.
“Kim nə deyir, desin, burada günlərim niyə xoş keçməsin ki? Gərək milyonlarla adamın içində dənizdə çiməm? Şəhərin səsli-küylü küçələrində qulağım tutulsun, bir yandan da ara vermədən çalınan maşın siqnalları başımı ağrıtsın? Təbiətin sakit bir guşəsində özüm üçün dincəlirəm də”. Üst paltarlarını soyunub çimərlik paltarında suya girdi. Bir az üşüyəntəhər oldu, tez də öyrəşdi. Bir xeyli çiməndən sonra baxdı ki, Dəli İsmayıl gölün yuxarı tərəfindəki ağacın dibində oturub. Amma ona tərəf baxmır. Bir neçə dəfə şappıltı ilə suya baş vurub çıxdı ki, görsün Dəli İsmayıl ona baxacaq, ya yox. Gördü ki, yox, İsmayıl öz işindədi, heç ona tərəf gözünün ucu ilə də baxmır. Bəlkə də oğrun-oğrun baxırdı, məsafə uzaq olduğundan bunu müəyyən etmək çətindi. Elə Yelenaya da belə gəldi. Yoxsa indi nə balıq tutacaqdı? Günəş şüalarında balıqlar suyun dibinə yatır, daşların arasında gizlənirlər. Bir də İsmayıl bunu hardan biləcəkdi. Ağzında deyirsən dəli.
Yelena gölün sahilinə çıxıb yavaş-yavaş yuxarıya doğru addımladı. Bəzi yerlərdə otlaq sahəsi ilə gedəsi olurdu. Qurumuş otların çubuqları nərmənəzik ayaqlarını ağrıtsa da vecinə deyildi – bir maraq, bir istək onu çəkib aparırdı. Gölün yuxarı hissəsində, çayın gölə tökülən yerində balaca körpü düzəltmişdilər ki, o tay-bu taya keçmək mümkün olsun. Xüsusən də yaz aylarında, çay daşır və üstündən keçmək mümkün olmur.
Körpünün tağına balaca bir qayıq bağlanmışdı. Bu qayıqla iki nəfər göldə rahatca gəzə bilərdi. Yelena bir anlıq xəyalına gətirdi ki, İsmayılla ikisi göldə gəzişir, necə də xoş anlar yaşayırlar. Tez də özünü qınadı. Niyə nişanlısı ilə deyil, Dəli İsmayılla, bu hardan onun ağlına gəldi, heç özü də bilmədi. Bir də Dəli İsmayılla gəzişsə nə olasıdır ki?
Körpünü keçib Dəli İsmayıl kölgəsində oturan iri gövdəli vələs ağacına tərəf addımladı. Qurşaqdan yuxarı çılpaq olan İsmayıl gölün içində üzü o tərəfə dik durmuşdu. Balaqları dizlərindən də yuxarı çımranmış kisə kimi enli şalvarı onu olduğundan bir az da qəribə, daha doğrusu gülməli göstərirdi.
Dəli İsmayıl arxasında eşidilən şıqqıltıya dönüb baxdı və tez də başını əvvəl baxdığı istiqamətə çevirdi. Sonra əlində bərk-bərk tutduğu tilovu çəkib arxa-arxaya bayaq oturduğu yerə yaxınlaşdı və üzü gölə tərəf oturdu. Yelena asta addımlarla ona yaxınlaşıb arxasında dizi üstə çökdü. Günəş şüaları İsmayılın kürəyini yandırıb əməlli başlı qaraltmışdı. Hətta elə yandırmışdı ki, çiyinlərinin qabığı soyulurdu.
İsmayılın arxasında dizi üstə çömələn Yelena əvvəlcə əlini onun kürəyinə toxundurdu. İsmayıl heç bir söz deməsə də, sanki onun əti Yelenanın soyuq əlinin toxunuşundan çimçəşdi. Tez çiyinlərini çəkdi və sakitləşdi. Sanki bir anlıq qıdığı gəlmişdi, yaxud kürəyinə ağacdan qarışqa düşmüşdü. Qız onun çiyinlərindəki soyulmaqda olan qabıqdan bir-iki dəfə götürüb yerə atdı. Sonra əli ilə incə, yumşaq tərzdə kürəyini, çiyinlərini sığalladı.
-Salam, İsmayıl. – Handan-hana dilləndi. – Gəl, tanış olaq. Mənim adım Yelenadır. Üzünü mənə tərəf çevir, mənə bax.
-Sən… niyə… nəyə… gəlldin? – İsmayıl başını çevirmədən çox həyəcanlı halda qırıq-qırıq soruşdu.
-Mən səni dünən axşam gördüm, Fatma nənəmə kömək edirdin. Gözlərinə baxdım və başa düşdüm ki, səndən xoşum gəlir. Sənin necə də gözəl gözlərin, məftunedici məsum baxışların var. Heç vaxt fikirləşməmişdim ki, belə ola bilər. Bircə, cəmisi bircə dəfə gördüyüm oğlan belə xoşuma gələr. Mənə bax, nə olar. – Yelena baxdı ki, sözləri İsmayıla təsir etmir. Bayaqdan necə oturubsa eləcə vəziyyətdə də qalır. Heç nə demədən qabağa, gölün içinə, bəlkə də məchul bir nöqtəyə baxır. Onun hərəkətlərindən belə görünürdü, çünki başını heç tərpətmirdi. Odur ki, tez suya tullanıb İsmayılın qabağına keçdi. – Mən sənə əlimi toxundurduğum kimi sən də mənə toxundur, qorxma. Mənim saçlarımı qoxula.
İsmayıl gözlərini yerə, suyun dibinə dikib qalmışdı. Özündən asılı olmayaraq tir-tir titrəyirdi. Başını yuxarı qaldırmağa qorxurdu. Fikirləşirdi ki, bu birdən yuxu ola bilər. O, da Yelenanı dünən görmüşdü. Şən, qıvraq, gözəl Yelena çox qəşəngdi, lap mələk kimi bir qızdı. İsmayıl heç vaxt belə qız görməmişdi. Kəndlərindəki qızlar çox balaca idilər və İsmayılın qorxusundan həmişə kənar gəzərdilər. Şəhərdən dincəlməyə gələnlər hərdənbir atmacalar atsalar da Yelena kimi gözəl deyildilər və mehriban davranmırdılar. O, inana bilmirdi ki, belə gözəl bir qız onun yanındadır, bütün ehtiraslı vücudu ilə qarşısında dayanıb.
Ax, axmaq kəndçilər! Onu heç adam yerinə də qoymurdular. Ancaq dəli deyib, danışdırıb gülüşürdülər. Bəs bu şəhərdən gələn qız? Dəli İsmayıl da bu qıza qarşı içində şirin bir nə isə hiss etməyə başlamışdı, özü də indi yox, lap elə dünəndən, Yelenanı gördüyü andan. Özünün də baş açmadığı, indiyədək onda olmayan bir istək baş qaldırmışdı onda…
-Əllərinlə… mənə toxun.., qorxma.
Yelena bir də təkrarladı. Dəli İsmayıl, sanki qurğuşun kimi ağır əlinin handan-hana yuxarı qaldırıb göydə saxladı. Ehmal-ehmal başını da yuxarı qaldırıb sevgi dolu məsum baxışlarla qızı süzdü. Qorxdu ki, toxunan kimi qarşısında dayanan bu məleykə yoxa çıxa bilər. Bir xeyli gözləyəndən sonra yavaş-yavaş hərəkətə gəldi, əlini qızın ona tərəf uzanmış əlinə toxundurdu. Sudan yenicə çıxmış əlində bir istilik əmələ gəldi, buxarlanma başladı. İsti bir cərəyan onun bütün bədənini bürüdü. Dodaqları səyridi, əsdi, çənəsi taqqıldamağa başladı, özünü güclə ələ ala bildi.
-Bu… bu… düzgündürmü..? – Dəli İsmayıl dodaqları əsə-əsə soruşdu.
-Nəəə..? – Hiss etdiyi qeyri-adilikdən Yelenanın da dodaqları səyridi.
-O… düzdür ki, sən… mənə vurulmusan? Sən… məni sevirsən? Mən sənin… xoşuna gəlmişəm?
-Əlbəttə! – Yelena sevincindən yüksək tonla dedi və onun əlindən tutub kürəyinə apardı. Sonra o biri əli ilə onun boynunu, boğazını sığalladı, diqqətlə qəhvəyi gözlərinə baxdı. Bu an onun gözlərində bir uşaq sevinci parlayırdı.
Yelena sevincdən özünü saxlaya bilmirdi. Əli ilə onun boynunun dalından sıxmaqla dodaq-dodağa toxunmaqları bir oldu. Dodaqlarını bərk-bərk onun dodaqlarına sıxdı. Elə sıxdı ki, aradan bir udumluq hava da keçə bilməsin.
***
Beləcə, günlər öz axarı ilə davam edirdi. Dəli İsmayıl Yelenaya elə öyrəşmişdi ki, istəyirdi səhər açılan kimi qaçıb gölün qırağına gəlsin. Onun dili də açılmışdı – qaradinməz oğlan lap fitil-fitil ötürdü.
-Sənin dodaqların bal kimidir.
-Bal kimidir, yoxsa baldır.
-Həm baldır, həm də bal kimidir. Adam istəyir dişləyib yesin.
Növbəti günlərin birində Aftandil kişi qızına zəng vurdu ki, hal-əhval tutsun. Təxminən Yelena da göldən yenicə qayıtmışdı. Dodaqları od tutub yanırdı. Paltarını dəyişib güzgüyə baxırdı ki, zəng gəldi.
-Hə, eşidirəm!
-Qızım, nə var, nə yox. Necəsən?
-Lap yaxşıyam, ata. Təmiz havada doyunca dincəlirəm.
-Darıxmırsan ki?
-İndi-indi başım şəhərin hay-küyündən rahatlıq tapıb.
-Qocalarla necə, dil tapırsanmı?
-Çox yaxşıdırlar. Mənimlə mehriban davranırlar. Söhbətlərindən doymaq olmur.
-Fehruz da istəyir gəlsin kəndə, bir həftəlik icazə istəyir. Həm toy barədə bəzi şeyləri müzakirə edərsiniz, həm də o, bir az dincələr.
-Yox, yox, heç kim gəlməsin. Mən Fehruzsuz da nənəmlə burada yaxşıca dincəlirəm. Artıq adam gəlsə əlavə iş-güc yaradacaq. Bir də toy barədə nə müzakirə edəcəyik? Sən özün necə müəyyənləşdirəcəksən, eləcə də olacaq. Fehruz, qoy yavaş-yavaş şəhərdəki işləri sahmana salsın. Məndən salam söylə, anama, bibimgilə, qohumlara. Nə vaxt ki, hazırlaşacam gəlməyə, özüm zəng vuracam, maşın göndərərsiniz. Hələlik, atacan, xudafiz!
-Hələlik!
Kənd yeri də kənd yeridir. Xəncəri xurcunda gizlətmək olmur. Onun Dəli İsmayılla görüşməyini kimsə uzaqdan görüb və kəndə hay salıb. İsmayılın özünü danışdırıblar, dəli hər şeyi açıb deyib. Ağzında deyirsən dəli. Dəliyə də etibar etmək olar?
Odur ki, Yelena telefonla danışıb qurtaran kimi qapının arxasında gözləyən Fatma nənə ilə Zöhrə qarı qapını açıb içəri keçdilər.
-Yelena, mən axı sənə demişdim, Dəli İsmayılla işin olmasın, onu rahat burax. Sən axı nişanlı qızsan, bu gün-sabah ərə gedəcəksən.
-Mən axı neyləmişəm? – Yelena təəccübdən yerində donub qalmışdı.
-Bundan artıq neyləyəcəksən? Dəli İsmayılın başını yeyib, beyninə qurd salmısan.
-Niyə taleyi qırılmışın taleyini bir də sındırmısan? – Zöhrə qarı da Yelenanın üstünə yeridi. – O yazığın nədir günahı ki, o kökə salmısan?
Yelena belə dönüş gözləmirdi. Sakitcə, heç nə olmayıbmış kimi çiyinlərini çəkdi.
-Mən heç nə başa düşə bilmirəm. Taleyi qırılmış İsmayılın həyatını bir də mən necə sındıra bilərəm?
-Məgər görmürsən ki, İsmayıl dəlidir? O, hər üzünə gülənə sevinir. Elə yekə olmağına baxma, lap körpə uşaq kimidir. Sən də onun üzünə gülmüsən, başını sığallamısan. Demisən ki, ona ərə gedəcəksən. Özünlə şəhərə aparacaqsan. Tramvaya, troleybusa mindirib şəhəri gəzdirəcəksən. Aparıb zooparkdakı heyvanları göstərəcəksən.
-Bunları kim deyib sizə?
-İsmayıl özü danışıb. Bir bizə yox e.., bütün kəndə danışıb.
-Nə düşmüsünüz qızın üstünə? – Bu vaxt içəri girən Təranə xala qocalara çəmkirdi. – Sizin də işiniz-gücünüz qurtarıb. Kimdir İsmayılın sözünü ciddiliyə alan? Dəli İsmayıldır da.., ağlına gələni danışır.
-Yelena, qızım, odla oynamaq olmaz. Mən bunu sənə demişdim. – Fatma nənə çox mülayimliklə məsləhət verdi. – Dəlinin sevgisi, məhəbbəti də vəhşi olar. Özün oxumuş qızsan. Məcnun Leylinin dərdindən dəli olub çöllərə üz tutur. Sonra da Leyli İbn Səlamın əlindən qurtarıb qaçır Məcnunun yanına. Məcnun isə az qalır ki, qızı tutub boğsun. Get deyir, sən o Leyli deyilsən.
Qocalar qəhqəhə çəkib gülüşdülər. Təranə xala ilə Yelena da onlara qoşuldu.
Qısa yay gecələri quştək uçub getdi. Gündüzləri də Yelena Dəli İsmayılla xoş günlər keçirtdi, heç kimin dediyinə fikir vermədi. “Özləri deyir, dəlidir, uşaq kimidir, özləri də bunu mənə qısqanırlar. Kaş ki, İsmayılın bədəni Fehruzda, Ya da Fehruzun başı İsmayılda olardı! Mən də öz xoşbəxt həyatımı sürərdim. Bir gör necə öyrəşmişəm ona?!”
***
Axşam Fərrux sürünü örüşdən gətirəndə babası qatırçı Hüsü həyətdə qoyulmuş taxtın üstündə bardaş quraraq oturub armudu stəkanda kəklikotu çayı içirdi. Qapıdan içəri girən nəvəsini görcək qarısına səsləndi.
-Uşağa çay gətir.
Fərrux yaxınlaşıb babası ilə görüşdü.
-Axşamın xeyir, baba.
-Gəl, yanını yerə ver. – deyə babası ona taxtın küncünü göstərdi. – Yəqin çox yorulmusan? Bir kəklikotu çayı iç, bütün yorğunluğun keçib getsin.
Laləzər arvad böyük stəkanda bulanıq bir çay gətirdi, nəvəsinin böyründə taxtın üstünə qoydu.
-Çayınızı için, yemək də bir azdan hazır olar, – deyib getdi.
Hüsü kişi çayından bir qurtum içib stəkanı yenidən nəlbəkinin içinə qoydu.
-Hə, oğlum, necə deyərlər, çünki oldun dəyirmançı, çağır gəlsin dən, Koroğlu.
-Başa düşmədim, baba. Dəyirmanın bura nə dəxli var?
-Dəxli çoxdur, Fərrux. Deyirəm, görən Dadaşınan Nargilə nə fikirləşirlər?
-Nə barədə, baba?
-Sənin barəndə, Fərrux, sənin barəndə.
-Onlar mənim barəmdə nə fikirləşəsidirlər ki?
-Çox şey fikirləşməlidirlər. Sən artıq ərgən oğlansan. Təsərrüfatda da, maşallah, babana oxşamısan. Nənən də çox razıdır. Elə kəndçilər də razılıq eləyirlər. Deyirlər ki, Fərrux harda yaxşı yer var, heyvanı orda otarır. Axşam, səhər quzuları əmizdirəndən sonra yaxşıca süd sağırlar. Bu azmıdır? Heç mənəm-mənəm deyən çobanlar sənin yerişini yeriyə bilmirdi.
-Qoy bir az da öyrənim, baba. Həm də bir az öz pulum olsun. Mütləq fərdi təsərrüfat yaradacağam.
-Sənə halaldır, oğlum. Əsl babanın nəvəsisən. Böyüyüb, boya-başa çatmısan. Boş-boşuna nə qədər subay-sərgərdan gəzmək olar?
-Baba, qoy bir işlərimizi qaydasına qoyaq, sonra o barədə fikirləşərik.
-Elə mən də onu deyirəm, sən işlərini qaydasına sal, qoy, anan bu barədə fikirləşsin. Kənddə bir yaxşı qız olsaydı, Laləzər elə bu axşam başının üstünü almışdı, heç səhərə də saxlamamışdı.
-Qıza nə gəlib, indiki vaxtda qızdan çox qız. – Laləzər arvad, deyəsən baba ilə nəvənin şirin-şirin danışığına qulaq asırmış. – Fatmanın nəvəsi elə bil ay parçasıdır, özü də öz ayağı ilə gəlib çıxıb. Ancaq…
-Nə ancaq, Laləzər? Sən kişi işinə qarışma, get, yeməyini hazırla.
-Mən nə dedim ki? Gəldim, görəm, çayınızı içmisiniz, yenisini gətirəm. – Laləzər arvad boş stəkanları götürüb getdi, heç ikicə dəqiqə keçmədi ki, yenilərini gətirib baba ilə nəvənin qabağına qoyub işinə qayıtdı.
-Hə, Fərrux, sənin fikrin nədir?
-Pis qız deyil. Ancaq Yelena, gərək ki, medinstitutda oxuyur. Şəhər mühitində böyüyüb. Biz bir-birimizlə uyğunlaşa bilmərik.
-Sən onun şəhər mühitində böyüməsinə baxma, qanında, iliyində axan kəndli genidir. Onu elə bu yerlərə dartıb gətirən də odur.
-Bir də nə bilim, uşaqlar deyir ki, Dəli İsmayılın…
-Uşaqlar deyir, qələt eliyir. Dəli İsmayıl adamdır ki, sən gül kimi qızı ona qısqanasan? Qız gölə çimməyə gedir, yəqin İsmayıl da oralarda veyillənir. Qız da hamı kimi hərdənbir atmaca-zad atır, deyirlər bəs torbada pişik var. – Hüsü popirosundan bir qullab vurub sözünə davam etdi. – Şəhərdə sən onları görüb eləmisən?
-Yox, baba, şəhərdə mənim heç onların varlığından xəbərim yox idi.
-Yaxşı, sən işində ol. Laləzər nənən sabah o işlə maraqlanar.
Bu vaxt Laləzər arvad yeməyi qablara çəkib gətirdi.
-Nəyi deyirsən, ay kişi?
-Sənin qulağın yenə bizdədir?
-Mənim qulağım da, gözüm də, canım da, nəyim varsa hər şeyim sizdədir.
-Sabah onda o şəhərli qız var e.., Fatma arvadın nəvəsi, onnan bir maraqlan, gör adamı var, ya yox?
-A kişi, siz nə danışırsınız, Allah ona gözəllikdən verib, ağlını alıb. Ondan Dadaşa gəlin çıxmaz.
-Niyə, ay arvad? Maral kimi qızdır.
-Onun qız başına daş düşsün. Birincisi nişanlıdır. İkincisi də şəhərdə nə hoqqalardan çıxıbsa, atası, anası göndərib kəndə ki, toya qədər gəlib burda səsini batırsın. O da gedib meylini salıb dəliyə.
-Boş-boş danışma, arvad. Sənə yüz kərə demişəm, heç kimə şər demə, axırda özün şərə düşərsən, övladların, nəvələrin şərə düşər.
-A kişi, bir mən demirəm ki, bütün kənd danışır.
-Odur ki, köhnə kişilər yaxşı deyib… – Hüsü kişi sözünün gerisini gətirmədi.
***
Yay tətilinin son günləri yaxınlaşdıqca Yelena başa düşürdü ki, o, məhz burda, sakit, bir-birləri ilə pıçıltı ilə danışan, səssiz ağacların arasında, daşlı, çınqıllı gölün qırağında, ayaqlarını deşik-deşik etmiş quru ot çöplərinin üstündə xoşbəxt günlərini yaşaya bilir. Dəli İsmayılın hər bir hərəkəti, nəfəsi belə ona ən doğmalarının da nəfəsindən xoş gəlirdi. Ona həyatda çatmayan nə vardısa, bax, bu təbiətin qoynunda tapa bilirdi. O, İsmayılın yanında özünü ən xoşbəxt bir varlıq kimi hiss edirdi. Əvəzsiz, ürəkdən təbii gələn hiss və duyğularla əhatə olunmuşdu burada.
Bəs Dəli İsmayıl? O da özünü xoşbəxt sanırdımı? İndiyə qədər heç kim onu belə əzizləməmişdi. Başını sığallayıb dodaqlarından öpməmişdi. Əllərini onun kürəyinə, sinəsinə, heç əllərinə sürtməmişdi. Kəndçiləri onu heç vaxt, elə indinin özündə də adam yerinə qoymurlar.
-“İsmayıl, tövləni süpür!”
-“İsmayıl, peyini apar, tök çaya!”
-“İsmayıl, otu bağla!”
-“İsmayıl…”
-“İsmayıl…”
Kəndçilərindən eşitdikləri ancaq bunlar olmuşdu Dəli İsmayılın.
***
Avqustun son günlərindən biriydi. Yelena bilirdi ki, sabah onun arxasınca şəhərdən maşın gələcək. Odur ki, tətilin belə tez başa çatmasına heyfslənsə də kefini pozmamaq üçün son dəfə Dəli İsmayılla görüşə getdi. O, sevdiyi, öyrəşdiyi kənddən heç çıxıb getmək istəmirdi. Ancaq nə etməli, necə etməli? Hər şey insandan deyil, həyatdan asılıdır. Həyat insanı elə bir sistemə salır ki, onun qoyduğu şərtlərdən çox da qırağa çıxa bilmirsən. Yelenaya qalsaydı, İsmayılla baş-başa verib bu kənddən heç yerə çıxıb getməzdi. Həkimlik etməsə də təsərrüfat yaradardılar. Lap inək sağmağı da öyrənərdi.
Göldə bir neçə saat çimib sahilə çıxandan sonra Yelena baxdı ki, əvvəlki kefi yoxdur. Heç İsmayıl da əvvəlki şənliyində deyildi, qəmgin görünürdü. Əvvəl-axır aralarında bu söhbət olmalıydı. Odur ki, özünü cəmləşdirib dedi:
-İsmayıl, mən sabah şəhərə qayıdıram. Yay tətili qurtarır.
-Bəs mən? – İsmayıl hikkə ilə soruşdu.
-Sən isə burada, kənddə qalırsan.
-Bəs sən mənə söz verməmişdin? Demirdin ki, məni sevirsən? Özünlə məni də şəhərə aparacaqsan?
-Ürəyinə salma, İsmayıl. Mən, doğrudan da, səni sevirəm. – Yelena yaxınlaşıb İsmayılı qucaqladı. Başını onun sinəsinə sıxdı. – Ancaq şəhərə apara bilmərəm. Həm Mələk xala icazə verməz, həm də atamdan qorxuram.
-Bəs niyə məni aldadırdın? – İsmayıl isə onu heç qucaqlamadı da, hirslə özündən itələdi.
-İsmayıl, niyə inciyirsən? Məgər səninçün mənimlə pis olub ki? Elə bil şəhərə aparmaq məsələsini mən zarafat edirdim. Başa düşmürsən ki, mən hələ tələbəyəm, beşinci kursda oxuyuram? Hələ üç il oxumalıyam. Arxayın ol, bundan sonra hər yay kəndə gələcəyəm. Onda da görüşərik.
-Bəs Fatma nənə deyir ki, şəhərdə sənin nişanlın var? Payızda toyunuz olacaq.
-Yox, elə bir şey yoxdur.
-Zöhrə qoca da, Təranə xala da, hamısı belə deyirlər.
-Sən mənə inanmırsan?
-Hə…
-Onda bil ki, mənim heç bir nişanlım yoxdur. Mən hələ oxumaq istəyirəm, ərə getməyə də hazırlaşmıram.
-Onda… sabah gedirsən də..?
-Hə…
-Sabah bura gəlməyəcəksən?
-Yox. Tezdən atam məni aparmaq üçün arxamca maşın göndərəcək.
-Bir az da çimmək istəyirsən?
-Yox, daha bəsdir.
-Hələ axşama bir xeyli var. Gəl, bir az da çimək, kəndə sonra gedərik.
-Yox, mən artıq yorulmuşam, daha çimmək istəmirəm.
-Yorulmusan, onda gəl, qayığa minək. Mən bir az da səni qayıqda gəzdirim.
-İsmayıl, sən tək gəz, mən burda oturub səni gözləyərəm.
-Yox, yox. Gəl, birlikdə gəzək, nə olar, mənim xətrimə. – İsmayıl yalvarıcı tərzdə Yelenanı süzdü. Sonra qolundan tutub onu qayığa tərəf dartdı. – Gəl, gəl. Sən qayıqda otur dincəl, mən avarları çəkərəm.
Yelena dartınmaq istədisə də İsmayılın güclü biləkləri onu buraxmadı. O, həm də İsmayılın hirslənə biləcəyindən ehtiyat edib yarızarafat, yarıkönüllü qayığa tərəf getdi. Hər ikisi tullanıb qayığa mindilər və İsmayıl avarları çəkdi.
-Bax, sənin xətrinə gəldim ha… – Yelena gülümsədi ki, İsmayılın könlü xoş olsun, ancaq dəlinin sifətində sevinc nişanəsi görünmürdü.
İsmayıl var gücü ilə avarları çəkdiyindən qayıq bir göz qırpımında sürət götürüb gölün ortasına tərəf şütüdü. Yelena sadəcə müşahidə edirdi, fikirləşirdi ki, bəlkə İsmayılın hirsi soyuyar, incikliyi keçib gedər. Qayıq gölün ortasına çatanda İsmayıl avarın birini buraxdı. O birisini isə o qədər güclü təkanlarla çəkməyə başladı ki, qayıt yerində dövrələdi. Bu hadisə elə sürətlə baş verdi ki, Yelenanın başı gicəlləndi.
-Dur, İsmayıl, dur. Sən nə edirsən? – Yelena qayığın kənarlarından bərk-bərk yapışdı ki, suya yıxılmasın. Gördü ki, İsmayıl onu eşitmir, qışqırmağa başladı. – Kömək edin, biz yıxıla bilərik.
Ətrafda heç kim yox idi, olsa da Yelena onları görmürdü. İsmayıl isə sanki Yelenanın dediklərini eşitmirdi. Onun dəliliyi tutmuşdu.
-İsmayıl, dur, dəlilik eləmə. – Yelena qışqıra-qışqıra bu sözləri dedi. – Kimsə gəlib bizi görər, sonra nişanlıma xəbər çatdırar, ayıbdır.
-Nişanlına? – İsmayıl avarı buraxdı, amma qayıq öz xoduna fırlanırdı. – Bəs deyirdin yalandır, sənin heç bir nişanlın-zadın yoxdur. Ərə getmək barədə də düşünmürsən. Oxumaq istəyirsən.
-Yalan deyirdim. Mən səni aldadırdım. – Yelena belə dedi ki, bəlkə İsmayıl indi sakitləşə, ondan əl çəkə.
-Deməli, məni aldadırdın? Barmağına sarımışdın məni, qancıq? Mənim hisslərimlə oynayırdın? Mənə xoş sözlər deyib uşaq kimi başımı aldadırdın, hə..? Mənimlə vaxtını xoş keçirirdin, hə..? – İsmayıl bayaqdan qəhərlənib doluxsunmuşdu. İndi də hirslə bu sözləri deyə-deyə özünü saxlaya bilməyib zülüm-zülüm hönkürdü, Yelena hələ beləsini görməmişdi.
-İsmayıl, özünü ələ al. Sən axı kişisən, kişi ağlamaz. Avarları hərlə, tez elə, qayığı sahilə çıxart.
-Sən mənə kişi deyirsən, ləçər? Məni kişi hesab etsəydin, belə hərəkətlərə yol verməzdin.
Dəli İsmayıl bayaqdan bəri avarı çəkməmişdi. Odur ki, qayıq yavaşıdı və dayandı. İndi o, yavaş-yavaş başını yuxarı qaldırıb Yelenanın gözlərinə baxdı, necə ki, birinci görüşdə eləmişdi. Amma bu dəfə İsmayılın gözləri uşaq gözlərinə oxşamırdı, həminki sevinc işartılarından da əsər-əlamət yox idi. Gözlər qan çanağına dönmüşdü. O gözlərdən indi zəhrimar yağırdı dünyaya, ilan fışqırırdı adamın sifətinə, əjdaha zəhər püskürürdü.
-Daha mən sənə inanmıram, sən yalan danışırsan. Mən indi başa düşdüm ki, sənin aldığın nəfəs də yalandır. Ancaq sən belə deyildin. Gül kimi qız idin, adam səndən ayrılmaq istəmirdi. Birinci dəfə mənim yanıma gələndə sən çox səmimi idin. Mən axı səndən soruşdum ki, niyə… və nəyə… gəlmisən? Sən onda düzünü dedin, yalan danışa bilməzdin. Qoymadın oturum oturduğum yerdə. Məni dingildətdin yerimdən, hisslərimi oyatdın. Heysiyyatımla oynayıb əsəblərimə toxundun. Dedin ki, məni sevirsən və həmişəlik mənimlə olacaqsan…
-Bəs sən nə fikirləşdin? Səni necə sevmək olar? Axı sən dəlisən! Onda mən zarafat edirdim. Bəli, səninlə xoş vaxtlar keçirmişəm. Öpüşürdük, qucaqlaşırdıq, bu həm də səninçün xoş idi. – İsmayıl ayağa qalxıb Yelenaya tərəf əyildi. – Otur! Sənə deyirəm otur! – Yelena universitet dərsliklərində oxumuşdu ki, bu kateqoriya insanlarla necə rəftar etmək lazımdır. – Yoxsa bu dəqiqə suya tullanacağam.
İsmayıl heç nə eşitmirdi. Gözləri qıpqırmızı qızarmışdı. Aslan şikarının üstünə tullanan kimi Yelenanın üstünə atıldı. Əlləri ilə onun boynundan yapışıb özünə tərəf çəkdi. Yelena başa düşə bilmirdi ki, İsmayıl onu qucaqlayıb bağrına basır, yoxsa boğmağa çalışır. Müqavimət göstərmək istədi, ancaq qollarını İsmayılın güclü biləklərinin cəngindən xilas edə bilmədi. İsmayıl Yelenanı qucaqlayıb sıxdı.., sıxdı… və bir də baxdı ki, qız özündə deyil. Huşsuz bədən böyük bir şaqqa ət parçası kimi onun qucağından sallanır. İsmayıl müvazinətini itirdi, əlləri boşaldı və ikisi də birlikdə suya yıxıldılar. Qayıq çevrildi və arxası üstə suyun üzündə qaldı.
-Kömək edin! – İsmayıl son dəfə bağırdı və suyun altına batdı. Onun əlləri kilidlənmişdi. Meyid qucağında onu da aşağı çəkirdi. İsmayıl nə qədər çalışırdı ki, meyidi buraxıb özü suyun üzünə çıxsın, bacarmırdı. Hər dəfə ağzını açıb çığırmaq istəyəndə ağzına dolan su qışqırmağa imkan vermirdi.
***
Qoyun-keçini örüşdən kəndə qaytaran Fərrux qışqırtını eşidib gölə tərəf qaçdı. Arxası üstə suyun üzündə qalan qayıqdan başqa ətrafda heç kim gözə dəymirdi.
-İsmayıl! – deyə var gücü ilə qışqırdı. Ancaq hay verən olmadı.
Gölün aşağı hissəsində quzu otaran uşaqlar da Dəli İsmayılla şəhərli qızın suya necə qərq olduqlarını görmüşdülər. Əvvəl elə bilmişdilər ki, çimirlər. Çünki son bir ayda uşaqlar hər gün gölün qırağına gəlir, oğrun-oğrun Dəli İsmayılla şəhərli qızın göldəki macəralarını seyr edirdilər. Onlar səs-səmir çıxmadığını görüb qorxuya düşdülər və qaçaraq kəndə haray saldılar.
-Fatma nənəyə deyin ki, şəhərli nəvəsini… – Kəndin girəcəyindən qışqırmağa başladılar.
-Kim apardı?
-Hara apardı?
Qabaqlarına çıxan hər kəs uşaqları saxlayıb xəbəri dəqiqləşdirməyə can atırdı. Onlar ilk eşidəndə elə başa düşürdülər ki, şəhərdən gəlib villalarda dincələn oğlanlar Fatma qarının şəhərli nəvəsini oğurlayıblar, ya da qaçırdıblar.
-Yox e.., heç kim oğurlamayıb, heç kim qaçırtmayıb. – Uşaqlar tövşüyyə-tövşüyyə sözlərinin gerisini hıqqıldadılar. – Dəli… boğub… suya basdı.
Meyidləri göldən çıxardanda artıq qaş qaralmış, şəvinik düşmüşdü. Hamı gölün qırağına yığışmışdı, kənddə pəpə yeyəndən məmə deyənədək hər kəs burdaydı.
-Dedim axı, qızım, odla oynama! Sən nə etdin?! Sən mənim dünyamı dağıtdın. Mənə bala dərdi, nəvə dərdi yüklədin. Qoca vaxtı mən bu dərdi çəkə bilərəmmi? Dağlar he…eee…yyy…
Fatma qarı bircə bunu deyə bildi. Ağı çəkmək istədi, bacarmadı. Meyidləri görən kimi huşunu itirib tirtap yerə yıxıldı. Handan-hana üzünə su vurub birtəhər ayıltdılar.
Meyidləri Fərruxla villalarda dincələn iki cavan oğlan çıxartmışdı. Onlar Fərruxun qışqırtısına gəlib dərhal suya baş vurmuşdular. Xoşbəxtlikdən hər ikisi yaxşı üzə bilirdi. Meyidləri gölün qırağına çıxardıb üzüaşağı uzatdılar. Nə qədər masaj eləyib qarınlarına yığılan suyu boşaltsalar da onları ayılda bilmədilər. Artıq gec idi.
-Allah rəhmət eləsin! – Fərrux əlini Yelenanın sifətinə sürtüb göz qapaqlarını aşağı çəkdi. – Ay parçası kimi qız idi. Bircə, gör gəlib kimə uydu?
-Boş yerə deməyiblər, armudun yaxşısını həmişə ayı yeyər. – Şəhərli oğlanlardan biri dilləndi.
-Ayının boyun yerə soxum ki, özü getdi qara torpağın altına. – Şəhərli oğlanlardan ikincisi əlini Dəli İsmayılın meyidinə uzatdı. – Bu cür gözəl, ay parçası kimi qıza da adam qıyar?
Nə qədər qollarından tutsalar da Mələk xalanı ayaq üstə saxlaya bilmədilər.
-Vay, evim yıxıldı, – deyib yerə çökdü. Əl atdı üzünə. Yanağını al qana boyadı. – Qoymadılar tifilim başını aşağı salıb dəliliyini eləsin. Kiminlə nə işi vardı onun?
Fərəc kişi Zöhrə qarı ilə bir az aralıda, daşın üstündə oturub demilərini tüstülədirdilər. Hər ikisi baş vermiş faciədən üzülüb başlarını o qədər aşağı əymişdilər ki, kənardan baxsaydın, deyərdin bəs başsız bədənlərdir. Sanki heç nə görmür, heç nə eşitmirdilər.
Sahildə bayaqkı hay-küy öləzimiş, lal sükutla əvəzlənmişdi. Baş vermiş faciə haqqıhda hər kəs öz düşüncələrində idi.
Handan-hana özlərinə gəlib meyidləri kəndə götürdülər. Dərhal xəbər çatmışdı deyə Yelenanın doğmaları; atası Aftandil, anası Marina və nişanlısı Fehuz gecə yarısı özlərini kəndə yetirdilər.
-Kaş mənim qıçım sınaydı, qoymazdım gəlsin kəndə. – Qapıdan içəri girən kimi Marina haray-həşir saldı. – Vay, mamaaa…
Ertəsi gün qonşu kənddən molla Əsgəri çağırıb onları el adəti üzrə kənd qəbiristanlığında dəfn elədilər. Yelenanın atası Aftandil kişi qızının meyidini şəhər qəbiristanlığında dəfn etmək üçün aparmaq istəsə də Fatma qarı razılaşmadı.
-Mənim sevimli nəvəmi buraya torpaq çəkib gətirdi. Hamımızın son mənzilimiz buradır. – deyib kənd qəbiristanlığını göstərdi. – İşləməyə, yaşamağa hara gedirsiniz, gedin, öləndə kəndə qayıdacaqsınız. Burada hamınızın yeri var.
Rəhmətlikləri yanaşı basdırdılar.
-İnsanlar gənc yaşında çox hərdəmxəyal olurlar. Qəti qərar verməkdə çətinlik çəkirlər. Çünki nəyin düz, nəyin səhv olduğunu müəyyənləşdirə bilmirlər. Öyüd-nəsihət versək də çox vaxt biz böyüklər də köməklik göstərə bilmirik. Məsləhət verməkdən savayı əlimizdən nə gəlir ki? – Bu faciədə hər kəs özünü qınadı, özünü günahlandırdı. Axı bütün kənd əhlinin bundan xəbəri vardı.
-Allah hər ikisinə rəhmət eləsin! Günahlarını cavanlıqlarına bağışlasın. Siz onları qınamayın! Səhvmi iş tutublar, düzmü iş tutublar, bunu mühakimə etmək bizim işimiz deyil. Yaxşısını Allah özü bilər. – Bunu da molla Əsgər dedi.
Yasa toplaşanların yaxınlığına gələ bilməyən, onların nə danışdıqlarından xəbərsiz qalan Yasəmən kənardan baxıb zar-zar ağlayırdı. Yazıq qızcığaz bu az vaxtda Yelenaya necə də isinişmişdi. Hələ həyatın ağuşunda nə qazanmışdı ki, ona ən yaxın olan ürək sirdaşını itirməklə cəzalandırılırdı.
-Sənin gözün kor imiş, gör necə də gedib dəliyə bənd olmusan! Bu da dəli sevginin aqibəti!
Bəsdi yük elədim səni özümə Bəsdi yük elədim səni özümə, Çıx get,rahat olsun qolum-qanadım. Nə sevgi kar edir, nə də ki, hicran, Səbrlə soyumur artıq inadım. * * * Mən çoxdan bilirəm sən kimsən,nəsən, Abrıma qısılıb ar eləmişəm. Sən başdan -ayağa saxta adamsan, Gör, kimi özümə yar eləmişəm. * * * Çıx get, gözlərimə görünmə bir də, Mən saxta adama ürək vermirəm. Sən mənə ya dost ol, ya da ki düşmən, Mən düşmən olana çörək vermirəm. * * * Bəsdi fağır-fağır üzümə baxdın, Çıx get, rahat olsun qolum-qanadım. Nə sevgi kar edir ,nə də ki, hicran, Səbrlə soyumur mənim inadım.