“HANCARI” (HƏNCARI, HƏNCƏRİ) ÜMUMİŞLƏK SÖZÜNÜN LÜĞƏTİ MƏNASI.
Dilçiliyin leksikasında işlənən sözlər təsnifatca iki hissəyə bölünür:hamı tərəfindən anlaşılan ümumişlək sözlər və yalnız ayrı-ayrı bölgələrdə (dialektlərdə) işlənən sözlər.Dialektdə işlənən azsaylı və ixtisas terminləri ümumişlək olmayan sözlər kimi təsnif olunur.
Bu gün ölkəmizin Qazax, Tovuz, Şəmkir rayonlarında və onlara yaxın ərazilərdə əsasən yaşlı nəsil arasında “HANCARI” sözü işlənməkdədir.İstər elmi, istərsə də xalq etimologiyasında bu söz çox vaxt “necə” kimi mənalanır.Bir çox hallarda “necə” sual cümləsindən fərqli olaraq, hadisənin nə yolla baş verdiyini öyrənməyə yönələn sual kimi də işlənilir.Əsasən düşüncə tərzi kimi adam özü-özünə də bu sualı verir.Bəzən də hal-əhval tutulanda “hancarısan” kimi də işlənilir.
Xalq etimologiyasında da əsassız olaraq “xəncər” sözü kimi məna kəsb etdiyi bildirilir.
Bəs əslində “HANCARI” sözünün etimologiyası haradandır?
“HANCARI” sözü fars dilində olan “həncar” sözündəndir.Mənası: tərz, yol, qayda və s. kimi izah olunur.Demək olarki “üslub” mənasını tamamlayır.”Hancarı” sözünün semantik mənasının “necə” kimi verilməsi aktın yolunu, tərzini öyrənməyə yönəlmiş sual kimi formalaşmışdır.Dilimizdə işlənən çoxsaylı fars mənşəli sözlərdən biridir.”Həncar” sözü dilimizdə ahəng qanununa salınaraq “HANCARI” kimi işlənməkdədir.”Necə və necəsən” sual formaları sözün məntiqi semantikasından dialektləşmiş və müəyyən bölgələrdə işlənməkdədir.
O ki qaldı “həncar” sözünün xalq etimologiyasında “xəncər” kimi mənalanmasına, bu tamamilə doğru olmayan bir etimoloji yanaşmadır.
Əslində “həncər” sözü ərəb dilində “qırtlaq” mənasını bildirir.Ta qədimdən baş kəsilərkən xəncərin qırtlaqdan icra olunması praktik olmuşdur.Qədim slenq kimi də“qırtlatmaq” (başını qırtlaqdan xəncərlə kəsmək) gizli mənada dilimizdə işlənmişdir.Xalq etimologiyasında sözün orfoepik oxşayışı bu mənanın verilməsinə səbəb olmuşdur.Əslində ərəb əlifbasında bu sözlərin orfoqrafik yazılışında “h” hərfinin yazılışı fərqlidir.
Məhz ərəb dilində bu yanaşma sözlərin məna çalarının göstəricisidir.
P.S.Doğrusu “HANCARI” sözü mənim üçün də həmişə sual doğururdu.Bu yazıları yazarkən mən özüm də bu anda öyrənirəm.İnsan ömrü boyu öyrənir.Bəlkə də insan hər şeyi bilsə həyat maraqsız olardı.İnsanı həyata bağlayan tək şey “niyə, necə” sualıdır.Bu sualın cavabı isə elmdədir.Ələlxüsus da dilçilik elmində.Çünki bütün elmlər dilin(nitqin) sayəsində yaranmışdır.
Təşəkkür edirəm.
Müəllif: Həsən ƏLİYEV
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
YAZARLAR.AZ
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru