Novruz bayramı
Novruz təbiətin oyanışını,baharın gəlməsini,ilin tamam olmasının,gecə ilə gündüzün bərabərləşməsini Tanrını özündə təcəssüm əks etdirən türklərin ulu bayramıdır. Novruz bayramı əsrlər boyu ulu babalarımızdan bizə qalan qədim milli bayramımızdır. Bu bayram baharın gəlməsi,gecə ilə gündüzün bərabərləşməsi,xeyrin şər üzərində qələbəsi,Ahurəməzdanın rəmzi sayılan işığın,günəşin zülmətə,şərə,qara qüvvə olan Əhrimənə qalib gəlməsi əsas xüsusiyyətlər kimi izah olunur.Novruzun yaranmasını İslamla bağlamaq düzgün deyil,çünki bu bayram heç bir din və şəriətdən asılı olmayan təbiət bayramıdır.İslamın ilk dövrlərində yaşamış müqəddəslər Novruzu xoş sözlərlə qeyd edirlər. Rəvayətə görə, Həzrət Əli ibn Əbu Talibin xilafəti illərində möminlərdən biri ona Novruz hədiyyəsi gətirir. İmam Əli bu hədiyyənin hansı münasibətlə verildiyini soruşanda, Novruz bayramı olduğunu söyləyirlər. İmam hədiyyəni qəbul edib buyurur: ”Hər günümüzü Novruz edin“.
“Novruz”un mənşəcə bir fars sözü olub-“yeni gün” mənasını ifadə edir. Novruza “Bozqurd”,”Çağan”,”Nevruz” və.s də deyilmişdir. Novruz bayramı haqqında məlumatlara qədim türk mənbələrində Mahmud Kaşğarlının “Divanü Lügət-it Türk”,Balasaqunlunun “Qutadqu bilik”,Ömər Xəyyamın “Novruznamə”,Nizami Gəncəvinin “İsgəndərnamə” əsərlərində rast gəlmək olar.
Novruz bayramının qədim türklərin “Ərgənəkon” bayramının davamı olmasıyla bağlı mülahizələrdə günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Bu mülahizələrə görə türklərin qədimdən bəri qeyd etdikləri “Ərgənəkon bayramı” müəyyən zaman kəsiyindən sonra “Novruz” adı ilə davam etdiyi və günümüzədək gəlib çıxdıgı qeyd edilir.
Novruz bayramı haqqında islam miflərinin yaranmasını dinlə bağlamaq olar. Ulu Tanrı dünyanı gecə və gündüzün bərabər olduğu gündə-Novruzda yaratmışdır. İlk insan olan Adəm məhz bu gündə yaranmışdır. Adəm və Həvvanın nəfsini məğlub olub Tanrı tərəfindən qadağan edilən meyvədən yediklərinə görə cənnətdən yer üzünə qovulan Adəm məhz Novruz bayramında Həvvasına qovuşub.
Bu bayram əlbəttə ki,farslar tərəfindən də qeyd olunur,amma farslara məxsus bayram olduguni qeyd etmək doğru olmaz.
Farslarda Novruz bayramının qeyd edilmə tarixi bununla bağlı rəvayətlərdə öz əksini tapmışdır. Belə ki,Novruz bayramını yeni ilin ilk günü kimi qeyd edilməsinə Sasani və Əhəmənilər dövründən rast gəlinir. Bəzi mənbələrdə Novruz Cəmşidin taxta çıxmasıyla da bağlıdır.
Ömər Xəyyam ” Novruznamə” əsərində Novruz bayramının yaranmasıyla bağlı bəzi fikirlər var. “Novruzun yaranmasının ilkin və başlıca səbəbi budur ki,həmin gün Günəş dövrə vurmuş və 365 gün keçmişdir”. Bəzi rəvayətlərə görə bu bayram İran şahlarından biri olan Cəmşidin vətənimizə gəlməsiylə bağlıdır. Əl-Biruni “Asar əl-Baqiyyə” əsərində də bu haqda qeyd olunur.
Bu bayramla bağlı adətlərin yaranması
Yaz mövsümünün gəlişini “Səməni” təmsil edir. Bu ənənə təbiətin oyanmasını,dirçəlməsini təsvir edir. Bunun da əsas mövqeyini “tonqal” tutur. Tonqal qədim türklərdə od,alov,atəş mənasını verir. Tonqal günəşi simvolizə edir. Qədim türklərdə günəş müqəddəs Tanrı kimi izah olunur. Tonqal üzərindən tullanarkən deyilən “ağırlığım,uğurluğum burda qalsın” deyimi türklərin bədii təfəkkürünə görə odun arındırıcı funksiyaya sahib olması ilə başa düşülür.
Novruz qədim türkün təbiətə bağlılığından və oda olan inamdan irəli gələn bir bayramdır. Çin qaynaqlarında ilk və son baharın rəsmi dövlət olmasıyla bağlı məlumatlar var.
Novruzun gəlişi Şərqdə Azərbaycan poeziyasında geniş yayılmış “Bahariyyə” adlı lirik şeirlərdə də təsvir və tərənnüm edilir. Azərbaycan ədəbiyyatında xüsusəndə lirik poeziyamızda Novruz bayramına həsr olunan şeirlərdən Hüseyn Cavidin “Novruz bayramı” və Mikayıl Müşfiqin “Bayram axşamı” şeirlərinə rast gəlmək olar.
Yazıçı İsmayıl Şıxlı “Dəli Kür” romanınında bu bayramı adət-ənənələriylə təsvir etmiş və Azərbaycan xalqının milli adət-ənənəsi olan Novruzu qeyd etməyə hazırlaşan bir kəndin həmin kəndin əhalisinin bayrama hazırlıq təlaşını, həyəcanını,sevincini və dini inanclarını da ustalıqla qələmə almışdır.
Novruz bayramı idi. Kənd uşaqları səbirsizliklə axşamın düşməsini gözləyir, tez-tez xırman yerinə topladıqları ota baxırdılar. Onlar qucaq-qucaq küləş, saman gətirib otun üstünə atırdılar. Bundan başqa, əllərinə keçən quru çırpıları, odun qırıntılarını da buraya atırdılar. Onlar şər qarışan kimi tonqal yandıracaqdılar. Oğlanlar bundan başqa, meşədən uzun payalar kəsib gətirmişdilər. İri bir gərməni ortasından deşib həmin ağaca keçirmiş və lopa düzəltmişdilər. Tonqallardan başqa damın üstündə lopa da yanacaqdı. Qızlar sakit oturmurdular. Özlərinə təzə paltar tikir, axşama qədər hazır edib geyməyə çalışırdılar. Gəlinlər yumurta boyayır, arvadlar tez-tez düyü arıtlayan qızlara göz yetirirdilər. Səmənilər süfrələrə düzülürdü. Hamı bayrama hazırlaşırdı. Varlı da, kasıb da çalışırdı ki, bu axşam süfrəsi boş qalmasın.
Göründüyü kimi Novruz bayramı Azərbaycan xalqının əsrlər boyu yaşatdıgı və gələcək nəsillərə ötürdüyü milli bayramımızdır.
Müəllif: Şəms HÜSEYNLİ
HÜSEYNLİ ŞƏMS EHTİRAM QIZNIN YAZILARI
PDF>>>ZAUR USTAC – “BB” HEKAYƏLƏR
>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<
ZAUR USTACIN SATIŞDA OLAN KİTABLARI
YAZARLAR.AZ
===============================================
<<<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru