Bu gün “Difai” təşkilatının Şuşa bölməsinin başqanı, tanınmış həkim Əbdül Kərim bəy Mirzə Mustafa bəy oğlu Mehmandarovun doğum günüdür (02.12.1854, Şuşa – 20.12.1929, Şuşa). Ruhuna alqış!
Ana babam, “Molla Nəsrəddin” jurnalında “İstot” təxəllüsü ilə şeirləri çap olunan Nuşirəvan Kərimovun məndə xeyli əlyazması var. Əski əlifba ilə yazıldığından, onları oxuya bilmirdim. AMEA Folklor İnstitutunda Dissertasiya Şurasının iclasından sonra bu haqda dostum, filologiya elmləri doktoru, professor Raqub Kərimova danışdım. Dedi ki, o yazıların fotosunu çəkib mənə göndər. Mən bir şeirin fotosunu çəkib Raqub müəllimə göndərdim. Onun bizim əlifbaya çevirib göndərdiyi bu şeiri oxuyanda qəribə hisslər keçirdim. Mənə elə gəldi ki, ermənlərin vəhşiliyini hələ uşaq vaxtı öz gözləri ilə görən babam elə öz taleyinin ən ağrılı anlarını nəzmə çəkibmiş… Ruhu şad olsun babamın. Raqub müəllimdən Allah razı olsun!
Açıldı iki meydan Axıdıldı qızıl qan. Yatmayıb gecə-gündüz Vuruşdular üzbəüz. Düşmən azğınlaşdıqca, Öz həddini aşdıqca, Quduz canavar kimi Zəhərli şahmar kimi Vurdu, sancdı, dağıtdı, Qanı sel tək axıtdı. Biinsaf azğın yağı Qırıb arvad uşağı Sivirib baş qulağı Nizələrə taxdılar Atəşlərə yaxdılar. O vaxt anam, bir də mən Oturub dincəlmədən Süründük bir talaya Sanki girdik qalaya. Titrəyirdik quş kimi, Susurduq bayquş kimi. Səs uzağa getməsin, Ağlardıq həzin-həzin… Döşəyimiz torpaqdan, Yorğanımız yarpaqdan, Yastığımız oldu daş, Nə bacı var, nə qardaş. Ərşə çıxdı ahımız, Yox bir ümidgahımız. Anam açıb qolların, Arasında onların Məni çəkdi yanına, İsti doldu canına. Gəlir quşların səsi Həzin-həzin nəğməsi. Sipər edib axşamı Uçub gedirdi hamı Elinə, obasına, Yurduna, yuvasına. Yalnız yurdsuz yuvasız Qalanlardan idik biz. Uğuldayanda meşə Biz düşürdük təşvişə. Bəlkə də vəhşi heyvan Hücum edər arxadan. Gəlib dağıdar bizi, Bilən yox yerimizi. O gecəni müxtəsər Yola verincə, səhər Qalmadı tabü-tavan, Hər ikimiz yarımcan. Gecəni başa vurduq, Hesab etdik qurtardıq. Günəşin şüaları Bürüyərkən dağları Ərvağan gəldi bu səs, Qorxudan çəkdik nəfəs. Bu əsnada bir nəfər Əlində iti xəncər Yeridi bizə sari, Rəngim oldu sapsarı. Anam qalxdı ayağa, Yalvardı ki, ay ağa Insaf eylə, rəhmə gəl, Biz yazıqdan götür əl. Gəl məni eylə ağah, Eyləmişik nə günah? Bir bu qədər əziyyət, Verilməsin nəhayət. Insanlığa yararmı? Qisas yerdə qalarmı? Deyincə məzlum arvad, Xəncəri çəkdi cəllad. Kəsdi əmcəklərini, Tulladı hər birini. Axdı, hər yan qızıl qan, Yarpaqlar oldu əlvan. Cırıb köhnə köynəyini, Yamaqlanmış ətəyini Basdım qan axan yerə, Dəsmalımla bir kərə Sarıqladıb birtəhər. Məni boğurdu qəhər. Hıçqırıqla ağladım, Anamı qucaqladım. Əllərim batdı qana, Dedim: -Can, yazıq ana, Sən ölürsən biəcəl, Ölüm mənimdir əvvəl. Anamın dodaqları Baxdım, olub sapsarı. Ağzımı qulağına Tutub dedim: -Can ana! Məni qoyub bu gündə, Bu talanın içində Bəs sən gedirsən hara? Nə edim mən biçara? Qolu qurumuş cəllad Heç zaman olmasın şad. – Deyib nifrin eylədim, Qorxub gizlin eylədim. Hərdən çəkib soyuq ah, Dedim, kömək ol, Allah! Gözüm axtarırdı su, Dildə qaldı bu arzu. Su olmadı bir damla Içməyə ana-bala. Dodaq yandı, dil yandı, Ciyərimiz odlandı. Bu arada arxadan Bir səs gəldi ucadan: Oba azad, el azad, Qələm azad, dil azad. Bu sədaya yuxudan Ayıldı bütün insan. Dağdan, daşdan, meşədən Hər bir güzli guşədən “Ura” səsi ucaldı, Düşməni dərdə saldı. Dalınca bizim ordu Cəbhədə möhkəm durdu. Hər yanda top gurladı, Göydə şimşək parladı. Atəş açıldı hər an Qaçdı ağlar durmadan. Azğın düşmən hər nə var Oldu bütün tari-mar. Hakimiyyət çevrildi, Sovetlərə verildi…
Bahar ağaçları soyunmaya başladığında Karanfiller ağaçlardan birer birer düşmeye başladı
Parlak güneşin acı soğuğu, şeffaf ve narin ateşin uçuşan kıvılcımlarını zifiri kara bir sise dönüştürür.
Bütün kristalleşmiş bulutlar bilinçsizce yere düşer.”
Gerçek anlamını bastıran her söz, bir miktar hüzünle yere akar. Yapraksız dallara konan her serçe, yemyeşil çimenlerin sarıya dönüşünü iç çekerek seyreder.
“Kara nehrin suyu yakut ve kafuru ayrıştırır, akan berrak su kristal parçacıklarına dönüşür.”
Kapalı bir kubbenin altında, göğün altında kızıl, soğuk bir alevin içinde Güneş bir buz parçası gibi yayılırken, “Aralık ayı artık sabahın ilk ışıklarıyla kendine yer açmıştır.”
Kırmızı şarap, horozun kanı gibi doğanın her yetisinden fışkırır.