“”ERMƏNİ BORİSOV” povestini 8 noyabr 2023-cü ildə bitirdim. Yaza-yaza fb-də iki kiçik hissəni paylaşmışdım. Dostlardan gələn reaksiya məni bir az da həvəsləndirmişdi. Odur ki, yekunlaşdıran kimi bir neçə dosta oxuyub münasibət bildirmək üçün göndərdim. İlk reaksiya ŞAHLAR HACIYEVdən gəldi. Dərin təşəkkürümü bildirir, bağrıma basıram.” Əli bəy AZƏRİ
YAZARLAR.AZ ŞAHLAR HACIYEVİN HƏMİN YAZISINI TƏQDİM EDİR:
“ERMƏNİ BORİSOV” haqqında
“Əli müəllim salam.
Povesti belə gec oxuyub reaksiya verməyimi üzürlü hesab edin. Bir az cizəm, mənbəəyə girişi gec tapdım. Sonra da Messencerim müvəqqəti dayandırdılar, qaldı yarımçıq. Şükür ki, öz-özünə açıldı.
Povest haqqında şəxsi münasibətim belədir. Məncə, mövzu elə mürəkkəb tarixi hadisələrdən götürülüb ki, onu ugurla və inandırıcı finala çatdırmaq, izah etmək böyük hünər tələb edir. Əlbəttə, bu mövzuda əsərlər çox yazılıb, bəzilərini oxumuşam. Siyasi ədəbiyyatda, tarx kitabların da idioloji istiqamət üzrə 1988-ci ildən bu yana baş verənlərin izahı, səbəb və nəticəsi artıqlaması ilə öz əksini tapıb. Amma ziddiyyətli, qaranlıq qalan məqamlar da var ki, onun subyektiv təsviri, izahı olmalıdır. Bu da düşür yazıçıların, tədqiqatçıların boynuna. Necə oldu ki, əsrin ən böyük faciələrindən olan Qarabağ müharibəsi “zühur etdi?” O sualın cavabını “Erməni Borisov” povestində tapmaq olar. Bu separatçılıq, ekspansiya öz -özünə, birdən-birə yaranmışdımı? Nədən yaranmışdı? Hansı səbəblər bu işi mürəkkəbləşdirib, Qarbağ müharibəsinə qədər müşayət etmişdi? Bütün bunlar əsərin qəhrəmanı Toğrulun dinamik və maraqlı fəaliyyəti prosesində addım-addım izlənilərək oxucuda münasibət formalaşdırır.
Ermənilərin milliyətçilik azarına tutulmağını ümumu, beynəlmiləl dövlət üçün təhlükə sayan Togrul bu işin tədqiqatına başlayarkən, heç ağlına gəlməyən mürəkkəb və qorxulu tendensiya ilə üzləşir Nəinki Yerevanda və Dilicanda, hətta respublikanın daxılındə olan Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində, Şaumyankənddə, Ermən Borisovada, Stepanakertdə yerli əhalinin erməni dilindən başqa bir dildən istifadə etmədiklərini, Bakını, Gəncəni, hətta bütün dünyanın tanıdığı Nizamını belə tanımadıqlarını, Yerevandan gələn millətçi – şovinistlərin Qrabağın ətəyindən yapışıb ermənilərə bağladığını görüb dəhşətə gəlir. Erməni xislətində olan ələ almaq, gözə girmək, bunun üçün də qadınlarla almaq siyasəti də Toğrulu məqsədindən yayındırmır. O, bu hadisələrin kökündə duran səbəbləri, qüsurları düzəltmək üçün əsil fədailik edir.
Stepanakertdə “Bilik” cəmiyyətinin təhsil işçiləri üçün yığdığı tədbirdə Toğrulun monoloqu əsərin, mən deyərdim ki, leytmotividir. Yerevandan qonaq gəlmiş millətçi ünsürlər Urartunu, Assuriyanı ermənilərin adına yazıb əhalini coşduranda, Toğrul onları düzgün yola qaytarmağa çalışır və buna qismən nail də olur. O, erməni mədəniyyətinin nümünələrindən, erməni klassiklərindən nümunə gətirib Qarabağlı erməninin Nizamini belə tanımadığını, azərbaycan dilini bilmədiyini, Yerevandan gələnlərin tarixi uydurmalarını mədəni bir dildə ifşa edəndə, onları inandıra bilir və iclasda iştirak edənlər mövcud yanaşmaya etiraz edirlər. Heç vaxt Bakıdan gələnlərin onlara həqiqəti belə açıq , inandırıcı çatdırmadığını, onların diqqətdən kənarda qaldığını bildirib, hətta öz başbilənlərini də günahlandırırlar. Bu, məncə yazıçının baş vermiş hadisələrə, tarixi həqiqətə realist yanaşmasədır. Əli bəy səbəb kimi təkcə erməni şovinizmini deyil, həm də o vaxtki Resspublika icra orqanlarının milli məsələdə, dövlət təhlükəsizliyinə zidd olan biganəliyini, siyasi səbatsızlığını da bu məqamda açıb oxucuya göstərir.
Sonda Toğrulun özünün qurbanlıq kimi görünməsi mürəkkəb bir prosesin, faciənin baş verəcəyini göstərir.
Hadisələrin davamı kimi “Hərbi Zəngilan”ı, “Adsız Döyüş”ü götürmək olar. Amma daha dolğun olması üçün “Erməni Borisov”u bir az da uzadıb roman etmək olardı və sanki bunun üçün ayaq yeri var. Toğrulun “işlərə burun soxub” vəzifəliləri incitdiyi povesti bitkin etsə də, sanki 1988-ci ilə qədər izahsz bir nüans qalır. Bu mənim öz düşüncəmdir. Mənim povest haqqinda münasobətim belədir. Maraqlıdır. Zənnimcə, uğrlu olacaq, oxucularını sevindirəcək”.
Hörmətlə:
Şahlar HACIYEV
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
YAZARLAR.AZ
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru