Hazırda yaradıcılıqla məşğul olan yazıçıların təxmini S İ Y A H I S I XAÇMAZ – QUSAR – QUBA – Qvami Məhəbbətoğlu, Murad Muradov ŞABRAN – SİYƏZƏN – XIZI – SUMQAYIT – Varis, Akşin Xəyal, Rəna Təbəssüm SUMQAYIT, ABŞERON, BAKI, ŞİRVAN – burda yaşayanları öz bölgələ-ri ilə qeyd edirəm. SALYAN – Naibə Yusif NEFTÇALA – Eluca Atalı, Səhər Əhməd, Xuraman Zakirqızı BİLƏSUVAR – CƏLİLABAD – Meyxoş Abdullah, Əzizağa Elsevər, Camal Zeynaloğlu, Ziya Alar, Sülhiyyə Musaqızı MASALLI – Nurəddin Ədiloğlu, Damət Salmanoğlu (daha çox şair kimi tanınır), Əli Rzazadə (daha çox şair kimi tanınır) YARDIMLI – Aslan Quliyev LƏNKƏRAN – Qafar Cəfərli, Hafiz Mirzə, Səyavuş Süleymanlı, Eldar Tahirov, Salman Məmmədoğlu, Eldar İlqaroğlu, Gülər Eldarqızı LERİK – Etibar Muradxanlı, Elbrus Kəlbiyev ASTARA – İlham İlhami, Kamran Nazirli ŞİRVAN – HACIQABUL – SABİRABAD – Rəqibə Qəvvas, Azər Qismət SAATLI – İMİŞLİ – Səyyad Aran BEYLƏQAN – Mübariz Örən FÜZULİ – Elçin Əfəndiyev, Seyran Səxavət (bir vaxtlar şair kimi tanı-nıb), Almaz Ərgünəş CƏBRAYIL – Elçin Hüseynbəyli, Əlisahib Əroğul, Ataqam, Fazil Gü-ney, Nəriman Mahmud, Qorxmaz Abdulla, Əlibala Zalov ZƏNGİLAN – İmamverdi İsmayılov (daha çox Millət Vəkili kimi tanı-nır), Azad Qaradərəli, Alı Rəhimoğlu, Ayaz İmranoğlu (daha çox şair kimi tanınıb), Teyfur Çələbi (daha çox şair kimi tanınıb), Vahid Məhərrəmov (hərbi jurnalist kimi tanınır), Tarverdi Abbasov, Eynulla Mütəllimov, Əli bəy Azəri QUBADLI – Rəşid Bərgüşadlı, Dostəli Nərimanoğlu, Hacı Nərimanoğ-lu, Şəfaqət Cavanşirzadə LAÇIN – Fəxri Uğurlu, Şərif Ağayar, Təranə Vahid Bayraq hekayələr toplusu 246 KƏLBƏCƏR – ŞUŞA – AĞDAM – Aqil Abbas, Mustafa Çəmənli, Eyvaz Zeynalov, Nizami Ko-lanılı, Zaur Ustac, Sultan Mərzili AĞCABƏDİ – Yaşar Süleymanlı, Eldar Qarqarçay ZƏRDAB – KÜRDƏMİR – GÖYÇAY – Anar, Pərviz Yəhyalı, Ülviyyə Tahir, Əfşan Yusifqızı (daha çox şair kimi tanınır) AĞSU – AĞDAŞ – Xeyrəddin Qoca UCAR – YEVLAX – BƏRDƏ – TƏRTƏR – NAFTALAN – GORANBOY – GƏNCƏ – Nüşabə Əsəd Məmmədli, Şəfa Vəli, GÖYGÖL – Tofiq Əmrahov SAMUX – DAŞKƏSƏN – ŞƏMKİR – GƏDƏBƏY – Süleyman Abdulla (daha çox şair kimi tanınır), Qalib Şəfahət, Pərvanə Bayramqızı, Ramiz İsmayıl (daha çox şair kimi tanınıb), Xaliq Azadi (daha çox şair kimi tanınıb), Sabir Hüseynov, Hüseyn Məm-mədov, Zəka Vilayətoğlu QAZAX – Natəvan Dəmirçioğlu TOVUZ – AĞSTAFA – ŞAMAXI – Elxan Elatlı, Yaşar Bünyad, Şiringül Musayeva İSMAYILLI – Məmməd Mirzə, Hacıməmməd Məmmədov, Əvəz Küs-gün, Ülviyyə Niyazqızı, Zarina Əliyeva, Turac Hilal (daha çox şair kimi tanınıb) QƏBƏLƏ – OĞUZ – Cəlil, Cavanşir, Vüsal Oğuz (daha çox şair kimi tanınır), Na-rıngül Nadir ŞƏKİ – Ələsgər Davudoğlu, Vüqar Əmrah QAX – ZAQATALA – BALAKƏN – Vaqif Osmanov, Aygün Sadiq (daha çox şair kimi tanınıb) MİNGƏÇEVİR – Svetlana Sultan Məcid, Zahid Qasımlı NAXÇIVAN – Əlabbas Bağırov, Sadıq Qarayev, Aləm Kəngərli, Arif Ağalar, Akif İmanlı, Hüseyn Əsgərov, Asif Kəngərli, Səfər Alışarlı, Güllü Məmmədova, Həcər Paşayeva, Arzu Kazımqızı Nehrəmli, Mətanət Duyğu-lu (daha çox şair kimi tanınıb) BAKI – Çingiz Abdullayev, İlqar Fəhmi, Nəriman Əbdülrəhmanlı, Ma-hir Qabiloğlu, Fərhad Əsgərov, Təranə Məmməd, Nazilə Gültac, Aysel Əli-zadə, Sevinc Nuriqızı, Gülnaz Abdullayeva, Kənan Hacı, Həmid Piriyev, Ağasəf İmran, Elvin Rizvangil, Nemət Mətin, Nazlı Çələbi, İlahə İmanova.
MİN ŞÜKÜR Bir yaqut gizlidi sədəf dalında, Misli yox ölçülə sərraf dalında, Min kəlmə şəlləyib əlif dalında, Dildən dilə gəzdirənə min şükür… * * * Dədəm, babam nəğmə deyib, söz qoşub, Kəsə gedib, doğru deyib, düz qoşub, Məclis qurub, min oxuyb, yüz qoşub, Teldən telə gəzdirənə min şükür… * * * Ustac deyər, hardan gələr bilinməz, Ha deyilə, yeri dolar bilinməz, Gülər gözdən qəm süzülər bilinməz, Eldən elə gəzdirənə min şükür… Müəllif: Zaur Ustac
– Salam, Sərvanə xanım! Necəsiniz? Bu rubrikamızda qonaqlar “MƏN KİMƏM?” sualını cavablandırırlar. Özünüzü oxucularımıza necə təqdim edərdiniz? Buyurun.
Mən, Fərəcova Sərvanə Xanalı qızı 1999-cu ildə Füzuli rayonunun Xələfşə kəndində anadan olmuşam.
Nənəm Rasta müəllimin dünyagörüşümün formalaşmasında əvəzsiz rolu olub. İbtidai sinif müəllimi olan Rasta müəllim Cəbrayıl rayonunun Dağtumas kəndində anadan olub. Qısa müddət pedaqoji fəaliyyət göstərməyinə baxmayaraq, şagirdlərinin hörmətini və sevgisini qazanmağı bacarıb.
2016-2020-ci illərdə Bakı Slavyan Universitetinin filologiya fakültəsində (Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimliyi) təhsil almışam.
2022-ci ildən Bakı Slavyan Universitetinin Ədəbiyyatşünaslıq ixtisası üzrə magistrantıyam.
Psixologiya və pedaqogika üzrə Türkiyədə ixtisaslaşmışam. Doğan Cüceloğlu, Beyhan Budak, Kemal Sayar kimi müəllimlərdən dərs almışam.
Bakı Slavyan Universitetində keçirilən İmadəddin Nəsiminin 650 illik yubileyinə həsr olunmuş esse-yazı müsabiqəsinin qalibi kimi rektor tərəfindən diplomla təltif olunmuşam.
Bakı Slavyan Universitetinin filologiya və jurnalistika fakültəsinin AXC-nin 100 illiyinə həsr olunmuş “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti müsəlman Şərqində ilk demokratik Cümhuriyyətdir” mövzusunda keçirdiyi elmi seminarda fəal iştirakıma görə, fakültə dekanı tərəfindən sertifikatla təltif olunmuşam.
Nirvana Akademiyasının məzunuyam. (psixologiya)
“Azərbaycanda genderə həssas təhsil sisteminin inkişaf perspektivləri” mövzusunda keçirilən beynəlxalq konfransda iştirakıma görə, beynəlxalq sertifikatla təltif olunmuşam.
Bir sıra təşkilatlarda üç il təlimçi-müəllim kimi fəaliyyət göstərmişəm.
Dərc olunan məqalələrim:
“Yeraltı (underground) ədəbiyyat”ı əslində nədir?
“Yüz ilin tənhalığı” romanında ailə diziminə gedən yol
Akşin Xəyalın “Mənim erməni oğlum” əsərində ananın mənəvi iztirabları
Azerbaycanlı yazar Agshin Khayal’ın “Benim ermeni oğlum” adlı eserinde annenin manevi ıstırabları (Türkiyədə dərc olunub)
Alber Kamü və absurdizm (“Sizif haqqında mif”)
Amerika romantizmi: Harriet Biçer-Stou və Mayn Rid
Azər Qismətin “Ana söyüşü” hekayəsinin psixoloji qatları
Con Steynbekin “Xrizantemlər” hekayəsi və gender bərabərliyi
Çingiz Aytmatovun “Cəmilə” əsərində qadının romantik “xəyanəti”
Çingiz Aytmatovun “Cəmilə” əsərində qadının romantik “xəyanəti”
چینگیز آیتماتووون ” جمیله ” اثرینده قادی نین رومانتیک ” خیانتی (Tehranda dərc olunub)
DAĞTUMAS: “oğurlanmış” kəndin tarixçəsi. Şəhidin və şəhid anasının arasındakı sarsılmaz “körpü” (ictimai məqalə)
Detektiv ədəbiyyatı və ya macəra ədəbiyyatı. İntellektual detektiv janrı
Ekzistensializm və Jan Pol Sartrın yaradıcılığına nəzər
Ədəbi sindromlar
Ədəbiyyatda gender problemi
Ədəbiyyatın qəbul edə bilmədiyi yazıçı Qaraqanın “Gözəlçə” hekayəsində intihara aparan yol
Firuz Mustafanın “At günü” hekayəsində “insanlığın” ölümü
Azerbaycanlı yazar Firuz Mustafa’nın “At Günü” hikayesinde “insanlığın” ölümü (Türkiyədə dərc olunub)
Səfalətlə Zemfira “Günəşli” sanatoriyasında müalicə alır, həm də istirahət edirdilər. Sanatoriyaya, adətən müalicə üçün gedirlər. Lakin buradakı – sanatoriyadakı sakitlik, həyət-bacanın yaşıllığa, gül-çiçəyə qərq olması, səliqə-sahman, vaxtlı-vaxtında yeməyin verilməsi, günorta vaxtlarındakı “yatmaq” komandası əsl istirahət idi. Müalicələr də öz qaydasında gedirdi.
Səfalətlə Zemfira eyni ali məktəbi bitirmişdilər. Özü də 40 il bundan əvvəl. Daha cavan deyildilər, övlad-uşaq, nəvə sahibi idilər. Yaşlarının üstünə yaş gəldikcə sümükləri sızıldayır, hərdən ora-buralarını tuturdular. Sanatoriya Zemfiranın xoşuna o qədər gəlmişdi ki, telefonu götürüb gah Tovuza, gah Məlahətə, gah Zəhraya, gah da Həziməyə zəng edərək:
-Bilirsiniz nə gözəl sanatoriyadır. Putyovka tapıb buraya gəlsəninz, peşman olmazsınız, – deyirdi.
Tovuz, Məlahət, Zəhra, bir də Həzimə onların tələbə yoldaşları idilər. “Həm ticarət, həm ziyarət” belə yerdə deyirlər. Qrup yoldaşları sanatoriyaya gəlməli olsaydılar, həm müalicə alacaqdılar, həm də rəfiqələr bir-birlərini görəcək, neçə gün bir yerdə olub, ötən günləri anıb, tələbəlik illərinin xatirələri ilə yaşayacaqdılar.
Əlqərəz, Səfalətin səsi gəldi:
-Zemfira, telefondan nə yapışmısan?! Onlardan sanatoriyaya gələn olmaz. Özünü yorma. Çayımız qaynayıb, çayniki, qəhvədanı götürüb eyvana çıxıram. Sən də gəl stəkan-nəlbəkini, qəndi-konfeti apar. Eyvanda təmiz havada oturub çay içək.
Zemfira:
-Nə yaxşı, ay Səfalət. Vallah səndən yoxdur. Mənim də ağzım qızışıb bu qızlarla danışıram. Düz deyirsən, onlardan sanatoriyaya gələn olmaz. Öz işləridir.
Rəfiqələr eyvanda əyləşib şirin-şirin söhbət edə-edə çay içirdilər. Moruq və qarağat mürəbbələri də vardı. Evdən gətirmişdilər.
Onların otağı üçüncü mərtəbədə idi. Birdən yuxarı mərtəbələrdən, indiyə qədər heç olmamış kimi, acıqlı səslər eşidilməyə başladı. Otaqlarının üstündə – dördüncü mərtəbədə bir qadın, ondan üst mərtəbədə isə bir kişi qalırdı. Səfalətlə Zemfira diqqət kəsildilər. Qadın kişinin qarasıycan danışırdı. Onun səsi acıqlı, kişinin səsi mülayim idi. Kişi nəyə görə isə üzrxahlıq edirdi:
-Ay bacı, başına dönüm, qurban olum, ay xanım, bağışla, bilmədim!
Qadın qəzəbli:
-Bağışlamıram e, bağışlamıram, – deyə təkrar edirdi.
Kişi elə hey:
-Ay bacı, başına dönüm, qurban olum, bağışla, bilmədim! – deməkdə idi.
Qadının isə güzəştə getmək fikri yox idi. Ona cavab olaraq “Bağışlamıram e, bağışlamıram” , – deyə təkrar edirdi.
Səfalət Zemfiranın, Zemfira Səfalətin üzünə baxırdı: “Görəsən nə baş verib?!”
Axırda kişinin səbir kasası daşdı. Səsini qaldıraraq:
-Bağışlayırsan, bağışla, bağışlamırsan, çərə bağışla, cəhənnəmə bağışla! – deməyə başladı. Sonra qeyzlə:
-Al bu da sənin payın!
Səfalətlə Zemfira bir də onda gördülər ki, başlarına su tökülür. Tez süfrəni yığışdırıb otağa qaçdılar.
Sən demə, necə olubsa, beşinci mərtəbədən dördüncü mərtəbənin eyvanına su tökülüb. Bu qadını hiddətləndirib. Buna görə başlayıb kişini suçlamağa, günahlandımağa, kişinin üzrxahlığını da qəbul etməməyə!
Kişi nə qədər mərifətli, nəzakətli, mədəni olsa da, axırda özündən çıxdı:
Bu dəfə qəsdən bir vedrə suyu beşinci mərtəbənin eyvanına əndərdi. Su da, eləməyib tənbəllik, oradan dördüncü mərtəbənin, dördüncü mərtəbənin eyvanından da üçüncü mərtəbənin eyvanına tökülməyə başladı.
“Mən doğma torpağıma, Naxçıvana, Naxçıvan Muxtar Respublikasına hədsiz məhəbbətimi bir daha bildirmək istəyirəm. Bilin ki, mən sizə həmişə sadiq olmuşam, bundan sonra da sadiq olacağam. Mən Azərbaycan xalqına həyatım boyu sadiq olmuşam, ömrümün son dəqiqəsinə qǝdər də sadiq qalacağam. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi yolunda bundan sonra da fədakarcasına çalışmaq mənim hayatımın mənasıdır.” HEYDƏR ƏLİYEV Ümumilli lider
SÖNMƏZ GÜNƏŞ Çaylar, göllər, dənizlər yox, Kükrəyirdi okeanlar Azərbaycan yaşayırdı Fırtınada qorxunc anlar. *** Dalğaların uğultusu Yayılmışdı çox ellərə. Okeanın açar-pultu. Verilmişdi yad əllərə. *** Qorxu, hədə harayından Millət yaman bayılmışdı. Tam günahsız bir məmləkət Cinayətkar sayılmışdı. *** Yurdumuza gələn bəla Qəlb ağrıtdı, sinə dəldi. Anaların ağısından Göy ağladı, yer kövrəldi.
KİMSƏ… kimsə öz xalqının harayına yetməliydi. Zil qaranlıq gecələrdə Ömrü mayak etməliydi, Dalğaları yara-yara Azadlığa getməyibdi. *** İmperiya buxovunu Mərd bir oğul qırıb atdı. Öz xalqının harayına Ulu Öndər Heydər çatdı. *** Galdi doğma Bakısına, Yollar, izlər sökülmüşdü. Sanki qorxunc zəlzələdən, Har şey çölə tökülmüşdü. *** Gəldi doğma Bakısına, Yaşamağa yer istədi – vermədilər! Söyləməyə söz istədi – vermədilər! *** Bir şəhəri tikən memar evsiz qaldı. Yüz cilidlər yazan yazar sözsüz qaldı. Çoxlarının nadanlığı Yaman ağır gəldi ona. Səmaları yarıb gəldi Ana yurdu Naxçıvana! *** Onun qəfil gəlişindən. Yer üzünə ələndi zər. Peyğəmbərtək qarşılandı Naxçıvanda Ulu Öndər. *** Yamancana sarsılmışdı İnsanların hallarına. Onlar tezcə dönməliydi Öz işıqlı yollarına. *** İmdad güdən dərdli gözlər Dikilmişdi gözlərinə. Öndə görüb xilaskarı Gəlmişdilər özlərinə. *** Ən böyük dərd-Naxçıvanı Etmişdilər yalqız ada Yerdən, göydən bu diyarı Bürümüşdü blokada. *** Rəhbər kimi yaşamaq da Bu diyarda çətin idi. Ulu Öndər öz işində Bütöv idi, mətin idi. *** Tanrıdan xoş dualarla. İnsanlara sülh dilədi, Qoca Şərqin səmasından Günəş kimi nur ələdi. *** Az zamanda el səsini Gur səslənən səsə qatdı. Qorxuları, yalanları Ürəklərdən silib atdı. *** Bu azadlıq savaşında Yol yox idi daha geri. Naxçıvanda məhv olurdu. İmperiya — SSRİ. *** Dədə Heydər seçimində Haqq, ədalət yolun seçdi. Blokada sipərini Siyasətlə yarıb keçdi. *** Qardaş əli yetməyirdi Qardaşına yüz il bəri. Min ümidlə saldırdı O, Araz üstə körpüləri. *** Atatürkdən miras qalan Torpaqlar dada çatdılar. Sayın Dəmirǝl, Ulu Heydər “Ümid körpüsü” açdılar. *** Yüz illərin ayrılan Bu körpüylə yovuşdular. Yalqız qalan Nəqşicahan Türk eliylə qovuşdular. *** Gündəm olan Qars sazişi, Dillərdə çox çözələndi. İncə, müdrik siyasətlə, Bu saziş də təzələndi. *** Bəd xəbərlər yayılırdı. Gözlənirdi qırğın hər an Gizli, aşkar bölünürdü Bölgələrə Azərbaycan. *** Sanki, bizə boş deyildi, Qarabağın qara bəxti. Bir qardaşın gülləsiylə. Bir qardaşın qanı axdı. *** Vətənin hər bölgəsində Yad tonqallar çatılmışdı. Hərə bir cür düşüb tora Döyüşlərə qatılmışdı. *** Bakı coşub hayqırırdı: -Bunu hamı bilməlidi, Bu ölkəni yaşatmağa. Yalnız Heydər gəlməlidi! *** Ulu Öndər gəlməlidi, Bütün səddi yıxmalıdı. Azərbaycan xoş günlərə — Qurtuluşa çıxmalıdı!
Məlum həqiqətdir ki, tarix insan fəaliyyəti prosesidir.Bu prosesin gedişində keçmiş, indi və gələcək arasında əlaqə yaradılır. Tarixi prosesin inkişafına bir çox amillər təsir göstərir. Bu amillər arasında ictimai fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər mühüm yer tutur. İnsanın tarixdə rolu o zaman xüsusilə artır ki, o, birbaşa hakimiyyətlə bağlı olur. Hər bir tarixi dövr görkəmli şəxsiyyətlər,xüsusilə dövlət rəhbərləri mövzusuna toxunmuşdur.Cəmiyyətin inkişaf prosesinin dərk olunması ictimai tərəqqiyə öz xidmətləri,əməyi sayəsində tövhələr vermiş dahi tarixi şəxsiyyətlərin rolunun təhlilinə gətirib çıxarmışdır.Onların adları tarixən yaşayır,əməllərinə heyran edilir və eyni zamanda tədqiqatçılarda maraq doğurur.Bu şəxsiyyətlər olmadan bəşər cəmiyyətinin irəliləməsini təsəvvür etmək çox çətindir. Rus nəzəriyyəçisi G.V. Plexanov qeyd edirdi ki, tarixi insanlar yaradır.Fəal həyat mövqeyi tutan hər bir şəxsiyyətin fəaliyyəti onun əmək fəaliyyətində,nəzəri axtarışlarında və s. əksini tapır.
Tarix öyrədir ki, heç bir sinif, heç bir ictimai qüvvə öz siyasi liderlərini irəli sürməzsə, hakimiyyətə nail ola bilməz.Lakin fərdi istedadlar kifayət deyil. Lazımdır ki, cəmiyyətin inkişafı zamanı gündəmdə bu və ya digər şəxsiyyətin həll edə biləcəyi vəzifələr olsun. Ona görə də, ilk növbədə, tarixi şəxsiyyət ilk növbədə xalqın qoyduğu vəzifələri onun necə yerinə yetirdiyi nöqteyi-nəzərdən qiymətləndirilir.
Belə bir şəxsiyyətin parlaq nümunəsi umummilli liderimiz H.Əliyev cənablarıdır. Görkəmli şəxsiyyətin addımıarın başa düşmək və izah etmək üçün bu şəxsin xarakterinin formalaşması prosesini öyrənmək lazımdır. Biz H.Əliyevin xarakterinin necə formalaşmasından danışmayacağıq, yalnız aşağıdakılara diqqət yetirəcəyik. Böyük liderin xarakteri necə inkişaf etməş və sonda hansı nəticəonun, bir rəhbər kimi Azərbaycanın inkişafına təsirini göstərə bilmişdir. H.Əliyevin dövləti idarə etmə üsulları və strategiyası çox fərqli idi. Onun xarakterinin formalaşması prosesi ilə müəyyən edilən fərqləndirici cəhətlərindən biri də onun intuitiv şəkildə hiss etməsi və uzaq gələcəyə baxaraq,onu görə bilməsidir. Siyasi liderin əsas siyasəti ondan ibarət idi ki, istənilən nəticəni ən yaxşı şəkildə əldə etmək üçün yuxarıdan təsir göstərmək kifayət etmir, bunun üçün də xalqa yaxınlaşmaq, ona yaxın olmaq, xaricdə təhsil almaq hesabına ölkənin ictimai idarəetmə qurumlarının bacarıqlarını təkmilləşdirmək və iş üslubunu dəyişmək lazımdır.
Vətənə əvəzsiz xidmətlərinə görə dahi şəxsiyyətin xatirəsi Azərbaycan xalqı üçün həmişə əziz olacaqdır. Hələ sağlığında bu böyük insan xidmətləri ilə dahi azərbaycanlı kimi tarixi yaddaşda əbədiləşib. Azərbaycanın müasir tarixində Heydər Əliyev nadir lider, güclü siyasi xadim, fədakar şəxsiyyət, əfsanəvi şəxsiyyət, xalqın sevimli oğlu kimi qalacaqdır. Dahi şəxsiyyətin parlaq dühası Heydər Əliyev Azərbaycan xalqının ümummilli liderinə, dünya siyasətinin sütunlarından birinə çevirmişdir. Ona görə də Azərbaycan xalqı öz dahi oğlu ilə haqlı olaraq fəxr edir.
Heydər Əliyev öz ölkəsini, onun tarixini ürəkdən sevirdi. O, tarixi yaxşı bilirdi və başa düşürdü ki, bu, təkcə keçmişlə deyil, həm də bu günlə bağlıdır, hər yeni dövrü gələcək nəsillər dəyərləndirəcək. Heydər Əliyev yaxşı bilirdi ki, iqtisadi inkişafla yanaşı, müstəqilliyin əsas elementlərindən biri də mədəniyyətdir. Prezident Azərbaycanın mədəni irsini dəstəkləyib, onun ölkənin milli kimliyinin əsasını təşkil etdiyinə haqlı olaraq inanıb.
İstedad və iradə Heydər Əliyev şəxsiyyətinin əsas keyfiyyətlərindən idi. Yüksək təşkilatçılığı və tələbkarlığı – ilk növbədə özündən başlayırdı. “xalq”, “millət”adı altında birləşmış hər bir insanı dinləmək və eşitmək, istəklərini başa düşmək bacarığı onun mədəniyyətinin göstəricisi idi. Onda böyük siyasətçi uzaqgörənliyini və hərbi cəsarət birləşmişdi. Təbiətin bəxş etdiyi dərin tərbiyə və incə estetik hissə malik olan lider təsadüfən səhv edənləri necə bağışlamağı bilirdi. Bir siyasətçi kimi o, demokratiyanı məharətlə sərt tələblərlə uzlaşdırmağı bacarırdı.
Onun zəngin siyasi təcrübəsi və şəxsiyyəti, azərbaycan xalqını ölkənin üzləşdiyi çoxsaylı böhranlardan unikallıqla çıxarmağa yönəldilməsi demək idi.O, başqalarını ruhlandırmaq qabiliyyətinə malik idi, özünəməxsus xarizması ilə xalqına rəhbərlik edirdi. Siyasətçi lider üçün zəruri olan fenomenal şəxsi keyfiyyətlərə malik idi: Onun varlığının gücü hiss olunurdu və onun xarizması dövrün bir çox dahi intellektlərin diqqətini cəlb edirdi. yüksək intellektli bir insan. Heç bir şubhə yoxdur ki, böyük lider hamıya xas olmayan sadəliyə, yüksək ləyaqətə malik bir insan idi.
Beləliklə, tarixdə şəxsiyyətin rolu böyükdür, çünki mütərəqqi şəxsiyyət tarixi prosesin gedişatını sürətləndirir, onu düzgün istiqamətə yönəldir. Eyni zamanda, şəxsiyyətin tarixə müsbət və mənfi təsirləri ilə bağlı çoxsaylı nümunələr var ki, bunun sayəsində müasir dövlətimiz inkişaf edib bu səviyyəyə çatmışdır.
Mən iki il Azərbycan Resopublikası Tərsil Nazirliyinin mətbu orqanı olan “Azərbaycan məktəbi” jurnalının məsul katibi vəzifəsində işləmişəm.Elmi və elmi-publisistik fəaliyyətimin bu döbründə Azərbaycan pedaqoji və uşaq mətbuatı sahəsində bir sıra yazılarımı oxuculara çatdırmışam.Təəssüf ki,son illərdə bu yazılara eninasız yanaşılır,elmi işlərdə bu yazılar yada düşmür.Son vaxtlarda təsadüfən maraqlı adı olan bir kitab haqqında yazıya rast gəldim: Elnarə Məmmədova. “Azərbaycan məktəbi” jurnalının nəşri tarixindən (1924-1991)Kitabın adından aydın görünür ki, tədqiqatçılar və onların əsərlərini redaktə edənlər “Azərbaycan məktəbi” jurnalının tarixini hələ də 1924-cü ildən hesablayırlar.Halbuki,hələ 1906-1908-ci iolərdə nəşr olunan elmi-pedaqoji,ədəbi-bədii,metodik jurnal olan “Dəbistan” jurnalının materiallarının təhlili və Nəriman Nərimanovun çap olanacaq jurnal haqqında “İrşad” qəzerindəki yazısı göstərir ki ,pedaqoji mətbuatımızın tədqiqini yeni yanaşmalar əsasında aparmaq lazımdır.Mən fikirlərimin təsdiqi kimi iki yazımı türk dünyasınn oxucularına ünvanlayır, pedaqoji mətbuatımızın tarixi haqqında yeni yazılar üzərində işləyirəm..***
“Dəbistan” – jurnalının bir nömrəsinin biblioqrafiyası
Həsən bəy, Allah sənə rəhmət eləsin!
“Dəbistan” Azərbaycan uşaq mətbuatının ilkidir. “Dəbistan” fars sözüdür, ” ibtidai məktəb,mədrəsə” deməkdir. “Dəbistan”ın ilk nömrəsi 1906-cı ilin aprel ayının 16-da çıxmışdır.1906-cı ildə “Dəbistan” 17 dəfə yeni nömrələri ilə oxucuları mütaliəsinə təqdim olunmuşdur. 1907-ci il yanvarın 14-də 18-ci nömrəsi çıxandan sonra “”Dəbistan” yanvarın 26-dan yeni nömrə ilə çıxmışdır:
26 yanvar 1908 -ci il,N 1 07 fevral 1908 -ci il, N 2 21 fevral 1908- ci il, N 3 06 mart 1908- ci il, N 4 26 mart 1908 -ci il, N 5 06 aprel 1908- ci il, N 6 26 aprel 1908- ci il, N 7 04 iyun 1908-ci il, N 8
İyunun 4-də -8-ci (24) nömrəsi çıxandan sonra “Dəbistan” öz fəaliyyətini dayandırmışdır. 28 noyabr 1907-ci ildə Həsən bəy Məlikzadənin (Zərdabinin-N.N.) vəfatından sonra “Dəbistan”nın ehyası (yenidən bərpası-N.N.) üçün müəllimlərdən 15 nəfərlik bir heyət təşkil olunmuş, onların xitabnaməsi “İrşad” qəzeti vasitəsilə (N5,1908-ci il) oxuculara ünvanlanmışdır.Bu xitabnamənin altıncı fəslinə görə 1908-ci il martın 10-dan toplanacaq paylar əsasında “Dəbistan”ının nəşrini bərpa etmək arzu olunurdu. 15 nəfərlik müəllim heyətinin xitabnaməsi “İrşad” qəzetində çap olunandan iki ay sonra – 1908-ci il martın 10-da “Dəbistan”ın məxsusi bir nömrəsi ilə oxuculara çatdırılmışdır. Bu nömrə bütövlükdə Həsən bəy Məlikzadəyə həsr olunmuşdur. 8 aylıq fasilədən sonra “Dəbistan”nın bu nömrəsinin meydana gəlməsinin səbəbi jurnalın sonuncu nömrəsinin sonuncu-16-cı səhifəsindəki bir yazıdan məlum olur. Mətləbdən xali olmadığı üçün oxucuları “Dəbistan”jurnalının yaradıcı heyəti ilə tanış etmək istəyirəm.
“Dəbistan”ın naşiri və redaktoru Əlisgəndər Cəfərzadə (14 otyabr 1875-ci il- 28 yanvar 1941-ci il) idi. O,1887-1890-cı illərdə Bakıda rus-tatar məktəbində oxumuş,1897-ci ildə mötəbər müəllimlərindən təşkil olunmuş xüsusi komissiya qarşısında imtahan verərək, türk dili ( Azərbaycan dili-N.N.) müəllimiyinə əsas verən şəhadətnamə almış, Bakının bir sıra məktəblərində ibtidai məktəb müəllimi işləmişdir.Müəllim işləyə-işləyə “Nəşri-maarif cəmiyyəti”ndə katib( 1906-1918), Azərbaycan Xalq Maarif Komissarlığında nəşriyyat şöbəsinin müdiri (1920-1924)vəzifəsində çalışmışdır. Təəssüf ki, Ə.Cəfərzadənin Azərbaycan Xalq Maarif Komissarlığındakı böyük maarifçilik fəaliyyəti hələ öz elmi təddiqini tapmamışdır. Təkcə bu faktları yada salaq ki,Ə.Cəfərzadə komissarlıqda işləyərkən “Maarif” adlı uşaq jurnalın yaradıcılarından biri kimi təhsil tariximizdə bu gün belə əhəmiyyətini itirməyən əzəmətli işlər görmüşdür.”Maarif” jurnalı əslində 1923-cü ildə nəşrə başlayan “Maarif və mədəniyyət” jurnalının sələfidir. Cəmi iki nömrəsi çıxmışdır. “Maarif” jurnalının bu iki nömrəsində qaldırılan önəmli elmi,pedaqoli və ədəbi məsələlər o vaxtlar Xalq Maarif Komissarlığının təklifi ilə Türkiyədən Bakıya maarif sahəsində işləməyə dəvət edilmiş Mühiddin Birgin, Halıl (Xəlil) Fikrət,İsmayıl Hikmət, Mühibbə Hikmət, Fuad Köprülüzadə , eləcə də onlardan dərs alan milli ziyalılarımız tərəfindən uğurla davam etdirilmışdir. 1925-ci ildə cəmi bir nömrəsi çıxan “Məktəb məcmüəsi” məcmuəsində (dərgi və jurnalında -N.N.) Əlisgəndər Cəfərzadə və onun yaxın əqidə və məslək dostları- S.M.Qənizadə,Q.P.Mirzəzadə,A.İsrafilbəyli,C.Cəbrayılbəyli, Abdulla Şaiq, K.İsmayılzadə və başqaları uşaqların elmi və bədii zövqünün formalaşmasında dövrün tələblərinə cavab verən səmərəli işlər görmüşlər. “Dəbistan “ jurnalında Məhəmmədhəsən Əfəndizadənin (1886-1918) xidmətləri də yaddan çıxmamalıdır. Əli bəy Hüseynzadə 1906-cı il aprelin 27-də “Həyat” qəzetinin 91-ci nömrəsində dərc etdirdiyi “Molla Nəsrəddin” və “Dəbistan” adlı məqaləsində millətin tərəqqisi yolunda məktəb təhsilinin vacibliyindən söz açırdı. Əli bəy Hüseynzadə Azərbaycanın və bütövlükdə Şərqin türk-müsəlman əhlini qoz ağacının möhkəm kötüyünə, mərmər daşına, qranit qayasına bənzədərək deyirdi ki, qoz ağacının kötüyündən qəşəng mebel, qapı-pəncərə, bəzək əşyaları, mərmərdən əzəmətli binalar, yaraşıqlı abidələr, qranitdən fundamental heykəllər düzəltmək olur, lakin bu incə, zərif, zövqoxşayan sənət əsərlərini yaratmaq üçün bacarıqlı, bütün ömrünü bu işə həsr edə bilən ustalar, yəni ziyalılar gərəkdir. Əli bəy Hüseynzadə belə “sənət abidələri” yaradılmasına uşaqların təlim-tərbiyəsindən başlamaq lazım gəldiyini bildirirdi. Onun sözlərinə görə, uşaq vaxtı kəsb olunan elm daşa nəqş olunmuş şəkil kimi əbədidir. Uşaqlıq dövrü keçəndən sonra cəhalət və qəflətin qarşısını almaq mümkün olmur. Körpə, yaş ağacı hər cür formaya salmaq, əymək, düzəltmək, istiqamətləndirmək asandır, qurumuş ağacı isə yalnız yandırmaqla düzəltmək mümkündür. Bu baxımdan uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş “Dəbistan” jurnalı yaş ağacları, yəni uşaqları düzgün yola istiqamətləndirməklə, “Molla Nəsrəddin” məcmuəsi isə quru ağacı – böyükləri “yandırmaqla” məşğul idi. Dövlət idarələrində çoxlu sözü keçən dostlarının olmasına baxmayaraq, Əlisgəndər Cəfərzadə “Dəbistan” jurnalını nəşrinə razılıq almaq üçün bir sıra çətinliklərlə qarşılaşır. O, Bakı şəhər rəisinə yazdığı ərizəsində müsəlman məktəblərində təhsil alanlar üçün vaxtaşırı nəşr olunan mətbu orqanın olmadığını xatırladır və müsəlman uşaqları üçün Azərbaycan dilində “Dəbistan” adlı müsəvvər(şəkilli) bir jurnalın nəşrini faydalı hesab edirdi. Nəhayət,”Dəbistan”ın nəşrinə icazə verilir.
“Dəbistan” başlığı altında – onun iki həftədə bir dəfə nəşr olunan, millətin tərəqqi və təkamülünə xidmət edən müsəvvər (şəkilli-N.N ) jurnal idi. Jurnalın idarəxanəsi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin Bakıda Nikolayev küçəsindəki binasında yerləşirdi. Jurnalın oxuculara ünvanlanan, ön söz sayıla bilən sütununda “göndərilən yazıların sadə türkcə olmaları təmənna olunurdu”. Bu xahiş və göstərişə “Dəbistan”ın, demək olar ki, bütün yazarları əməl etmişdilər. Jurnalın üz qabığında üç rəsm əsəri kollaj edilmişdi. Rəsmlərin ikisində rəsm müəllifilərinin adına işarə vardır. Adını hələ aça bilmədiyimiz P.M. və V.S kriptoqramları şəkillərdə (burada ad və soyadlarının baş hərfi) aydın görünür. Bu rəssamlardan birinin çəkdiyi şəkillərin birində məscidin önündən keçərək nəvəsini məktəbə aparan nurani bir qoca ilə qoltuğunda dəftəri olan nəvə təsvir edilib. İkinci şəkildə yeni məktəbə aid atributlar göstərilir. İki rəsmin ortasında üfüqdən boylanan günəş və onun ərtafa saçdığı şüalar, bu şüaları örtməyə, qarşısını kəsməyə qüdrəti çatmayan buludların təəssüratı yaratmağa xidmət edən görüntüləri verilib. Jurnalın nömrələrindəki səhifələrin sayı fərqlidir. Hər səhifə iki sütuna bölünüb, hər sütunda isə 30 sətirlik material yerləşdirilib. “Dəbistan” jurnalında klassik ədəbiyyatın öyrənilməsinə aid bir çox materialların işıqlandırılması bu mətbu orqanın dərs vəsaiti rolunu oynamasını göstərir. Bu silsilə məqalələrin bir neçəsinin müəllifi Qori şəhərində yerləşən Zaqafqaziya Müəllimlər İnstitutunda müəllim işləyən F.Köçərli idi. İmzası imzalar içində yavaş-yavaş tanınmağa başlayan M.Hadi də “Dəbistan”nı öz şeir və tərcümələri ilə rövnəqləndirirdi. Həsən bəy Zərdabinin jurnalda çap olunmuş yazılarından, təbiət mövzusunda yazdığı elmi-populyar oçerklərindən bu günün biologiya və zoologiya müəllimləri çəkinmədən istifadə edə bilərlər. “Tarixi-təbii” başlıqlı bu yazılar məktəb yaşlı uşaqların dünyagörüşünün daha mükəmməl şəkildə formalaşdırılmasında mühüm rol oynaya bilər. Jurnalın nəşri çox da uzun sürmür və son nömrə 1908-ci il mart ayının 10-da nəşr edilir. Jurnalın çap olunmasında əsas məqsəd uşaqları maarifləndirmək, onlarda biliyə maraq oyatmaq, elmin müxtəlif sahələri, o cümlədən Azərbaycan və dünya ədəbiyyatı nümunələri ilə tanış etmək idi. Jurnal təlim-tərbiyə işində ailəyə kömək məqsədi ilə “Valideynə məxsus vərəqə” adlı əlavə ilə nəşr olunurdu. Burada uşaqların tərbiyə olunması haqqında valideynlərə tövsiyələr verilirdi. Jurnalın ilk sayının baş məqaləsində valideynlərə müraciətdə bildirilirdi ki, sinifdənxaric oxu və elmi cəhətdən faydalı olan məqalələrin, hekayələrin, tapmaca və bilməcələrin oxunması uşaqlar üçün çox faydalıdır. “Dəbistan” jurnalında dövrün tanınmış ziyalıları və yazıçılarının imzalarını görmək mümkün idi. Jurnalda təhsil məsələləri ilə yanaşı, uşaqların təlim-tərbiyəsinə dair bədii əsərlər, görkəmli şəxsiyyətlər, yazıçılar haqqında, elm və texnika aləmində baş verən ən son yeniliklər, coğrafiya, fizika, heyvanat aləmi və s. haqqında yazılar dərc olunurdu. Redaksiya heyəti jurnal dilinin sadə, xalqa yaxın olmasına çalışır, dil haqqında məqalələr dərc edir, çap olunan əsərlərdəki əcnəbi sözlərə aid lüğət və hər nömrəyə dair mündəricat verirdi. Məşhur yazarlar da uşaqlar üçün yazdıqları əsərləri nəşr olunmaq üçün jurnala göndərirdilər. Ə.İ.Cəfərov böyük satirik şair Sabirlə görüşlərin birində ona müraciət edir ki, “Dəbistan”a töhfə kimi məktəbə dair bir şeir yazsın. Sabir dərhal stolun üstündən kağızlardan birini götürüb, cibindən karandaşını çıxarır. Əlüstü “Məktəb şərqisi” şeirini yazır və bu şeir “Dəbistan”ın növbəti nömrəsində dərc olunur. Bundan başqa, jurnalda S.M.Qənizadənin, H.Zərdabinin və bir çox başqa ədib və yazarların uşaqlar üçün əsərləri, rus ədiblərindən İ.Krılovun, A.Puşkinin, L.Tolstoyun əsərlərindən tərcümələr dərc olunurdu. “Dəbistan”ın naşir və redaktorları Azərbaycanın məktəb tarixində özünəməxsus yeri olan ibtidai sinif müəllimləri Əliisgəndər Cəfərzadə (1875-1941) və Məhəmmədhəsən Əfəndizadə (1886-1918) idi. Bir müddətdən sonra naşir və redaktorluq işini Ə.Cəfərzadə təkbaşına görür. “Dəbistan”ın ətrafına bir çox ziyalı adamların, məktəb müəllimlərinin toplanması bu mətbu orqanı aydınların tribunasına çevrilir. H.Zərdabi, S.M.Qənizadə, S.S.Axundov, A.Səhhət, M.Hadi kimi görkəmli işıqlı fikir adamlarının “Dəbistan”dakkı çıxışları dərginin əhəmiyyətini xeyli artırmışdı. M.Ə.Rəsulzadənin “Dəhnamə”yə münasibəti də diqqəti cəlb edir. O,”İrşad” qəzetinin 7 dekabr 1906-cı il sayında yazırdı: “Məlum olduğu üzrə şəhərimizdə uşaqlara məxsus ayda iki dəfə nəşr olunan “Dəbistan” jurnalı 7 aydır ki, nəşr olunur. Demək olar ki, “Dəbistan” Rusiyada, bəlkə də aləmi-islamda əvvəlinci jurnaldır. Doğrudur, Türkiyədə “Cocuqlara məxsus qəzetə” çıxır, lakin Sultan Həmid tərzi idarəsinin senzurundan keçən bu jurnal boş müqəvvadan ibarət qalmışdır… Biçarə müdir həmi yazıçılıq ediyor, həmi təshih qılır, həmi poçta gediyor, həmi abunəçilərin adreslərini yazıyor, həmi də öz cibindən əlavə olaraq zərər qoyur. İştə baxın qardaşlar, insaf eləyin, bu rəvamıdır? Rəvamıdır ki, biçarə müəllim bu qədər cəfa və bəla çəksin, bu qədər əziyyətlərə qatlaşsın, nəhayətdə də kamali-yəs və ələm ilə güc-bəla düzələn, surətə düşən gözəl bir işi bağlasın getsin?! Nədir bu ey müsəlman qardaşlar!! Bu nə bətalətdir, bu nə kəsalətdir, bu qədər himmətsizlik olarmı ki, bizdə var… Siz də ey atalar! Həmiyyətə gəliniz, nahaq yerə xərclədiyiniz pulların bir cüzisindən cüzisi də öz övladınız tərbiyəsində məsrəf edib bu jurnalı bağlanmağa qoymayınız! Kömək ediniz, 3-4 manata qızırqanıb daldasında yatmayınız”. İki illik fəaliyyəti dövründə “Dəbistan” jurnalı maddi problemlərlə üzləşir. Ə.İ.Cəfərov artıq bağlanmaq ərəfəsində olan jurnalın axırıncı sayında yazırdı: “Oxucular, bəllidir ki, jurnalın axırıncı nömrəsi artıq gecikir. Mən işimi lazımi səviyyədə aparıram, bütün müsəlman əhalisi mənim işimə deyil, “Dəbistan”ın artıq qaçılmaz olan ölümünə, vəfatına acıyırlar. Bütün müsəlman cəmiyyəti dərin yuxudadır, hərəkətsizdir və çox baha da olmayan qəzeti almağa qadir deyildi. Və mən məcburiyyət qarşısındayam ki, öz həmvətənlərimin yuxudan oyanmasını gözləyim. Mən dərin təəssüflə öz istəkli balamın – “Dəbistan”ın həyatını bağlayıram. Tərəqqiyə gedən yolu dəstəkləmək asandır, ancaq onu yenidən bərqərar etmək çətindir”. Sabir “Dəbistan” jurnalının fəaliyyətini dayandırması ilə bağlı acı təəssüf hissi ilə bu şeiri yazmışdı:
Əlminnətü-lillah ki, “Dəbistan”da qapandı! Bir badi-xəzan əsdi, gülüstan da qapandı!
“Dəbistan”ın maddi vəsait ucbatından bağlanması bütün maarifçi təbəqəni məyus edir. Bu münasibətlə “Molla Nəsrəddin” jurnalında Cəlil Məmmədquluzadənin “Qızdırmalı” imzası ilə də bir yazısı çap olunmuşdu: “Bir il bundan qabaq sən başlayırdın “Dəbistan” jurnalı çıxartmağa və məndən məsləhət soruşdun. Yadındadır, mən sənə nə dedim? Yoxsa yadından çıxıb? Həyə (əgər-N.N.) yadından çıxıb, qoy yadına salım: Mən sənə dedim: “dəli olma”. Sən dedin: “yox, “Dəbistan” çığardacağam”. Mən sənə dedim: “Başına soyuq dəyib?”. Sən dedin: “yox, çıxardacağam”. Mən sənə dedim: “Görükür ki, çox pulun var”. Sən dedin: “Yox, çıxardacağam. Sonra sən mənə dedin “pəs nə qayırım?”. Mən sənə cavab verdim ki, dedim ki, “həyə istəyirsən müsəlman içində bir qazanclı iş başlayasan, bir qədərpul götür, özünü ver Zəngəzur və Qarabağ aclarının içinə,adını qoyHacı Əli İsgəndər və ac kəndlilərə beş manat ver,on beş manatlıq rüccət (“rüxsət”kimi də oxumaq olur-N.N.) al və bir il çəkməsin ki, Qaracadağın anbar sahibi mollasından da dövlətli ol”. Sən dedin “yox “Dəbistan” çıardacağam ki, məktəb uşaqları oxusunlar, və qabağa gəlsinlər”. Mən sənə dedim “sən sərsəmləyibsən”… İndi, dadaş, keyfin necədi? Gətir görüm neçə müştərin var? De görüm, neçə müsəlman şagirdi sənin “Dəbistan”ını oxuyur? Gətir görüm, hanı “Dəbistan”ının qədrini bilənlər? Mən sənə demədimmi “biz müsəlmanlara “Dəbistan”-zad lazım deyil? Və bir də indi hələ xalqdan nə istəyirsən? Hələ- indi ki yaydı: qovun-qarpız vaxtıdı, nə “Dəbistan”bazlıqdı?..” ( “Molla Nəsrəddin” jurnalı,N 25, 8 iyul 1907-ci il).
***
Mövzuya aydınlıq gətirməkdən ötrü söylədiyimiz bu qeydlərdən sonra oxuculara “Dəbistan”ın 1908-ci ildəki birinci, xronoloji baxımdan 25-ci nömrəsinin biblioqrafiyasını təqdim edirik.
Birinci səhifədə jurnalın adı rus və ərəb əlifbası ilə yazılmış,nömrəsi(9-cu nömrə) ərəb rəqəmi ilə göstərilmişdir. Jurnalın bu nömrəsi 1326-cı il səfərül müzəffər ayının 20-də( miladi təqvimlə 10 mart 1908-ci il-N.N,) çıxmışdır.
Jurnalın adının altında Həsən bəy Məlizadənin qoca vaxtlarının şəkillərindən biri verilmidir. Şəklin müəllifi inisialı P.M. olan rəssamdır. Onun kimliyini müəyyənləşdirmək üçün apardığımız araşdırmalar heç bir nəticə vermədi. Hər halda axtarışlar davam etdirilməli, Həsən bəyin fotodan fərqlənməyən bu şəklinə layiqli qiymət verilməlidir.Belə ki, ömrünün son illərindəH.Zərdabinin səhhətində müəyyən problemlər yaranmış, lakin o, çətinliklərlə mübarizə aparmaq iqtidarında olmuşdur. Rəssam oxucuların diqqətini yayındıraraq,H.Zərdabini vüqarlı və qürurlu ziyalı kimi yaddaşlarda saxlaya bilmişdir.Şəklin altındakı “Mərhum möhtərəm Həsən bəy Məlikzadənin təsviridir” yazısı da dil və tanıtma baxımından maraqlı görünür. Jurnalın üz qabığındakı “ikinci sənə” (ikinci il-N.N.) sözləri müsəlman təqviminə əsaslanır. Miladi təqvimlə “Dəbistan” öz nəşrini 3 il-1906,1907,1908-ci illərdə davam etdirmişdir.Jurnalın nüsxəsi 15 qəpikdir.
II səhifədə mərhum Həsən bəyin son mənzilə yola salınma mərasiminin bir anı foto şəkli vasitəsilə tarixə düşmüşdür. Şəklin altında bu sözlər yazəlmışdır:”Daş körpü tərəfdən alınan mərhum Həsən bəyin təşiyyeyi-cənazəsinin mənzərəsidir”. Şəklin sağ tərəfindəki yazıdan məlum olur ki, bu şəkil “Dəbistan” məcmuəsinin 9-cu nömrəsinə əlavədir”.
III səhifə məcmuənin ənənəvi səhifəsidir.Üç şəkil kollaj edilmiş, baba və nəvə (rəssam P.M.)üzlərini yeni üsullu məktəbin atributlarına –dəftər,qələm,qlobusa (rəssam V.S) tutaraq, məscid tərəfdəki evlərindən məktəbə gedirlər. Bu səhifədəki ”uşaqlara məxsus iki həftədə nəşr olunan,əbnayi-millətimizin tərəqqi və təkamülünə xidmət edən müsəvvər türk jurnalıdır” sözləri də çox mətləbləri yada salır. Bu səhifədəki ilk yazı Ə.İsgəndərin qələmə aldığı “Təracümül-əhval”dır.İkinci yazı Həsən bəyin təşiyeyi-cənazəsi haqqındadır.Müəllifi ”S” imzası ilə göstərilib. Sonrakı yazı “Həsən bəyin türk millətinə xidmətləri”adlandırılmışdır. Müəllifi F.Ağazadədir. Sonuncu yazı “Dil millətin həyatına vasitədir”. Müəllifi S.Əbdürrəmanbəyzadədir. Dörd yazının hər biri Həsən bəy Məlikzadənin mənalı və şərəfli həyatını müxtəlif cəhətlərdən əks etdirən yarımbaşlıqlara bölünmüşdür.
Jurnalın naşir və redaktoru Ə.Cəfərzadə yazısını “Məşahir” yarımbaşlığı ilə başlayır:”Həsən bəy Məlikzadə Zərdabi keçən il noyabr ayının 28-də pəncşənbə günü vəfat etdi.Bunun vəfatı bizim üçün böyük bir müsibətdir.Çünki mərhum təmam ömrünü millətinə xidmət etməklə və onun tərəqqisinə çalışmaqla keçirib və köçürür idi. Əlbəttə, böylə bir zati- ali qədrin ölməgi türk milləti üçün böyük bir müsibət və yas olacağı şübhəsizdir. Mərhum çalışur idi.Fəqət nə yolda,nə üçün? Bu barədə digər mühərrirlərimiz tərəfindən həmin nömrədə ayrı-ayrı məqalələrdə müfəssələn zikr olunur.Burada isə mərhumun tərcümeyi-halını yazmaqla xətm-kəlam edəcəyiz.
Cümlə Qafqaz cəmaətinə və Rusiya müsəlmanlarına məşhur və məlum olan Həsən bəy Məlikov 1841-ci ildə (Bu ili yadınızda saxlayın-N.N.) Zərdab kəndində təvəllüd ermişdir.(Bu tərkibi feli də yadda saxlayın.Mənə elə gəlir ki,”anadan olmuşdur” əvəzinə ,bu feili işlətmək daha münasib görünür-N.N.). Mühüm (çox güman ki, “mərhum” yazılmalı idi-N.N.) on beş yaşında ikən atası onu 1852-ci tarixdə Qafqaz canişini Varansov (Vorantsov-N.N.) tərəfindən Şamaxıda açılan məktəbə qoymuşdur.O məktəbdə mərhum təhsilə məşğul olub, ikmali-təhsil etdigi il, yəni 1859 sənədə Qafqaz məkatib müdiri baron Nikolay Şamaxıya gəlib, haman məktəbin imtahanında bulunmuşdur. Mərhum Həsən bəyməkatib müdirinin hüzurunda fövqəladə surətdə imtahan verdigindən müdir müşarileyh ( yuxarıda haqqında danışılan-N.N,) onu öz xərci ilə Tiflis gimnaziyasında oxutmağı istəmişsə də,mərhum Həsən bəyin böyük qardaşları bu işə mane olmuşlar.Amma bir az sonra mərhum Həsən bəyin anasının anasının dayısı(əslində atasının dayisı olmalıdır-N.N.) ceneral( general—N.N.) Fərəc bəy Ağayev Tiflisdə sükunət etdiginə görə böyük qardaşları bunun Tiflisə getməginə razı olmuşlar. Mərhum Tiflisə gedərkən orada gimnaziyanın beşinci sinfinə imtahan verib, qəbul olunmuşdur. Gimnaziyada ikmali-təhsil edib,(medal) nişan ilə şəhadətnamə alıb qurtarandan sonra padşahlıq xərcilə Moskva Darülfünununa qəbul olunmuşdur.Məzkur darülfünunda dəxi 1869 sənədə ekmali təhsil edüb, vətəni olan Qafqaza qayıtmışdır”.
“Dəbistan”da Həsən bəyin tərcümeyi-halının təqdimatında bir sıra anlaşılmazlıqlar var. Həsən bəy Məlikzadə Moskva Universitetində 1861-1865-ci illərdə oxumuşdur. O ki qaldı Həsən bəyin Vətənə qayıtmasına, burada bir məsələ diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır. O vaxtlar belə bir qayda var idi ki,başqa yerə ali məktəblərə oxumağa gedənlər mütləq təhsil aldıqları gimnaziyanın yerləşdiyi şəhərə qayıtmalı idilər.H.Məlikzadə də Moskvadan Tiflisə gəlmişdi.
Həsən bəyin Qafqaza qayıdandan sonra altı ay yersiz qalması, bundan sonra Bakı Real Məktəbinə tarixi –təbiyyə müəllimi təyin olunması faktında da bir sıra uyğunsuzluqlar var. Bəzi mənbələrə görə H.Məlikzadə Moskvadan Tiflisə qayıdandan sonra əvvəlcə buradakı dövlət idarələrinin birində-mübahisəli torpaq məsələlərinə baxan”Mejovaya palata”da, sonra isə Qubada işləmişdir.
Həsən bəyin tərcümeyi-halını öyrənmək üçün ən tutarlı mənbə faktlara əsaslanan arxiv materiallarıdır. H.Məlikzadənin həyat səhifələri Azərbaycan Respublikasının Dövlət Tarix Arxivində saxlanılan bir sıra materiallar doğru-düzgün əks etdirir.(Bax: Fond 309,siyahı 1,saxlama vahidi 403). Burada Həsən bəyin jurnalistik fəaliyyətini əks etdirən onlarla arxiv sənədi vardır.
Əlisgəndər Cəfərzadənin yazısında əminliklə “H.Məlikzadə 1875-1876-cı tarixində … dövlətdən izn alıb, Rusiyada əvvəlinci müsəlman qəzetəsi olan “Əkinçi” adlı bir qəzetə nəşr etməgə başlamışdır “ yazsa da,materialların təqdimatında xronoloji ardıcıllıq pozulmuşdur. H.Zərdabi “Əkinçi” adlı qəzetin çapı üçün icazə ərizəsini 1873-cü il mayın 1-də yazmışdır. (ARDTA,fond 309,siyahı 1,saxlama vahidi 584, vərəq 1,3.).
Ə.Cəfərzadə yazısının sonunda “Əkinçi” qəzetində çap olunmuş bir neçə material haqqında məlumat verməklə H.Məlikzadənin jurnalistik fəaliyyətini “Dəbistan”ın oxucularına çatdırır.
Məcmuənin ikinci məqaləsi mərhum Həsən bəy Məlikovun noyabrın 29-da son mənzilə yola salınması haqqındadır:təşyi cənazəsi. Məqalə “S” imzası ilə yazılmışdır. Bu imza, çox güman ki, Həsən bəyi yaxından tanıyan , hələ 1890-cı illərdən onunla əqidə və məslək dostu olan Sultan Məcid Qənizadənindir.
Bu yazı Həsən bəy Məlikzadəyə göstərilən xalq məhəbbətinin əyani sübutudur. Cənazənin qabağında təqdim olunan şu şeylər əllərdə tutulmuşdu:
1)Gimnaziya müəllimləri tərəfindən mərhumun əl ilə çəkilmiş böyük şəkli
2)Bakı müsəlman müəllimləri tərəfindən gümüş cildli albom üzərində qııl çərçubə içində mərhumun təsviri
3)”İrşad” qəzetəsi tərəfindən gözəl çiçəklər ilə bəzənmiş çarçubə1875-ci ildə nəşr olunan “Əkinçi” qəzetəsinin bir nömrəsi
4)”Dəbistan”məcmuəsi tərəfindən cəmaətə paylanmaq üçün əlahiddə vərəqlərdə mərhumun rəsmi
5)Bakı müsəlman dram dəstəsi tərəfindən məxmər üstündə gümüşdən qayrılmış sənayei-nəfisənin əlaməti olan lira.
…Cənazə müsəlman arasında görünməmiş təntənə və dəbdəbə ilə Qasım bəy məscidinə aparıldı. Orada iramayi-giram mərhumun namazını əda etdilər.Namazdan sonra cənazəni məscidə aparıb, orada xətmi-Quran olununca həyətdə natiqlər nitq söyləməyə başladılar…Mərhumi –möhtərəmi dəfn etmək üçün Bakının yavuqluğunda olan Bibiheybətə arardılar. Böylə vücudun türbəsi ziyarətgahi-irfan olacağı şübrəsizdir”.
Bu yazıdakı faktların ən maraqlısı odur ki,Həsən bəyin yazıdakı portreti Bakı Gimnaziya müəllimləri tərəfindən çəkilmişdir. Deməli, Həsən bəy Məlikzadənin şəklinin əsas müəllifi kimi göstərilən P.M-i Gimnaziya müəllimlərinin arasında axtarmaq lazımdır.
“Dəbistan”ın 9-cu nömrəsindəki üçüncü məqalənin müəllifi müəllim Fərhad Ağazadədir. Məqalədə Həsən bəyin türk millətinə etdiyi xidmətlərindən, müəllimlik fəaliyyətindən,müsəlman teatrının ,”Cəmiyyəti-xeyriyyə”nin banisi olmasından,mühərrir və qəzet sahibi olmasından ətraflı söz açılır. Yazıda ən maraqlı cəhətlərdən biri Həsən bəy Məlikzadənin bütün səhifələrində soyadsız, “Həsən bəy” kimi təqdimatıdır.”Əkinçi” qəzetinin nəşr tarixini öyrənmək yolunda bu yazı tutarlı mənbə kimi diqqəti cəlb edir.
“Dəbistan”ın 9-cu (10.03.1908-ci il) nömrəsindəki”Dil millətin həyatına bir vasitədir” məqaləsinin müəllifi Süleyman bəy Əbdürrəhmanbəyzadədir. Cəmi 7 abzasdır. Yazı H.Məlikzadənin dilçilik görüşlərini öyrənmək baxımından çox maraqlı görünür. Müəllifin Həsən bəydən gətidriyi sitat ana dilinə qayğının ən bariz nümunələrindəndir:”İstiyorsunuzmu türk milləti yaşasın? Mədəniyyətli olsun? – Ona dil verin;türklər öz dillərini itiriblər.Sizin sözünüzü onlar anlamıyorlar.Onların dilini tapın, verin-onlar yaşasın,qabağa getsin!…”
Jurnalın sonundakı “Dəbistan” şirkətinə dair” yazıda “Dəbistan” məcmuəsinin düşdüyü çətinliklərdən, onun nəşrini davam etdirmək yolunda aparılan böyük işlərdən söz açılır. Yazıdan məlum olur ki,”bir-iki ay bundan əqdəm( 1908-ci ilin yanvar –fevral aylarında -N.N.) “Dəbistan “əhyası üçün müəllimlərdən bir heyət təşkil olunub möhtərəm “İrşad vasitəsilə cəmaətə, bir xitabnamə yazılmışdı. Xitabnamədəki şəraitin altıncı fəslinə görə bu ilin mart ayınadək yüz pay satılsa idi,
” Dəbistan “ həman aydan çıxacaq idi. Məəttəəssüf bu vəqtədək ancaq qırx altı adam şirkətə daxil olmağa riza göstərdiyindən böylə bir mühüm işə qədəm qoymaq qeyri-mümkün olduğu məlum oldu. Lakin “Dəbistan”ın əhyasına himmət edən heyət bu günlərdə bir ümumi məclis tərtib edib, bu barədə müzakirə edəcəkdir”.
Sonda şirkətə daxil olanların siyahısı verilmişdir.
Göründüyü kimi, “Dəbistan”ın sonuncu nömrəsi bir qrup milli ziyalılarımızın maddi vəsaiti ilə çıxmış, onlar öz müəllimlərinə – Həsən bəy Zərdabiyə öz ləyaqət və ehtiramlarını bildirmişlər.
___________________________________________
******* Azərbaycanın türkdilli uşaq mətbuatının “Dəbistan”dan başlanan daşlı-kəsəkli yoluvə yaxud ucalan mərtəbələr
( Məqalə Türkiyəli dostum Haldun Sezayirlioğlunun “Çocuk Səsi” Dərgisinin təsiri ilə yazılmışdır)
Azərbaycanın yürkdilli uşaq ədəbiyyatının tarixi lap qədimlərə gedib çıxsa da, uşaq mətbuatının tarixi 1906-cı il aprel ayının 16-dan başlayır. Həmin gün Bakıda “Dəbistan” adlı uşaq dərgisinin ilk nömrəsi çap edilərək oxuculara ünvanlanmışdır.
Üç il ərzində(1906-1908) dərginin 27 nömrəsi çap edilmişdir. 1907-ci ildə “Dəbistan”ın 8 nömrəsi çıxmışdır.1908-ci ildə cəmi bir nömrəsi çıxan “Dəbistan” – 1907-ci il noyabrın 28-də Bakıda vəfat etmiş görkəmli təbiətşünas alim,1875-1877-ci illərdə “Əkinçi” adlı qəzetin redaktoru, “Dəbistan”ın fəal müxbiri Həsən bəy Zərdabinin xatirəsinə həsr edilmişdir.
“Dəbistan”ın naşir və redaktorları Azərbaycanın məktəb tarixində özünəməxsus yeri olan ibtidai sinif müəllimləri Əliisgəndər Cəfərzadə (1875-1941) və Məhəmmədhəsən Əfəndizadə (1886-1918) idi. Bir müddətdən sonra naşir və redaktorluq işini Ə.Cəfərzadə təkbaşına görmüşdür. “Dəbistan”ın ətrafına bir çox ziyalı adamların , məktəb müəllimlərinin toplanması bu mətbu orqanı aydınların tribunasına çevirmişdir.
H.Zərdabi,S.M.Qənizadə,S.S.Axundov, A.Səhhət, M.Hadi kimi görkəmli işıqlı fikir adamlarının “Dəbistan”dakkı çıxışları dərginin əhəmiyyətini xeyli artırmışdır.
M.Ə.Sabir ” Dəbistan”da çıxış etməsə də, onun nəşrinin dayandırılmasından narahatlığını “Molla Nəsrəddin” jurnalının 29 iyul 1907-ci il tarixli 28-ci nömrəsində dərc etdirdiyi “Əlminnətü-lillah ki,”Dəbistan” da qapandı”
şeirində – 7 beytlik qəzəlində özünəməxsus rümuzlarla belə bildirmişdir:
“Meydani-rəqabətdə bizim himmətimizdən
Dəva qapanıb Rüstəmi-dastan da qapandı!
*
Ətfali -vətən qoy bağırıb ölsün acından
Yandı analar sinəsi, püstan da qapandı!
*
Qoy köhnələrin daş ürəyi gül tək açılsın,
Darüzzəfəri-tazəpərəstan da qapandı!
*
Maraqlıdır ki, M.Ə.Sabir bu şeirin dərcindən təxminən bir ay yarım əvvəl – “Molla Nəsrəddin” jurnalının 8 iyun 1907-ci il tarixli 25-ci nömrəsində”Ədəbiyyat” başlığı altında 10 beytlik “…ölübə” rədifli qəzəlini çap etdirmişdir. Məzmun ,
nüktə və rümuzlarına görə bu şeirin də iyunun 4-dən sonra qapadılan “Dəbistan”a aid olmasını düşünmək olar.
Cəlil Məmmədquluzadənin jurnalın elə bu nömrəsində yerləşdirdiyi “Dəbistan” felyetonu da bu ehtimalı gücləndirir. “Dedim-Dedin” şəklində yazılmış bu felyetondan bir hissəni oxucuların diqqətinə çatdırırıq:
“Necədir, dadaş? İndi gəldin mənim sözümə? İndi bu qoca Mollanın qədrini bilərsən.
Bir il bundan qabaq sən başlayırdın “Dəbistan” jurnalı çıxartmağa və məndən məsləhət soruşdun.Yadındadır, mən sənə nə dedim? Yoxsa, yadından çıxıb?
Qoy yadına salım:
Mən sənə dedim “dəli olma”. Sən dedin “yox, “Dəbistan”çıxardacağam”. Mən sənə dedim “başına soyuq dəyib”. Sən dedin, ” yox , çıxadacağam”. Mən sənə dedim ki, “görükür ki, çox puln var”. Sən dedin ki, “yox, çıxardacağam”.
Cəlil Məmməquluzadə redaktorun bu inadkarlığı xatıtlatmaqla, onun düzgün yolda olduğunu oxuculara Ezop manerası ilə başa salmaq istəyirdi. “Qızım, sənə deyirəm, gəlinim , eşit” deyimi burada əsl həqiqəti üzə çıxarır: “Dəbistan” maarif və elm fədailərinin qaranlıq yollarını işıqlandırır.
“Dəbistan” başlığı altında – onun iki həftədə bir dəfə nəşr olunan , millətin tərəqqi və təkamülünə xidmət edən müsəvvər (şəkilli-N.N ) jurnal olduğu bəyan edilmişdir. “Dəbistan” jurnalının əsas materialları məktıb yaşl uşaqların mütaliəsinə, ana dilinin dərindən öyrənilməsinə,müəllimlərin metodiki hazırlığına yönəldilmişdir.
Jurnalın idarəxanəsi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin Bakıda Nikolayev küçəsindəki binasında yerləşirdi.
Jurnalın oxuculara ünvanlanan , ön söz sayıla bilən sütununda “göndərilən yazıların sadə türkcə olmaları təmənna olunur” ifadəsi xüsusilə vurğulanmışdır.
Bu xahiş və göstərişə “Dəbistan”ın , demək olar ki, bütün yazarlarında əməl etmişlər.
Jurnalın üz qabığında üç rəsm əsəri kollaj edilmişdir. Rəsmlərin ikisində rəsm müəllifilərinin adına işarə vardır. Adını hələ aça bilmədiyimiz P.M. və V.S kriptoqramları şəkillərdə ( burada ad və soyadlarının baş hərfi ) aydın görünür. Bu rəssamlardan birinin çəkdiyi şəkillərin birində məscidin önündən keçərək nəvəsini məktəbə aparan nurani bir qoca ilə qoltuğunda dəftəri olan nəvəni görürük.
İkinci şəkildə yeni məktəbə aid atributlar göstərilir. İki rəsmin ortasnda üfüqdən boylanan günəş və onun ərtafa saçdığı şüalar, bu şüaları örtməyə, qarşısını kəsməyə qüdrəti çatmayan buludların təəssürat yaratmağa xidmət edən gürüntüləri verilmişdir.
Jurnalın nömrələrindəki səhifələrin sayı fərqlidir.
Hər səhifə iki sütuna bölünmüş, hər sütunda 30 sətirlik material yerləşdirilmişdir.
“Dəbistan”ın hər nömrəsinin sonunda dərc olunan materiallarin içindəki çətin sözlərin lüğəti verilmişdir.Bu səhifənin müəllifi jurnalın redaktoru Əliisgəndər Cəfərzadə idi . O, imza kimi adını təşkil edən sözlərin baş hərflərindən istifadə edirdi.
“Dəbistan”ın hər ay 8 səhifəlik əlavəsi çıxırdı. Əlavələrdə ayrı-ayrı siniflər üzrə müəllimlərə metodiki göstərişlər verilir, dərs cədvəllərinin tərtibi qaydaları izah olunurdu. Bu cəhətdən “Dəbistan”ın əlavələrdən biri–15 sentyabr 1906-ci ilə aid “Valideynə məxsus vərəqə”si diqqəti cəlb edir.
“Əlavə”dəki materiallardan biri 1906-cil avqust ayının 15-dən ayın axırınadək davam edən “Müəllimlər ictimaisi”ndə( Avqust müşavirələrində -N.N.) edadi ( orta məktəb-N.N.),rüşdiyyə (ibtidai məktəblə orta məktəb arasında olan məktəb ) və dörd illik məktəblər üçün tərtib olunan məramnamələrin çap variantıdır. Siniflər üzrə tərtiç olunmuş məramnamələr valideyn-məktəb münasibətlərinin əlaqələndirməsi baxımından maraqlı görünür.
Oxucuların diqqətini ” Türk dilinin məramnaməsi ” başlıqlı materiallara
yönəldirik:
Birinci sinif
1) Dərsi-şifahiyyə
(yəni ağızdan deyilən dərslər) – bir aydan ay yarıma qədər
2) Əlifba təlimi- martın on beşinə qədər
3) Asan və müxtəsər hekayə və mənzumələr
Yazı dərsləri
1) əczayi-hüruf yazısı ( indiki anlamda – hərflərin hissələr üzrə
yazılma qaydaları -N.N.)
2) hərflər, kəlmələr və mətləblər yazısı
3) şəkil çəkmək
4) imla dərsi ( sövt ilə səs, səda ilə-N.N. )
5) kitab üzündən yazdırma
6) hüsnxətt
Müasir dövrün müəllimləri bu tarixi metodiki məlumatlardan çöx bəhrələnə bilərlər. Bu cəhətdən 3-cü sinif üçün məsləhət görülən “Yazı dərsləri”ni nəzərdən keçirək.
Yazı dərsləri
1) hifzdən yazdırmaq (oxudulmuş mənzumələrdən)
2) imla dərsləri
3) oxudulmuş nəqlli hekayələrin məzmununu yazdırmaq (suallar vasitəsilə və yaxud sualsız )
4) müxtəlif məzmunlarda məktublar inşa etmək
5) məşq və şəkil dərsləri
“Dəbistan”ın reklam xarakterli elanları da bugünkü uşaq mətbuatı orqanları üçün nümunə ola bilər.Burada müxtəlif annotasiyalara , yeni nəşrlərin reklamlarına səxavətlə yer ayrılmışdır. Bu materiallar məktəb tarixi, dərsliklər və lüğətlər haqqında maraqlı xəbərlərlə ilgilidir.
“Rəhbər” -jurnalının reklamına diqqət yetirin:
” Rəhbər”-
Qafqazın və tamam Rusiyanın məişətindən bilümum ( ümumən -N.N.)Rusiya müsəlmanlarının məişətindən bilxüsus ( xüsusilə-N.N.) ədəbiyyatından və üsuli-təlim və tərbiyədən bəhs edən aylıq türk jurnalıdır, həmin sentyabr ayının 20-dən etibarən çıxmağa başlayacaqdır. İl başınacan (1907-ci ilin ibtidasınacan ) abunə qiyməti bir manat 50 qəpikdir. Müştəri olmaq xahiş edənlər ” Dəbistan” jurnalının idarəsinə rücuh etsinlər.
Sahibi-imtiyazı və müdir –Mahmud bəy Mahmudbəyov”.
“Dəbistan”dakı digər bir elan hesab dərsliyi tarixini öyrənmək cəhətindən yadda saxlanılmalıdır.
***Mütəəllimlərə (elm öyrənənlərə-N.N) töhfə ****
Mübtədi şagirdlərə türk lisanında elmi-hesabdan bir töhfəcik. Biri beş şahı ( 25 qəpik ) pul əvəzinə, poçta markası qəbul olunur. Adres: Bakı, maqazin “Hİdayət”- Əliyev.
“Dəbistan” jurnalında klassik ədəbiyyatımızın öyrənilməsinə aid bir çox materialların işıqlandırılması bu mətbu orqanın dərs vəsaiti rolunu oynamasını göstərir. Bu silsilə məqalələrin bir neçəsinin müəllifi Qori şəhərində yerləşən Zaqafqaziya Müəllimlər İnstitutunda müəllim işləyən F.Köçərli idi. İmzası imzalar içində yavaş-yavaş tanınmağa başlayan M.Hadi də “Dəbistan”nı öz şeir və tərcümələri ilə rövnəqləndirirdi.
Jurnalda həyatının son illərini yaşayan Həsən bəy Zərdabinin təbiət mövzusunda yazdığı elmi-populyar yazılardan bu günün biologiya və zoologiya müəllimləri çəkinmədən istifadə edə bilərlər. “Tarixi-təbii” başlıqlı bu yazılarda məktəb yaşlı uşaqların dünyagörüşünün daha mükəmməl şəkildə formalaşdırılmasında istifadə etmək olar.
“Dəbistan” fars sözüdür.Mənası ibtidai məktəb, mədrəsə deməkdir. Bu məktəb mətbu söz vasitəsi ilə digər sahələrin, elm , sənət, mərifət, qanacaq öyrədən təhsil və tərbiyə ocaqlarının əsasını qoydu.
Bu bünövrənin ikinci mərtəbəsi – “Rəhbər” jurnalıdır.
Üçüncü mərtəbə özü bir məktəbdir – “Məktəb”dərgisi.
Bu mərtəbər-uşaq mətbuatımızin mərtəbələri haqqında sonrakı yazılarımızda məlumat verəcəyik.
Dəbistan
Azərbaycan məktəbi dəbistan jurnalı
İstifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısı 1.Axundov Nazim.Azərbaycanda dövri mətbuat.Bakı,1965 2.Əzizov Əbdül.Uşaqların sevimliləri. Bakı,1978. 3.Rüstəmov İzzət.Həsən bəy Zərdabi. Bakı,2012.
4.Sadıqova Sevda Muradxan qızı.”Dəbistan” uşaq jurnalının dili. Bakı, 1998. (f.e.n.almaq üçün yazılmış namizədlik dissertasiyası).
5.Nəsrəddinov Nazim. Azerbaycan çocuk dergisi: “Debistan”. Ankara,Haldun Cezayirlioğlu Koleksiyonu. 08 Ekim 2012-ci il.
6.Nəsrəddinov Nazim. Azərbaycan uşaq mətbuatının daşlı-kəsəkli yolu və yaxud ucalan mərtəbələr. “Olaylar” saytı,08.10.2012-ci il 7.Nəsrəddinov Nazim. Azərbaycan uşaq mətbuatının “Dəbistan”dan başlanan daşlı-kəsəkli yolu və yaxud dərslik səviyyəli jurna”Strategiya.az” 8.Tahir Aydınoğlu. Tarixi qədirbilənlik nümunəsi. “Dəbistan” (1908,N9) toplusunun ərəb əlifbasındantransfoneliterasiya edilmişnəşrinə yazılmış ön söz. Bakı,2012,səh.4-6.9. ARDTA. Fond 309.siyahı 1,saxlama vahidi 584;fond 309,siyahı 1,saxlama vahidi 403.22.12.2012-ci il.10.Nazim Nəsrəddinov.Azərbaycanın türkdilli uşaq mətbuatının Dəbistan dan başlanan daşlı-kəsəkli yolu 11 Mart 2021 Kırımın sesi qəzeti
Ulu Öndər Heydər Əliyevin siyasi fəlsəfəsində “Qarabağnamə”
“Heydər Əliyevin siyasi və dövlət xadimi kimi zəngin fəaliyyəti Azərbaycan xalqının tarixində dövlət idarəçiliyi məktəbinə çevrilib”.
Tarixi həqiqətlər sübut edir ki, Heydər Əliyev siyasət meydanında olmasaydı hələ 60 – cı illərdə Qarabağ ermənilərə verilməliydi. Əgər o, 1969 -cu ildə rəhbər olmasaydı biz erməniləri susdura bilərdikmi? Əsla!!! Sadəcə 7 may 1969-cu il Azərbaycan SSR Ali Sovetində qəbul olunan qərarı yada salmaq əlimizdə bir faktdır.Belə ki, Heydər Əliyevin təbiətcə diribaşlığı və zirəkliyi, cəldliyi, tez münasibətə girməyi, işgüzarlığı, hadisələrə operativ yanaşmağı və sadəliyi bütöv Azərbaycana məlumdur.
1969-cu il 14 iyun tarixindən Azərbaycana rəhbərlik etməyə başlayarkən Heydər Əliyev çox ağır bir mirasa sahib olmuşdu. Həmin illərdə Qarabağda miskinlik hökm sürürdü. Heydər Əliyev hakimiyyətə Azərbaycanın ağır tarixi dövründə gəldi. Onun gördüyü işlər xalqın milli ruhunu özünə qaytardı. Heydər Əliyev ilk günlərdən Azərbaycanda qanunçuluğun qorunması, idarəçiliyin möhkəmləndirilməsi, kadrların tələbkarlığının artırılması işində əhəmiyyətli addımlar atmışdı. Heydər Əliyev 1977 – ci ildə ermənilərin Dağlıq Qarabağ məsələsini yenidən qaldırmaq cəhdinin qarşısını qətiyyətlə aldı. 70-ci illərdə mərkəz, ermənilərin təhriki ilə Kəlbəcər rayonunun perspektivsizliyi bəhanəsi ilə oradan əhalinin köçürülməsi və rayon ərazisinin yaylaq kimi respublikalar arasında bölüşdürülməsi məsələsini qaldırmışdı. Lakin Heydər Əliyevin bölgənin iqtisadiyyatını qısa müddətdə canlandırması mərkəzinin və erməni millətçilərinin niyyətlərini puça çıxardı. Kəlbəcərə “Murov yolu” çəkildi.
Heydər Əliyevin dövründə Dağlıq Qarabağda həyat tədricən yoluna düşmüşdü. Vilayətdə sənayə istehsalı 3 dəfədən çox, kənd təsərrüfatı məhsulu 1,5 dəfə artmış, əhalinin sosial mədəni təminatı xeyli yaxşılaşmışdır. İstisu (Kəlbəcər) Turşsu (Şuşa) turist və kurort işi xalq təsərüffatının ayrılmaz hissəsi kimi müvəffəqiyyətlə həyata keçirilmişdi.
Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərliyinin 1-ci dövründə əhalinin hər 10 min nəfərinə ən yüksək xidmət DQMV-də göstərilmişdir.Turizm və kurort işi əhalinin işi ilə yanaşı, xüsusən gəlirlə təmin olunmasına xidmət etmişdi. Şuşada Molla Pənah Vaqifin türbəsi, Xurşidbanu Natəvanın ev muzeyi Qarabağın memarlığının ən möhtəşəm abidələrinə çevrilmişdir.Liderin Qarabağa sahib çıxmağı erməniləri çox narahat edirdi. Heydər Əliyev quruculuq işləri ilə sübut edirdi ki, Qarabağ türklərindir. Sovet rəhbərliyi vaxtilə Nəriman Nərimanova düşündükləri planın oxşarı olaraq Heydər Əliyevi 1982 – ci ilin dekabrında Sov.İKP.MK – nın Siyasi Bürosuna üzv seçdilər, SSRİ Nazirlər Sovetinin sədrinin I müavini təyin etdilər. Sonra Qarabağı türklərdən qoparmaq üçün planlar həyata keçirdilər. M.Qorbaçov Qarabağı “şahnazaryanlara”, “aqanbekyanlara” söz vermişdi. 1987-ci il Qorbaçovun əsabəsi akademik Abil Aqanbekyan Qarabağın ermənilərə məxsus olduğunu və onlara verilməsini “Humanite” qəzetində təklif verməsi bir daha onun antiazərbaycan siyasətini sübüt edirdi.
M. Qorbaçov Heydər Əliyevin nüfuzuna qarşı gizli, məkirli paxıllıq keçirirdi. M.Qorbaçova “himayədarlıq” edən erməni lobbisi təzyiq göstərirdi. 1987- ci ilin oktyabrında Heydər Əliyev idarəçilikdən uzaqlaşdırıldı. M.Qorbaçovun günahı ucbatından Ermənistanın əli ilə Azərbaycana qarşı təcavüzkar müharibə başladı. Xalq Azərbaycanın üzləşdiyi taleyönlü problemi həll etməyə qadir siyasətçinin Heydər Əliyev olduğunu dərk edərək, onu yenidən respublikaya rəhbər təyin olunmasını arzulayırdı.
1990 -cı il yanavarın 19-dan 20-nə keçən gecə günahsız insan qırğını ilə azərbaycanlılara qarşı faciə törədilərkən Moskvadakı daimi nümayəndəliyə gələn Heydər Əliyev Qorbaçovu “cəllad ”, “qatil” adlandırdı. İmperiya onun Azərbaycana qayıtmasına mane olurdu. Təklənən xalqımıza ümid çırağını Heydər Əliyev yandırdı. 1990 – cı il iyulun 22 -də Heydər Əliyev Naxçıvana gəldi. Respublikada dövlət müstəqilliyi uğrunda mübarizə gedirdi. Vətəndaş müharibəsi şəraitində AXC- Müsavat özü hakimiyyətə Heydər Əliyevi dəvət etdi. 1993 -cü il iyunun 15 – Azərbaycanın müasir dövr tarixinə “Qurtuluş günü” kimi daxil oldu.
Heydər Əliyevin taleyinə Qarabağ yükü həkk olunmuşdur. O, ömrünün sonunadək bu problemi həll etmək üçün əlindən gələni etmişdi.
Azərbaycanın bir çox “Qarabağnamələr” kitabı yazılmışdır. Mən Heydər Əliyevin çıxışları toplusu olan kitabları səhifələyirəm, onun Qarabağ naminə keçirdiyi ictimai – siyasi fəaliyyətinin miqyasını düşünürəm və onu da düşünürəm ki, dünyanın hər nöqtəsində Qarabağdakı dərdlərimizi planetin əsas mövzularından birinə çevirən ilk və yeganə liderimizdir.
Heydər Əliyevin yaratdığı “Qarabağnamə” daha əvəzsiz, daha unikaldır. 30 il nə az, nə çox Qarabağ münaqişəsinin həlli onun işinin tərkib hissəsinə çevrilmişdir.
Azərbaycanın bütövlüyü və toxunulmazlığı çox mühüm həlledici şərtdir.
Müəllif: Gülbəniz ABBASOVA, Bakı, E.Əliyev adına 162 № li tam orta məktəbin tarix müəllimi.
ULU ÖNDƏRİMİZ HEYDƏR ƏLİYEV VƏ AZƏRBAYCAN DİLİ Hər bir insan üçün onun doğulduğu zaman, məkan, onun hansı millətə mənsub olması, onun böyüyüb-boya başa çatdığı, uşaqlığını keçirdiyi yerlər, şahid olduğu hadisələr və s. bu kimi anlayışlar nə qədər önəmlidirsə, onun dil açan kimi söylədiyi sözlərin hansı dilə mənsub olması, yəni onun ana dilinin hansı dil olması da o qədər, hətta ondan da çox önəmlidir. Çünki ana dili məkan, zaman, millət və s. anlayışlardan və məfhumlardan daha da üstün bir anlayışdır. Ona görə ki, insan doğulduğu andan vəfat etdiyi ana qədər söylədiyi bütün sözləri bu dildə söyləyir. Yürütdüyü bütün fikirləri bu dildə irəli sürür, etdiyi bütün çıxışları bu dildə edir. Nə qədər zamanın və zəmanə adamlarının diktəsi ilə məcburiyyətdən soydaşlarımız bu dili danışmağa çətinliklər çəksələr də, yenə də bu dili unutmamışlar və heç bir zaman unutmayacaqlar. Çünki insanlar ana dilində səslənən ana laylasıyla gecə şirin yuxuya dalmış, həmin dildə olan əzizləmələrlə böyümüşlər. Beləliklə, ana dili insan böyüyüb boya-başa çatanda və ondan da sonrakı dövrlərdə insan üçün ən əvəzsiz, tayı-bərabəri olmayan bir inciyə çevrilmişdir. İnsan öz ana dilini heç bir zaman unutmamalı, bu dilin incəliyini, zərifliyini, doğmalığını, şirinliyini qoruyub saxlamalı və hər zaman bu dildə danışıb bu dildə danışdığı üçün də qürur hissi duymalıdır. Eyni ilə hamımızın idealı, xilaskarımız, mühafizəkarımız, əvəzsiz və ölməz liderimiz, yeni, müasir Azərbaycanımızın qurucusu, memarı Ulu öndərimiz Heydər Əlirza oğlu Əliyev kimi! Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev təkcə doğma Azərbaycanına sədaqətlə və şərəflə xidmət etdiyi, rəhbərlik etdiyi uzun illər ərzində yox, ümumiyyətlə, uşaqlığından vəfat etdiyi günə qədər hər zaman ana dilimizə böyük hörmət və məhəbbətlə yanaşmış, onu əzizlərdən də əziz, müqəddəslərdən də müqəddəs bilmişdir. Elə buna görə də məktəbdə oxuduğu zamanlardan dilimizin müdafiəsinə və mühafizəsinə qalxmış, bunu da uğurla yerinə yetirmişdir. Hamımızın bildiyi kimi Ulu öndərimiz dünyaya göz açdığı zaman vətənimiz yadelli işğalçıların caynağında, onların tapdağı altında idi. Vətən torpağımızın göylərində qara buludlar çoxdan cövlan edirdi və etməkdəydi. Yurdumuz basılmış, talan edilmiş, sərvətlərimizə sahib çıxılmış, ölkəmizə başçılıq edən qəhrəman cümhuriyyətçilər sürgün olunmuş və ya şəhid edilmiş, yerinə isə azərbaycanlılarla əlaqəsi belə olmayan, yad bir millətə mənsub olmasından da betər olan siyasətçilər gətirilmişdi. Qanı qanımızdan, canı canımızdan olmayan bu işğalçı qaniçənlər zaman keçdikcə daha çox əhaliyə divan tuturdular. İşğalçıların başlıca məqsədi Azərbaycana öz dilini, öz adət-ənənələrini və öz həyat tərzini unutdurmaq olduğu üçün onlar çox keçmədən öz çirkin, mənfur əməllərini icra etməyə başladılar. Yurdumuzda yad səslər ucalmağa, yad dillər danışılmağa başlandı. Dövlət dilimiz də, dövlət bayramlarımız da bizə yadlaşdırıldı, unutdurulmağa çalışıldı. Xalqa türk oğlu türk olan qəhrəmanları unutdurmaq üçün onların adı verilmiş kəndlər, şəhərlər, küçələr, parklar, xiyabanlar və s. yerlər xalqımızın yurdunu talayıb xanimanını viran qoyan qəsbkarların adları ilə adlandırıldı. Şəhərlərimizin ən tanınmış yerlərində onların bayraqları və heykəlləri ucaldıldı. Azərbaycan dilinə vurulmuş ən böyük zərbə 1937-ci ildə oldu. Doğma dilimizi hər şeydən üstün tutaraq bu dildə yazılar yazan və çap etdirən, yazısına bir yad söz də daxil etməyən, daim haqq-ədalət bağıran səslərimiz, dahi yazıçılarımız, şairlərimiz, eləcə də alimlərimiz və dilçilərimiz repressiya maşınından keçirildi. Onlar təkcə dövlətçiliyimizin yox, həm də adət-ənənələrimizin, mədəniyyətimizin və dilimizin qorunması yolunda verdiyimiz şəhidlərimiz idi. Belə bir mühitdə yaşamaq damarında azərbaycanlı qanı axan, azad düşüncə, azad fikir sahibi olan gənc Heydər Əliyevi hər kəsdən çox narahat edirdi. O, tez bir zamanda dövlət dilimizin Azərbaycan dili olmasını və dilimizin o dövrdəki ölkə rəhbərliyi tərəfindən də qorunmasını arzu edirdi, özü də bu yolda əlindən gələni əsirgəməzdi və əsirgəmirdi də. Gələcəyin gerçəyi bu idi ki, uca Allah dilimizin, adət-ənənələrimizin və mədəniyyətimizin sadiq və mübariz keşikçisi kimi Azərbaycanımıza Heydər Əliyev kimi bir şəxsiyyət vermişdi. Buna görə də Heydər Əliyev hər zaman və hər yerdə ana dilimizi hər şeydən üstün tutmuşdu, tuturdu və bundan sonra da belə olacaqdı. Tale elə gətirdi ki, 1969-cu il gəldi. Mən belə hesab edirəm ki, o il Azərbaycan xalqı üçün ən gözəl illərdən, Azərbaycanımızın tarixinə qızıl hərflərlə həkk edilmiş illərdən biridir. Çünki həmin ilin iyul ayının 14-də Ulu öndərimiz Heydər Əliyev Azərbaycanını özü idarə etməyə başladı. Elə o zamandan yadellilərdən, onları dəstəkləyənlərin əlindən boğaza yığılmış xalqın üzü güldü, könülü fərəhləndi və hər kəs daha səylə öz işinə başlayır, vətəninin, yurdunun sabahına ümidlə baxırdı. Xalqımız axtardığı lideri tapmışdı: bu şəxsiyyət Heydər Əliyev dühası idi! Ulu öndərimizin hakimiyyətə gəlməsi özü bir sensasion hadisə idi. Ona görə ki, Azərbaycanın yeni lideri özündən əvvəlkilər kimi yad bir şəxs deyildi, soyu və kökü ilə köklü-budaqlı Azərbaycan oğlu idi. Vətənpərvər bir ziyalı, kəskin iradəli bir rəhbər, milyonları arxasınca işıqlı sabaha aparmaq bacarığına malik bir öndər olduğu üçün xalq əmin idi ki, Heydər Əliyev sona qədər Azərbaycan üçün çalışacaq və qarşısına qoyduğu məqsədə çatmaq üçün bu müqəddəs yolda yorulmayacaqdı. Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldiyi andan hər bir sahəyə, hər bir mövzuya vaxtını ayırdığı kimi ən çox da zamanını dilimizin qorunması yolunda sərf edirdi. Eyni zamanda xalqın öz qəhrəmanlarını daha dərindən tanıması üçün mədəniyyət sahəsində də yeniliklər edirdi. Misal üçün, gözəl əsərləri ilə dilimizi zənginləşdirən və yad ünsürlərdən qoruyan dahi yazıçılarımıza və şairlərimizə heykəllər, büstlər, məqbərələr ucaldılırdı. Vaqifin məqbərəsi, Cəfər Cabbarlı heykəli, Nəriman Nərimanov heykəli və s. buna əyani misaldır. Nəhayət, Heydər Əliyev hakimiyyətə gələndə yadelli işğalçıların heykəlləri ilə dolu olan şəhərimiz öz övladlarının abidələri ilə nurlanmağa başladı. Türk dilini ədəbi yoluna işıq tutan bir mayak seçmiş dahi ədibimiz Hüseyn Cavidin nəşinin vətəninə gətirilməsi də Heydər Əliyevin bu yolda atdığı ən mühüm addımlardan biri idi. Ulu öndərimizin mədəniyyət sahəsindəki yeniliklərindən biri də bu idi ki, görkəmli ziyalılarımızın və dahi ədiblərimizin yubiley tədbirləri məhz onun başlıca təşəbbüsü ilə keçirilirdi. Heydər Əliyevin hakimiyyətinin ilk dövrlərində atdığı bir addım var ki, bu, onun dilimiz yolunda gördüyü işlərin zirvəsi sayılacaq dərəcədədir. Sözügedən həmin addım dedikdə dövlət dilimizin Azərbaycan dili olaraq qəbul edilməsini nəzərdə tuturam. Belə ki, get-gedə işğalçı planlarını daha da genişləndirən SSRİ hökuməti vahid torpaq siyasəti yürütdüyü kimi vahid dil siyasəti də yürütməyə davam edirdi. Nəticədə Avropanın ortasından başlayıb Uzaq Şərqə qədər uzanan işğal torpaqlarında yaşayan, rusları azlıqda qoyan neçə-neçə millət, etnik qrup və etnos öz dilini unudacaq, rus dilini danışacaqdı. Bizim Azərbaycanımızın 50 ildən çox bir müddətdə dövlət dili rus dili olmuşdu. Beləliklə, indi danışığımızda hiss olunan rus sözləri dilimizə bu yolla daxil olmuş, soxulmuşdu. Bu işğalçı islahat ən çox bizə təsir etdi. Lakin ana dilimizi unutmadıq və unutdura bilmədilər. Çünki Heydər Əliyev kimi bir liderimiz var idi. O, ölkəyə rəhbərlik etdiyi dövrdə dilimizin yayılmasına və inkişaf etməsinə daha çox diqqət, vaxt ayırdı. SSRİ Konstitusiyasında artıq tanınmayan qeyri-rus dilləri ilə bağlı olan maddələr Ulu öndərimizi çox narahat etdi. O, bununla bağlı illərini, aylarını, həftələrini, gecə-gündüzlərini sərf etdi, o vaxtkı dövlət, hökümət başçıları, partiyanın ali rəhbərləri ilə müzakirələr apardı və qəti şəkildə bununla mübarizə aparacağını açıq bildirdi. Nəticədə, 1978-ci ildə Azərbaycan SSR Konstitusiyası yeniləndi və həmin Konstitusiyanın 73-cü maddəsinə sırf Heydər Əliyevin təşəbbüsü və kəskin iradə göstərməsi sayəsində belə bir dəyişiklik olundu: “Azərbaycan SSR-in dövlət dili Azərbaycan dilidir”. Beləliklə, yadelli işğalçılar nə olursa olsun, bizə və Ulu öndərimizə hələ imperiya dövlətinin və siyasi rəhbərlərinin çox güclü, amansız olduqları bir dövrdə belə təsir göstərə bilmədilər, Ulu öndərimizin əsaslı tələbləri qarşısında susdular. Dilimiz öz möhkəmliyini sırf Ulu öndərimizin səyi, bacarığı, mətinliyi, qəhrəmanlığı sayəsində qoruyub saxlaya bildi və əsas qanunla qanuniləşdirildi. Heydər Əliyev Azərbaycanının dayağı olduğu kimi onun dilinin də dayağı idi! Aradan uzun illər keçdi, vətənimizin başı üzərindən çox cənub, şimal, qərb küləkləri əsdi. Yenə də vətənimiz təhlükə qarşısında idi, insanlar ümidsizlik yükü ilə yüklənmişdilər. Təqvimlər 15 iyun 1993-cü il tarixini göstərirdi. Bu dəfə Azərbaycanımızın bir parçası olan, başçısı olduğu gözəl diyarımız Naxçıvanı xilas etdiyi kimi heç tərəddüd etmədən, çəkinmədən, heç bir qorxunu, ölüm təhlükəsini göz önünə almadan Azərbaycanını da xaosdan xilas etməyi özü üçün ən müqəddəs vəzifə bilən Ulu öndər Heydər Əliyev doğma vətəninin paytaxtına qayıtdı. Xalqın gözündə tək xilaskar olan Ulu öndərimiz həmin il yekdilliklə dövlətimizin prezidenti seçildi. İkinci dəfə doğma yurduna sədaqətlə xidmət edən böyük şəxsiyyət olan Heydər Əliyev müstəqilliyimizdən sonra da dilimizin sadiq keşikçisi olduğunu göstərdi, dövlət dilinin yenidən Azərbaycan dili olduğunu təsdiqlədi. O, 1995-ci ilin 12 noyabr tarixində yekdilliklə qəbul edilən, özünün memarı olduğu yeni Konstitusiyamızda da bunu bir daha təsdiqlədi. Ana dilinə həmişə xüsusi diqqətlə yanaşan, dilimizin dərin bilicisi Ulu öndər Heydər Əliyev dövlət dilinin yeni inkişaf dönəmində yaranmış vəziyyəti nəzərə alaraq 2001-ci il iyunun 18-də “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” Fərman imzaladı. O, müstəqillik dövründə ən böyük addımlardan birini 2001-ci ildə atdı. 1 avqust tarixini “Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü” elan etdi. Onun bu addımından sonra hər il 1 avqust tarixi əlamətdarlıq qazandı, hər kəsin sevincli bir günü, dil bayramı oldu. Ulu öndərimiz kağız üzərində qalan əlifba dəyişikliyini reallaşdırdı. Beləliklə, 70 ilə qədər yadelli əlifbasında yazıb-oxuyan körpələr bundan sonra latın qrafikasında yazıb-oxuyacaqdılar. Ulu öndərimiz həmişə olduğu kimi bu dəfə də ana dilimizin saflaşdırılmasına və yad sözlərdən təmizlənməsinə xüsusi diqqət ayırırdı. Ulu öndərimiz ömrünün sonuna qədər Azərbaycana sadiq qaldığı kimi onun dilinə də sadiq qaldı. Vətənimizin xilaskarı onun dilini də xilas etdi! “Dilimiz çox zəngin və ahəngdar dildir, dərin tarixi köklərə malikdir. Şəxsən mən öz ana dilimi çox sevir və bu dildə danışmağımla fəxr edirəm” kəlamını söylədi və bunu əməlində də sübut etdi! Ulu öndərimiz heç bir zaman unudulmayacaq və unutdurulmayacaqdır! Məqaləmi 11 dekabr 2016-cı ildə Ulu öndərimizə həsr etdiyim və “Hərdən uçmaq istəyirəm” adlı şeir kitabımda çap olunmuş “Ulu öndərimiz” adlı şeirimlə bitirmək istəyirəm. ULU ÖNDƏRİMİZ Əziz Ulu öndərim, Bu gün ruhun şad olsun. Sənə sadiq olana, Ürəkdən salam olsun. * * * Sən etdin ölkəmizi, Gözəl,qəşəng gülüstan. Səndən qorxdu,çəkindi, O mənfur ermənistan. * * * Sən gəldin,oldu bayram, Pislər bir başa getdi. Sənin gözəl yolunu, İlhamın davam etdi. * * * Azərbaycanlıları, Hər yerdə birləşdirdin. Ordunu gücləndirdin, Məkkəyə belə getdin. * * * Sən bu gün olmasan da, Əsərlərin yaşayır. Həm çiçəkləndirdiyin, Azərbaycan yaşayır.
Dəbistan
