Caroline Laurent Turunc – одна из самых загадочных поэтов современности. Вещество её поэзии уникально и является ценностью. Строки завораживают неожиданностью, парадоксальномтью, красотой. Строки, словно облака, возникают, клубясь переменчивыми чувствами – в переливах богатых оттенков. Их отличает глубокая пульсация взволнованного сердца. В её поэтических мирах время и пространство меняются местами, открывая космос её Души!
Поэт Caroline Laurent Turunc по своему волшебству извлекает из калейдоскопа Вселенной – клубящиеся новые образы, загадки и пророчества – представления своей души. Сотворяя свою поэзию, она, ежеминутно и ежечасно, вовлекает себя в борьбу за светлые силы; любуется и восхищается таинственным миром. Отстаивая свои взгляды, Caroline восхищает смелостью, твёрдостью и последователностью, утверждая хрупкий мир светлых идей, требующий её надёжности и защиты от тёмного мира.
В стихах поэта таятся непредсказуемые пируэты бытия то бездонные жалобы или горячие восторги, то воскрешение древней памяти или беспамятство коварного безумия зла. Внутренняя радость или печаль автора может иметь неожиданные противоечивые и парадоксальные оттенки.
Древо Поэзии Caroline полно необузданных, но благородных небесных и земных энергий и сил. Это Древо Поэзии прорастает новой листвой и цветёт в блаженстве познания сущности мира, в суровой и борьбе за выживание подлинных чувств и красоты.
От прикосновения к её прекрасным стихам в душе читателя пробуждается заря обновления, зарождается надежда, рассеивается безысходность, расцветает и обновляется уверенность. Раздвигаются границы познания, чувств, реальности, предчувствий. Мир меняется, подстраивается, мимикрирует, двоится, выбирая лучшие варианты Бытия.
С стихах Caroline Laurent Turunc с тобой говорит таинственность мира – прекрасная и тревожная, опасная или – ликующая в радости. Caroline разбудила ауру вселенной, и звенящая аура говорит с тобой всеми тайнами беспредельности о беспредельности тайн музыкой камня, громом тишины, лепетом зари и диалогами цветов, мудростью корней и пророческим сном младенца и волшебным звоном эола и рифмами эфира.
USTACAM Müzəffər ordunun şanlı əsgəri, Ərənlər yurdunun ər övladıyam! Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox, Babəklər yurdunun hürr övladıyam! * * * Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü, Ədalət, həqiqət bağrımda közdü, Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü, Mövlalar yurdunun nur övladıyam! * * * Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm, Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm, Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm, Alovlar yurdunun nar övladıyam! * * * Unutma, şah babam Xətai başdı, Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı, İlham, nə keçilməz sədləri aşdı, İgidlər yurdunun nər övladıyam! * * * Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var, Gen dünya yağıya daim olub dar, Düşmən qarşımızda yenə oldu xar, Aslanlar yurdunun şir övladıyam! * * * Göydən Yer üzünə ərmağan, payam, Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam, Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam, Ozanlar yurdunun sirr övladıyam! * * * Ustacam, vətənim vətən içində, Axıb duruluruq zaman köçündə, Min bir anlamı var, adi “heç”in də, Aqillər yurdunun pir övladıyam! 13.11.2020. Bakı.
8 dekabr tarixində Azərbaycan Milli Kitabxanasında Türk ədəbiyyatının böyük şairlərindən olan Məhməd Akif Ərsoyun “Seçmə şeirlər” kitabının təqdimatı və Azərbaycanın görkəmli mədəniyyət və incəsənət xadimlərinə TÜRKSOY-un “Şərəf” və “TÜRKSOY-un 30 illiyi” medallarının təqdimetmə mərasimi keçirilib.
Əgər sənin bir idarə müdiri ilə işin ola və sən də onun düzəlməyinə çalışasan, onda qardaş, gərək katibə ilə işini bərk tutasan. Çünki qəbul birinci növbədə katibədən başlayır.
İçəri daxil olanda ona ədəb-ərkanla salam ver. Tələsik yox, bir az gözlə, yanında adam çoxdursa, hələ dayan. Çay dəmləyirsə və dırnaqlarını laklayırsa, yenə gözlə. Telefonla danırsa, ümumiyyətlə, varlığını gizlət. Gördün ki, başı azca ayazıdı, gülümsəyərək, hörmət və ehtiramla bir salam ver. Salam “abratını” özünə qayıtsa, gözləməyə dəyər. Onda bir güncdə dayan, guya heç nəyə mane olmursan. Təklif eləsə lap yaxşı, stulların birində otur. Tez oturma , bu, sayğısızlıq olar. Guya burada ayaq üstə dayanmağın özü də gözəldi. Bir az keçəndən sonra otur. Əgər oturmasan, o, deyə bilər ki, çıx bayırda gözlə. İsdi, əgər elədiyi krasvordun bir xanasının cavabını səndən sorusdusa və səndə düz tapdınsa, elə bil ki, yüz faiz səni yuxarıdan tapşırıblar.
Fikir zad- eləmə , ədəb ərkanını gözlə. Katibənin əlindən darağı yerə düşdüsə, o da götürmək üçün əyildisə, hörmət əlaməti olaraq sən də əyil. Çünki müdirlərin açar- kilidləri katibələridir. Möhürlər çox vaxt onlarda olur. Məncə, yaltaqlığın ibtidai forması elə buradan başlayır. Bir sözlə, katibələr müdirlərin kserokopiyasıdır, daha doğrusu, mimikasıdır.
Yaxşı bir idarə müdirinin katibəsi olmaq Bakı Dövlət Universitetinin bərk gedən fakültəsinin birini qırmızı diplomla qurtarmağa bərabərdir, hələ bir ondan artıqdır.
Subaysansa, katibələrin biri ilə evlənə də bilərsən. Niyə də evlənməyəsən? Adətən qızların ən gözəllərini katibə götürürlər. Nə qədər əvvəli katibə olan deputatlar görmüşəm, nə qədər katibə alan oğlanların səsinin yuxarıdan gəldiyini və hətta onun da özünün katibəsi olduğunu bilirəm.
Nə isə…ömrümün çoxu qəbul otaqlarında keçib. Yanında güzgüləri, somavarları, moda jurnalları olan katibələrin hikkəsi, uzun müddət telefonla danışıb qəh-qəhə çəkməsi, sonra naz-qəmzə ilə içəri çay aparması, içəridən gülə-gülə çıxması və deməsi ki, müdir bərk məşğuldur və ya içimizdən bir nəfəri seçib:- sən gözlə- deməsi mənim üçün Əfqanıstan müharibəsində iştirak etməkdən də ağır olub…
Indi də qəbuldayam. Kaş Kabildə olaydım. Əfqanistanın paytaxtınnda. Katibə qəti bir söz dedi. Gəlməyib və olmayacaq. Elə bu zaman katibə içəri daxil olan özü kimi qəşəng bir xanımla çox mehriban görüşdü, o, dedi “Seva”, bu, dedi “Gülya”, yüngülcə qucaqlaşdılar. Dodaqlar asta və usta şəkildə “moç” siqnalı verdi, amma dodaqlar siqnalı havada ifa elədilər. Deyəsən o da ayrı bir idarənin katibəsiydi, kimisə tapşırdı, dedi ki, Baloğlan müəllim özü şəxsən deyir, bu katibə qayıtdı ki, mən Balağlan müəllimin katibi olmuşam- o əlüstü bizə işarə olaraq katibə sözündəki “Ə” sözünü yedi və bu da təbii ki, bizim nəzərimizdən qaçmadı.
İdarənin polis gözətçisi katibə ilə “Mırt” vurur. Bu meribançılığa bizim də ağzımızın suyu axır.
Yanımda iki yaşlı qadın var. Hiss olunurdu ki, biri təcrübəlidir, katibədən gizli kodlarla sözlər soruşurdu, o da bunu havada tuturdu.O biri arvad isə beli adyallı , başı yaylıqlı, dərdli-qəmli dayanıb. Sanki müharibədən bəhs edən qalın bir kitabdı. Qalın kitab olan qadın katibədən xahiş edir ki, Əşrəf müəllimlə görüşmək istəyirəm. Katibə barmaqlarının manükürünü qaşovlayır, heç əhəmiyyət vermir, polisin mənasız sözlərinə hırıldayır. Arvad yenə de¬yir:- bala, başına dönüm, qaçqınam. Katibə aradabir arva¬da bir söz atır:- Tempoli Əşrəf müəllimin qaç¬qın¬ları görməyə gözü yoxdur.
Arvad hisrlənir.
-Bu saat gedərəm küçə telefonunu alaram qulağı¬ma şəxsən Prezidentə özüm deyərəm. Arvad elə bilirdi ki bu keçə telefonları ilə istənilən yerə zəng eləmək olar.
O həmişə küçədəki telefonları ümid yeri kimi saxlayırdı. Bu sözə katibə ilə polis gülməkdən qarınlarını qucaqlayırdılar. Katibə dedi ki, get zəng elə. Mənə elə gəldi ki, arvad bu ümidini də itirdi.
Təcrübəli arvad yaxınlaşdı katibəyə və dedi: -Boynundakı sep ərəbskidir? -Hə, nə bildin?
Mən iyirmi il icra hakimiyyətində katibə işləmi¬şəm. -Bəs indi işləmirsiniz?
Yox, yaşlanan kimi işdən çıxartdılar. Katibənin kefi pozuldu. Yaşlı qadın dedi. -Həftə ərzində harda dincəlirsiniz? -Şənbə, bazar günləri Buzovnaya gedirik, bağa. Lalın dili anası bilər. Yaşlı və cavan katibələr elə danışırdıar ki, elə bil dünya məsələrini həll edirdilər. -Əşrəf müəllim içəridədir, deyərəm keçərsiniz- katibə dedi. Qaçqın qadın küçəyə zəng eləməyə, o biri içəri keçdi. Mən də əllərimi çarpazlayaraq dayandım. Qız da polislə ”Mırt” vurur.
Bir əhvalat yadıma düşür, ev məsələmlə bağlı Xalq şairi Zəlimxan Yaqubla gəldik Səbail icra hakimiyyətinin sabiq başçılarının birini yanına. O vaxt böyük şairimiz Milli Məclisin üzvü idi. Yenə katibə. dırnaqlarını manikürləyir…
Zəlimxan Yaqub məsələni dedi. Katibə içəri keçib Zəlimxan Yaqubun gəldiyini məruzə elədi. Sonra katibə dedi ki, yanında adam var. Zəlimxan da poltosunu və papağını çıxartdıb asılqandan asdı, gözləyərik- dedi. Düz saat yarım keçdi. Axırda katibə dedi, səhər gəlin, zəhmət olmasa, müəllimin əlində vacib işi var, məruzə hazırlayır. Gözünə döndüyüm Zəlimxan Yaqub qapını açıb girdi içəri, görür ki, başçı internetdə şahmat oynayır. Zəlimxan ona bir iki kəlmə adamın yeddinci qatından keçən söz dedi. Düşdü aşağı. Mən də dalınca. Sonra nədənsə qayıdıb katibəyə mən də belə bir söz dedim:
Katibələr yaşlananda işdən çıxarılırlar Gözəlliyin çəzası ağır olur, Xanım hey!
Mənim də gücüm bu sözə çatdı. Zəlimxan Yaqub sonralar deyirdi, qıza yaman dedin ha!
Respublika birinciliyinin U-14 liqasında 1-ci mərhələyə yekun vuruldu
“İrəvan “FK -nun 14 yaşlılardan ibarət komandası yüksək nəticə əldə etməklə azarkeşlərini sevindirdi. Belə ki,yeniyetmələr keçirilən 8 oyundan 4 qələbə ,3 heçə-heçə və 1 məğlubiyyətlə lazımi nəticə əldə edərək 1-ci mərhələni başa vurdu.
Xatırladaq ki, “İrəvan” FK nın 14 yaşlılardan ibarət komandasının yüksək nəticələr əldə etməsində baş məşqçisi Elman Şəfiyevin əməyi böyükdür “İrəvan-FK-nun 14 yaşlılardan ibarət komandasına növbəti mərhələdə uğurlar arzulayırıq
…Əsgər haqqında ballada… Nədir yenə, ümman kimi, çalxalanıb, coşdun, ürək? İçindəki bu təlatüm, bu oyanış de nə demək? Həsrətdənmi, nisgildənmi, Ürək, yenə çağlayırsan? Anasına həsrət qalmış, Körpə kimi, ağlayırsan… İçindədir; ümid adlı, qığılcımın od-alvu, tərslik etmə, dəli könül,
intizara alış, yovu!!! Həqiqətlər qarşısında, Biz gücsüzük, biz heç nəyik, Dinlə məni deyim, ürək, Biz nəçiyik; şan-şöhrətli,
– “hüququndan keçmiş əsgər”, həmdəminə həsrət canıq, bəzən canlı, bəzən cansız, biz “robotuq”, biz “əşyayıq”… Bu torpaqdan yoğrulmuşuq, Bu torpaqdan doğulmuşuq, Yardan əfsəl, anamızın Qulluğuna buyrulmuşuq!!! 15.04.1995. Marağa.
QUCAĞINI GENIŞ AÇ… ( Gizir Pəncəli Teymurova həsr olunur.) Qucağını geniş aç, gəlirəm Ana Torpaq, Çox döymüşdüm qapını, səhər-axşam taq-taraq, Hər gəlirəm deyəndə, əlimdə vardı bayraq, O qutsal əmanətin, ünvanına yetibdi… Sancmışam Sancağımı, rahat gəlirəm indi…
* * * Səhər-axşam deyərdim, bu canım sənə fəda, Nə olur mənə olsun, təki sən görmə qada,
“Komandir yaxşı olsa, ordunu verməz bada”, Komutanım öndədir, gül-çiçək düz yoluna… Sıra ilə gəlirik, yer ver girək qoynuna… * * *
Çox dilək diləmişdim, Bayraq olsun kəfənim, Xəyalım gerçək olub, sevinməsin düşmənim, Dualarım qəbuldu, ağlamasın sevənim, Ana, sən də gözünün qorasını sıxma ha… “Oğul düşmən çəpəri”, qurban gedər torpağa… 12.04.2016. Bakı.
“DÜNYA BİR PƏNCƏRƏDİR…” (Fərid Əhmədovun əziz xatirəsinə ithaf olunur…)
“Dünya bir pəncərədir”, pəncərən olsa, qardaş… De, heç vaxtın oldumu, pəncərədən baxmağa, Bir-iki, tələm-seyrək, boylanmağı saymasaq… Yuxunu görmək üçün vaxt lazımdı yatmağa, O da, Sən də yox idi, işin-gücün çox idi… Çoxunun gözü ackən, Sənin gözün tox idi… * * * Yuxusuz gözündəki bu hüzn nədi, qardaş??? Yeddi ürək lazımdı, baxışına baxmağa, Qəlb adlı əzamızı, qan vurmağı saymasaq… Bizdə ürək nə gəzir, gözümüz yox baxmağa, O ürək Səndə idi, baxışların ox idi… Çoxunun haqqı yoxkən, Sənin haqqın çox idi… * * * “Nə yatdın ki, nə yuxu”, görəsən, əziz qardaş…. Yaradan yaratmışdı, Səni oyaq qalmağa, Ayaqüstü, sırada, göz qırpmağı saymasaq… Yaranmışdın süzməyə, yaranmışdın dalmağa, Düşüncə, dərin ümman, zehin, iti ox idi… Çoxunda beş-beş olan, Səndə biri yox idi…. * * * Damarda coşdu qanın, ürək dözmədi, qardaş… Dizindəki təpərin bəs eylədi qalxmağa, Dostlarının toyunda oynamağı saymasaq, Toy-düyün də görmədin, oturmağa-qalxmağa, Ərgənlənmiş ər idin, bəy otağın yox idi… Çoxu sayın bilmirdi, Sənin biri yox idi… * * * İgid oğlu, ər idin, bilənlər bilir, qardaş… Sənin etdiklərini ehtiyac yox saymağa, Arada qəmli-qəmli bu baxmağı samasaq, Eyibin də yox idi, barmaq ilə saymağa, Yan-yörədə bildiyin, nacis, naqis çox idi… Bilən bilir qardaşım, Sənin mislin yox idi…. 21.01.2018. Bakı.
ŞƏHİD HAQQI (Mübarizlərin ruhu qarşısında borcluyuq…) Hər bir gedən şəhidin haqqı var boynumuzda, Onlara borclu olan bir can var qoynumuzda, Gərəkdir, sırğa ola; qulaqda, eynmizdə, Əgər biz unutsaq da, dövran bunu unutmaz… Bu yara hey su verər, zaman onu qurutmaz… * * * Bu bizim şakərimiz, həp şikarı unutmaq, Boş-boş təsəllilərlə ruhumuzu ovutmaq, Cismimiz oyansa da, layla deyib uyutmaq, Bir gün biz istəsək də, dövran bizi oyatmaz… Biz yatmaq istədikdə, zaman bizi uyutmaz… * * * Bir əsgər kəmərinin toqqasıcan yoxuq biz, İllərdi ki, gözləyir; neçə qışdı, neçə yaz, Deyir: – “Gəl bu şəhidə bir quruca məzar qaz”, Bu qədər bivec ata, yada ki, qardaş olmaz… Vallah, atam-qardaşım bundan vacib iş olmaz… * * * Hər şeyi yükləmişik, Lazım bəyin belinə, Zalım oğlu zalım da qüvvət verib dilinə, Heç kimsə razı olmaz, bir quş səkə gülünə, Bəs bu dağlarda yatan gül balalar kimindi?! Ay – ulduzlu toqqalar, qumqumalar kimindi?! * * * Dəstəklərə yazılı, neçə-neçə adımız, Qundaqlara qazılı, sezilməyən ay-ulduz, Nişan durub, gözləyir; birdən düşər yolumuz, Gəlin, o nişanların gözün yolda qoymayaq… Bu işi, bu gün görək, sabaha saxlamayaq… * * * Bu işin bir yolu var, göstəribdi Mübariz! Torpaq bizim Vətənsə, düşməlidi izimiz. Bəsdir bəhanə etdik, bağlanıbdı yol-iriz. Örnəkdən, ibrət alıb, cümləmiz coşmalıyıq!!! Tikanlı məftilləri bu gün biz aşmalıyıq!!! * * * Dəli bilirlər bizi, doğruldaq adımızı, Dost özün göstərəcək, tanıyaq yadımızı, İllərdir su vermişik, püskürək odumuzu, Belə yaşamaq olmaz, bilməliyik hamımız!!! Mübariz gedən yolu, getməliyik hamımız!!! 03.08.2019 – 19.06.2020. Bakı.
TORPAQ BİZİ GÖZLƏYİR… (Milli Qəhrəman İlqar Mirzəyevin xatirəsinə) Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… Yadıma xırdaca günahım düşdü… Yanında boş yerə tamahım düşdü… * * * Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… “Hazırdır məzarlar”, – eyindən keçir… Yanına gələn yol çiyindən keçir… * * * Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… Bu süslü “otaqlar” xiffət eyləyir… “Daş yastıq yataqlar” minnət eyləyir… * * * Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… Səngər, məzar ortaq bizi gözləyir… Qardaş, Ana torpaq bizi gözləyir… 23.08.2020. – Bakı. (II F.X.)
CAN AY ANA… (Milli Qəhrəman Polad Həşimovun anasına) Can ay Ana, bu baxışda nələr var… Bu baxışda, Poladının ilk dişi, İlk addımı, gülüşü var, yeriş var… Bu baxışdan asılıbdı murazlar… Bu baxışda Poladının ilk beşi, Gülərüzü, şux qaməti, duruş var… * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr yox?! Bu baxışda yoxa çıxıb diləklər, Bu baxışda zaman da yox, məkan da… Bu baxışda itib bütün mizanlar… Bu baxışda dünya çöküb iməklər, Bu baxışda yelkən də yox, sükan da… * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr var… Bu baxışda Poladın ilk rütbəsi, Bu baxışda şərəf də var, şan da var… Bu baxışda fəğan edir arzular, Bu baxışda min vaizin xütbəsi… Al don geymiş qürub da var, dan da var… * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr yox?! Bu baxışda qədər namı ağlayır, Bu baxışda Polad adlı oğul yox… Bu baxışda tükənibdi niyazlar… Bu baxışda kədər qəmi dağlayır, Mum tək yumşaq, polad kimi oğul yox…. * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr var… Bu baxışda Poladının mərdliyi, Ərənliyi, cəsurluğu, qürur var… Baxışının hərarəti dondurar… Bu baxışda fəxarətin sərtliyi, Ağalığı, amirliyi, onur var… * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr yox?! Bu baxışda susub qapı zəngləri, “Polad gəldi”, dur ayağa deyən yox… Bu baxışda od qalayır xəyallar… Bu baxışda itib dünya rəngləri, “Ana” – deyə, şirin-şirin gülən yox… * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr var… Bu baxışda xanım, xatın bir Ana, Sinəsində bağrı çat-çat olan var… Bu baxışdan neçə Ana boylanar… Bu baxışda Nüşabə tək şir Ana, Tomris kimi kükrəyən var, yanan var… 12.01.2021. Bakı.
DAĞLAR (Zaur Ustacın Dağlara xitabən üçüncü şeiri) Tarix səhnəsində yetişdi zaman, Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar! Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi, Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar! * * * Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi, Davadan doğulan ərlər yetişdi, Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi, Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar! * * * Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı, Qoynunda yağılar məskən salmışdı, Canımı sağalmaz bir dərd almışdı, Sayalı qonağın mübarək, dağlar! * * * Xətai qırmadı könül bağını, Nadir unutmadı hicran dağını, İlhamın silahı əzdi yağını, Dəmirdən yumruğun mübarək, dağlar! * * * Qurtuldu yağıdan zənburun, balın, Bir başqa görünür yamacın, yalın, Zirvəndən boylanır şanlı hilalın, Müqəddəs sancağın mübarək, dağlar! * * *
Haqqa nisbət tutub ulu Ələsgər, Andırıb, tanıdıb, bilib pərisgar, Hər səngər məbəddi, pirdi hər əsgər, Şuşa tək ocağın mübarək, dağlar! * * * Ay Ustac, min şükür arzuna yetdin, “Dədə”n gedən yolu, sən də qət etdin, Dolandın dünyanı yurdunda bitdin, Doqquzu zər tuğun mübarək, dağlar! 22.01.2021. Bakı.
O GÜN (Milli Qəhrəman İlqar Mirzəyevin xatirəsinə) Hər şey belə başladı, Gülə-gülə getmişdin… Döndün üzdə təbəssüm, Çöhrənə həkk etmişdin… * * * Tək getmişdin gedəndə, Yüz min olub qayıtdın… Özün getdin yuxuya, Milyonları oyatdın… * * * Hər şey belə başladı, Bütün xalq həmdəm oldu… Cümlə aləm toplandı, Azərbaycan cəm oldu… * * * Yuxudaykən əbədi, Yatmışlara qalx dedin… Vətənin qara dərdin Al boyayıb, ağ etdin… * * * Girib torpaq altına, Çıxartdın üzə nə var… Bir gedişə mat idi, Taxtada tüm fiqurlar… * * * Tarixində satrançın Bəlkə də bu oldu ilk… Qarşısında bir topun, Vəzir olmuşdu fillik… * * *
Hər şey belə başladı, Qonaqların sığmadı O gün həyət-bacana, Məmləkəti çuğladı… * * * Başlanan yol qapından, Şuşayadək uzandı… Vətən oğlun itirdi, Torpağını qazandı… * * * Belə şanlı hekayət, Tarixdə bir, ya iki… Lap başqası varsa da, Möcüzədir bizimki … * * * Bu dastanı qanıyla Yazdı ərlər, ərənlər… Bu kitabın qədrini, Bilir yazmaq bilənlər… 14.07.2021. Bakı.
USTACAM Müzəffər ordunun şanlı əsgəri, Ərənlər yurdunun ər övladıyam! Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox, Babəklər yurdunun hürr övladıyam! * * * Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü, Ədalət, həqiqət bağrımda közdü, Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü, Mövlalar yurdunun nur övladıyam! * * * Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm, Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm, Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm, Alovlar yurdunun nar övladıyam! * * * Unutma, şah babam Xətai başdı, Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı, İlham, nə keçilməz sədləri aşdı, İgidlər yurdunun nər övladıyam! * * * Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var, Gen dünya yağıya daim olub dar, Düşmən qarşımızda yenə oldu xar, Aslanlar yurdunun şir övladıyam! * * * Göydən Yer üzünə ərmağan, payam, Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam, Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam, Ozanlar yurdunun sirr övladıyam! * * * Ustacam, vətənim vətən içində, Axıb duruluruq zaman köçündə, Min bir anlamı var, adi “heç”in də, Aqillər yurdunun pir övladıyam! 13.11.2020. Bakı.
…Əsgər haqqında ballada… Nədir yenə, ümman kimi, çalxalanıb, coşdun, ürək? İçindəki bu təlatüm, bu oyanış de nə demək? Həsrətdənmi, nisgildənmi, Ürək, yenə çağlayırsan? Anasına həsrət qalmış, Körpə kimi, ağlayırsan… İçindədir; ümid adlı, qığılcımın od-alvu, tərslik etmə, dəli könül,
intizara alış, yovu!!! Həqiqətlər qarşısında, Biz gücsüzük, biz heç nəyik, Dinlə məni deyim, ürək, Biz nəçiyik; şan-şöhrətli,
– “hüququndan keçmiş əsgər”, həmdəminə həsrət canıq, bəzən canlı, bəzən cansız, biz “robotuq”, biz “əşyayıq”… Bu torpaqdan yoğrulmuşuq, Bu torpaqdan doğulmuşuq, Yardan əfsəl, anamızın Qulluğuna buyrulmuşuq!!! 15.04.1995. Marağa.
QUCAĞINI GENIŞ AÇ… ( Gizir Pəncəli Teymurova həsr olunur.) Qucağını geniş aç, gəlirəm Ana Torpaq, Çox döymüşdüm qapını, səhər-axşam taq-taraq, Hər gəlirəm deyəndə, əlimdə vardı bayraq, O qutsal əmanətin, ünvanına yetibdi… Sancmışam Sancağımı, rahat gəlirəm indi…
* * * Səhər-axşam deyərdim, bu canım sənə fəda, Nə olur mənə olsun, təki sən görmə qada,
“Komandir yaxşı olsa, ordunu verməz bada”, Komutanım öndədir, gül-çiçək düz yoluna… Sıra ilə gəlirik, yer ver girək qoynuna… * * *
Çox dilək diləmişdim, Bayraq olsun kəfənim, Xəyalım gerçək olub, sevinməsin düşmənim, Dualarım qəbuldu, ağlamasın sevənim, Ana, sən də gözünün qorasını sıxma ha… “Oğul düşmən çəpəri”, qurban gedər torpağa… 12.04.2016. Bakı.
“DÜNYA BİR PƏNCƏRƏDİR…” (Fərid Əhmədovun əziz xatirəsinə ithaf olunur…)
“Dünya bir pəncərədir”, pəncərən olsa, qardaş… De, heç vaxtın oldumu, pəncərədən baxmağa, Bir-iki, tələm-seyrək, boylanmağı saymasaq… Yuxunu görmək üçün vaxt lazımdı yatmağa, O da, Sən də yox idi, işin-gücün çox idi… Çoxunun gözü ackən, Sənin gözün tox idi… * * * Yuxusuz gözündəki bu hüzn nədi, qardaş??? Yeddi ürək lazımdı, baxışına baxmağa, Qəlb adlı əzamızı, qan vurmağı saymasaq… Bizdə ürək nə gəzir, gözümüz yox baxmağa, O ürək Səndə idi, baxışların ox idi… Çoxunun haqqı yoxkən, Sənin haqqın çox idi… * * * “Nə yatdın ki, nə yuxu”, görəsən, əziz qardaş…. Yaradan yaratmışdı, Səni oyaq qalmağa, Ayaqüstü, sırada, göz qırpmağı saymasaq… Yaranmışdın süzməyə, yaranmışdın dalmağa, Düşüncə, dərin ümman, zehin, iti ox idi… Çoxunda beş-beş olan, Səndə biri yox idi…. * * * Damarda coşdu qanın, ürək dözmədi, qardaş… Dizindəki təpərin bəs eylədi qalxmağa, Dostlarının toyunda oynamağı saymasaq, Toy-düyün də görmədin, oturmağa-qalxmağa, Ərgənlənmiş ər idin, bəy otağın yox idi… Çoxu sayın bilmirdi, Sənin biri yox idi… * * * İgid oğlu, ər idin, bilənlər bilir, qardaş… Sənin etdiklərini ehtiyac yox saymağa, Arada qəmli-qəmli bu baxmağı samasaq, Eyibin də yox idi, barmaq ilə saymağa, Yan-yörədə bildiyin, nacis, naqis çox idi… Bilən bilir qardaşım, Sənin mislin yox idi…. 21.01.2018. Bakı.
ŞƏHİD HAQQI (Mübarizlərin ruhu qarşısında borcluyuq…) Hər bir gedən şəhidin haqqı var boynumuzda, Onlara borclu olan bir can var qoynumuzda, Gərəkdir, sırğa ola; qulaqda, eynmizdə, Əgər biz unutsaq da, dövran bunu unutmaz… Bu yara hey su verər, zaman onu qurutmaz… * * * Bu bizim şakərimiz, həp şikarı unutmaq, Boş-boş təsəllilərlə ruhumuzu ovutmaq, Cismimiz oyansa da, layla deyib uyutmaq, Bir gün biz istəsək də, dövran bizi oyatmaz… Biz yatmaq istədikdə, zaman bizi uyutmaz… * * * Bir əsgər kəmərinin toqqasıcan yoxuq biz, İllərdi ki, gözləyir; neçə qışdı, neçə yaz, Deyir: – “Gəl bu şəhidə bir quruca məzar qaz”, Bu qədər bivec ata, yada ki, qardaş olmaz… Vallah, atam-qardaşım bundan vacib iş olmaz… * * * Hər şeyi yükləmişik, Lazım bəyin belinə, Zalım oğlu zalım da qüvvət verib dilinə, Heç kimsə razı olmaz, bir quş səkə gülünə, Bəs bu dağlarda yatan gül balalar kimindi?! Ay – ulduzlu toqqalar, qumqumalar kimindi?! * * * Dəstəklərə yazılı, neçə-neçə adımız, Qundaqlara qazılı, sezilməyən ay-ulduz, Nişan durub, gözləyir; birdən düşər yolumuz, Gəlin, o nişanların gözün yolda qoymayaq… Bu işi, bu gün görək, sabaha saxlamayaq… * * * Bu işin bir yolu var, göstəribdi Mübariz! Torpaq bizim Vətənsə, düşməlidi izimiz. Bəsdir bəhanə etdik, bağlanıbdı yol-iriz. Örnəkdən, ibrət alıb, cümləmiz coşmalıyıq!!! Tikanlı məftilləri bu gün biz aşmalıyıq!!! * * * Dəli bilirlər bizi, doğruldaq adımızı, Dost özün göstərəcək, tanıyaq yadımızı, İllərdir su vermişik, püskürək odumuzu, Belə yaşamaq olmaz, bilməliyik hamımız!!! Mübariz gedən yolu, getməliyik hamımız!!! 03.08.2019 – 19.06.2020. Bakı.
TORPAQ BİZİ GÖZLƏYİR… (Milli Qəhrəman İlqar Mirzəyevin xatirəsinə) Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… Yadıma xırdaca günahım düşdü… Yanında boş yerə tamahım düşdü… * * * Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… “Hazırdır məzarlar”, – eyindən keçir… Yanına gələn yol çiyindən keçir… * * * Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… Bu süslü “otaqlar” xiffət eyləyir… “Daş yastıq yataqlar” minnət eyləyir… * * * Gəlmişəm görüşə yenə də, qardaş! Ayaqlar olmadı sonadək yoldaş… Qollarım qoynumda qurudu bardaş… Səngər, məzar ortaq bizi gözləyir… Qardaş, Ana torpaq bizi gözləyir… 23.08.2020. – Bakı. (II F.X.)
CAN AY ANA… (Milli Qəhrəman Polad Həşimovun anasına) Can ay Ana, bu baxışda nələr var… Bu baxışda, Poladının ilk dişi, İlk addımı, gülüşü var, yeriş var… Bu baxışdan asılıbdı murazlar… Bu baxışda Poladının ilk beşi, Gülərüzü, şux qaməti, duruş var… * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr yox?! Bu baxışda yoxa çıxıb diləklər, Bu baxışda zaman da yox, məkan da… Bu baxışda itib bütün mizanlar… Bu baxışda dünya çöküb iməklər, Bu baxışda yelkən də yox, sükan da… * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr var… Bu baxışda Poladın ilk rütbəsi, Bu baxışda şərəf də var, şan da var… Bu baxışda fəğan edir arzular, Bu baxışda min vaizin xütbəsi… Al don geymiş qürub da var, dan da var… * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr yox?! Bu baxışda qədər namı ağlayır, Bu baxışda Polad adlı oğul yox… Bu baxışda tükənibdi niyazlar… Bu baxışda kədər qəmi dağlayır, Mum tək yumşaq, polad kimi oğul yox…. * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr var… Bu baxışda Poladının mərdliyi, Ərənliyi, cəsurluğu, qürur var… Baxışının hərarəti dondurar… Bu baxışda fəxarətin sərtliyi, Ağalığı, amirliyi, onur var… * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr yox?! Bu baxışda susub qapı zəngləri, “Polad gəldi”, dur ayağa deyən yox… Bu baxışda od qalayır xəyallar… Bu baxışda itib dünya rəngləri, “Ana” – deyə, şirin-şirin gülən yox… * * * Can ay Ana, bu baxışda nələr var… Bu baxışda xanım, xatın bir Ana, Sinəsində bağrı çat-çat olan var… Bu baxışdan neçə Ana boylanar… Bu baxışda Nüşabə tək şir Ana, Tomris kimi kükrəyən var, yanan var… 12.01.2021. Bakı.
DAĞLAR (Zaur Ustacın Dağlara xitabən üçüncü şeiri) Tarix səhnəsində yetişdi zaman, Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar! Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi, Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar! * * * Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi, Davadan doğulan ərlər yetişdi, Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi, Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar! * * * Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı, Qoynunda yağılar məskən salmışdı, Canımı sağalmaz bir dərd almışdı, Sayalı qonağın mübarək, dağlar! * * * Xətai qırmadı könül bağını, Nadir unutmadı hicran dağını, İlhamın silahı əzdi yağını, Dəmirdən yumruğun mübarək, dağlar! * * * Qurtuldu yağıdan zənburun, balın, Bir başqa görünür yamacın, yalın, Zirvəndən boylanır şanlı hilalın, Müqəddəs sancağın mübarək, dağlar! * * *
Haqqa nisbət tutub ulu Ələsgər, Andırıb, tanıdıb, bilib pərisgar, Hər səngər məbəddi, pirdi hər əsgər, Şuşa tək ocağın mübarək, dağlar! * * * Ay Ustac, min şükür arzuna yetdin, “Dədə”n gedən yolu, sən də qət etdin, Dolandın dünyanı yurdunda bitdin, Doqquzu zər tuğun mübarək, dağlar! 22.01.2021. Bakı.
O GÜN (Milli Qəhrəman İlqar Mirzəyevin xatirəsinə) Hər şey belə başladı, Gülə-gülə getmişdin… Döndün üzdə təbəssüm, Çöhrənə həkk etmişdin… * * * Tək getmişdin gedəndə, Yüz min olub qayıtdın… Özün getdin yuxuya, Milyonları oyatdın… * * * Hər şey belə başladı, Bütün xalq həmdəm oldu… Cümlə aləm toplandı, Azərbaycan cəm oldu… * * * Yuxudaykən əbədi, Yatmışlara qalx dedin… Vətənin qara dərdin Al boyayıb, ağ etdin… * * * Girib torpaq altına, Çıxartdın üzə nə var… Bir gedişə mat idi, Taxtada tüm fiqurlar… * * * Tarixində satrançın Bəlkə də bu oldu ilk… Qarşısında bir topun, Vəzir olmuşdu fillik… * * *
Hər şey belə başladı, Qonaqların sığmadı O gün həyət-bacana, Məmləkəti çuğladı… * * * Başlanan yol qapından, Şuşayadək uzandı… Vətən oğlun itirdi, Torpağını qazandı… * * * Belə şanlı hekayət, Tarixdə bir, ya iki… Lap başqası varsa da, Möcüzədir bizimki … * * * Bu dastanı qanıyla Yazdı ərlər, ərənlər… Bu kitabın qədrini, Bilir yazmaq bilənlər… 14.07.2021. Bakı.
USTACAM Müzəffər ordunun şanlı əsgəri, Ərənlər yurdunun ər övladıyam! Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox, Babəklər yurdunun hürr övladıyam! * * * Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü, Ədalət, həqiqət bağrımda közdü, Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü, Mövlalar yurdunun nur övladıyam! * * * Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm, Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm, Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm, Alovlar yurdunun nar övladıyam! * * * Unutma, şah babam Xətai başdı, Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı, İlham, nə keçilməz sədləri aşdı, İgidlər yurdunun nər övladıyam! * * * Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var, Gen dünya yağıya daim olub dar, Düşmən qarşımızda yenə oldu xar, Aslanlar yurdunun şir övladıyam! * * * Göydən Yer üzünə ərmağan, payam, Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam, Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam, Ozanlar yurdunun sirr övladıyam! * * * Ustacam, vətənim vətən içində, Axıb duruluruq zaman köçündə, Min bir anlamı var, adi “heç”in də, Aqillər yurdunun pir övladıyam! 13.11.2020. Bakı.
“Şair şeir-şeir yanır şam kimi, Dünya bu işıqdan tutub dayanır”
Rəhman Babaxanlı həyatı ilə yaradıcılığı bağrıbadaş olan, Xudu müəllimin sözlərilə desək, Vətənin dərdli suallarıyla, zamanın problemləri ilə yaşayan, yəni tərcümeyi-halı Vətənin tərcümeyi-halı olan şairdir.
Qarabağın ağır günlərində “Şuşaya ən çox gedib-gələn şair” (“Yol” qəz., № 14, fevral, “Xalq Ordusu”, №3, 25.02. 1992), Şuşanı son dəfə görən şairdir.
Mənim nəzərimdə Rəhmanın şeirləri əsl sənət əsərləridir. Əsl sənət əsəri isə gözəllikdir. O da axıracan izaha gəlmir. Zaman-zaman ona müraciət edilir və hər dəfə də yeni məna açılır. Onu əbədi estetik gerçəkliyə çevirən də məhz axıracan açılmazlığıdır.
Rəhmanın şeirlərini oxuduqca, hər şeiri bir dəli “Segah nağılı” ilə adamı öz sehrinə salır və əslində, onun haqqında yazmağa mane olur. Bir vaxt ayılırsan ki, vaxt keçir, zaman ötür, özü demişkən, “varağın çoxu ağ qalır”.
Rəhmanın şeirlərini oxuduqca, zərbi-məsəl, atalar sözü səviyyəsində dayanan çoxlu sayda sərrast, diləyatımlı, tutumlu deyimlərlə rastlaşırsan: “Mənim məhəbbətim cavab istəmir”, Ölümün də çarəsi var”, “Ömür ilk sevgiyə qədərmiş”, “Kədər yalan deyir”, Ən nadir incilər ən dərindədir”, “Başdaşından baş nə var”, “Haqqı ha geri at”, “Ürəyim dərd kürəsidir”, “Hər ötən sevgidən bir payız gəlir” və s. Bu deyimlərin hər biri arxasınca dərin hikmət dünyası gətirir. Onların məna dərinliklərinə vardıqca, dilə gətirdikləri məqamdan əvvəli də, sonranı da görürsən, irəlini də, gerini də düşünürsən. Əmin olursan ki, bunlar həyatdır, həyatın SÖZlə ifadə olunmuş düsturları, dünyanı dərk etməyin poetik formasıdır. Bunları araşdırmaq istəyi məni Rəhmanın poeziyası haqqında ümumi filoloji planda çox düşündürdü. Nəhayət, yeni fikirlər və əvvəlki yazılarımız monoqrafiyaya çevrildi.
Rəhman şeirlərinin birində deyir ki, “Dünya “Ol!” sözündən başlayan yoldur”. Deməli, bu yolda ilk olan, yolun başında dayanan SÖZdür. Söz “dünyanın anasıdır”.
Söz möcüzədir, “yoxdan var olan” və yoxdan var yaradan möcüzə, yaranmışlardan “…tamı bərpa edən, insanı və dərk aləmini birləşdirən” möcüzədir.
Bizim Rəhmanla ədəbiyyat haqqında, ədəbiyyatımızın bədii-estetik problemləri barədə söhbətlərimizin kökündə həmişə F.Dostoyevskinin belə bir fikri dayanmışdır: “Sözlə düz dolanmaq lazımdır”, “Bədii əsərlə zarafat eləmək olmaz”. Rəhmanın sözə, şeirə münasibəti son dərəcə ciddidir, ehtiramlıdır, səmimidir. Onun poetik intonasiyası təbiidir. İntonasiyasında səslər dən-dən dənələnir. Hər sözündə torpaq dənəvərliyi, hər şeirində torpaq ətri var. Sözünün sanbalı, möcüzəsi doğma torpağa, el-obaya, dilə bağlılığından gəlir. Amma öncə Allaha bağlılığından. Allahın yerini, torpağın, elin, dilin çəkisini bildiyi kimi sözün də çəkisini bilir, ustadı Füzuli kimi onu candan duyur.
Şeir sirrdir. Bu sirr, Mixail Epşteyn demişkən, “fantastik olanla gerçəyin sərhəddində, onların sezilməyən qarşılıqlı keçidlərində yaranır”. Onu isə Şair yaradır. Əgər Rəhman deyirsə ki, “Şair şeir-şeir yanır şam kimi,/ Dünya bu işıqdan tutub dayanır”, deməli, Dünya – SÖZə sığınır, ŞEİRə, ŞAİRə arxalanır.
Rəhman üçün “Ol!” sözü təzə de
yilən vaxtlarda şeirləri ortada yox idi. Amma dünyaya gəldiyi doğma Ağdamın Üçoğlan kəndinin şeir ətirli ab-havası vardı. Sonradan kəndin şeir ətirli ab-havasını nəzmə çəkən “ağıl dəryası” – yetişdi. O kənd şeirin “geniş düzlər mənzərəsi”ni, mühitini də verdi, onları şeirə çevirəcək şairini də. Onun “Ağıl dəryası” şeiri əvvəldən-axıra bu prosesin tarixçəsidir.
Hər bir sənətkarın şəxsiyyəti əsərlərində özünü məxsusi tərzdə göstərir. F.Solloqub deyir ki, əslində, oxucu üçün yeganə meyar “şairin ümumi mənəvi simasıdır”. Flober isə deyir: ideal sənətkar öz əsərində Tanrı kimi hər yerdə var olmalı, ancaq heç yerdə gözə görünməməlidir. Əsas məsələ müəllifin əsərdə “gözəgörünməz” mövcudluğunun ifadə, forma və prinsiplərini tapmaqdır.
Rəhman Babaxanlının yaradıcılığına bu kontekstdən yanaşanda ilk növbədə qeyd etməliyik ki, dünyaya estetik münasibətdə onun individuallığı (fərdilik) şəksizdir. Bu keyfiyyət isə kənardan izah olunmur. İndividuallıq, A.Losevin hesab etdiyi kimi, ancaq özündən izah olunandır.
Rəhman Babaxanlının hələ sovetlər dövründə, vahid ideologiyanın hamıya və hər şeyə hakim kəsildiyi zamanlarda, yaratdığı yaddaqalan poetik obrazlar, tutarlı deyimləri və onların arxasında dayanan mövqe doğrudan da hünər tələb edirdi. Bu, bir-birini qarşılıqlı şərtləndirən güclü mövqe, istedad, orijinal təb, poetik ehtiras və enerjinin qranit bölünməzliyindən, bu bölün-məzliyə sadiqlikdən gəlirdi. S.Kravçinskinin məşhur bir sözü var: “Terror dəhşətli şeydir. Terrordan daha pis bircə şey var. O da zorakılığa səssiz–səmirsiz dözməkdir”. Zorakılıq isə gücdən deyil, gücsüzlükdən yaranır. Zorakılıq özündə olmayan gücdən başqalarını məhrum etmək cəhdindən başqa bir şey deyil. Əsl güc özünü başqalarına həsr edir. O, yaranışdan əxlaqidir.
Onun hələ 70-80-ci illərdə yazdığı “Səsini içinə salan adamlar”, “İnqilab” və s. şeirləri dediyimizə misaldır.
Onun poeziyasının səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri də bayağı tərənnümçülükdən uzaq olmasıdır. Rəhmanda tərənnüm var, tərənnümçülük yoxdur. Onun poeziyasında həmişə Azərbaycan gerçəkliyi, Vətən, insan, ümumbəşəri dəyərlər tərənnüm edilir. Rəhman sosializm realizminin tələb etdiyi kimi, ideoloji tərənnümçülüyə köklənmiş təsdiqedici pafosa malik şablon ədəbiyyatı yaratmayıb. Böyük Səməd Vurğunun göstərdiyi “hər cürə sözçülükdən, uraçılıqdan, ritorika dediyimiz bataqlıq və çirkabdan təmiz olan bir yol” tutub. Məhz bu mənada tərənnümçü şair olmayıb, tərənnümçü şair deyil.
Tərənnümçülükdə bir seyrçilik və onların doğurduğu müəyyən indifferentlik olur. Rəhman Babaxanlıda indifferentlik yoxdur, çünki onun poeziyasında yaradıcılıq prinsipi kimi birinci yerdə Sintez deyil, hərçənd şeir başdan-başa sintezdir, Analiz (poetik təhlil) gəlir. Analiz dərinliklərə enməkdir və endikcə də təhlil edilənləri zərrə-zərrə yaşamaqdır. Məhz bu dərinliyə endirən Analiz özündə Sintezi də gətirir. Burada indifferentlik mümkünsüzdür.
Digər bir səciyyəvi cəhət: Rəhman Babaxanlı poeziyasının mənbəyi xalqımızın mənəvi dünyası, bu dünyada tarixlər boyu öz əksini tapmış Azərbaycan gerçəkliyi, dövlətimizin, dövlətçiliyimizin taleyidir. O, milli mənəvi dünyamızın parçası olan öz poetik dünyasını, Moruanın dediyi kimi, daha bir “insani dünya” yaratmışdır. Bu yolda Rəhmanın bayağı beynəlmiləlçiliyi də olmayıb. Heç vaxt düşmənə “dayı” deyib şeir qoşmayıb. “Qılınclarla ağız-ağıza dayan” – deyib. Rəhman deyir ki,
Yaddaşı boydadır insan,
Tarixi boydadır ölkə.
Bu böyüklüyü yaşayan və yaşadan Rəhman Babaxanlı işıqlı, nurlu şairdir, şəxsiyyətcə bütöv, daxilən azad sənətkardır. Onun poeziyasının kökündə bir aydınlıq var. Rəhman ulu türk dünyasının genişliyini, əzəmətini, vətəni, torpağı, milləti, dövləti, dövlətçiliyi, insanı, dünyanı və onları Yaradanı sevir. Şeirləri də sevgisindəndir.
Rəhman Babaxanlı şöhrət dalınca qaçan
şair də olmayıb. Şan-şöhrətin hansısa mənəvi qurban tələb etdiyini bilən Rəhman həmişə şan-şöhrətdən qaçıb, mənəviyyatını, şeir, sənət beşiyi olan Azərbaycanımızda öz poetik nəfəsini, orijinallığını saxlayıb.
Rəhman Babaxanlını seçdirən cizgilərdən biri də həssas və səmimi şair olmasıdır. Onun qənaətinə görə, “ən böyük vətəndaşlıq səmimiyyətdir”. Sözünün sanbalı, şeirlərindəki vətən havası istəyinin gücündən, istedadının həssaslığından, təbinin səmimiliyindən qaynaqlanır.
Dostoyevskiyə görə, “çox şeyi bilməmək, amma duymaq olar. Qeyri-iradi, düşünmədən də lap çox şey bilmək olar”. Yəni dahi yazıçı hesab edirdi ki, zənn, güman, öncəduyma, fəhmin işığı – bütövlükdə poetik ehtiras düşünüşü ötüb keçir, çox şeydə onu qabaqlayır.
Rəhman Babaxanlının yaradıcılığına bu yöndən baxanda onun poetik ehtirasının gücünün, fəhminin bugünkü tariximizi qabaqladığı aydın görünür. Qarabağ müharibəsindən xeyli öncə oğulları qurdürəkli olmağa, vətənə oğul olmağa səsləyən Rəhman bunun üçün döyüş meydanı olacağını da, azadlıq yolunda, müharibə meydanında şəhidlik zirvəsinə ucalacaq qurdürəkli oğulları da sanki öncədən görmüşdü. Belə qurdürəkli oğulların adından hələ 1982-ci ildə deyirdi: “Vətən köynəyindən keçirir bizi”.
Bir vaxtlar yel qanadlı ümidləri heyratı, bayatı üstə köklənib uçan, heyratısı da, bayatısı da, ağısı da, muğamı da Qarabağ olan Rəhman Qarabağın ağısını “Bir səsin qarasınca” şeirində (1982) belə demişdi:
Heyratım, bayatım, ağım, muğamım,
Mənim Qarabağım, mənim Ağdamım!
Sənin şikəstəni deyə bilmədim,
O qara sevdanın qara yasında…
Mənim batan səsim bir xəncər kimi
Pas atır qəlbimin tən ortasında…
Bunlar Rəhman Babaxanlıda tarix hissinin gücündəndir. Eliot yazır ki, tarix hissi belə bir həqiqəti nəzərdə tutur – keçmiş nəinki keçməyib, o, indidə davam edir… Zaman xaricində olan bu tarix hissi yazarı ənənəyə qovuşdurmaqla bərabər, onu zamanda öz yerini və öz müasirliyini duymağa məcbur edir. Rəhmanın şair fəhmində keçmiş, indi, gələcək birgədir, bütövdür. Bu fikri Y.Seleznyovun sözlərilə belə dəqiqləşdirmək olar: şair Rəhman Babaxanlı tarixi müasirliyin möhkəm bir düyününə cəmlənmiş kimi hiss edir: bütün keçmiş də, gələcək də buradadır, çörək buğda dənəsində, palıd qozada olduğu kimi.
Şair 1987-ci ildə “İki səhv” şeirində milləti iki amilin məhv edəcəyini deyirdi. Bu amillər özünə qapılıb həvəsdən düşmək və geniş mənada alqı-satqı idi. Bunların hər ikisi səhv idi.
Sonralar xalq mübarizəsi doğrudan da bəzi mənəviyyatsızların əlində siyasi möhtəkirlik alətinə, ulu Vətənimiz kreslo davası səviyyəsində alqı-satqı predmetinə çevrildi. Onlar bir-birini əvəz elədikcə xalq ağlamağa-sıtqımağa məhkum oldu. O ərəfələrdə Laçın – Bakı arasında yollarda Rəhman Babaxanlı millətin taleyini düşünə-düşünə başımıza gələnlərin səbəb-nəticə, təsadüf-zərurət əlaqələrini belə götür-qoy edirdi:
Dedik, başımıza yağan daşların
Çoxu təsadüfdür, azı – zərurət!
Torpaq dilə gəldi: “Axan yaşların
Dadı təsadüfdür, duzu – zərurət!
Müharibə başlandı. Onda keçmişimizə güvəndik, mənəviyyatımıza tapındıq. Gücü orada aradıq, təsəllini orada tapdıq. Güclü mənəviyyatımızla hər şeyi həll etmək istədik. Rəhman demişkən, “başsız başçıların milləti” ağlar günə qaldı.
Hələ Şuşanın süqutundan dörd ay əvvəl bu faciələri görən şair Rəhman Babaxanlı “Şuşada yazılan sonuncu şeir”ində (“Şuşa” qəzeti, 08.01.92) belələrinə kəskin etirazını bildirir, var səsiylə onları vətənin, millətin taleyinə laqeyd olmamağa çağırırdı. Sonra “Zərurət”, “Qəhrəmanlıq”, “Gülürsən”, “Qaçqınlıq”, “Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısına açıq məktub” və s. şeirlərini yazdı.
“Qəhrəmanlıq” şeirinin fonetik tərtibatının, məna yükünə uyğun ritminin və bütövlükdə intonasiyasının kifayət qədər emosional şəkildə ifadə etdiyi niskillərimiz əsərin elə ilk bəndlərindəcə dərhal verilir. Birinci bənd (niskillərimiz) elegiya nəqəratı kimi şeirin sonunda təkrarlanır, şeiri qapadır. Refren forması göz bəbəyi kimi qoruya bilmədiklərimizi sanki bir yerə yığır. Eyni zamanda, şeirdə belə bir seçim də qoyulur:
Ya gərək əzab içində
əziləsən, büzüləsən.
Ya gərək qəzəb içində
səngərlərə düzüləsən.
Rəhman Babaxanlının yaradıcılığında xüsusi seçilən bu məqamı da vurğulamaq istərdik. Bakının küçə və meydanlarını, hər tin, hər döngəsini əcnəbi reklamları bürüyəndə, şəhər reklam yarışına çıxanda Rəhman bu yarışa da Qarabağ müharibəsi prizmasından baxdı – “Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısına açıq məktub”u yazdı. Yazdı ki:
Ancaq düşmənlərin zindanlarında
Yanır Şuşa, Laçın, Kəlbəcər, Ağdam,
Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı yanır…
Zəngilan özünü atır Araza…
Xocalı hər gecə qana boyanır,
Reklamsızdır deyə, gedir güdaza…
Adətən, belə mövzulara həsr edilmiş şeirlər gurultulu çağırışla, hay-həşirə gedib çıxan bir küylə müşayiət olunur. Rəhman Babaxanlıda dərdin ağırlığı bütün gurultulu hay-həşirlərin üstündən basır, onları boğur və dərdimiz özü boyda ağır bir tonda qabarır. Dərdin ağırlığı şeirin ləngərinə dönür. Bu, poetik intonasiyanın təbiiliyindəndir və şeirdə intonasiya əsas rol oynayır. Şeirdə göstərilən dərdlərin üçü də ağırdır – odda yanmaq da, sulara qərq olmaq da, al-qana boyanmaq da. Şair bunları insanlara dərs götürüləsi görk kimi təqdim edir.
Xocalı faciəsindən hələ neçə il əvvəl belə bir dəhşətli hadisənin əlamətlərini “Bir cüt ayaqqabı, bir şüşə benzin…” şeirində göstərən şair yanan on yaşlı mələk qızcığazın poetik heykəlini ucaltmışdı. (Bu barədə “Xalq Ordusu” (1992), “Bizim əsr” (2005) qəzetlərində yazmışdıq).
Millətimiz müharibənin min bir zillətini yaşadı. Bu taleyə biganə olanlara lirik qəhrəmanı deyir:
Gah qaçqın deyirsən, gah da ki, köçkün,
Mənəm taleyikəm, yığvalı küskün!
Demirəm, başımın daşı bu pis gün
Torpağına gəlsin, daşına gəlsin…
Başıma gələnlər başına gəlsin?..
“Qaçqınlıq” şeirinin intonasiyasından da aydın sezilir ki, bu, qarğış deyil, özlərini Allah sayan manqurtlara ünvanlanmış sualdır. Bu sualda qışın oğlan çağı qarlı aşırımlardan ayaqyalın, başıaçıq keçib gəlmiş, öz elindən–obasından, isti yurd-yuvasından didərgin salınmış, onun-bunun küncünə-bucağına qısılmağa vadar edilmiş “yığvalı küskün”, qəlbisınıq soydaşlarımızın naləsi səsləndirilmişdir.
Bu “taleyikəm” zavallılar belə ağır vəziyyətdə də qürurlarını, insanlığı, vətənə, torpağa sevgilərini qoruyub saxlayırlar. Onlar hətta qarğıyanda da daşa-torpağa qıymır, ona ağır söz deməyə dilləri gəlmir, xalq, vətən qədri bilməyənləri qarğıyırlar. Bu, zəngin milli mənəvi keyfiyyətlərimizi bütün tarixi əzəmətilə özündə canlandıran milli xarakterimizin ümumiləşdirilmiş obrazı, mənəviyyatımızın abidəsidir.
Şeirdə sualların ünvanlandığı nakəslər də, təəssüf ki, yad deyildi.
Rəhman Babaxanlı məhz bu mövqedən deyəndə ki, Dərdi açıb–ağartmaq olmur,/ Varağın çoxu ağ qalır – yəqin elə onu nəzərdə tutur ki, dərdi açıb-ağardanda ağı kimi səslənən “Qaçqınlıq” şeirindəkilər ortaya çıxır. Amma varağın ağ qalması da dərddir. Varaq ağ qalanda şair də “öz dərdi ilə baş–başa qalır“ (“Mən sənə dərdimi demərəm daha”), görür – Kiminin dişi ağarır, / Kiminin saçı-saqqalı. Bunun özü də şairə bir dərd olur.
“Baxtabaxt” (1988-ci il) şeirində göstərilən başıdaşlıların diqqətini bir neçə il sonra Xocalı faciəsinə yönəltməyə cəhd edən şair “Gülürsən…” şeirində hamını, “Qəhrəmanlıq” şeirindəki kimi, bir də böyük dilemma qarşısında qoyur. Əslinə qalsa, bu, dilemmadan daha çox antinomiyadır:
Gülmə, sən güldükcə gülürlər bizə!
Gülmə, sənə gülən düşmənlərə bax!
Xocalıdan sonra sifətimizə
Nə gülmək yaraşır, nə də ağlamaq.
Gülün, əsir qıza, əsir oğlana
Gülüş yaraşırsa, buyurun, gülün!
Xocalıdan sonra Azərbaycana
Ya döyüş yaraşır, ya da ki… ölüm…
Rəhman Babaxanlının yaradıcılıq bioqrafiyasına bu qısa nəzər də onun “ümumi mənəvi simasının” saflığını göstərir, onu da göstərir ki, Belinski demişkən, “poeziya həyatın ifadəsidir, daha doğrusu, həyatın özüdür”. Bir də: “həyat poeziyada daha çox həyatdır, nəinki həyatın özündə”. Rəhman öz poeziyasında yaşayır və həmişə yaşayacaq.
Sədi NURİYEV
Filologiya elmləri doktoru, Yazıçılar Birliyinin üzvü
