
Çox maraqlıdır ki ensiklopedik materiallarda, eyni zamanda bütün mənbələrdə “tarix” sözünü ərəb mənşəli söz kimi təqdim edirlər.
Ərəb dilində tarix sözünün tək bir cəm forması “təvarix” kimi törəmə sözü vardır.Bu isə sözün ərəb mənşəli olmamasına dəlalət edir.Tarix sözünün etimologiyası sanki bir tərif xarakteri daşıyır.Sözün ərəb dilində nüvəsi sezilmir.
Həqiqətən də tarix elmi dilçilik elmi ilə paralel öyrənilməsə yetərincə efekt verə bilməz.Istər tarixi yer adları, istərsə tarixi şəxsiygətlərin adlarının içərisində sirli dilçilik faktorları vardır.Bu haqda məqalələrimdə yetərincə tarixi yer, tarixi hadisələr, tarixi şəxsiyyətlərin və s, adlarına dilçilik baxımından müqayisəli təhlilə əsasalanan dəlillərlə çoxlu sayda söz və terminlərə izahat vermişəm.Oxucular da (tarixçilər də) maraqla qarşılamışlar.
Daha bir tarixi yer adını izah etmək yerinə düşər.Qonşumuz olan Gürcüstan Respublikasının adına diqqət verək.Maraqlıdıdır ki, gürcülər özləri respublikalarını Kartaveli adlandırırlar.Yalnız kənardan Gürcüstan, Qruziya, Georgia və s. Kimi adlanmalar mövcuddur.
Məhz sual buradan yaranır.
Əgər biz bu adın tarixi kökünü araşdırsaq tarixin özü bu sözün kökünün içərisindədir.
Səlcuqlu dövrünü öyrənərkən məlum olur ki, (Xl, Xll əs.)Selcuq xanı Sarı xan qızını Kartaveli hökmdarı Davidə ərə vermişdi və onlarla qohum olmuşdur.Bu səbəbdən də onun xalqını incitməmişdi.Əksinə, onlara ölkələrinin abadlaşmasına köməklik etmişdir.Məhz tarixdə bu quruculuq dövrü Davidin adı ilə bağlıdır.Səlcuqlar Davidə “qurucu” ləqəbi vermişlər.Bu səbəbdən də onun adı tarixdə Qurucu David kimi qalmışdır.Səlcuqların “qurucu” sözü fonetik hadisələr nəticəsində “gürcü” şəklinə düşmüş və günümüzə Gürcüstan, gürcü kimi gəlib çatmışdır.
Daha maraqlısı budur ki, Davidin arvadının adı tarixi mənbələrdə Qurandxutun kimi getmişdir.
Doğrudanmı bu belədir?
Yenə də dilçilik faktoru burada da açar rolunu oynayır.”Qurandxutun* adının 1-ci hecası Qurucu Davidin ləqəbinin deformasiyasından, 2-ci hissəsi isə səlcuqların “xatun” sözündəndir.Yəni Qurucunun xanımı.
Tarix sözünün etimologiyasına keçək.
islam tarixindən məlumdur ki, Ərəb Xilafəti cüclənən dövrdə ərəblərin içərisində savadsız, yazı-pozu bilməyən bədəvi ərəblər çox idi.Bu da yerli idarəçiliyə çətinlik gətirirdi.Bu səbəbdən də bir az savadı olanları xəlifəlik Bizansa elm öyrənməyə göndərirdi.Yunan elmlərini öyrənib geri qayıdan ərəblər bu elmin ad və terminlərində təriblər(ərəbləşmə) aparmışlar.Məs: geographiya-coğrafiya;philosophiya-fəlsəfə və s.Hətta yunan alimlərinin adlarını da təribləşdirib Əflatun,Ərəstun və s. Kimi adlandırmışlar.
“Tarix” sözü də həmin həyatı yaşamışdır.(bunu heç ərəblərin özləri də bilmirlər)
Latın mənşəli dillərdə story, history sözləri “hekayə, hekayət, rəvayət və s.) kimi tərcümə olunur.Semantika həm latın, həm də ərəbcə eyni paralellikdə durur.Məntiqi, psixolinqvistik baxımından həm fonetik həm semantik cəhətdən tarix sözü “history” sözünün təribləşmiş formasını almışdır.
Ərəb dilində tarix sözünə qədər bu leksika hədis(badisə), rəvayət və s, kimi işlənmışdir.
P.S.Bütün tarixçilərı bayram münasibətilə təbrik edirəm.Tarixi yaddaşımızın möhkəmləndirilməsi yolunda onlara uğurlar arzulayıram.
Müəllif: Həsən ƏLİYEV
YAZARLAR.AZ
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru