Şəhriyar – Seyid Muhammad Hüseyin Behjat-Tebrizi (Azerice: Şəhriyar, Farsça: سید محمدحسین بهجت تبریزی) (d. 1906 – ö. 18 Eylül 1988), şiirlerinde kullandığı Şehriyar mahlası ile tanınır. Azeri asıllı İranlı Türk şair, şiirlerini hem Azerbaycan Türkçesi hem de Farsça yazmıştır.
Hayatı
İran Türklerinden olan Şehriyar,1906’da Tebriz’de doğdu. Babası Mirismail Ağa Hoşgenabî, bir avukattı. İlk öğrenimini doğduğu şehirde tamamlayan şair, Medrese-i Talibiye’de aldığı Arapça ve Arap edebiyatı eğitiminin yanı sıra, Fransızca öğrendi. 1921 yılında Tahran’a gelerek Dar-ül Fünun okulunda tıp eğitimi almaya başlar. 1924 yılında aşkının peşinden Horasan’a gider. 1935 yılında Tahran’a geri dönerek İran Ziraat Bankasında çalışmaya başlar.
Şehriyar 1929 yılında önsözünü dönemin bilinen şairlerinden olan Bahtiyar, Nafisi ve Muhammed Tagi Bahar’ın yazdığı ilk şiir kitabını neşreder. Şiirlerinde şair Hafız, Sadi, Fizuli, M.P. Vaqif, M.E. Sabir ve s.-den etkilenmeler mevcut olan şair, ana dilinde kaleme aldığı Heyder Babaya Salam şiiri ile Türkiye’de ve Sovyetler Birliğindeki Türk Cumhuriyetlerinde de büyük bir üne kavuştu.
1951 yılında Haydar Babaya Selam şiir kitabını yayımladı. (Haydar Baba, köyünün üstünde kurulu olduğu dağın adıdır.)
Şehriyar İran’da 1979 yılında yapılan İslam devrimini destekledi.
Tahran’da Mehr hastanesinde akciğer iltihabı ve kalp yetersizliğinden 18 Eylül 1988 yılında vefat eden şairin ölüm günü, O’nun anısına, İran’da Milli Şiir Günü olarak kutlanmaktadır.
Şairler Türbesi, Tebriz Şehriyar’ın Türbesi, TebrizŞehriyar Azerbaycan Türkçesiyle şöyle demiş: [kaynak belirtilmeli]
Türkün dili tek (gibi), Sevgili istekli dil olmaz Özge (başka) dile qatsan(katsan), bu esil (asil, öz) dil esil olmaz
Eserleri Haydar Baba’ya Salam, Tebriz, 1951; Yad-i ez Heyder Baba, Tahran 1964; Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1966; Divan-ı Türkî Tebriz, 1992; Yalan Dünya, Bakı, 1993; Tüm Eserleri (4 cilt), Tahran,1971 Heyder Babaya Selam şiiri 76 dile çevrilmiş, Azerbaycan’da ve Türkiye’de bu şiire nazireler yazılmıştır.
ŞEİRLƏR
Heydərbabaya Salam
Birinci Hissə
Heydərbaba, ildırımlar caxanda, Sellər, sular şaqqıldayıb axanda, Qızlar ona səf bağlayıb baxanda, Salam olsun şovkətuzə, eluzə, Mənim də bir adım gəlsin diluzə.
Heydərbaba, kəhliklərin ucanda, Kol dibindən dovşan qalxıb qacanda, Baxcaların cicəklənib acanda, Bizdən də bir mumkun olsa yad elə, Acılmayan urəkləri şad elə.
Bayram yeli cardaxları yıxanda, Novruzgulu, qar cicəyi cıxanda, Ağ buludlar koynəklərin sıxanda, Bizdən də bir yad eləyen sağ olsun, Dərdlərimiz qoy dikəlsin, dağ olsun.
Heydərbaba, gun dalıvı dağlasın, Uzun gulsun, bulaqların ağlasın, Uşaqların bir dəstə gul bağlasın, Yel gələndə, ver gətirsin bu yana, Bəlkə mənim yatmış bəxtim oyana.
Heydərbaba, sənin uzun ağ olsun, Dord bir yanın bulaq olsun, bağ olsun, Bizdən sora sənin başın sağ olsun, Dunya qəzəv-qədər, olum-itimdi, Dunya boyu oğulsuzdu, yetimdi.
Heydərbaba, yolum sənnən kəc oldu, Omrum kecdi, gələmmədim, gec oldu, Hec bilmədirn gozəllərin nec oldu, Bilməz idim dongələr var, donum var, İtginlik var, ayrılıq var, olum var.
Heydərbaba, igid əmək itirməz, Omur kecər, əfsus bərə bitirməz, Namərd olan omru başa yetirməz, Biz də, vallah, unutmarıq sizləri, Gorəmməsək, halal edin bizləri.
Heydərbaba, Mirəjdər səslənəndə, Kənd icinə səsdən-kuydən duşəndə, Aşıq Rustəm sazın dilləndəndə, Yadmdadı nə hovləsək qacardım? Quşlar təkin qanad calıb ucardım.
Şəngulava yurdu, aşıq alması, Gah da gedib orda qonaq qalması, Daş atması, alma-heyva salması Qalıb şirin yuxu kimi yadımda, Əsər qoyub ruhumda, hər zadımda.
Heydərbaba, Quru golun qazları, Gədiklərin sazax calan sazları, Kənd-kovşənin payızları, yazları, Bir sinema pərdəsidir gozumdə, Tək oturub, seyr edirəm ozum də.
Heydərbaba, Qaracəmən caddası, Covuşların gələr səsi, sədası, Kərbəlaya gedənlərin qadası Duşsun bu ac, yolsuzların gozunə, Təməddunun uyduq yalan sozunə.
Heydərbaba, şeytan bizi azdırıb, Məhəbbəti urəklərdən qazdırıb, Qara gunun sərneviştin yazdırıb, Salıb xalqı bir-birnin canına, Barışığı bələşdirib qanına.
Goz yaşına baxan olsa, qan axmaz, İnsan olan, xəncər belinə taxmaz, Amma heyif, kor tutduğun buraxmaz, Behiştimiz cəhənnəm olmaqdadır, Zilhiccəmiz məhərrəm olmaqdadır.
Xəzan yeli yarpaqları tokəndə, Bulud dağdan yenib kəndə cokəndə, Şeyxulislam gozəl səsin cəkəndə, Nisgilli soz urəklərə dəyərdi, Ağaclar da Allaha baş əyərdi.
Heydərbaba, Sulu yerin duzundə, Bulaq qaynar cay-cəmənin gozundə, Bulaqotu uzər suyun uzundə, Gozəl quşlar ordan gəlib kecərlər, Xəlvətləyib bulaqdan su icərlər.
Bicin usru sunbul bicən oraqlar, Elə bil ki, zulfu darar daraqlar, Şikarcılar bildircini soraqlar, Bicincilər ayranların icərlər, Bir huşlanıb, sondan durub bicərlər.
Heydərbaba, kəndin gunu batanda, Uşaqların şamın yeyib yatanda, Ay buluddan cıxıb qaş-goz atanda Bizdən də bir sən onlara qissə de, Qissəmizdə coxlu qəmu qussə de.
Qarı nənə gecə nağıl deyəndə, Kulək qalxıb qap-bacanı doyəndə, Qurd kecinin Şəngulusun yeyəndə Mən qayıdıb bir də uşaq olaydım, Bir gul acıb ondan sora solaydım.
Əmməcanın bal bəlləsin yeyərdim, Sondan durub us donumu geyərdim, Baxcalarda tiringəni deyərdim, Ay ozumu o əzdirən gunlərim, Ağac minib, at gəzdirən gunlərim.
Həci xala cayda paltar yuyardı, Məmmədsadıq damlarını suvardı, Hec bilməzdik dağdı, daşdı, duvardı, Hər yan gəldi, şıllaq atıb aşardıq, Allah, nə xoş, qəmsiz-qəmsiz yaşardıq!
Şeyxulislam munacatı deyərdi, Məşəd Rəhim ləbbadəni geyərdi, Məşd Hacəli bozbaşları yeyərdi, Biz xoş idik, xeyrat olsun, toy olsun, Fərq eyləməz, hər nolacaq, qoy olsun.
Heydərbaba, kəndin toyun tutanda, Qız-gəlinlər həna, piltə satanda, Bəy gəlinə damnan alma atanda, Mənim də o qızlarında gozum var, Aşıqların sazlarıda sozum var.
Heydərbaba, bulaqların yarpızı, Bostanların gulbəsri, qarpızı, Cərcilərin ağ nabatı, saqqızı İndi də var damağımda, dad verər, İtgin gedən gunlərimdən yad verər.
Bayram idi, gecəquşu oxurdu, Adaxlı qız bəy corabın toxurdu, Hər kəs şalın bir bacadan soxurdu, Ay nə gozəl qaydadı şal sallamaq, Bəy şalına bayramlığın bağlamaq.
Şal istədim mən də evdə ağladım, Bir şal alıb tez belimə bağladım, Qulamgilə qaşdım, şalı salladım, Fatma xala mənə corab bağladı, Xan nənəmi yada salıb ağladı.
Yumurtanı goycək, gullu boyardıq, Caqqışdırıb sınanların soyardıq, Oynamaqdan bircə məgər doyardıq? Əli mənə yaşıl aşıq verərdi, İrza mənə novruzgulu dərərdi.
Novruzəli xərməndə vəl surərdi, Gahdan enib kuləşlərin kurərdi. Dağdan da bir coban iti hurərdi, Onda gordun ulaq ayaq saxladı, Dağa baxıb qulaqların şaxladı.
Qış gecəsi tovlələrin otağı, Kətillərin oturağı, yatağı, Buxanda yanar odun yanağı, Şəbcorəsi, girdəkanı, iydəsi, Kəndi basar gulub-danışmaq səsi.
Şuca xaloğlunun Bakı sovqəti, Damda quran samavarı, sohbəti, Yadımdadı şəsli qəddi, qaməti, Cunəmməyin toyu donub yas oldu, Nənəqızın bəxt aynası kas oldu.
Heydərbaba, Nənəqızın gozləri, Rəxşəndənin şirin-şirin sozləri, Turki dedim, oxusunlar ozləri, Bilsinlər ki, adam gedər, ad qalar, Yaxşı-pisdən ağızda bir dad qalar.
Yaz qabağı gun guneyi doəndə, Kənd uşağı qar gullərin sovəndə, Kurəkcilər dağda kurək zuvəndə, Mənim ruhum elə bilin ordadır, Kəhlik kimi batıb qalıb, qardadır.
Xəccəsultan əmmə dişin qısardı, Molla Bağır əmoğlu tez mısardı, Təndir yanıb, tustu evi basardı, Caydanımız ərsin ustə qaynardı, Qovurğamız sac icində oynardı.
Bostan pozub gətirərdik aşağı, Doldurardıq evdə taxta-tabağı, Təndirlərdə bişirərdik qabağı, Ozun yeyib, toxumların cırtdardıq, Cox yeməkdən lap az qala catdardıq.
Vərzəğandan armudsatan gələndə, Uşaqların səsi duşərdi kəndə, Biz də bu yandan eşidib biləndə, Şıllaq atıb bir qışqırıq salardıq, Buğda verib armudlardan alardıq.
Mirzə Tağıynan gecə getdik caya, Mən baxıram seldə boğulmuş aya, Birdən işıq duşdu o tay baxcaya, “Eyvay, – dedik, – qurddu”. Qayıtdıq qaşdıq. Hec bilmədik nə vaxt gədikdən aşdıq
Eşitmişəm yanır Allah cırağı, Dair olub məsciduzun bulağı, Rahat olub kəndin evi, uşağı, Mənsur xanın əli-qolu var olsun, Harda qalsa, Allah ona yar olsun.
Heydərbaba, Molla İbrahim var, ya yox? Məktəb acar, oxur uşaqlar, ya yox? Xərmən ustu məktəbi bağlar, ya yox? Məndən axunda yetirərsən salam, Ədəbli bir salami-malakəlam.
Xəccəsultan əmmə gedib Təbrizə, Amma nə Təbriz ki, gələmmir bizə, Balam, durun, qoyaq gedək əmmizə, Ağa oldu, tifağımız dağıldı, Qoyun olan yad gedibən sağıldı.
Heydərbaba, dunya yalan dunyadı, Suleymandan, Nuhdan qalan dunyadı, Oğul doğan, dərdə salan dunyadı, Hər kimsəyə hər nə verib alıbdı, Əflatundan bir quru ad qalıbdı.
Heydərbaba, yar-yoldaşlar dondulər, Bir-bir məni coldə qoyub condulər, Ceşmələrim, cıraqlaım sondulər, Yaman yerdə gun dondu, axşam oldu, Dunya mənə xərabəyi-Şam oldu.
Əmoğluynan gedən gecə Qıpcağa, Ay ki cıxdı, atlar gəldi oynağa, Dırmaşırdıq, dağdan aşırdıq dağa, Məş Məmixan goy atını oynatdı, Tufəngini aşırdı şaqqıldatdı.
Heydərbaba, Qara golun dərəsi, Xoşginabın yolu, bəndi, bərəsi, Orda duşər cil kəhliyin fərəsi, Ordan kecər yurdumuzun ozunə, Biz də kecək yurdumuzun sozunə.
Xoşginabı yaman gunə kim salıb? Seyidlərdən kim qırılıb, kim qalıb? A Mirqafar dam-daşını kim alıb? Bulaq genə gəlib golu doldurur? Ya quruyub, baxcaları soldurur?
Məcdussadat gulərdi bağlar kimi, Guruldardı buludlu dağlar kimi, Soz ağzında ərirdi yağlar kimi, Alnı acıq, yaxsı, dərin qanardı, Yaşıl gozlər cıraq təkin yanardı.
Mənim atam sufrəli bir kişiydi, El əlindən tutmaq onun işiydi, Gozəllərin axıra qalmışıydı, Ondan sonra donərgələr dondulər, Məhəbbətin cıraqları sondulər.
Mirsalehin dəlisovluq etməsi, Mirəzizin şirin şaxsey getməsi, Mirməmmədin qurulması, bitməsi, İndi desək, əhvalatdı, nağıldı, Kecdi-getdi, itdi-batdı, dağıldı.
Mirəbdulun aynada qaş yaxması, Covculərindən qaşının axması, Boylanması, dam-divardan baxması, Şah Abbasın durbunu, yadəş bəxeyr, Xoşginabın xoş gunu, yadəş bəxeyr.
Sitarəmmə nəzikləri yapardı, Mirqadir də hərdəm birin qapardı, Qapıb, yeyib, dayca təkin capardı, Gulməliydi onun nəzik qappası, Əmmənin də ərsininin şappası.
Heydərbaba, A Mirheydər neynəyir? Yəqin genə samavarı qeynəyir. Day qocalıb, alt əngiynən ceynəyir, Qulaq batıb, gozu girib qaşına, Yazıq əmmə, hava gəlib başına.
Xanım əmmə Mirəbdulun sozunu Eşidəndə əyər ağız, gozunu, Məlkamıda verər onun ozunu, Davaların şuxluğınan qatallar, Əti yeyib, başı atıb yatallar.
Fizzə xanım Xoşginabın guluydu, A Miryəhya əmqızının quluydu, Ruxsarə artist idi, sevgiliydi, Seyidhuseyn Mirsalehi yamsılar, A Mircəfər qeyrətlidir, qan salar.
Goyərcinlər dəstə qalxıb ucallar, Gun sacanda qızıl pərdə acallar, Qızıl pərdə acıb, yığıb qacallar, Gun ucalıb, artar dağın cəlalı, Təbiətin cavanlanar cəmalı.
Heydərbaba, qarlı dağlar aşanda, Gecə karvan yolun azıb, caşanda, Mən hardasam, Tehranda, ya Kaşanda, Uzaqlardan gozum secər onları, Xəyal gəlib, aşıb kecər onları.
Bir cıxaydım Damqayanın daşına, Bir baxaydım kecmişinə, yaşına, Bir gorəydim nələr gəlib başına, Mən də onun qarlarıylan ağlardım, Qış donduran urəkləri dağlardım.
Heydərbaba, gul qoncəsi xəndandı, Amma heyif, urək qəzası qandı, Zindəganlıq bir qaranlıq zindandı, Bu zindanın dərbəcəsin acan yox, Bu darlıqdan bir qurtulub qacan yox.
Heydərbaba, goylər butun dumandı, Gunlərimiz bir-birindən yamandı, Bir-birizdən ayrılmayın, amandı, Yaxşılığı əlimizdən alıblar, Yaxşı bizi yaman gunə salıblar!
Bir soruşun bu qarğınmış fələkdən, Nə istəyir bu qurduğu kələkdən? Deynə, kecirt ulduzları ələkdən, Qoy tokulsun, bu yer uzu dağılsın, Bu şeytanlıq qurğusu bir yığılsın!
Bir ucaydım bu cirpınan yelinən, Bağlaşaydım dağdan aşan selinən, Ağlaşaydım uzaq duşən elinən, Bir gorəydim ayrılığı kim saldı? Olkəmizdə kim qırıldı, kim qaldı?
Mən sənintək dağa saldım nəfəsi, Sən də qeytər, goylərə sal bu səsi, Bayquşun da dar olmasın qəfəsi, Burda bir şir darda qalıb bağırır, Muruvvətsiz insanları cağırır.
Heydərbaba, gecə durna kecəndə, Koroğlunun gozu qara secəndə, Qıratını minib, kəsib-bicəndə, Mən də burdan tez mətləbə catmaram, Eyvaz gətib catmayınca yatmaram.
Heydərbaba, sənin koylun şad olsun., Dunya varkən ağzın dolu dad olsun, Səndən kecən tanış olsun, yad olsun, Deynə: mənim şair oğlum Şəhriyar, Bir omurdur qəm ustunə qəm qalar.
* * *
Heydərbabaya Salam
İkinci Hissə
Heydərbaba, gəldim səni yoxluyam, Bir də yatam, qucağında yuxluyam, Omru qovam, bəlkə burda haxlıyam, Uşaqlığa deyəm: bizə gəlsən bir, Aydın gunlər, ağlar yuzə gulsən bir!
Heydərbaba, cəkdin məni gətirdin, Yurdumuza, yuvamıza yetirdin, Yusifivi uşaq ikən itirdin, Qoca Yəqub, itmişsəm də tapıbsan, Qavalıyıb qurd ağzından qapıbsan.
Mən gorduyum karvan catıb kocubdu, Ayrılığm şərbətini icibdi, Omrumuzun kocu burdan kecibdi, Kecib gedib gedər-gəlməz yollara, Tozu qonub bu daşlara, kollara.
Burda şirin xatirələr yatıblar, Daşlarıylan başı başa catıblar, Aşnalığın daşın bizdən atıblar, Mən baxanda qavzanıllar, baxıllar, Bir də yatıb yandırıllar, yaxıllar.
Gedənlərin yeri burda gorunur, Xanım nənəm ağ kəfənin burunur, Dalımcadır, hara gedim surunur: – Bala, gəldin? Niyə belə gec gəldin? Səbrim sənnən guləşdi, sən guc gəldin.
Qəbiləmiz burda qurub ocağı, İndi olmuş qurd-quşların yatağı, Gun batanda sonər butun cırağı, “Və bəldətin leysə ləha ənisu İlləl yəafirə və iltəl-isu”.
Zaman kecir, ufuqlərdə toz qalır, Karvan kimi uzaqlarda toz salır, Duman gəlir, yurəkləri culğalır, Urək deyir: Zaman, kecmə, amandur, Kecənlərdə gozum var, bir dayan, dur!
Ruzigarın dəyirmanı firlanır, Məxluq onun dişlərinə tullanır, Bax ki, bəşər yenə necə allanır, Həmişəlik şadlıq umur ozunə, Qəbri gorur, toz qondurmur uzunə.
Kohnələrin sur-sumuyu dartılıb, Qurtulanın cul-cuxası yırtılıb, Molla İbrahim lap əriyib, qurtulub, Şeyxulislam səhman qalıb, qıvraxdı, Novruzəli qacaq kecib, qocaxdı.
Cox şukru var, yenə gəldux, goruşdux, İtənlərdən, bitənlərdən soruşdux, Kusmuşdux, Allah qoysa, barışdux, Bir də goruş qismət ola, olmaya, Omurlərdə fursət ola, olmaya.
Burda xəyal meydanları genişdi, Dağlar, daşlar butun mənlə tanışdı, Gorcək məni Heydərbaba danışdı: – Bu nə səsdi, sən aləmə salıbsan, Gəl bir gorək ozun harda qalıbsan?
Kəcavəylə bu caydan cox kecmişik, Bu ceşmələrdən nə sular icmişik, Bu yoncalıqlarda kəsib bicmişik, Cəpişləri qıdıxlayan gunlərim, Cəpiş kimi oynaxlayan gunlərim.
Bu tovlədə sarı inək doğardı, Xanım nənəm inəkləri sağardı, Ana iysi dam-divardan yağardı, Mən buzovu qucaqlardım qaşmasın, Deyərdi: – Bax, bayda dolsun daşmasın.
Bu damlarda coxlu cızıq atmışam, Uşaqların aşıqların udmuşam, Qurquşunlu saqqa alıb satmışam, Uşaq necə hec zadınan şad olar, İndi bizim qəmi tutmur dunyalar.
Məktəb qalır, uşaqlar dərs alırlar, Hey yazırlar, hey pozurlar, yalırlar, Molla İbrahim ozu, evi qalırlar, Amma bizim yoldaşlardan qalan yox, Bunlardan bir bizi yada salan yox.
Bir vaxtında bu məktəb pərgar idi, Bir Museyyib, bir Məmdəsən var idi, Biri xəlfə, biri vərzişkar idi, Axund bizlə oynamağa gedərdi, Ozu bizə oynamaq oyrədərdi.
Dedim, balam, o Məmdəsən nolubdu? Məlum oldu tifil bala olubdu, Nə var, nə var, burnundan qan gəlibdi, Bir yel əsir, baxırsan Məmdəsən yox, Bu kənddə bir burun qanı kəsən yox.
Dedim, deyin Museyyibə nə gəldi? Qulam, gordum, ağlar goz ilə gəldi, Dedi: o da bahalıq duşdu, oldu, Dedim, yazıq bizlə hasıl bolənlər, Bitməyəndə aclarından otənlər.
Bu məktəbdə şerin şəhdin dadmışam, Axundun ağzından qapıb udmuşam, Gahdan da bir axundu allatmışam, – Başım ağrır, – deyib, qacıb getmişəm, Baxcalarda gedib gozdən itmişəm.
Azad olanda məkəobdən cıxardıq, Hucum cəkib biri-birin sıxardıq, Yolda hər nə gəldi, vurub yıxardıq, Uşaq demə, ipin qırmış dana de, Bir dana da demə, əlli dana de.
Məlikniyaz itkin gedib yox olub, Mir Aslan xan səktə il yıxılıb, Hərə qacıb bir dərədə sıxılıb, Corək qəmi cıxıb xalqın ayına, Hər kəs qalıb oz canının hayına.
Kəndli yazıq cıraq tapmır yandıra, Gorum sizin bərqiz qalsın andıra, Kim bu sozu ərbablara qandıra: Nədir axır bu millətin gunahı? Tutsun sizi, gorum, məzlumlar ahı!
Hər nə alır baha verir qiyməti, Ucuz fəqət əkincinin zəhməti, Bitənindən artıq bicən ucrəti, Kənd uşağı gedir yolda işləyə, Orda bəlkə qəndi tapa dişləyə.
Kəndli gəlin kimi dunyanı bəzər, Oz ovrəti yamaq-yamağa duzər, İynə bəzər xalqı, ozu lut gəzər, İndi də var carsablar albaxdı, Uşaqların qıc-pacası cılpaxdı.
Bu baxcada aş tərəsi əkərdik, Hey su acıb kərdiyə goz dikərdik, Cıxmaq həmin dərib asa tokərdik, Fınqılışlar qaşıqlardan aslanı, Yağlı desəm, quru ağzın islanı.
Bu doşlərdə quzuları yayardıq, Axmasmlar, ulduz təkin sayardıq, Quşqovanı cəkib daşa dayardıq, Quşqovan da elə bil ki, qabandı, Qurd uzaqdan deyr bəs ki, cobandı.
Xanım nənəm naxoş olan il idi, Qış var ikən kulək idi, yel idi, Qış da cıxdı, yağış idi, sel idi, Yuk-yapını hey catırdıq ki, gedax, Sel kuşgudu, məcbur olduq qeyidax.
Neysan duşdu, biz də duşduk yağışa, Kim bacarar sellər ilə boğuşa? Hey deyirdik, bəlkə yağış yığışa, Balakişi faytoncumuz gəlmişdi, İmamiyyə qəhvəsində qalmışdı.
Bu zəmidə gedib gozdən itərdik, Tonqal qurub sutulləri utərdik, Deyib, gulmək muradına yetərdik, El də gulsun, muradına yetişsin, Urəklərin yaraları bitişsin.
Xəlvərcilər burda xəlvər daşırdı, Bu kullukdən ulaqlar dırmaşırdı, Sellər kimi nemət aşıb-daşırdı, Hər iş dedin hər kimsəyə gorərdi, Can dərmam istəsəydin verərdi.
İndi bəşər ac qurd kimi uduxub, Combələnti goz qıcırdıb duruxub, Baxırlar ki, gorsunlər kim sınıxıb, Tokulsunlər onun leşin yırtsınlar, Hərə bir diş ənsəsindən qırtsınlar.
Heydərbaba, səndə dəfinələr var, Dağlar vədiəsi xəzinələr var, Amma sənə bənzər də sinələr var, Bu sinələr dağlar ilə danışır, Dağlar kimi goylər ilə qonuşur.
Gor hardan mən sənə saldım nəfəsi, Dedim qaytar sal aləmə bu səsi, Sən də yaxşı simurq etdin məgəsi, Sanki qanad verdin yelə, nəsimə, Hər tərəfdən səs verdilər səsimə.
Heydərbaba, səni vətən bilmişdim, Vətən deyib, baş goturub gəlmişdim, Səni gorub goz yaşımı silmişdim, Halbuki, lap qəmli qurbət səndəymiş, Qara zindan, acı şərbət səndəymiş.
Kim qaldı ki, bizə buğun burmadı, Altdan-altdan bizə kələk qurmadı, Bir mərd oğul bizə havar durmadı, Şeytanları qucaqlayıb gəzdiz siz, İnsanları ayaqlayıb, əzdiz siz.
Divar ucaldı, gun bizə duşmədi, Zindan qaraldı, goz-gozu seşmədi, Gunduz gozu mənim lampam keşmədi, Sel də basdı, əmmiz dolub gol oldu, Cox yazığın evi conub col oldu.
Əvvəl başı məndən istiqbal etdiz, Sondan conub işimdə ixlal etdiz, Oz zənnizcə ustadı iğfal etdiz, Eybi yoxdur, kecər gedər omurdur, Qış da cıxar, uzuqara komurdur.
Mənim yolum məhəbbət caddəsiydi, Son sozlərim haqqın iradəsiydi, Məhəbbətin risalət vədəsiydi, Yoxsa məndə bir kəs ilə qərəz yox, Siyasət adlı məndə bir mərəz yox.
Haqq nə deyir? Kufrə qarşı getməyiz, Nurdan cıxıb zuhnət icrə itməyiz, Fırıldağa fırfıratək bitməyiz, Gorduz də ki, olmadı kufrun dibi, Pul da versə, almağa tikmiş cibi.
Şeytan bizim qəlbimizi condərib, Allah deyən yoldan bizi dondərib, İlanlı ceşməyə bizi gondərib, Minnət qoyur ki, arxınız nəhr olub, Biz goruruk sular bizə zəhr olub.
Heydərbaba, gileylikdən nə cıxar? Zulmun evin səbrli təhəmmul yıxar, Dərviş olan səbrin əlin bərk sıxar, Gəl qayıdaq, cıxaq Ağa duzunə, Kecək yenə məhəbbətin sozunə.
Deynə uşaq bir-birilə saz olsun, Bəlkə bu qış bir də conub yaz olsun, Cay, cəmənlər ordək olsun, qaz olsun, Biz də baxıb fərəhlənib bir ucaq, Sınıq-salxaq qanadları bir acaq.
Bu baxcadan alcaları dərərdik, Qış adına cıxıb damda sərərdik, Hey də cıxıb yalandan condərərdik, Qış zumarın yayda yeyib doyardıq, Bir kulli də minnət xalqa qoyardıq.
Evlər qalır, ev sahibi yox ozu, Ocaqların ancaq işıldar kozu, Gedənlərin az-cox qalıbdır sozu, Bizdən də bir soz qalacaq, ay aman! Kimlər bizdən soz salacaq, ay aman!
Bizdən sonra kursulərin tovunda, Kəndin nağıllarında, soz-sovunda, Qan nənənin caxmağında, qovunda, Heydərbaba ozun qatar sozlərə, İcki kimi xumar verər gozlərə.
Aşıq deyər: Bir nazlı yar var imiş, Eşqindən odlanıb yanar var imiş, Bir sazlı, sozlu Şəhriyar var imiş, Odlar sonub, onun odu sonməyib, Fələk conub, onun carxı conməyib.
Heydərbaba, alcaqların koşk olsun, Bizdən sonra qalanlara eşq olsun, Kecmişlərin gələnlərə məşq olsun, Ovladımız məzhəbini danmasın, Hər iciboş sozlərə aldanmasın!* * *
Heydərbaba Təbriz yaxınlığında dağ adıdır. ”Heydərbabaya salam” şiirine adını veren Heydərbaba dağının Xoşginab (Hoşginab) köyünden görünüşü.Heydərbabaya salam Şəhriyar “Heydərbabaya salam” poemasının birinci hissəsinə yazdığı müqəddimədən əlavə əsərin sonunda şərh və izah da yazmış, adları çəkilmiş şəxslərin, yerlərin və bir sıra məsələiərin mahiyyətini, söylənilən fikirlərin səbəbini aydınlaşdırmışdır. Şəhriyarın həmin şərh və izahlarının tərcüməsini də ixtisarla veririk. Bax: Divani-türki. “Sabah “, 1993.
Türkün Dili
Türkün dilitək sevgili, istəkli dil olmaz, Ayrı dilə qatsan bu əsil dil əsil olmaz.
Öz ləfzini farsa, ərəbə qatmasa şair, Şerin oxuyanlar, eşidənlər kəsil olmaz,
Şerin gərək ehsas ilə riqqətlə qanşsın, Kənd əhli bilirlər ki, doşabsız xəşil olmaz.
Məndən də nə zalım çıxar, oğlum, nə qisasçı, Bir dəfə bunu anla, ipəkdən qəzil olmaz.
Sözlər də cəvahir kimidir, əsli bədəldən Təşxis verən olsa, bu qədər zir-zibil olmaz.
Sağ gündə dolar taxta-tabaq ədviyə ilə, Onda ki, nənəm sancılanar, zəncəfil olmaz.
Şair ola bilməzsən, anan doğmasa şair, Missən, a balam, hər sarıköynək qızıl olmaz.
Çox da ki, Sərabın suyu var, yağ, balı vardır, Başı ərşə də çatdırsa, Sərab Ərdəbil olmaz.
İnsan odu, tutsun bu zəlil xalqın əlindən, Allahı sevərsənsə, bu insan zəlil olmaz.
Millət qəmi olsa, bu cocuqlar çöpə dönməz, Ərbablarımızdan da qarınlar təbil olmaz.
Məndən də nə zalım çıxar, oğlum, nə qisasçı, Bir dəfə bunu qan ki, ipəkdən qəzil olmaz.
Düz vaxtda dolar taxta-tabaq ədviyyə ilə, Onda ki nənəm sancılanar, zəncəfil olmaz.
Fars şairi çox sözlərini bizdən aparmış, Sabir kimi bir süfrəli şair pəxil olmaz.
Türkün məsəli, folkloru dünyada təkdi, Xan yorğanı kənd içrə, məsəldir, mitil olmaz.
Bu Şəhriyarın təbi kimi çimməli çeşmə Kövsər ola bilsə, demirəm, Səlsəbil olmaz.
BAYATILAR
Xəzan gəldi, gül apardı, Bir şeyda bülbül apardı, Yanmışdım mən, kül olmuşdum, Yel də gəldi kül apardı.
Üzdüm əl bir nazlı yardan, Gözəl üzlü gülüzardan. Sevgilimtək bir cəvahir Bir də doğmaz ruzigardan.
Yar hər yerə mənnən getdi, Əcəl gəlcək onnan getdi. Dayan, gəlim yola salım, Xoş günüm də sənnən getdi.
Elim getdi, ölüm qaldı, Alovlandım, kulüm qaldı. Uçurdu bülbülüm bağdan, Deyəydi bir gülüm qaldı.
Üzüyüm qaşsız qaldı, Çəmənim quşsuz qaldı, Ay aman, İqbal getdi, Təbrizim başsız qaldı.
QARANLIQ GECƏLƏR
Aman Allah, yənə şeytan gəlib iman apara, Qoruyun, qoymuyun imanuzu şeytan apara.
Mənim insanlığımın gör nə hasan yavadır, Ki günüz quli-biyaban gəlir insan apara.
Çörək almış əlinə, ac necə taqət gətisin? Elə bil yaz gecəsi qız gəlib oğlan apara.
Qanlı dırnaqlarılan ingilis əl qatdı bizə, Baxısan ras da Arazdan keçir İran apara.
Qəm aşıb-daşdı daha, xəlqilə şuxluq eləməz, Sel gərək el dağıda, ev yıxa, eyvan apara.
Xərməni saqqıza verdik, nə yaman çərçidi bu? Hey gəlir kəndə, bizə dərd verə, dərman apara.
Bu qaranlıq gecələrdə qapımız pis döyülür, Nə bilim, bəlkə əcəldir, dayanıb can apara.
Anama söyləyin: oğlu yıxılıb səngərdə, “Tellərin bas yarama, qoyma məni qan apara”.
Aradan bir də bizi bölsələr ərbablarımız, Qorxuram qoymıyalar Təbrizi Tehran apara.
Qara tufan ki, dəxi xəlqə şuluxluq eləməz, Sel gərək el dağıda, ev yıxa, eyvan apara.
Səliqəli oğru vilayətdə çoxalmış olsa, Şəhriyardan da gərək bir dolu divan apara.
Muhammed Huseyin Behcet-i Tebrizî (1906 – ö. 18 Eylül 1988), şiirlerinde kullandığı Şehriyar mahlası ile tanınır. Tebriz Türklerinden olan İranlı şair, şiirlerini hem Türkçe hem de Farsça yazmıştır.
İran Türklerinden olan Şehriyar,1906’da Tebriz’de doğdu. Babası Mirismail Ağa Hoşgenabî, bir avukat ve hattattır. İlköğrenimini doğduğu şehirde tamamlayan şair, Medrese-i Talibiye’de aldığı Arapça ve Arap edebiyatı eğitiminin yanı sıra, Fransızca öğrendi. Çocukluk yılları baba yurdu olan Karaçemenin Hoşgenap kasabası Heydarbaba köyünde geçmiştir. Köyleri adını eteklerinde kurulduğu Heydarbaba dağından almıştır. Orta Okul’dan sonra Tahran’a giderek liseyi bitirmiştir.1921 yılında Tahran’a gelerek Dar-ül Fünun okulunda tıp eğitimi almaya başlar. Şehriyâr, doktorluk eğitiminin son sınıfında sonu olmayan bir aşka tutulur, 1924 yılında aşkının peşinden Horasan’a gider ve tıp fakültesinin son sınıfından mezun olamadan ayrılır. 1935 yılında Tahran’a geri dönerek memuriyet hayatına atılıp, İran Ziraat Bankasında çalışmaya başlar.
Şairliğinin ilk zamanlarında “Behcet” mahlasını kullanmış, sonraları iki defa Hâfız falına bakarak kendisi için bir mahlas istemiş, faldan aşağıdaki iki beyit çıkınca, mahlasını “Şehriyâr” olarak değiştirmiştir.
“Felek devlet zikkesini Şehriyâr’ların adına bastırdı. “Kendi memleketime gidip kendi Şehriyar’ım olayım.”
Şehriyar önsözünü dönemin bilinen şairlerinden olan, Nafisi ve Muhammed Tagi Bahar’ın yazdığı ilk şiir kitabını 1929 yılında yayınlar.
Şehriyar 1934 yılında çok sevdiği babasını kaybedince ruhsal bir bunalıma girmiştir. Babası Hacı Mir Aga Hoşgnâbî’ 1934 yılında ölmüş ve Kum şehrine gömülmüştür. Babasının ölümü Şehriyar için son derece zor gelmiş ve bunalıma kapılmıştır.Bu sıkıntılı yıllarını atlatmasında annesinin büyük yardımı olur. Bu ızdıraplı ruh halinin tesiri ile çocukluk yıllarının geçtiği bölgeye gider ve doğduğu yerlerin çok değiştiğini görür. Annesinin de Şehriyar’a Farsça değil kendi dilinde şiirler yazmasını arzu etmesinden dolayı Heydar Baba’ya Selam şiir’i doğacaktır. Şehriyâr, genç yaşında evlendi. Bu evlilikten bir kızı oldu. Çalıştığı bankadan emekli olunca daha sakin bir hayat sürmeye başladı.
Şiirlerinde şair Hafız, Sadi, Fizuli, M.P. Vaqif, M.E. Sabir’den etkilenmeler mevcut olan şair, ana dilinde kaleme aldığı Heyder Babaya Salam şiiri ile Türkiye’de ve Sovyetler Birliğindeki Türk Cumhuriyetlerinde de büyük bir üne kavuştu.Şehriyar İran’da 1979 yılında yapılan İslam devrimini destekledi. Haydar Babaya Selam şiirinin 76 kıt’alık birinci bölümü 1964’te Ahmet Ateş, 49 kıt’alık ikinci bölümü de 1971’de Prof.Dr. Muharrem Ergin tarafından ülkemizde yayınlanmıştır.
Birinci Pehlevî iktidarında Şehriyar, Horasan’a sürülmüş; ikinci Pehlevî hükümeti döneminde ise örtülü muhalefeti dolayısıyla korkular içinde hep tedirgin yaşamıştır. !979 yılındaki İran devrimini desteklediği bilinmektedir.“Humeyni İnkılâbı”ndan sonra dindarlığından ilham alarak din yolundaki bilgisizlik ve kayıtsızlığa karşı Azerî Türklerinin suskuluğunu ana dillerinde neşriyatın olamamasına bağlar. Bu sebeple inkılâbın ilk yıllarında çıkmaya başlayan yirmi beş yıldan beri yayınını sürdüren Varlık dergisini “Türkçenin Azatlık Kuşu” olarak vakfederek alkışlar. Şehriyar, çocukluk ve ilk gençlik yıllarında Kaçarların yıkılışına ve Meşrutiyet hareketine; gençlik ve orta yaş döneminde I. Ve II. Pehlevî idaresine ve ihtiyarlık döneminde ise 1979 inkilâbına tanık olmuştur.
Türk dünyasının özellikle de Azeri şiirinin en büyük şairlerinden birisi olan Şehriyar, asıl ününü Farsça şiir söyleme sahasında yakalamış olmasına rağmen, Türk dünyasında tanınmış olmasını “Haydar Baba’ya Selam” şiirine borçludur. Şairin dört ciltten oluşan külliyatının dördüncü cildi, Türkçe şiirlerinin toplandığı kitaptır. Bu ciltte toplam 74 şiir yer almaktadır. Şehriyar’ın Türkçe divanında göze çarpan en önemli özellik, hiç şüphesiz onun kendi halkına, adet, gelenek-göreneklerine, anadili olan Türk Diline önem vermiş ve üstün görmüş olmasıdır. Örneğin, “Türk’ün Dili” isimli şiirinde bunu açıkça dile getirmektedir. “Haydar Baba’ya Selam” manzumesi iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümü, ilk defa 1331/1952 yılında Tebriz’de “Hakikat Yayınevi” tarafından basılmıştır. İkinci bölümü de ondan kısa bir süre sonra basılıp yayınlanmıştır. Birinci bölüm 76 kıtadan, ikinci bölüm ise 49 kıtadan ibarettir. Dr. Yusuf Gedikliye göre Haydar baba’ya Selam adlı şiiri 1953 te yazılmış, 1954 te basılmıştır.
Muharrem Ergin, “Haydar Baba’ya Selam” manzumesinin tümünü, bu şiire nazire olarak yazılan bir kısım şiirlerle birlikte 1971 yılında “Azeri Türkçesi” adıyla yayınlamıştır. İran’da ün kazanmış bundan dolayı da çağdaş dönemin Hafız’ı olarak bilinmektedir. Türkçe konuşan halklar arasında tanınmasıyla şiirleri dilden dile dolaşıp şarkı ve türküler halinde sazlar eşliğinde okunur. Azerbaycan ve Türk edebiyatı için Şehriyâr, her şeyden önce “Haydar Baba” şairidir. Bu eserin kaleme alınması, hem şairin hayatında bir dönüm noktası hem de Azeri Edebiyatında yeni bir merhalenin başlangıcı oldu. Halk arasında sahip olduğu bu derin ve sarsılmaz saygıyı ve sevgiyi bu şiiriyle kazandı. Dr. Yusuf Gedikli’nin kitabının son baskısında Şehriyâr’ın toplam 92 Türkçe şiiri yer almaktadır. Bu da Şehriyâr’ın Türkçe şiirlerinin bu güne kadar var olanlarının tümünün bir arada toplanmış halidir. Gedikli, 1996 yılına kadar gerek İran’da gerekse Azerbaycan’da yayınlanmış olan tüm şiirlerini bir araya getirerek yeniden yayınlamıştır.
İranlı kaynaklar: Şehriyâr’ın son derece hassas bir kalbi’nin olduğunu en ufak bir iyilik veya güzellik karşısında etkilenir ve aldanırdı ki haddi hesabı yoktu. Aynı ölçüde en ufak bir ilgisizlik ve kötülük karşısında son derece sıkıldığını yazar. İranlı kaynaklar şehriyarın edebi yönünü şu şekilde izah etmektedirler: ” Firdevs’inin doğasını ve destansı ruhunu; Nizami’nin meclisleri süsleyişini, Sanayi’nin hikmetini, Mevlevi’nin irfanını, Sadi’nin inceliğini ve ifade gücünü; Hafız’ın sadakatini ve aynı zamanda gazellerindeki gizliliğini; İrec’in akıcılığı ve sadeliğini yansıtıyordu. Eserlerinin her biri duygusal, insani veya felsefi muhteva ve kapsam açısından ya da şairin kendine özgü tarzını göstermesi açısından değerli ve hatırı sayılır eserlerdendirler.”
Şehriyâr, 83 yıllık yaşamından sonra 18 Eylül 1988’de Tahran’da Mehr hastanesinde akciğer iltihabı ve kalp yetersizliğinden 1988 yılında vefat etmiş, Tebriz’de Şairler Mezarlığı’nda toprağa verilmiştir. Şairin ölüm günü, O’nun anısına, İran’da Milli Şiir Günü olarak kutlanmaktadır.
Şairin vefatından sonra 1992 yılında Kültür ve İslami İrşad Bakanlığı tarafından uluslararası düzeyde Tahran’da Üstat Şehriyar’ı Anma Konferansı düzenlenmiştir. Bu konferansa İranlı şair ve yazarların yanı sıra Azerbaycan, Türkiye, Tacikistan ve başka birkaç Ortaasya ülkesinden düşünürler ve Şehriyâr’ı sevenler de katılmıştır
Şairin yetiştiği saha Güney Azerbaycan sahasıdır. Şair İran’ın Tebriz kenti civarında yaşayan Azeri-Türk asıllı bir şairdir. Farsça yazdığı şiirlerle İranlılar tarafından çok sevilerek İranlıların ” çağdaş Hafız ” olarak nitelendirebileceği kadar İran’da tanınan şair annesinin ısrarı ile Türkçe şiirler de yazmaya başlamıştır. Haydar Baba’ya selam şiirini ana dilinde yazarak Türk Dünyasının tamamında adını duyurmuştur. Şehriyâr, tasavvuf ile ilgilendiği gibi, Kur’an ayetlerini, levhalara yazarak, “Hat Sanatı”nda da söz sahibi olduğunu göstermiştir.
Hayatı ve şiirleri hakkında en kayda değer çalışmalardan birisi: Muhammed Hüseyin Şehriyar. 2005. Seçilmiş Eserleri. (Çev. H. Billuri) Bakı: Avrasiya Pres (Azerbaycan) künyeli eserdir.
EDEBİ KİŞİLİĞİ
Şehriyar’ın anne ve babası İran’da yaşayan i Azeri- Türk asıllı bir ailedir. Türk asıllı olmasına rağmen İran edebiyatçıları tarafından İran’ın Melik’üş-Şuera’ sı olarak sıfatlandırılan şair, İranlılar açısından da çok önemli bir isim olarak görülmekte, Melik’üş-Şuera’ olarak adlandırılmasının yanı sıra, günümüz İran şiirinin Hafız’ı, Sadi’si olarak değerlendirilmektedir.
Özellikle Haydar Baba’ya adlı şiiri bütün Türk dünyasında çok önemli bir yankı yaratmıştır. Bu yankıya Şehriyar’ın Haydar Baba’ya Selam adlı şiiri hakkında bir inceleme yapan Hasan Aydın şu şekilde temas eder “Azerbaycan Edebiyatında da büyük bir canlanmanın oluşmasına, insanların kendi edebiyatlarına önem vermesine, kendi yurtlarına karşı daha duyarlı olmasına yol açtı.”
Haydar Baba’ya Selâm şiiri çocukluk günlerini, köylerdeki gelenekleri, köy hayatını anlatan bir şiirdir. Şiirde duru, açık ve özlem dolu bir dille anlattığı hayat, herhangi bir Türk köyünün sosyal ilişkilerini, törelerini, geleneklerini aktarır.
Şehriyar’ın yetiştiği Güney Azerbaycan sahasında Hasanoğlu, Fuzûlî, Tebrizli Saib, Tesir, Vidadi Zakir ve Vakıf’ gibi önemli şairler yetişmiştir. Şehriyar bu halkanın tanınmış son şairidir. Şiirlerinde Azerbaycan edebiyatının dil özelliklerini, geleneksel şiir kültürünü, şekil ve söyleme biçimini başarıyla dile getiren şair içten ve yalın bir Azeri diliyle yazdığı şiirlerinde, atasözlerine, deyimlere, âşık tarzı şiirin kalıplarına ustaca yer vermiştir. Azerbaycan âşık şiirinin dil, sanat ve deyiş zevkini başarıyla idrak etmiş ve uygulamıştır. Söyleyiş doğallığı ve içtenliği ile haklı bir şöhrete ulaşmıştır. Şehriyarın şiirlerini kültürel değerler yönünden inceleyen Prof. Dr. İsa Özkan onun hakkında şu izlenimler içindedir:”Şehriyar, İran’daki Türk edebiyatında dili kullanma biçimiyle yenilikçi bir öncüdür. Âşık tarzı şiire, geleneksel söz kalıplarına, atasözleri ve deyimlere müracaatı ile yeni bir çığır açmış, Güney Azerbaycan Türkçesini ayağa kaldırmış, kültürü sanatkârane biçimde işleyerek mahallîden evrensele ulaşmıştır”
Şairin Gazel, kaside kıta türünde Türkçe ve Farsça yazdığı pek çok şiir bulunmaktadır. Şiirlerini dört ciltte toparlayan şehriyarın son çildi Türkçe yazdığı şiirlerinden oluşmaktadır. Şairin şiirleri ülkemizde de basılmıştır.
Şairin hayat tarzı, doğup büyüdüğü Tebriz, Huşgenab, Kayış-kurşak, Şengül-abad ve Azerbaycan Türklerinin yaşadığı diğer coğrafyalarla çevrelenir. XX. yüzyılın son çeyreğine kadar sözlü olarak yaratılıp yaşatılan kültür ile örf, âdet ve geleneklerin şekillendirdiği toplum düzeni, bu bölgenin hayat dinamiğini oluşturur. Onun şiirlerinde ses ve anlam mükemmel bir uyum içindedir. Şehriyar’ın şiiri, edebî bir form olmanın ötesinde, içinde şekillendiği coğrafya ve zihniyetin bütün kültürel değerlerini barındırır.
Şehriyar’ın şiirlerinde sosyal konular ve didaktik gayretlerde görülür. “Maarifimiz” adlı şiirinde geri kalmış ülkelerdeki eğitim sistemini eleştirmesi bu görüşümüze destek olacak şekildedir. Bu şiirinde Şehriyâr, eğitimdeki niteliksizlik yapıya, mankurtlaştırma-sömürgeleştirme sürecine dikkat çekmektedir. Şehriyâr’ın zarif söz incelikleri, Azerî ve Fars şiirine olan hakimiyeti, ona özel bir şöhret, özel bir şir vadisinde şiirler kazandırdı. İran İslam Cumhuriyeti Dini Lideri Ayetullah Hâmeney, Şehriyâr’ın sanatsal sorumluluğunu güzel bir biçimde şu şekilde beyan etmiştir: ” Şehriyâr’ın en parlak hüneri, tarihi görevini tanımış ve tüm varlığıyla samimi bir şekilde yerine getirmiş olmasıdır.” Şehriyarın şiirlerini Türkiye’ye tanıtan Muharrem Ergin, şehriyar’ın edebi yönü ve önemi hakkında şu ifadeler de bulunmuştur. “Şehriyar’ın şiiri, adeta bir destan gibi, büyük bir Türk muhitinin seçkin kültür değerlerini çok canlı, renkli ve coşkun bir üslûp içinde aksettirmektedir.”
Kızı Meryem İran, FHA Fars haber ajansına verdiği demeçte babasının kişiliğini şu şekilde anlatmıştır: ” Babam çok cömert biriydi, üniversiteden aldığı maaşı bile savaş zedelere hediye ederdi. Babamın kardeşi vefat etmişti ve babam henüz evlenmemişti ve bu yüzden kardeşinin çocuklarına bakıyordu ve sonunda da kardeşinin evini çocuklarına verdi.” Meryem’in verdiği bilgilere göre şaire Tahran da bir ev verilmek istenmiş Şehriyar evi kabul etmemiş ve bunun yerine ve kendisine bir iyilik yapılacaksa Türkçe yazdığı şiirlerin yayınlanmasına izin verilmesinin sağlanmasını talep etmiştir. “ Bu haberdeki ayrıntılar, şehriyar’ın Türkçeye ve diline verdiği değeri göstermesi bakımından son derece manidardır.
Şehriyarın şiirleri geleneksel değerleri modern ve içten bir yaklaşımla modern şiir dünyasına aktarma yönünden dikkat çeker. Azerbaycan bayatı, türkü ve aşık şiirinin şekil, içerik ve söylem biçimine yeni içerik unsurları ve söyleme özelliği kazandırdığı muhakkaktır. Şiirlerinde iran ve Azeri şairlerinin tekniklerine vakıf olarak Türk kültürüne ait folklorik zenginlikleri başarıyla uyarlayabilmesi, onu çok özel bir şair haline getirmiştir. Sözlerimizi Prof. Dr. İsa Özkan’ın, Şehriyar’ın edebi yönü hakkında yaptığı şu tespitlerle bitirelim: ” Şehriyar’ın şiirini kalıcı kılan unsurların başında geleneksel kültürün fevkalâde ustalıkla işlemesi gelir. Onun şiirinde geleneksel kültür unsurları temel yapı taşıdır. Bu yapı taşını dinî kıssalar, Azerî âşık hikâyeleri ile özellikle Türk dilinin mecazları oluşturur.”
Şehriyar gazel, kaside, mesnevi ve kıt`a tarzındaki şiirlerde sergilediği yeteneğin dışında dört alanda büyük bir sanat örneği göstermiştir. Farsça yazdığı Ali ey rahmet abidesi renkli tabloların oluşturulmasında, kesin şairane vasıflarda Taht-i Cemşid adlı eseri, dili ve güncel terimleri ve argo dilini Haydar babaya selam eserinde kullanması ve duygusal eserlerin yaratılmasında Vay anam ve Haydar baba kıt`aları, bu dört özelliğini yansıtır. Şehriyar`ın Farsça olarak 28 bin ve Azeri Türkçesinde 3 bini aşkın beyit şiiri bulunmaktadır.
Gənc şair Əyyub Türkayın uşaqlar üçün qələmə aldığı “Balacaların şeir çələngi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Kitabda məktəbəhazırlıq qruplarında, bağçada, ibtidai sinifdə təhsil alan uşaqlar üçün müxtəlif mövzulu uşaq şeirləri, təmsillər və tapmacalar yer alıb.
Müasir Azərbaycan şeirinin istedadlı nümayəndələrindən olan Əyyub Türkay (Əyyub Ağakərim oğlu Məmmədov) 1988-ci ildə Lənkəran şəhərində anadan olub. 2008-ci ildən Cənub Televiziyasında teleaparıcı-jurnalist vəzifəsində çalışmaqla yanaşı, dövrü mətbuatda publisistik məqalələri ilə çıxış edir. Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür (2020). İxtisasca texnologiya müəllimi olan Əyyub Türkay uşaqlar üçün qələmə aldığı “Balacaların şeir çələngi” adlı kitabı ilə ilk dəfədir ki, oxucularının görüşünə gəlir.
Bu gün tanınmış alim, el ağsaqqalı Qurban Bayramovun doğum günüdür! Şad günü münasibətilə Qurban müəllimi təbrik edir, uzun və sağlıqlı bir ömür, bütün işlərində müvəffəqiyyətlər arzulayırıq! Var olun Allah Sizi qorusun, Qurban müəllim!
AZƏRBAYCAN BAYRAĞI Millətimin fəxridi, haqqa gedən yoludu, Koroğlumun qılıncı, Babəkimin qoludu, Müstəqillik günəşi, Azadlıq simvoludu, Seyr elə, igid əsgər, dalğalanan bayrağı. Üçrəngli göy qurşağı, Azərbaycan bayrağı! * * * “Balam” deyib ağlama, o millətin balası, Vətən yolunda getdi, qurdu qeyrət qalası, Düzəlt, qəddini düzəlt, şax dur, şəhid anası, Ucalarda saxlayar, tökülən qan bayrağı. Üçrəngli göy qurşağı, Azərbaycan bayrağı! * * * Yaşılı İslamçılıq, göyü Turan şanıdı, Vətən oğlu, qırmızı şəhidlərin qanıdı, Ümummilli liderin bizə ərmağanıdı, Oğullardı ucaldan, ata sancan bayrağı. Üçrəngli göy qurşağı, Azərbaycan bayrağı! * * * Tanrıdan səda gələ, yazdığın haqqa yaza, Mələklər səcdə edə, bu aya, bu ulduza, İgid oğlanlarımız, sevdiyi gözəl qıza, Atsın zərif çiyninə, versin nişan bayrağı. Üçrəngli göy qurşağı, Azərbaycan bayrağı! * * * Azadlığın yanğısı alışar, sönməz dedi, Millətim haqq yolundan, heç zaman dönməz dedi, Bir dəfə qalxan bayraq, bir daha enməz dedi, Endirmərik bir daha işıq saçan bayrağı. Üçrəngli göy qurşağı, Azərbaycan bayrağı! * * * Könlümdə göyərəni Qarabağda bitirsin, Dalğalansın, arzumu Savalana yetirsin, Ucaldıqca ucaldaq, dosta sevinc gətirsin, Düşmənlərin köksünü oda yaxan bayrağı. Üçrəngli göy qurşağı, Azərbaycan bayrağı! * * * Hayqırır azad ölkəm tiranlara, şahlara, Son qoyulsun deyirik zülmlərə, ahlara, Qaranlıq gecələrdən, işıqlı sabahlara, Oyatsın səhər mehi, oxşasın dan bayrağı. Üçrəngli göy qurşağı, Azərbaycan bayrağı! * * * Gözəldi qarlı qışı, həmdə yazı Vətənin, Qəriblikdə bilinər dadı-duzu Vətənin, Uğrunda şəhid olaq, yada qazi Vətənin, Yolunda verək qurban, qorusun can bayrağı. Üçrəngli göy qurşağı, Azərbaycan bayrağı!
ALİM, YAZIÇI, DRAMATURQ, TƏRCÜMƏÇİ, JURNALİST, DƏYƏRLİ İNSAN
Akif Nurağa oğlu Abbasov çağdaş pedaqogika elminin və Azərbaycan nəsrinin tanınmış nümayəndələrindən biridir. 1950-ci il mayın 28-də Şirvan (keçmiş Əli Bayramlı) şəhərində müəllim ailəsində anadan olmuşdur. Pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor, Pedaqoji və Sosial Elmlər Akademiyasının (Moskva) həqiqi üzvü, Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər birliklərinin üzvüdür. Əli Bayramlı şəhər 1 və 2 nömrəli məktəblərində (1957- 1967), Azərbaycan Pedaqoji Dillər İnstitutunda (hazırda Azərbaycan Dillər Universiteti, 1968-1973) təhsil almışdır. Əli Bayramlı şəhərində çıxan “İşıq” qəzeti redaksiyasında müxbir (1967-1968), Sabirabad rayonunun Şıxsalahlı və Qaragüney kənd məktəblərində ingilis dili müəllimi (1973-1975), Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pedaqoji Elmlər İnstitutunda kiçik elmi işçi, baş elmi işçi, şöbə müdiri (1975-2001), Bakı Ali Pedaqoji Qızlar Seminariyasında (hazırda Bakı Qızlar Universiteti) elmi işlər və tərbiyə işlər üzrə prorektor vəzifələrində işləmişdir. Hazırda Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutunun elmi katibidir. Professor Akif Abbasovun yaradıcılığı çoxistiqamətlidir. Hər şeydən əvvəl müəllimdir, orta məktəbdə ingilis dili, ali məktəbdə pedaqogika fənnindən dərs deyib. İkinci istiqamət elmi fəaliyyətidir. Akif Abbasov elmlər doktoru, professor, akademik olmaqla yanaşı onun elmi rəhbərliyi və elmi məsləhətçiliyi ilə 35 nəfər elmlər doktoru və fəlsəfə doktoru yetişib. Elmlər doktoru (11 nəfər) və fəlsəfə doktoru (32 nəfər) proqramları üzrə çoxsaylı dissertasiyaların müdafiəsi zamanı rəsmi opponent kimi çıxış etmişdir. Akif Abbasov ümumtəhsil məktəbləri üçün 5 dərslik və dərs vəsaitinin [“Ailə”, “Ailə həyatının etika və psixologiyası”, ”Ailə həyatının etika və psixologiyası üzrə müntəxəbat” (prof. Ə. Əlizadə ilə); “ABC Book”: I sinif üçün ingilis dili dərs vəsaiti (M. Məmmədova ilə); “İngilis dilindən imla və ifadə mətnləri məcmuəsi” (V-XI siniflər üçün)]; ali məktəblər üçün 3 dərsliyin [“Pedaqogika”, “Ailə pedaqogikası”, “Milli əxlaq və ailə etikası”] və 2 dərs vəsaitinin [“Pedaqogika: müxtəsər konspekt və sxemlər”, “İxtisasa giriş”], xüsusi məktəblər üçün 4 dərsliyin (“Oxu-2”, “Oxu-3”, “Oxu-4”, “Oxu-5”)], kolleclər üçün “Milli əxlaq və ailə etikası” və “Pedaqogika” dərsliklərinin və proqramlarının, 40-dan artıq kitab və kitabçanın, 200-dən artıq elmi məqalənin, çoxsaylı konfrans materiallarının müəllifidir. Akif Abbasovun yaradıcılığında diqqəti cəlb edən digər istiqamət lüğətçilik fəaliyyətidir. O, “İngiliscə-azərbaycanca pedaqoji-psixoloji lüğət” [1999] və “Azərbaycanca-ingiliscə pedaqoji-psixoloji terminlər lüğəti” [2006, 2019] tərtib edərək nəşrinə nail olmuşdur. Akif Abbasov elmi yaradıcılıqda olduğu kimi, bədii yaradıcılıqda da eyni uğurla fəaliyyət göstərir. Bir yazıçı kimi də özünü təsdiq etmişdir. O, “Atatürk” “Yaxşı dost” pyeslərinin; “Aldanma sözlərə”, “Samsundan başlanan yol”, “Acı xatirələr” və “Sultan II Murad”, “Fateh Sultan Məhmət” və “Fəth” romanlarının müəllifidir. Onun qələmindən “Lələşin ayaqqabısı”, “Qız gəlin köçür”, “Xəyanət”, “Qaş düzəltdiyi yerdə”, “Dədəmə oxşayırsan”, “Gəl Məliyin dovğasına”, “Gəlin”, “Xallı kəpənək”, “Müdirin ayağı”, “Bir qıçlı öz atasıdır”, “Dar günün dostu”, “Geydirmə araq”, “Banu və babası”, “Pyeslər”, “Əsərləri. 10 cilddə. 1-10-cu cildlər”, “Roman, povest və hekayələr”, “Atilla və babası”, “Yumruq”, “Yumurta”, “Sənə quzu kəsim”, “Pensiya pulu”, “Hekayələr”, “Uşaqlar üçün hekayələr”, “Töhmət”, “Taxta qaşıq” kimi hekayə kitabları çıxmışdır. Atatürk mövzusu Akif Abbasov yaradıcılığını qırmızı xətlə kəsib keçir. O, türk dünyasının şərəfi və iftixarı, əfsanəvi sərkərdə, dövlət xadimi, Türkiyə Respublikasının yaradıcısı və ilk Prezidenti Mustafa Kamal Atatürkün həyat və fəaliyyətindən bəhs edən 6 kitab qələmə almışdır. Onlardan “Samsundan başlanan yol” romanının, “Atatürk haqqında hekayələr”in (birinci və ikinci kitab), “Atatürk” pyesinin, “Böyük türk” (uşaqlar üçün hekayələr) və “Xallı kəpənək” hekayələr kitabının adları qeyd oluna bilər. Babək Abbaszadə “Atatürk” pyesi əsasında libretto yazmış, bəstəkar, professor, Prezident təqaüdçüsü Oqtay Rəcəbov “Atatürk” operasını bəstələmişdir. Bundan başqa, “Atatürk” pyesi türk dilinə çevrilmiş, 2015-ci ildə Ankarada nəşr edilmişdir [Akif Abbasov. Atatürk (piyes). Ankara: Özel Der Yayınları, 2015]. Akif Abbasovun yaradıcılığını məhsuldar edən həm də tərcüməçilik sahəsindəki fəaliyyətidir. O, ingilis, Amerika, İrlandiya, Kanada, Keniya, rus, Moldova, qırğız, türkmən, gürcü, osetin ədəbiyyatından diqqətəlayiq tərcümələr edir. Onun həm ingilis, həm də rus dilindən etdiyi bədii tərcümələr istər orijinala yaxınlıq və istərsə də bədiilik baxımından önəmlidir. Tərcümələri “Azərbaycan” və “Mütərcim” jurnallarında, “Dünya” və “Bağban” bədii toplularında; “Ədəbiyyat”, “Sovet kəndi”, “İdman”, “Təhsil problemləri”, “Azərbaycan müəllimi”, “525-ci qəzet”, “Təhsil və zaman”, “İşıq” (Şirvan şəhərində çıxan), “Muğan” (Sabirabadda çıxan) və b. qəzetlərdə dərc olunmuşdur. İngilis və rus dillərindən tərcümələri 11 kitabda toplanmış və nəşr edilmişdir. “Kristi Tökerin ölümü”, “Yağış altında pişik”, “Tiflissayağı boşanma”, “Küçə tinində hadisə”, “Andro və Sandro” (müəllif: G. Xuqayev), “Ali təhsilli arvad” (müəllif: T. Esenova), “Duel” (müəllif: M. Bayciyev), “Yolagəlməz qadın” (müəllif: U.S. Moem), “Yağış” (müəllif: U.S. Moem) və “Edvard Barnardın ruh düşkünlüyü” (müəllif: U.S. Moem) kimi pyes, povest və hekayələrdən ibarət tərcümə kitabları oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdır. İngilis yazıçısı Qrehem Qrinin “Canlılar yaşayan otaq” pyesini də London nəşrindən dilimizə Akif Abbasov çevirmişdir. Bundan başqa, onun tərcümə etdiyi 6 pyes (“Səhra”, “Nənə gələndə”, “Uğurlu skamya”, “Buzda ehtiyatlı ol”, “İstəkli adamlar üçün hədiyyə”, “Duel”, “Andro və Sandro” və s.) respublika radiosunda tanınmış aktyorların, Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti tələbələrinin ifasında səslənmişdir. “Andro və Sandro” pyesi Həsən Əblucun 11 rejissorluğu ilə radioda səslənmiş [1987], əsas rolları Sofa Bəsirzadə, İlham Namiq Kamal, Bürcəli Əsgərov, Məhluqə Sadıqova, Muxtar Avşarov ifa etmişlər. Akif Abbasovun jurnalistik fəaliyyəti də diqqət mərkəzində dayanır. O, 1967-68-ci illərdə Əli Bayramlı (hazırda Şirvan) şəhərində çıxan “İşıq” qəzeti redaksiyasında müxbir kimi fəaliyyətə başlamış, ilk jurnalistlik, ilk qələm təcrübəsini bu qəzetin redaksiyasında keçmişdir. Bir jurnalist kimi formalaşmasında həmin qəzetin yaradıcı heyətinin üzvlərindən Möhsün Xəlilovun (redaktor), Tapdıq Xudayevin, Sabir Gözəlovun, Çingiz Ələkbərzadənin, Fərmail Əsədovun, Tofiq Hüseynin, Vaqif Abbasovun rolu olmuşdur. Akif Abbasov hazırda Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutunun “Elmi əsərləri”nin baş redaktoru, Bakı Qızlar Universitetinin “Elmi əsərləri”nin baş redaktorunun müavinidir. 2000-2006-cı illərdə həm də “Təhsil, mədəniyyət, incəsənət” jurnalının redaktoru olmuşdur. Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutunun “Elmi əsərləri” beynəlxalq qrif almışdır, ildə 6 nömrəsi işıq üzü görür. Professor hazırda Ukrayna Milli Müdafiə Universitetinin orqanı olan “Viiskova osvita” jurnalının, Azərbaycanda nəşr olunan “Mütərcim” ədəbi-bədii və tərcümə jurnalının, “Humanitar fənlərin öyrənilməsinin aktual problemləri”, “Pedaqogika”, Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun “Elmi xəbərlər”inin, “Azərbaycanda xarici dillər” jurnallarının redaksiya heyətlərinin üzvüdür. Akif müəllim Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutunun xətti ilə keçirilən respublika və beynəlxalq səviyyəli elmi konfransların materiallarının redaktə olunub çapa hazırlanmasında xüsusi fəallıq göstərir, konfrans materiallarını özündə birləşdirən toplunun ya elmi redaktoru, yaxud da buraxılışına məsul olur. Professorun tərtibçilik istiqamətindəki fəaliyyəti də diqqəti cəlb edir. İyirmi çap vərəqi həcmində olan “Az söylə, söz söylə” (Şərqin şifahi və yazılı abidələrində tərbiyəvi fikirlər”, həmçinin “Qız gəlin köçür”, “Toydan əvvəl və sonra” və s. nəşrlər də pedaqoji ictimaiyyətin stolüstü kitablarına çevrilmişdir. Akif Abbasovun “Portret cizgiləri”, “Müqəddəs şəxslərin tərbiyəvi fikirləri”, “Pedaqoji internatura”, “Şagirdlərin hüquq tərbiyəsi” və s. bir çox kitabları maraqla oxunur. Professorun elmi redaktorluq fəaliyyəti də önəmlidir. O, 150-dən artıq monoqrafiya, dərslik, dərs vəsaiti, kitab və kitabçanın, metodik vəsaitin, tədris proqramının elmi redaktoru, bir çox bədii əsərin redaktoru, onlarla əsərin rəyçisi olmuş, çoxsaylı dissertasiyalara, avtoreferatlara rəy vermişdir. Professor Akif Abbasovun yaradıcılığının bir istiqaməti də kino yaradıcılığı ilə bağlıdır. O, “Canavar balası” (1997) və “Qırmızı qar” (1998) bədii filmlərinin redaktorudur (hər iki filmin ssenari müəllifi Ağarəhim, quruluşçu rejissoru xalq artisti Mərahim Fərzəlibəylidir). Qəzet və jurnallarda, “Pedaqogika”dan dərsliklərdə, kitablarda A.N. Abbasovun əsərlərinə istinad edilib, özü və əsərləri barədə materiallar dərc olunub. Azərbaycan Milli Ensiklopediyanın birinci cildində haqqında yazı verilib. Bundan başqa, Sahib Sailovun “Muğanın övladları”, Əjdər Olun “Şirvana binə gəlləm” və b. kitablarda, prof. Teymur Əhmədovun “XX əsr Azərbaycan yazıçıları: ensiklopedik məlumat” və “Azərbaycan yazıçıları XX-XXI yüzilliklərdə: ensiklopedik məlumat” kitablarında dəyərli bir şəxsiyyət, istedadlı alim və yazıçı kimi onun həyat və fəaliyyəti işıqlandırılıb. Professor A.N. Abbasovun tədqiqatları təlim və tərbiyə prosesinin optimallaşdırılması, ümumtəhsil və ali məktəblərdə pedaqoji prosesinin səmərəli təşkili və idarəolunması, pedaqoji diaqnostika və pedaqoji ekspertiza, interaktiv metodların tətbiqi, təhsil alanların mənəvi və hüquq tərbiyəsi, gənc nəslin ailə həyatına və uğurlu nikaha mənəvi və psixoloji baxımdan hazırlanması, təlim və tərbiyə texnologiyalarından istifadə və s. problemlərinə həsr olunmuşdur. Yaradıcı insanın həyatı qaynar qazana bənzəyir. Onun rahatlığı, dincliyi olmur, bitib-tükənməyən yuxusuz gecələr, narahat gündüzlər keçirir. Belə çətinliklər, məhrumiyyətlər professor Akif Abbasovun da payına düşüb. Lakin insana təsəlli verən budur ki, həmin günlər, anlar hədər keçməyib, nəticəsi fərəhli və xoş, sevindirici olub. Özü üçün, ailəsi üçün, dost-tanışları üçün, cəmiyyətimiz üçün, xalqımız üçün. Akif müəllimin əməyinə də qiymət verilib. Əməkdar müəllim fəxri adına, “Tərəqqi” medalına, “Qızıl qələm” mükafatına, “Qabaqcıl təhsil işçisi” döş nişanına layiq görülüb. Müəllif: İNTİQAM CƏBRAYILOV , pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor
