Azərbaycan müəllimlərinin qurultaylarının tarixini (araşdırma)

XX əsrin əvvəllərində təhsil, müəllim kadrları ilə bağlı məsələlər kəskin bir durumda olarkən bunların həllinə milli birlik kontekstində nail olmaq zərurəti meydana çıxıb. Azərbaycanda maarifçilik cəmiyyət həyatında bir hərəkat olmaqdan çıxaraq siyasi-ictimai və mədəni-sosial bir prosesə çevrilib. Xalqın inkişafını təmin edən dünyəvi təhsil, xalq müəllimi hazırlığı, qadın təhsili, ali təhsil məktəblərinin açılması, təhsilin ana dilində aparılması, dərslik və dərs proqramlarının hazırlanması və sair məsələlər bir qrup ziyalının deyil, bütövlükdə Azərbaycan məkanının (çar Rusiyası tərkibində) müzakirə etməli olduğu milli- tarixi problemə çevrilib. Dövrün müdrik və uzaqgörən ziyalıları, müəllimləri bu problemləri geniş müzakirə edib daha yaxşı yol tapmaq məqsədilə Zaqafqaziya müsəlman müəllimlərinin (Zaqafqaziya miqyasında ) qurultayını keçirmək təşəbbüsünü ortaya atıblar.

1906-cı ilin 15 avqustunda başlanıb 30 avqustda başa çatan Azərbaycan müəllimlərinin I qurultayı ilə bağlı geniş hazırlıq işləri görülüb. Qurultayda Azərbaycan dilində mövcud proqramlar müzakirə olunub yenisinin tərtib edilməsi, müvafiq dərsliklərin hazırlanması, təlimin ana dilində aparılması, kənd müəllimlərinin vəziyyətinin yaxşılaşdırılması kimi məsələlər müzakirə olunub. İlk qurultay Azərbaycan təhsili tarixində mühüm rol oynayıb. Bu qurultayın təşkili və keçirilməsində H.B.Zərdabi, N.Nərimanov, A.Şaiq, S.S.Axundov, F.Ağazadə, F.B.Köçərli böyük fəallıq göstəriblər.
İkinci qurultay 1907-ci il avqustun 25-də öz işinə başlayıb. Qurultayda 1906-cı ildə çağırılan qurultayın tərtib etdiyi proqramlara, Azərbaycan dili və hesab kitablarına, Azərbaycan dilində tədris üsulunun işlənilməsinə və s. məsələlərə baxılıb.
Əvvəlki qurultaylardan fərqli olaraq 1919-cu ilin avqustunda (20 avqust-1 sentyabr) başlayan III qurultay artıq dövlət səviyyəsində keçirilib, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurultayın təşkilinə xüsusi vəsait ayırıb.
Sayca IV qurultay 1925-ci il mayın 25-də öz işinə başlayıb. 250 nəfər nümayəndənin iştirak etdiyi bu ali məclis Şuralar İttifaqının beynəlxalq vəziyyəti, Şura quruluşunda maarif məsələləri, müəllimlərin cəmiyyətdə rolu məsələlərini müzakirə edərək müvafiq qərarlar qəbul edib.
V qurultay 1931-ci il yanvarın 25-də keçirilib. Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri Q.Musabəyov giriş sözü ilə çıxış edib. ASSR Xalq Komissarları Sovetinin sədri D.Bünyadzadənin məruzəsi dinlənilib, kənd müəllimləri üçün əlavə güzəştləri əks etdirən qətnamə qəbul edilib. Qurultay ümumi icbari təhsilin həyata keçirilməsi, savadsızlığın ləğvi barədə məsələlərə xüsusi əhəmiyyət verib.
1946-cı ilin 26 avqustunda başlayan VI qurultay ağır və dəhşətli müharibədən sonra respublika məktəblərində təlim və tərbiyə işlərinin yüksəldilməsi; müəllim hazırlığı və ixtisasının artırılması məsələlərini müzakirə etməyi gündəliyə salıb. Birinci mövzuda Azərbaycan SSR maarif naziri, akademik M.İbrahimov məruzə edib, ümumi icbari təhsil qanununun yerinə yetirilməsi, təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, müəllimlərin ixtisasının təkmilləşdirilməsi, pedaqoji elmin öyrənilməsi, məktəbə rəhbərlik və s. haqqında real vəziyyət təhlil olunub.
1960-cı ilin 14 noyabrında Azərbaycan SSR EA-nın binasında işə başlamış VII qurultayda respublika maarif naziri, professor M.Mehdizadə məktəblərin yenidən qurulmasının ilk yekunlarını təhlil edən məruzəsində “Məktəbin həyatla əlaqəsini möhkəmlətmək və ölkədə xalq maarifi sistemini daha da inkişaf etdirmək haqqında” qərarla bağlı Azərbaycan müəllimlərinin qarşısında duran vəzifələri şərh edib.
1967-ci ilin 26 yanvarında öz işinə başlayan VIII qurultayda Azərbaycan SSR maarif naziri M. Mehdizadənin “Sov.İKP-nin XXIII qurultayının qərarları ilə əlaqədar olaraq Azərbaycan SSR-də ümumtəhsil məktəblərinin işinin daha da yaxşılaşdırılması haqqında” geniş məruzəsi dinlənilib müzakirə olunub.
Azərbaycan SSR müəllimlərinin 18-19 may 1978-ci il tarixlərində Bakıda keçirilən IX qurultayı Sov.İKP MK-nın Siyasi Bürosu üzvlüyünə namizəd, Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyevin geniş nitqi ilə açılıb. Azərbaycanda müvafiq qərarla bağlı görülən işlər və vəzifələr nitqdə şərhini tapıb. “Ümumtəhsil məktəbləri şagirdlərinin təlimini, tərbiyəsini və əməyə hazırlanmasını daha da təkmilləşdirmək haqqında” partiya və hökumət qərarında əksini tapmış vəzifələrlə bağlı geniş məruzə dinlənilib.
1987-ci ilin iyununda indiki Heydər Əliyev sarayında keçirilmiş X qurultayda Azərbaycan SSR maarif naziri, professor K.Rəhimov və Respublika Texniki Peşə Təhsili Komitəsinin sədri H.İsayev məruzə edib, geniş və əhatəli çıxışlarda 1984-cü il təhsil islahatı istiqamətləri ilə bağlı görülən işlərə aydınlıq gətirilib.
Azərbaycan müəllimlərinin XI- XVI qurultayları müstəqillik dövründə keçirilən ali məclislər kimi səciyyəvidir.
XI qurultay 1998-ci il sentyabrın 25-də Heydər Əliyev sarayında keçirilib. 1995 nəfər nümayəndə qeydiyyatdan keçib, ilk dəfə olaraq Azərbaycan müəllimlərinin himni məhz həmin qurultayda səsləndirilib.
Müəllimlərin 2003-cü ilin 4 oktyabrında Heydər Əliyev sarayında keçirilən XII qurultayı ulu öndər Heydər Əliyevin təbrik məktubu ilə açılıb. Qurultayda milli təhsilimizin problemlərindən, qarşıda duran vəzifələrdən söz açılıb. Vurğulanıb ki, böyük siyasətçi, ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında Azərbaycan məktəbi, milli təhsilimiz çox böyük uğurlar qazanıb.
2008-ci il sentyabrın 22-də Azərbaycan müəllimlərinin XIII qurultayı keçirilib. Qurultaydakı çıxışlarda qeyd olunub ki, Azərbaycan təhsili bütün parametrlərdə uğurları ilə dünya miqyaslı təşkilatların diqqətini cəlb edir. Təhsil sistemində qazanılan nailiyyətlərdə ölkə rəhbəri İlham Əliyevin misilsiz xidmətləri olduğu çıxışlarda öz əksini tapıb.
2013-cü il Dekabrın 14-də Heydər Əliyev Mərkəzində Azərbaycan müəllimlərinin XIV qurultayı keçirilib. Azərbaycan Respublikasının ümumi təhsil sistemində 4 min 513 təhsil müəssisəsi, 1 milyon 288 min şagird, 151 min 538 nəfər müəllim heyəti vardır. 2013-2014-cü dərs ilində 137 mindən çox şagird ilk dəfə məktəbə qədəm qoymuşdur.
İlk peşə-ixtisas təhsili pilləsində mövcud olan 108 müəssisədə 29 min 337 nəfər şagird tədris prosesinə cəlb edilmişdir. Orta ixtisas təhsili pilləsində 64 min 116 nəfər tələbə 59 müəssisədə təhsil alır. Hazırda 44 mülki ali təhsil ocağında bakalavr səviyyəsində 136 min 682, magistratura səviyyəsində isə 11 min 245 nəfər təhsilini davam etdirir.
Çıxışlarda, həmçinin, müəllim nüfuzu, idarəetmə, yeni maliyyələşdirmə mexanizminin tətbiqi, səmərəli təhsil mühitinin yaradılması, təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və digər vacib məqamlardan söhbət açılıb. Müzakirələr zamanı müvafiq təkliflər səsləndirilib, qarşıda duran vəzifələrin həllinə dair mülahizələr irəli sürülüb.
Azərbaycan təhsilinin dünyanın qabaqcıl təhsil sistemləri sırasında yer tutması üçün həyata keçiriləcək islahatların yeni mərhələsinin müvafiq hədəflərə çatmağa imkan verəcəyinə əminlik ifadə olunub.
2018-ci il Noyabrın 28-də Bakı Konqres Mərkəzində Azərbaycan müəllimlərinin XV qurultayı keçirilib. Qurultayda “Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiya¬sı”nda müəyyənləşdirilmiş hədəflərə nail olunması istiqamətində əldə edilmiş uğurlar, həyata keçirilmiş tədbir və islahatlar müzakirə olunub, həmçinin təhsil sisteminin qarşısında duran yeni vəzifələr müəyyənləşdirilib.Tədbir çərçivəsində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamları ilə “Əməkdar müəllim” fəxri adı və “Tərəqqi” medalı ilə təltif olunmuş 127 nəfər təhsil işçisinə dövlət təltifləri təqdim edilib. Qurultayda ümumi təhsil, orta ixtisas və peşə təhsili müəssisələrindən 1400-ə yaxın, ali təhsil müəssisələrindən isə 200-dən artıq nümayəndə iştirak edib.
2023-cü il Dekabrın 15-16-sı tarixlərində Bakı Konqres Mərkəzində Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş Azərbaycan müəllimlərinin XVI qurultayı keçirilib. Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş 2023-cü ilin “Heydər Əliyev İli” elan edilməsi ilə bağlı tədbirlər planının icrası ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2023-cü il 24 iyun tarixli Sərəncamı ilə ali təhsilin bakalavriat səviyyəsində əyani formada təhsil alan, təhsildə yüksək nailiyyətləri olan 100 tələbəyə “Heydər Əliyev adına təqaüd” təqdim olunub.
“Böyük fəxr hissi ilə bildiririk ki, Azərbaycan müəllimlərinin XVI qurultayı Ümummilli Lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 100 illiyinə həsr olunmuşdur. Eyni zamanda, müəllimlərin bu ali məclisi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tam bərpa olunması dövründə keçirilən ilk Müəllimlər Qurultayı kimi tarixə düşmüşdür. Bu şanlı tarixi dövr qarşıya yeni imkanlar və vəzifələr qoyur, eləcə də, Azərbaycanın sosial-iqtisadi qüdrətinin artması, təhsil sahəsində davamlı islahatların intensiv xarakter alması, rəqabətli insan kapitalının formalaşması, işğaldan azad edilmiş ərazilərimizdə təhsilin bərpası və inkişafı istiqamətində əhəmiyyətli addımların atılması ilə xarakterizə olunur.
Qurultay Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin təbrik məktubunda öz əksini tapmış konseptual müddəaları, hesabat məruzəsində, məruzə ətrafında çıxışlarda və plenar sessiyalarda irəli sürülən təklifləri nəzərə alaraq, aşağıdakı istiqamətləri əhatə edən qətnaməni qəbul etmişdir:

• Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərində təhsil infrastrukturunun yaradılması və tədris prosesinin müasir standartlara uyğun təşkili işinin davam etdirilməsi;
• təhsil müəssisələrində tərbiyə işinin sistemli təşkili, Ümummilli lider Heydər Əliyev irsinin daha dərindən öyrənilməsi, Azərbaycançılıq ideologiyasının təbliği, Azərbaycan dilinə, ədəbiyyatına, tarixinə, mədəniyyətinə məhəbbət, milli-mənəvi dəyərlərə hörmət hissinin aşılanması, Vətənə sədaqət və vətəndaşlıq mövqeyinin formalaşdırılması;
• ümumi təhsilin məzmununda Vətən müharibəsində “Böyük Zəfər” və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tam bərpa olunması ilə bağlı məlumatların əks etdirilməsi, ali təhsil proqramlarına Qərbi Azərbaycanın tarixi və mədəniyyəti ilə bağlı məzmunun daxil edilməsi və bu ideyaların yetişməkdə olan gənc nəslə aşılanması sahəsində sistemli işin aparılması;
• gələcək süni intellekt və IV Sənaye İnqilabı dövrünün tələblərinə, dünyada təhsilin inkişaf tendensiyalarına uyğun olaraq, ümumi təhsildə fənlərin tədrisinə yeni yanaşmaların tətbiqi ilə bağlı zəruri tədbirlərin görülməsi, bununla əlaqədar dərsliklərin və dərs vəsaitlərinin məzmun baxımından təkmilləşdirilməsi;
• uşaqların erkən yaş dövründən inkişaf etdirilməsinin vacibliyini nəzərə alaraq, məktəbəqədər təhsilin məzmununun təkmilləşdirilməsi, əhatə dairəsinin genişləndirilməsi və müəllim heyətinin peşəkarlığının arıtılması;
• ölkədə ümumi təhsildə səriştəəsaslı məzmunun, nəticəyönlü idarəetmə və maliyyələşmənin tətbiqi, təmayüllərin əhatə dairəsinin genişləndirilməsi və infrastrukturun müasirləşdirilməsi nəticəsində təhsil üzrə beynəlxalq qiymətləndirmələrdə ölkənin nəticələrinin yüksəldilməsi;
• təhsilin bütün səviyyələrində təhsilalanlara rəqəmsal bacarıqların aşılanması, təhsil müəssisələrində İKT əsaslı infrastrukturun inkişaf etdirilməsi, tədris prosesində və idarəetmədə İKT-nin tətbiqinin və STEAM-əsaslı tədrisin əhatə dairəsinin genişləndirilməsi vasitəsi ilə təhsilin keyfiyyətinin artırılması;
• təhsilin keyfiyyət səviyyəsinin yüksəldilməsi məqsədilə müəllimlərin peşəkar inkişafı sisteminin təkmilləşdirilməsi, müəllim fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi və diferensial əməkhaqqı sisteminin tətbiqi üzrə fəaliyyətlərin davam etdirilməsi;
• əmək bazarının tələbələrinə uyğun olaraq, peşə təhsilinin əhatə dairəsinin və keyfiyyətinin artırılması, peşə təhsili sistemində maliyyələşmə və idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi, təhsilverənlərin və idarəetmə heyətinin peşəkarlıq səviyyəsinin artırılması;
• ali təhsilin məzmununda əmək bazarının tələblərinin nəzərə alınması, rəqabətli maliyyələşmə və idarəetmə mexanizmlərinin yaradılması ilə ali təhsilin əlçatanlığının artırılması, müasir təfəkkürlü gənclərin elmi araşdırmalara cəlb edilməsi, elm və təhsilin inteqrasiyası sahəsində tədbirlərin davam etdirilməsi;
• bütün təhsil pillələri üzrə sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin inklüziv təhsilininin təşkili mexanizminin yaradılması və tətbiqi;
• istedadlı uşaq və gənclərin aşkara çıxarılması və inkişafı üzrə işin səmərəliliyinin artırılması, fənn olimpiadaları və bilik yarışları sahəsində qazanılan uğurların davamlılığının təmin edilməsi, istedadlı uşaq və gənclərin inkişafına nail olunması;
  Qurultay böyük inam və nikbinliklə bəyan edir ki, elm və təhsil işçiləri əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş milli təhsil quruculuğu prosesini Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə uğurla davam və inkişaf etdirəcək, müasir dövrün çağırışlarına, müəyyən olunmuş strateji hədəflərə və ölkəmizin inkişaf konsepsiyasına uyğun olaraq, növbəti illərdə Azərbaycan təhsili keyfiyyət göstəricilərinə, əhatəliliyinə və rəqabətqabiliyyətliliyinə görə aparıcı təhsil sistemlərindən birinə çevriləcək”.
  Azərbaycan müəllimlərinin ilk qurultayı 1906-cı ildə keçirilib. Qurultay ənənəvi olaraq 5 ildən bir keçirilir. Müstəqillik dövründə Azərbaycan müəllimlərinin 6 qurultayı keçirilib. Bu il keçirilən qurultay Azərbaycan müəllimlərinin sayca 16-cı, müstəqillik dövründə 6-cı qurultayıdır.

Müəllif: Mehman İsmayılov 

.

YAZARLAR.AZ NOYABR – SEÇMƏLƏR
“Yazarlar” jurnalı

“YAZARLAR” – SİFARİŞ ET

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

ZAUR  USTACIN  YAZILARI

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“XƏZAN” JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

İslam Sadıq -70

“Yazarlar” İslam Sadığı təbrik edir, yeni-yeni nailiyyətlər arzulayır! Məlumatı oxuyan hər kəs dəvətlidir. Sizi gözləyəcəyik! Mütləq gəlin. Maraqlı olacaq. Oxu! :

İSLAM SADIĞIN YARADICILIĞI VƏ FOLKLOR

Çağdaş poeziyamızda öz dəst-xətti ilə seçilən şairlərimizdən biri də İslam Sadıqdır. O, öz üslubuna və mövzuya yanaşma fərdiliyinə, şeirlərindəki ahəngliliyə, həzinliyə görə seçilən şairlərimizdəndir. 16 oktyabr 1953-cü ildə Tovuz rayonunun Samanlıq kəndində ziyalı ailəsində gələcəyin şairi dünyaya göz açır. Doğulub boya-başa çatdığı bölgə saza-sözə və şeirə yüksək qiymət verən bölgələrimizdən biridir. İslam Sadıq sazın və sözün yurd saldığı bir bölgədə boya-başa çatdığı üçün onun qanında, canında sazın və sözün təsiri olduqca böyükdür. İslam Sadıq lirik şairdir. Əlinə qələm aldığı ilk günlərdən şeirlərinə həzin, kövrək duyğular hakim kəsilib. Onun lirik məni yaşadığı mühitə, cəmiyyətdə baş verən mənfi hallara, ikiüzlülüyə, yaltaqlığa qarşı da susmur, sözünü deyir, üstəlik də cəsarətlə, qorxu-hürkü bilmədən deyir. İçini göynədən bu duyğular qəlbindən süzülüb şeirlərinə hopur. Şairin yaltaqlığa qarşı yazdığı “Yaltaq oğlanları sevməyin, qızlar” şeirindən bir bəndə fikir verin:

Gözündə mələk var – gözünə baxın,

Üzündə ələk var – üzünə baxın,

Sözündə kələk var – sözünə baxın,

Yaltaq oğlanları sevməyin, qızlar!

İslam Sadıq ədəbiyyata xalq şeirinin, aşıq poeziyasının içindən çıxıb gəlib. Hələ şeir yazmadığı vaxtlardan öncə onun ruhu saz havalarıyla qidalanıb. Onun istisinə qızındığı ocağın közü, suyundan içdiyi bulağın gözü saz üstündə köklənmişdi. Özünün beşiyi başından saz asılmışdı. Saz havası üstündə böyümək özü bir aləmdi. Çünki o sazda Dədə Qorqudun, Koroğlunun nəfəsi vardır. Şairin “Tökülübdü” rədifli gəraylısının ərişi-arğacı büsbütün aşıq şeirini yada salır. Adam istər-istəməz onu bir şairin yazdığını yox, ustad bir aşığın düzüb-qoşduğunu düşünür. Sözlər zərgər dəqiqliyi ilə seçilib, inci kimi ipə-sapa düzülüb. Dil gözəl, axıcılıq yerində, misraların da hamısı arı şanı kimi doludu:

Dağlar başı hələ qardı,

Ətəyinə yaz tökülüb.

Simlərini sındırmışam.

Pərdə – pərdə saz tökülüb.

Üzü məndən elə dönüb,

Bir qayıtmaz yelə dönüb,

Göz yaşlarım gölə dönüb,

Yenə deyir az tökülüb.

İslam Sadıq, dur keçibdi,

Yeli yolda yor, keçibdi.

Vallah burdan yar keçibdi

Yola, izə naz tökülüb.

İslam Sadığın “Ocağı közündən tanıyıram” kitabına ön söz yazmış Vaqif Yusifli bu gəraylı haqqında deyir: “Vallah, burdan yar keçibdi, Yola, izə naz tökülüb” – elə bil Aşıq Ələsgərin, Dədə Şəmşirin qələmindən süzülüb bu misralar. Amma yox! Bunlar ustad dədələrə “mən sizin varisinizəm” deyə bilən çağdaş aşıq-ozan təfəkkürlü şairimizindir-İslam Sadığındır”. Vaqif Yusifli doğru deyir. İslam Sadığın “Tökülübdü” gəraylısını Aşıq Ələsgərin, Dədə Şəmşirin gəraylıları ilə qarışıq salmaq olar. Bu, İslam Sadığın şair kimi böyüklüyünün təsdiqidir. İslam Sadıq dövrümüzün gözəl şairlərindən biridi. O öz duyğularını, hisslərini qələmə alır. Gördüklərini və ürəyindən keçənləri yazır. Şairin yaradıcılığında türkçülüyə aid şeirlərə tez-tez rast gəlinir. “Dünyanı gülə bələyən əsgər” adlı şeirini şair Quzey Kıbrısda səfərdə olarkən yazmışdır. Bu şeirində şair türk gücünün yenilməz bir qüvvə olduğunu vurğulayır. Şeirin bircə bəndini misal gətirmək bəs eləyir:

Yatıb yasdan toya, toydan yasatan,

Mənim qılıncımdı qında pas atan.

Buğasan – Buğacam, divsən- Basatam,

Mən bir türk oğluyam,

Türk əsgəriyəm!

Şair bu bənddə maraqlı bir məsələyə toxunmuşdur. “Buğasan-Buğacam, divsən-Basatam” misrasının fəlsəfi tutumu və buradakı tarixiliklə yanaşı, qarşılaşdırmanın özü təzədir və İslam Sadığa məxsusdur. Bu misra Azərbaycanın şah əsəri sayılan və mən belə deyərdim ki, “ədəbi bir məktəb” rolunu oynayan “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanından süzülüb gəlir. “Dədə Qorqud” dastanından bilirik ki, türklər hər igidə ad vermirdilər. Həmin igid mütləq qəhrəmanlıq göstərməliydi və yalnız ondan sonra Dədə Qorqud ona ad verirdi. İstər Basat olsun, istərsə də Buğac, hər ikisi igidlik göstərdiyinə görə ad qazanmışdır. Dədə Qorqud Buğac buğanı öldürdürdüyünə görə ona Buğac, Oğuz elinə düşmən kəsilən Təpəgözü öldürüb Oğuz elini bu bəladan qurtardığına görə, Basata Basat adı qoymuşdur. Şair burada demək istəyir ki, düşmən buğa da olsa, onun qabağında Buğac kimi türk əsgəri var. Düşmən Təpəgöz də olsa, Oğuzun adlı-sanlı igidlərinə qan da qusdursa, bir gün qabağında Basat kimi türk əsgərini görəcək. Burada şair türk əsgərinin kim olduğunu çox gözəl ifadə etmişdir. Düşmən-Buğa-Təpəgöz və Türk əsgəri-Buğac-Basat paralelləri şairin uğurlu tapıntılarıdır. Bunlar onu deməyə əsas verir ki, İslam Sadıq şifahi xalq ədəbiyyatına yaxşı bələddir. İstər şair olsun, istərsə də yazıçı hər biri şifahi xalq ədəbiyyatını yaxşı bilməlidir. Çünki şifahi xalq ədəbiyyatı xalqımızın düşüncəsinin məhsuludu, onlarda ulu babalarımızın nəsihətləri, nəfəsləri yaşamaqdadır. İslam Sadıq şeirlərində çoxlu folklor motivlərindən istifadə etmişdir. Məsələn, onun “Üzün məndən, niyə döndü” şeiri “Koroğlu” dastanının motivləri əsasında düzülüb-qoşulmuşdur. Koroğlunun dəliləri ondan inciyirlər, bu zaman Nigar da Koroğludan üz döndərir. Bu, Koroğlunu coşdurur, sazı bağrına basıb deyir:

Ala gözlü Nigar xanım,

Üzün məndən niyə döndü?

Sənə qurban şirin canım,

Üzün məndən niyə döndü?

İslam Sadığın “Üzün məndən, niyə döndü” şeiri Koroğlunun eyni adlı gəraylısının notları üstündə köklənmişdir:

Ay könlümün yarı nigar

Üzün məndən niyə döndü?

Belə sevməz yarını yar,

Üzün məndən niyə döndü?

Bizi qoşa görən oldu,

Sirrimizi bilən oldu.

Aramıza girən oldu,

Üzün məndən niyə döndü?

Niyə susub deynən dilin,

İslam Sadıq deyən dilin.

Daşa dönüb eynən dilin,

Üzün məndən niyə döndü?

Elə şeylər var ki, yada düşəndə onlar insanı keçmişə aparır. Keçmiş də iki cür olur: birincisi xoş günlərlə dolu keçmiş, ikincisi də hər ili, hər ayı, hər günü, hər saatı, hər dəqiqəsi, hər saniyyəsi əzab və iztirablarla dolu keçmiş. İslam Sadığın “Xarı bulbul” adlı şeiri həmin acı keçmişi xatırladır. “Xarı bulbul” yalnız Qarabağda-Şuşada bitən bir güldü. Düşmən tapdağında olan Qarabağın bağrı qara olduğu kimi “Xarı bulbul”ün də bağrı qanla dolmuşdur. Bu şeirdə şairin həm poetik duyumunun gücünü, həm də sözü demək bacarığını, ustalığını aydın görürük:

Min sığal vururdu orda özünə,

Gecələr gülürdü ay da üzünə.

Mehrini salmışdı Cıdır düzünə,

Eşqini qayaya, daşa yazmışdı.

Həsrətdən köksü də sarı bülbülün,

Bilmədim kimiymiş yarı bülbülün?

Tanrı taleyini Xarı bülbülün

Şuşada Şuşayla qoşa yazmışdı.

Soyuqdan qorudum, yeldən qorudum,

Yağışdan qorudum, seldən qorudum.

Tikandan qorudum, güldən qorudum,

Yenə də əlimdən haşa yazmışdı.

İlk eşqi Şuşada qalan yarpaqlar,

Burda yalan oldu, yalan yarpaqlar.

Qovrula – qovrula solan yarpaqlar

Yan- yana düzülüb Şuşa yazmışdı.

Şair bu şeirdə Şuşanın taleyini Xarı bülbülün yarpaqlarının Bakıda qovrula-qovrula solmasına bənzətmişdir. Şuşanı görən də ağlayır, görməyən də. Görən ona görə ağlayır ki, gözündən nur, torpağından torpaq əskildi.

Görməyən də gözəlliyi ilə göz oxşayan o yerləri görmədiyi üçün ağlayır.

İslam Sadıq həm şair, həm folklorşunas, həm də müəllimdi. Ömrünün müdriklik çağlarını yaşayır. Ona görə şeirləri aforizmlərlə çox zəngindir:

Hər insan köçündə bir qorxu da var,

Hər qapı keçəndə bir sorğu da var.

***

Biri şərə qaçır, biri də şərdən,

Şərin də içində xeyir var hərdən.

***

Ovçununku ovu göz alıncadı,

Ocağınkı odun köz alınmcadı.

Aforizm yaratmaq hər kəsə və ya hər şairə nəsib olmur. Burada zəka və şairin lüğət fondunun zənginliyi şərtdir.

İslam Sadığın Azərbaycan bayrağına yazdığı şeirdə neçə-neçə igidlərimizin öz qanları ilə üç rəngli bayrağımıza boya çəkərək onu daha da ucaltdıqlarını görürük:

Çoxu soya, kökə çəkdi,

Qılıncını suya çəkdi.

Al qanından boya çəkdi

Azərbaycan bayrağına.

Neçə illərdi ki, düşmən əsarəti altında qalan torpaqlarımız Şuşa, Laçın, Qarabağ, Kəlbəcər üç rəngli bayrağımıza həsrətlə baxır:

Qollarımı açın, açın,

Yollarımdan qaçın, qaçın.

Həsrət çəkir Şuşa, Laçın

Azərbaycan bayrağına.

Şuşa, Laçın Azərbaycan bayrağına həsrətlə baxdığı kimi, bütün Azərbaycan da Şuşaya, Laçına, Kəlbəcərə, Qarabağa ana öz övladına həsrətlə baxdığı kimi baxır.

İslam Sadıq öz şeirlərində dastan qəhrəmanlarını, onların mərdliyini, igidliyini, namusunu dönə-dönə xatırlayır. Buna görə də yalançı, hiyləgər adamları “Həmzələşən dünya” adlı şeirində kəskin tənqid hədəfinə tutmuşdur.

Soruşma bu əməl, bu iş kimindi,

Həmzədən törəyən yüz- yüz, min- mindi.

Hər gün yüz on uşaq doğulur indi,

Yüzü həmzələşir, yüzü, Koroğlu!

Həmzə kimi hiyləgər adamlar Koroğlu kimi mərd adamları aldatmaqla dünyanı gözdən salırlar. Həmzə kimilərdən törəyənlər elə həmzələr olur.

Dünən “Cəngi”, “Misri” çalan dünyanın,

Nəfəsi yalandı, yalan dünyanın.

Keçəl həmzələrə qalan dünyanın

Özü həmzələşir, özü, Koroğlu!

Elə bir zaman varıydi ki, biləyin gücü basılmaz bir güc idi . “Koroğlu” və “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarında biz qol gücünün nə qədər əhəmiyyətli olduğunu görürük. “Cəngi”, “Misri” çalan dünya bu gün namərdlər qarşısında böynu bükük qalıb. Bu dünya nə qədər keçəl həmzələrlə doludu, çətin haqq öz yerini tapsın.

“Koroğlu” havası üstündə yazılmış “Qalmışıq” şeirində İslam Sadıq qeyd edir ki, dünən bizim qarşımızda ikiqat olan düşmənlərimizin qarşısında bu gün biz boynubükük qalmışıq.

Sazla qoşa Misri qılınc dinəndə…

Elə bilmə hər şey qaldı dünəndə.

Bizə boyun əyənlərin önündə

Boynumuzu bura- bura qalmışıq.

“Sazla qoşa Misri qılınc dinəndə” deyərkən şair Koroğluya işarə edir. Koroğlu döyüşdə qılıncla yanaşı, sazla da döyüşürdü. Qılınc bədəni doğrayırdısa, söz də düşməni mənən parçalayırdı. Çox təəssüf hissi ilə qeyd edirik ki, bu gün nə sözün dəyəri var, nə də ki qol gücünün. Bu dünya zalımlar dünyasıdı.

İslam Sadığın yaradıcılığını bir məqaləyə sığışdırmaq imkansızdır. Buradakı şeirləri bir neçə kitab əsasında işlənmişdir. Halbuki onlarca kitabları var. İslam Sadıq təkcə Azərbaycan folkloru yox, türk və Şümer xalqlarının tarixi və folkloru haqqında çoxlu məqalə və kitabların müəllifidir. Şümerlərin mədəniyyətini, ədəbiyyatını, folklorunu, həmçinin şümer və Azərbaycan folklorunun ortaq motivlərini araşdırmışdır. “Koroğlu” eposunda Şumer motivləri”, “Şumer və türk folklorunda su motivi”, “Azərbaycan nağıllarında şümer motivləri”, “Şümer və türk folklorunda əbədi həyat ideyası.

Şumerin Həyat ağacı və Dədə Qorqudun Qaba ağacı, türk folklorunda ağac obrazı” və s. bu kimi yüzlərlə məqalələrin adlarını sadalamaq olar. “Koroğlu” eposunda Şumer motivləri” adlı məqaləsində şair maraqlı paralellər aparmış, çoxlu oxşarlıqlar üzə çıxarmışdır.

Bu yazını akademik Nizamı Cəfərovun İslam Sadıq haqqında dediyi bir sözlə bitirmək istəyirəm: İslam Sadıq Şumer dövrünün adamıdı.

İLKİN ELSEVƏR

Bakı Avrasiya Universitetinin

filologiya fakültəsinin tələbəsi

Ədalət  2017.- 21 dekabr.- S.6.

YAZARLAR.AZ NOYABR – SEÇMƏLƏR
“Yazarlar” jurnalı

“YAZARLAR” – SİFARİŞ ET

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

ZAUR  USTACIN  YAZILARI

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“XƏZAN” JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

YAZARLAR.AZ NOYABR – SEÇMƏLƏR
“Yazarlar” jurnalı

“YAZARLAR” – SİFARİŞ ET

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

ZAUR  USTACIN  YAZILARI

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“XƏZAN” JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru