Dünənə qədər Həmid Herisçini özünə ustad bilənlər bu gün onu linç etməklə məşğuldurlar. Siz yazıçı nüfuzunun aşağı düşməsindən danışırsınız, oxucunun kitabdan üz döndərməsindən dəm vurursunuz. Amma öz qələm dostunuzun statuslarınızın altında təhqir olunduğuna göz yumursunuz! Onun “ölüm xəbəri”ni tirajlayıb bundan ləzzət alırsınız. Özünə “ədəbiyyat adamı” deyən kəs öz həmkarına qarşı axıdılan çirkab selinə kənardan durub baxa bilməz! HƏMİD HERİSÇİnin Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü olmasında hansı qəbahət var? Bəlkə Aqronomlar Birliyinə ya Memarlar İttifaqına üzv olmalıydı?! Bu nə hay-həşirdir? Bir yazıçının Yazıçılar Birliyinə üzv olması niyə bu qədər ajiotaj doğurmalıdır? Bu, hər bir yaradıcı şəxsin öz seçimi, öz qərarıdır. Düşünürəm ki, Yazıçılar Birliyinə qarşı şəxsi ambisiyalar üzərində qurulan təmənnalı münasibət də dəyişməlidir. Narazılıqların kökündə də bu dayanır. Yazıçının işi mətn yazmaqdır. Həmid bəyin də Yazıçılar Birliyində təmsil olunması təbiidir. O, böyük yazıçıdır. Gəlin, dəyərlərimizin qədrini bilək.
Gülöyşə narın budaqları Zəbulla kişigilin damına doğru əyilmişdi. Sinəsini Günəşin istisinə sərmiş ağacın, sanki damarlarında qan qaynayırdı və bu qanı budaqlardan sallanmış meyvələrə ötürürdü. Ələ-ovuca sığmayan narları yuxarıdan Günəş, aşağıdan isə taxtapuşun dəmirinin istisi yetişdirirdi. Bu damın altında dərilmək üçün tələsən bir yetişmiş meyvə də vardı…
İsi hər dəfə darıxanda babasıgilə üz tuturdu, köhnə nərdivanla dama dırmaşıb doyunca nar yeyirdi, ağzı-burnu, üst-başı şirə-mala olandan sonra aşağı enib həyətdə ora-bura qaçan Kurkurla – keçiylə oynayırdı. Kurkur da Allahın bəlası idi, adam görən kimi mələyə-mələyə ardınca düşüb ondan əl çəkəsi deyildi. İsi taxta qapını aralayıb içəri adlayan kimi Kurkur qabağına yüyürüb öz balaca dostuyla salamlaşdı. Nar ağacının yetişmiş meyvələri uzaqdan adama “gəl-gəl” deyirdi. İsi isə bu dəfə nar sevdasında deyildi… Onun bu həyətə gəlməkdə qəsdi başqa idi.
Babası eyvanda oturub qəlyan tüstülədirdi, nənəsi isə əlində süpürgə və xəkəndazla həyəti süpürürdü. İsi Kurkurun qabağında bir-iki dəfə dombalaq aşdı, keçi kəsik-kəsik mələdi, sanki oğlanın hərəkətinə uğunurdu. İsi ilə Kurkur dost idilər. İsi babasına möhkəm-möhkəm tapşırmışdı ki, nəbadə, Kurkuru kəsib-eləyəsiniz, gecəylə gəlib bu evi yandıraram. İsi dostunun buynuzundan tutub yüngülcə silkələdi:
– Kef elə, Kurkur. Bir adam sənə toxuna bilməz, canını alaram.
Kurkur razılıqla başını tərpədəndən sonra arxayın-arxayın həyətin o başındakı otluğa üz tutdu. İsi babasına, nənəsinə məhəl qoymayıb eyvana sarı deyil, evin arxa tərəfinə keçdi. Baba mızıldandı:
– Bərəkallah! Buna hələ salam verməyi öyrətməyiblər? Ay balam, bu uşağa nolub? Yaman havalı-havalı gəzir.
Nənənin, deyəsən, qulağı ağır eşidirdi, heç başını qovzamadı. Nar ağacının taxtapuşa uzanan budaqları İsini özünə doğru çəkirdi. Ən dadlı meyvə isə aşağıda – taxtapuşun altından həyətə pəncərəsi olan balaca otaqda idi.
Esmira İsigilin qonşuluğunda yaşayırdı. Qız hər dəfə məhəllədən gəlib keçəndə İsinin ürəyinin döyüntüsü artırdı, içində izaholunmaz hisslər oyanırdı. Uşaq özünü itirirdi, dili söz tutmurdu. Esmira İsiyə baxıb gülümsəyir, başına sığal çəkib ötürdü. Bu səssiz qarşılaşmalar İsinin içində nəğməyə dönürdü. Bu nəğməni özündən başqa eşidən olmurdu. Qızın sağlam bədənindən qopan ətir oğlanı əməlli-başlı sehrləyirdi. Bu, İsinin dünyada ilk sirri idi. İsi uşaq olsa da, sirr saxlamağı yaxşı bacarırdı. Qızın bu sirdən xəbəri vardımı, yoxdumu, bunun özü də sirri-Xuda idi.
İndi Esmira həmin bu taxtapuşun altındakı balaca otaqda idi. İsi onu qaçıran oğlanı da tanıyırdı. Oğlan qızı qaçırıb babasıgilə gətirmişdi. İsinin babası etibarlı adam idi və oğlanın babası ilə möhkəm dost idilər. Müharibədə almanlara qarşı birlikdə vuruşmuşdular. İsinin babası sağ-salamat qayıdıb gəlsə də, qızı qaçıran oğlanın babası sağ ayağını müharibəyə bağışlamışdı. Deyilənə görə, qızı oğlana verməyiblər, qız da qoşulub qaçıb. İndi qızı top-tüfənglə də geri qaytarmaq mümkün deyildi. İsinin babası kənddə sayılıb-seçilən adam idi. Hal-qəziyyədən də xəbərdar idi, qızı evində gizlətməyə özü razılıq vermişdi.
Çatlamış narın şirəsi axıb qabığına hopmuşdu. Şalvarının balağını dizinin kündəsinə qədər çəkmiş İsi gözucu taxtapuşdan aşağı boylandı. Başı gicəlləndi, az qaldı kəlləsi üstə taxtapuşdan aşağı dığırlansın. Tez nar ağacının budağından yapışdı, budaq möhkəm idi, müvazinətini düzəltdi. Günəşin altında narlar yaqut kimi işıq saçırdı. Digər narlar isə sürüşərək taxtapuşun kənarındakı novçaya yığılmışdı. Narların küskün görkəminə baxanda ürəyi sızladı. İndi onların yan-yörəsində qarışqalar dolaşırdı. İsi qaçırılmış qızı novçanın küncünə diyirlənmiş nara bənzətdi. Elə bu damdaca bapbalaca ürəyində babasına qarşı nifrət cücərməyə başladı: “Öz dostuna da xəyanət elədi bu qoca”.
Taxtapuş quzulamışdı, yağan yağışlar onun rəngini yuyub aparmışdı. Nar ağacı isə əvvəlki gözəlliyində idi. İsi həmişə bu dama çıxanda üst-başı bulaşana qədər, doyunca nar yeyərdi. Bu dəfə çatlamış narlar eyninə deyildi, xırdaca ürəyi nar kimi çatlamışdı.
İsi ayağı altında hənirti duydu, aşağı baxdı. Esmira him-cimlə nar istəyirdi. İsi budaqdakı ən iri narı bir andaca qoparıb ikiyə böldü, nar dənələri üzüaşağı töküldü. Qız gülümsədi. İsi parçalanmış narı ona verdi, qız narı ləzzətlə yeməyə başladı, göyərçin əlləri, ağzı, yanaqları, ağappaq donunun ətəyi, bir də ayağı altındakı mələfə qan rənginə boyandı.
***
İsi bu dəfə müvazinətini saxlaya bilmədi, tappıltı ilə taxtapuşun üstünə yıxıldı. Yetişmiş narlar dolu kimi üstünə töküldü, sanki onu daşa basırdılar, nar ağacının yarpaqları bir andaca saralıb İsinin başına səpələndi. Ağac lümlüt qaldı. İsi, sanki bir andaca yazdan payıza düşdü, canını üşütmə aldı, əlləriylə çiyinlərini qucaqlayıb büzüşdü. Taxtapuşun üstündə, nar ağacının altında İsinin xəyallarını müsadirə etmək mümkün deyildi. Onu yuxu apardı, nədisə, bir də gördü ki, başının üstündəki ağac çiçəkləyib, qollarını tərpətmək istədi, baxdı ki, qolları da ağappaq ləçəklərə bürünüb. O, nar ağacının bir parçasına çevrilmişdi. Tumurcuqların hərəsi bir nazlı mələyə çevrilib İsinin xeyli vaxtdan bəri ürəyində gizli oxuduğu nəğməni xoş avazla oxumağa başladılar. İsinin sirrini açıb aləmə faş etdilər. Mələklər oxuduqca İsinin ayaqları da ağac kimi kök atıb taxtapuşun altına, yerin dərinliyinə doğru uzanmağa başladı, qolları ağacın budaqları kimi taxtapuşun hər tərəfinə doğru uzandı. İsi qocaman bir nar ağacına çevrilib evi büsbütün əhatə etdi. Baba da, nənə də, Esmira da indi bu ağacın içində idi.
Həyətdə qarışqa qoşunu nizami ordu kimi nar ağacına hücuma keçməyə hazırlaşırdı. Kurkur çaşqın halda həyətdə ora-bura qaçır, elə hey mələyirdi. Keçinin harayını eşidən yox idi.
Evin dərinliklərindən İsinin uçunan səsi eşidilirdi:
– Sən mənimsən, mənimsən… Səni heç kəsə vermərəm, vermərəəəm!..
***
İsi gözlərini açanda başının üstündə yenə nar ağacını gördü. Hava da əməllicə soyumuşdu. Novçaya ilişib qalmış narlara qarışqalar daraşmışdı. İsinin bədəni qarışqa yuvasına dönmüşdü. Babası yuxarı qalxıb nəvəsini qucağına götürdü və birtəhər aşağı düşürtdü. Nənə ərini danlayırdı:
– Bayaqdan bir baxmırsan ki, bu gədə necə oldu? Uşağım naxoşdiycey. Tez ol, apar kiçik otağa.
– Vaxsey, bədəni buz kimidir ki! Tez ol, apar içəri! Sirkəynən, keçi piyiynən ovuşdurum uşağı. Yoxsa, soyuq canına işləyəcək.
– Uşaq döyül e, bəladır, bəla! – baba deyinə-deyinə İsini içəri apardı.
İsi damda nar rəngli yuxu görəndə oğlan gəlib qızı aparmışdı. İsini qızın gizlədildiyi otağa aparıb üstünü mələfə ilə örtdülər. İsi qeyri-ixtiyari yan-yörəsinə, mələfəyə, yatağın içinə baxdı; nar ləkəsinin bircə zərrəsini də görmədi. Baba ilə nəvə ha illah elədilər, İsi onlarla bir kəlmə də kəsmədi. Üzünü divara çevirib susdu.
Qocalar axşam tez yatırdılar. İsi onları yuxuya verib yerindən qalxdı və həyətə çıxdı. Çevrilib taxtapuşun üstündəki nar ağacına baxdı.
Sual : “Biz özümüzün kim olduğunu özümüzə belə etiraf etmək istəmirik”,- deyir Kənan Hacı. Eyni zamanda mənimlə səmimi söhbətə razılıq verir. Sizcə səmimi söhbətimiz alınacaqmı? Cavab: Mən bütün həyatım boyu dəfələrlə səmimiyyətimin cəzasını çəkmişəm. Amma düşünürəm ki, səmimiyyət insan üçün rahatlıqdır və əlbəttə, səmimiyyət sadəlik kimi gözəl və ali xüsusiyyətdir. Sual:Kənan Hacı kimdir? Bu “Səmimi söhbətin” ənənəvi sualıdır. Cavab: Mən bu suala yazdığım mətnlərdə cavab verməyə çalışmışam. Nə dərəcədə nail olmuşam, bilmirəm. Əslində, bu, “həyat nədir” sualı qədər mürəkkəb bir sualdır. Ağacdan soruşursan ki, yarpaq nədir, havadan soruşursan ki, külək nədir. Qazandıqlarım (əgər varsa) Allahın lütfüdür. Bundan artıq özüm haqqında nə deyə bilərəm? Başqalarının gözündə mən kiməm? Bu, mənim üçün daha maraqlıdır.
…
Sual: “Hiyləylə, kələklə dolu dünyanın içindən sakit bir çay kimi axıb gedə” bilirsizmi? Cavab: Dünya ilə çoxdan barışmışam. Sual: Ən çox nədən qorxursuz? Cavab: Doğmaları itirməkdən. …
(Azər Qismətin “İlbizlər” romanı üzərinə notlar) Yazıçının söz dağarcığı boşdursa, dili yalın, yavan olacaq. Hər yazıçı öz daxilindəki intonasiyanı tapıb sözlərlə sanki bir nəğmə bəstələyir. Bu da fərdi üslubun yaranmasına gətirib çıxarır. Biz imitasiyadan, qrafomanlıqdan danışmırıq, söz konusu bu deyil. Ciddi ədəbi mətnlərdən söhbət gedir.
Bu günlərdə yazıçı Azər Qismətin “İlbizlər” romanını oxudum, dilin ağırlığına rəğmən müəllifin söz dağarcığının bu qədər zəngin olması məni heyrətləndirdi və məmnun etdi. Mütaliə prosesində hiss olunmadan atmosferə düşürsən və şüur axını səni qabağına qatıb hadisələrin dərinliklərinə aparıb çıxarır. Çex yazıçısı Milan Kundera yazır ki, “roman fərdlərin xəyali cənnətidir”. Azər Qismət isə bizə xəyali cəhənnəmi təqdim edir. Romanda sovetlərin çökdüyü xaotik dövrün bütün ziddiyyətləri, faciələri, sosial bəlaları təfərrüatlarına qədər tünd boyalarla təsvir edilir. Təxəyyüllə gerçəklik bir-birinin içində əriyib itir. Təsvir edilən zamanın ruhu romanın hər cümləsinə hopub. Azərbaycan nəsrində bu romanı hansısa əsərlə müqayisə etmək çətindir. Çünki bu mövzuda indiyədək hansısa bir əsər yazılmayıb. Azər Qismət populyar kültürün insanı deyil, bu səbəbdən bir az “görünməyən” yazıçılardandır. O, Azərbaycan nəsrində unudulmaqda olan novella janrının ustasıdır. “Duman”, “Xanım taksi” kitablarında toplanmış novellaları bunu deməyə əsas verir. Bundan əvvəl yazdığı “Çuğullar” romanı da ədəbi tənqidin “möhtəşəm sükutu” ilə qarşılandı. Amma yazanlar yazdı: Ceylan Mumoğlu, Aygün Cəfərova. “Çuğullar” sambal və siqlətinə görə məqsədyönlü şəkildə tərif selinə qərq edilən romanların əksəriyyətindən qat-qat üstün keyfiyyətlərə malikdir.
Xarakterlərin mənsub olduğu çevrə
Bəri başdan deyim ki, “İlbizlər” kütləvi oxucu üçün deyil. Roman mütaliə prosesində oxucudan səbr və hövsələ tələb edir. Əlbəttə, səbr edən muradına yetir. Yazıçının ekfrasis təhkiyəsi metafora prinsipi əsasında müxəlif səciyyəli hadisələri və faktları bədii sintezə cəlb edir və bu simbioz sonda bütöv, bitkin bir təsəvvür yaradır. Məhz metaforik düşüncə, mübaliğədən gen-bol istifadə, təxəyyülə geniş meydan verilməsi romanı naturalizmdən ayıran incə bir xətdir.
Hadisələr SSRİ dağıldıqdan sonra Azərbaycanın şimal mərkəzində yerləşən dağ kəndində baş verir. Əhvalatların unikallığı ondadır ki, qarınayaqlılar sinfinə aid olan ilbizlər obrazların qarın uğrunda gedən amansız savaşının yeganə gəlir mənbəyidir. İqtisadiyyat çöküb, kişilər işsizlik girdabında ömür çürüdür, çarəsizliklərini əyyaşlıqla ovudurlar. İndi işbazların əyyamıdır, onlar xaotik zaman tunelində daha da varlanmaq ehtirası ilə alışıb-yanırlar. Hansısa oliqarx gənclik iksirini axtarır ki, qocalığa qalib gəlib əbədi cavan qalsın. Məlum olur ki, ilbizlərdən götürülən genlər insan orqanizminə yeridildikdə o, ən azı, 300 il yaşaya bilər. İlbiz seliyi qocalmanı ləngidirmiş. “Fal göstərir ki, ilbizin seliyi səni uzunömürlü edəcək”. Fal əsasında gəlinən qənaətlər korazehin və debil milyonçunu səxavət kisəsinin ağzını açmağa sövq edir. O, haram yollarla qazandığı milyonlarından bir qəpik də kasıb-kusuba ianə etməz. Bu tipli adamlar kasıb təbəqəyə qarşı xüsusi qəddarlıqlarıyla seçilirlər. Beləcə, dağ kəndindəki meşədə ilbizlərin soyqırımı başlayır. Sosiumun amansız qayda-qanunları içində insani dəyərlər sıradan çıxır. Qadınlar canavar təhlükəsi altında sübhün iliyə işləyən soyuğunda vahiməli meşəyə yollanırdılar ki, çoxlu ilbiz yığıb əvəzində çörək pulu alsınlar. Bir qarın çörək uğrunda gedən mübarizə onlara qadınlıqlarını da unutdurmuşdu. Yaşamaq instinkləri onları bu əzaba qatlaşmağa məcbur edirdi.
Kəndin icarəyə götürülmüş yerində tikilmiş stansiyada xidmət edən zabitin arvadıyla eşq macərası yaşayan Həşimin xəbəri yox idi ki, arvadı hər səhər meşəyə ilbiz yığmağa gedir ki, evdəkilər ac qalmasın. Hər gün evdən çayxana adıyla çıxıb Klavdiyanın ağuşuna atılan alfonsun dünya-aləm vecinə deyildi. Pəricahan və onun kimi əzabkeş qadınlar isə ailələrin yükünü zərif çiyinlərində daşımaq zorunda qalmışdılar.
Meşə yunan mifologiyasındakı yeraltı dünya kimi əzablar məkanıdır, milyonçu Aid zavallı qadınları ora sürgün edib. Qorxu, vahimə bu qadınların bütün hüceyrələrinə yayılıb. Hələ ki, kəndi və qadınları inam ağaclarına edilən dualar qoruyur. Çarəsizliyin sınırında aclıq adlı düşmənə təslim olmayan Pəricahan bu yolda ilk cığıraçanlardandır və qadınlığına rəğmən cəsarət simvoludur. Fikirdən, qüssədən yığılıb dərd yumağına dönən kişilər bu cəsarətin hesabına ayaqda qala bilmişdilər. İlbiz yığan qadınların sayı çoxalırdı. Onların həyatları güzgü kimi çiliklənib xəzəllərin üstünə səpələnirdi. Onların iş rejimini şaxtada kömürçıxaranların ağır əməyi ilə müqayisə etmək olar.
Azər Qismətin hansı yazıçılardan bəhrələndiyini deyə bilmərəm. Sarkazm, ironiya, intellektualizm, bədii təsvirlərə bürünmüş informasiya bolluğu bir növ, Herman Melvilin “Mobi Dik” əsərini xatırladır. Azər dilin açılmayan qatlarına nüfuz edir, dildən, işarələr sistemindən sənətkarcasına faydalanır, sözlərə yeni məna çalarları qazandırır. Bu da ayrıca bir araşdırma mövzusudur.
İnsanın davranışlarının mahiyyətinə varmaq üçün ilk növbədə ətraf mühiti öyrənmək lazımdır. Ruhi-mənəvi keyfiyyətlərin formalaşmasında mühit önəmli rol oynayır. Qeyri-sağlam mühit infantil insan yetişdirir. Obrazların təsnifatına gəldikdə isə Pəricahanın əri Həşim yerüstü dünyada öz məşuqəsi ilə kef çəkir. O, xaraktercə zəif, Pəricahan isə iradəlidir. Hər ikisi ağrılı keçid dövrünün qurbanlarıdırlar. Meşəbəyi mənfəətcil, kəmfürsət adamdır. Klavdiya əxlaq yoxsuludur.
“Taleyi puç olan adamlar bunun səbəbini yerdə yox, göydə axtarırdılar”. Bu komformist düşüncə onlara sağlam mühakimə yürütməyə imkan vermir. Müstəmləkə illərinin irsi qalığı olan gözüqıpıqlıq onların etiraz hissini çoxdan netrallaşdırıb.
Pəricahan və ər sarıdan yarımayan kənd arvadları yaşam savaşının amazonkalarıdır. Uçurumlara qohum olmaq duyğusu onları mətinləşdirib. Kor bəxtin şıltaqlığı və daxili böhranlar onları əysə də sındıra bilmir. Bəs ilbizlərin xilaskar missiyası nə vaxta qədər davam edəcək? “Meşə kinoteatrı”nda faciə janrında nümayiş etdirilən filmin sonu nəylə bitəcək?
Azər Qismətin mürəkkəb sintaksisi oxucunun nəfəsini kəsir, amma təfərrüatlarla yüklənmiş cümlələr situasiyanı analiz edir, onu mikroskop altında təqdim edir. Bu, yeni narrativ üslubdur, ikimərtəbə, üçmərtəbə cümlələr dilin leksik bazasını fasiləsiz olaraq təzələyir. Əbəs yerə deyilmir ki, yazıçı dilin yaradıcısıdır. Romandakı fellərdən, sifətlərdən Azərbaycan dilinin yeni izahlı lüğətini hazırlamaq olar.
Uzun-uzadı təsvirlər çökmüş imperiyanın qalıqları altında qalmış respublikaların ümumiləşdirilmiş obrazının yaradılmasına xidmət edir. Müstəqilliyin uzun və əzablı yollarında şikəst edilmiş talelər, qırılmış ömürlər, partladılmış körpülər, müharibə içində müharibə apokalipsis təəssüratı yaradır. Hərə bir tərəfdən ölkəni talayır, möhtəkirlər milli sərvətləri dünya bazarına çıxarır, un milyonçuları süni qıtlıq yaradır, kənddə quraşdırılmış stansiya radiaktiv şüalarıyla genefondumuzu məhv etməkdədir, at izi it izinə qarışıb. Bu xaotik durumu təsvir etmək gerçəkdən çətindir. Azər Qismətin gözündən heç nə yayınmır, bütün ictimai-sosial bəlalar ilbiz yığımı fonunda təsvir edilir.
Yazıçı proza məkanında tamamən fərqli bir düşüncə metodologiyası tətbiq edir, təhkiyə boyu öz konsepsiyasına sadiq qalır. Şüur axını formasında yazılmış dialoqsuz roman əslində daxili dialoqlarla zəngindir. Bu daxili dialoqlar obrazların gündəlik yaşamını, mənəvi dünyasını kifayət qədər dolğun şəkildə əks etdirir. Bəs romanda niyə dialoq yoxdur? Dünya nəsrində dialoqsuz romanlar çoxdur. Amma “İlbizlər”də dialoqların olmaması başqa bir səbəblə bağlıdır. Məsələ burasındadır ki, yazıçı 462 səhifəlik romanı köhnə mobil telefon vasitəsilə yazıb. Tire, defis kimi durğu işarələrini mobil telefonda tətbiq etmək mümkün olmadığından müəllif süjet xəttindən kənara çıxmamaq şərtilə düşüncələrinə sərbəstlik verib. Yəqin ki, Azər Qismət mobil telefonla roman yazan ilk yazıçımızdır. O, “Çuğullar”ı da metroda telefonla yazıb.
Zaman – sovet imperiyasının dağıldığı dövr
Məkan – dağ kəndi, meşə
Çağdaş romanının ana xarakteri zamandır, süjet xətti zaman tunelindən keçir. Yazıçı zamanda və məkanda möcüzə yaradan sehrbazdır. Zamaniçi və məkaniçi fiqurların ipi yazıçının əlindədir. Məsələn, Azər Qismət pudrasifət ekoloqla “dəli” İsmayılın yerlərini dəyişə bilərdi. Ekoloq da, İsmayıl da Pəricahanın qızı Firəngizə aşiq olurlar və aşiqlər arasındakı rəqabət ilbiz biznesinə proyeksiya olunur. Bu zaman hadisələrin inkişaf xətti tamamilə başqa istiqamətə yönələcəkdi. Ekoloqların ilbizyığanlarla toqquşması düyün nöqtəsidir, onların meşəyə gəlişindən sonra vəziyyət daha da mürəkkəbləşir. Obrazlar iki cəbhəyə bölünür və bir-birlərinə müqavimət göstərirlər. Prosesin yükü əsasən Pəricahanın üzərindədir. İlbiz yığımının qəhrəmanı odur.
Firəngiz neytral zonada qərarlaşıb, köməkçi obrazdır, o, atasının çayına yuxu dərmanı qatıb onu yatızdırır ki, anasının meşəyə ilbiz yığmağa getməsindən xəbər tutmasın. Pəricahanın arzuları məkanın ötəsində, gələcəyə fokuslanıb. Kefinəqulu Həşimin deyəsən heç arzuları yoxdur, o, cari öhdəliklərini yerinə yetirməklə (Klavdiyanın və özünün cinsi ehtiraslarını söndürməklə) məşğuldur. Onun üçün zaman indidən, məkan isə Klavdiyanın yataq otağından ibarətdir.
Zamanı dərisində, hüceyrələrində hiss edən təkcə milyonçudur, o, haram yolla qazandığı pulların hesabına zamana müqavimət göstərmək, əbədi cavan qalmaq istəyir. Dirilik suyunu axtarmağa çıxan İsgəndər kimi o da bəri başdan məğlubdur.
Müəllif zamanın və məkanın fövqündədir, o, gözə görünmür. Kamerasını elə yerdə quraşdırıb k, nə oxucu, nə də obrazlar onu görə bilmir. İnsanların yaşam uğrunda mücadiləsi, ilbizlərin özünümüdafiə strategiyası paralel xətlə davam etdirilir. İlbizlər insanları aclıqdan çıxarır, eyni zamanda özlərini də xilas edirlər. Onların da öz yaşam qaydaları, arzuları, istəkləri var. Belə deyək, ədəbiyyatımıza ilbiz obrazını məhz Azər Qismət gətirdi. Müəllifin düşüncələrində, təhkiyəsində oxucunu məmnun edən intellektual enerji, heyranlıq hissi doğuran bir dərinlik var. İlbiz diskursu romanın panoraması boyu yayılır və yazıçının təxəyyül gücü zərrə qədər də zəifləmir. Bu tipli geniş diapazon hər yazıçıda olmur. Azər Qismətin güclü tərəflərindən biri də budur. Onun təhkiyəsində vərdiş olunan reallıqlar başqa anlamlar qazanır. Müəllif yaxşı mənada “bir budaqda oturub min budağı” silkələyir.
Bir məqamı da qeyd edim. Romanı oxuduğum vaxt yolda ayağımın altında nəsə xırçıldadı və mən bərk həyəcanlandım. Bir anlıq mənə elə gəldi ki, ilbizi tapdalamışam. Təsvir edilən hadisələr artıq mənm daxili dünyama nüfuz etmişdi. Bundan belə harda ilbiz görsəm, Azərin obrazlarını xatırlayacam.
Canavar təhlükəsi Demokl qılıncı kimi ilbizyığanların başı üzərindən asılıb. Məkan savaş meydanıdır. Canavarlar da, insanlar da, ilbizlər də yaşamaq istəyir. Bu mübarizə romanda olduğu kimi həyatda da bütün canlıların hərəkətverici qüvvəsidir. Romanın girişindəki “çərçivə xəbər”də canavarın Pəricahanı parçalaması ehtimalı duman kimi kəndin üzərinə çökür. 462 səhifə qət etmiş səbrli oxucunu əsərin sonunda daha bir “çərçivə xəbər” gözləyir. Məkan zamanın 20 illik uzaqlığından daha aydın görünür…
“İlbizlər” müstəqillik dövrü ədəbiyyatımızın ən qiymətli əsərləri sırasında durmağa layiqdir. Çox güman ki, ədəbi tənqid romana layiq olduğu qiyməti verəcək.
Qeyd: “İlbizlər” “BİZklub” tərəfindən nəşr edilib.
Hər iki qələm dostumuzu həm Beynəlxalq Yazıçılar günü, həm də doğum günləri münasibəti ilə təbrik edir, həyatda və yaradıcılıqda yeni-yeni nailiyyətlər arzulayırıq! Uğurlarınız bol olsun!
Kənan Hacı (Kənan Hacıyev; 1975, Buzovna) — şair, yazıçı, esseist, tərcüməçi.
HƏYATI Kənan Hacı 3 mart 1975-ci ildə Bakının Buzovna qəsəbəsində anadan olub. 1992-ci ildə Xəzər rayonu Buzovna qəsəbəsinin 125 saylı orta məktəbini bitirib. 1995-ci ildə özəl universitetin jurnalistika fakültəsini bitirib.
FƏALİYYƏTİ 1995-ci ildən yazıları mütəmadi olaraq dövri mətbuatda çap olunur. “İki sahil”, “Ədalət”, “Vətəndaş həmrəyliyi”, “Yazar” və digər qəzetlərdə çalışıb. APA İnformasiya Agentliyinin Kulis.az saytında redaktor, “Qanun” Nəşrlər Evində redaktor, Publika.az portalının redaktoru, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti yanında Tərcümə Mərkəzinin “Aydın yol” qəzetində redaktor vəzifələrində çalışıb. Azərbaycan Yaradıcılıq Fondunun Sim-sim.az saytının redaktorudur.
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. Müxtəlif ədəbi əsərlərdən ibarət 11 kitabı nəşr olunub. Tərcümələrindən ibarət 5 kitab çap olunub. Əsərləri rus, türk, ingilis, ukrayn dillərinə tərcümə olunub, müxtəlif nüfuzlu antologiyalarda, almanaxlarda dərc olunub.
Bakı Slavyan Universitetinin Yaradıcılıq fakültəsinin Elmi Şurasının üzvü olub. Azərbaycan Radiosunun “Qərib axşamlar” verilişinin iki buraxılışı onun yaradıcılığına həsr olunub. Yaradıcılığı haqqında Vaqif Yusifli, Əsəd Cahangir, Tofiq Abdin, Səlim Babullaoğlu, Ülvi Babasoy, Şərif Ağayar, Cəlil Cavanşir, Mətanət Vahid və digərləri yazılar yazıb.
MÜKAFATLARI 2004-cü ildə Müstəqil Media Mərkəzinin “İlin ən yaxşı jurnalisti” mükafatına layiq görülüb. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə keçirilən “Kitab bayramı” yarışmasında “2009-cu ilin Yeni Nəsil yazarı” mükafatını alıb. “Qızıl Qələm” və “Həsən bəy Zərdabi” mükafatları laureatıdır. 2016-cı ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyi ilə “Ədəbiyyat qəzeti”nin təsis etdiyi “Əli bəy Hüseynzadə” mükafatına layiq görülüb.
ƏSƏRLƏRİ Kitabları 2008-ci il – “Retro yuxular” (Xüsusi buraxılış) 2009-cu il – “Özündən qaçmaq olmur” (şeir) 2010-cu il – “Çəhrayı qan” (nəsr) 2010-cu il – “Quşlar üçün karusel” (nəsr) 2011-ci il – “Yağ kimi” (roman) 2013-cü il – “Atamın sevgilisi” (nəsr) 2013-cü il – “Yaddaş kartı” (memuar-roman) 2014-cü il – “Rəqqasə” (roman) 2015-ci il – “Uzaqdasan, soyuqdur” (şeir) 2015-ci il – “Ədəbiyyatın kulisi” (esselər) 2017-ci il – “Fironun dəftəri” (roman) 2017-ci il – “İki qadını ayıran pəncərə” (nəsr)
Pyesləri 2004-cü il – “Kölgə” (pantomim) 2017-ci il – “Xəlbir və ney”
Tərcümələri Lev Tolstoy – “İnsan nə ilə yaşayır” Umberto Eko – “Naməlum O” “Həyat işığı” (Rus ədəbiyyatından seçmələr) “Əjdahanı necə öldürdülər” (Avropa yazarlarından hekayələr) “Actus reus” (müştərək)
Qapını açıb dəhlizə keçdi. Gözü divar saatına sataşdı. Bir anlıq fikirləşdi ki, görən, zaman dayanıb ya saat yorulub yatıb? Bu evdə vaxtın ayağından sanki daş asılmışdı; günlər ağır keçirdi. Qapıdan içəri keçən kimi sanki sükut tunelinə girirdi, tunel də uzandıqca uzanırdı. Bir Allah bəndəsi rəhmə gəlib qapının zəngini basmırdı. Qocadan savayı. Heç cür hekayəmizin qəhrəmanına çevrilə bilməyən bu qoca haqqında bir azdan danışacam. Azca səbrli olun.
Mobil telefonu da gün boyu bağlı olurdu. Telefon zəngləri nədənsə onu diksindirirdi, səbəbsiz yerə həyəcanlanırdı. Baş verməmiş və çox güman ki, heç vaxt baş verməyəcək şeylərə görə aramsız narahatlıq hissi keçirirdi. Onu qarabaqara izləyən təlaş hissi dincliyini əlindən almışdı.
Psixoloq yanına getdi, doktor onu diqqətlə dinlədikdən sonra belə dedi:
– Sizi özünüzdən başqa heç kəs xilas edə bilməz. Dərman yaza bilərəm, amma dərmanlar aldadıcıdır. Siz xəstə deyilsiniz, dostum. Dərmanı xəstəyə yazırlar. Sadəcə, beyninizdə bir az səliqə-sahman yaratmalısınız.
Bu sözlər ona qəribə göründü. Necə yəni beyində səliqə-sahman yaratmalısan?
– Doktor, bunu necə edə bilərəm? – deyə soruşdu.
Psixiatr gülümsədi:
– Çox sadə. Bütün pis düşüncələri beyninizdən silib atırsınız. Keçmiş haqda düşünməyi özünüzə qadağan edirsiniz. Nəfəs gimnastikası ilə mütləq məşğul olun, yəni nəfəs alıb-verməni tənzimləyin. Səhərlər qaçın, qida rejiminizi qaydasına salın, tez yatıb erkən oyanın. Zərrəli vərdişləri bir kənara qoymalısınız. Bu da sizə pulsuz müalicə.
Pəncərə qırağında dayanıb küçəni seyr edir. Təkəm-seyrək maşınlar gözə dəyir. Bulvar adda-budda dirəklərə asılmış fanarların işığında uzanıb gedir. Evdə tək olsa da darıxmır. Neçə vaxtdır qoca haqqında hekayə yazmaq istəyir, lakin heç cür fikirlərini bir yerə toplaya bilmir.
Çevrilib yatmış saata baxdı. Bu inamsızlıq əsrində yalnız vaxta inanmaq olardı. Vaxt insanı heç vaxt aldatmır. Bu evdə isə saat öz vəzifəsini unutmuşdu. O, özünü bu evdə zamanın soyuducusunda hiss edirdi. Donmuş vaxt onu da həyatdan geri qoymuşdu. Lakin vaxt onun sinəsində, ürəyinin döyüntülərində əks-səda verirdi.
Qoca görünmürdü. Həmişə bu vaxtlar nərdtaxta qoltuğunda qapının zəngini oyadırdı. Onun gəlişilə sükut pərən-pərən düşürdü. Ev yiyəsi siqaret çəkməsə də qocanın külqabısı həmişə masanın üstündə olurdu. Ağlına gəlməzdi ki, qocadan hekayə yazmaq bu qədər çətin olacaq.
Qoca da qəribə tip idi. Hərdən oyunun qızğın vaxtında zərləri ovcunda oynada-oynada gözlərini qıyıb sağa-sola boylanaraq pıçıltıyla anlaşılmaz sözlər deyirdi. Sanki kənardan kiminsə onun dediklərini eşidəcəyindən ehtiyat edirdi.
– Sən heç quyruqlu ulduz görmüsən?
Bu hardan çıxdı? Ev yiyəsi duruxdu.
– Yoox, nədi ki?
– Onu görmək adama ancaq bir dəfə nəsib olur. Xoşbəxtlik də quyruqlu ulduz kimidir, insanın həyatında ancaq bir dəfə gözə görünür.
Qocanın atdığı zər şeş-qoşa düşdü.
– Bəxtin gətirdi, qonşu, – ev yiyəsi əlini oyundan üzdü.
Qoca dünyada bütün işlərini görüb qurtarmış adam kimi dərindən köks ötürdü və kürəyini stula söykədi. Ev yiyəsi fikirləşdi ki, görəsən, qoca özü quyruqlu ulduzu görüb? Qonşusu onun sualını gözlərindən oxudu.
– Həri, görmüşəm. Onda mənim beş-altı yaşım olardı. Bacım evə qaçıb anamı çağırdı ki, ay mama, tez gəl, göydə quyruqlu ulduz gördüm. Anam da, mən də tələsik dama dırmaşdıq. Göyün üzündə əcaib bir ulduz parlayırdı. Onda mən ulduzun nə olduğunu bilmirdim. Anam heyrətlə göyə baxıb dedi:
– Bir gör necə quyruğu var? Oğlum, sən də onu görürsən?
– Hə, görürəm, – dedim.
Quyruqlu ulduzu görənlər çox yaşayır, deyirlər. Amma nolsun, çox yaşamaq da bir şey deyil e. Budey, bu da mənim axırım.
Qoca dişsiz ağzını marçıldadıb doluxsundu. Gözlərində sanki quyruqlu ulduz parlayıb tez də söndü.
Qocanı yola salandan sonra pəncərədən çölə, yağan qara baxmaq həvəsi də canından çəkildi. Hekayəni hardan, necə başlamağı bilmirdi, bu da onun rahatlığını əlindən alırdı. Yazmaq – özünü depressiyadan bu yolla çıxarmağa çalışırdı. Tərslikdən, qoca hekayəyə yaxın düşmürdü.
Yerinə uzandı, yuxusu ərşə çəkilmişdi. Maşın təkərlərinin tükürpədici xırçıltısına və küt tappıltı səsinə yerindən dik atıldı. Küçədə kimisə maşın vurmuşdu. Həmişə yağış, qar yağanda bu küçədə maşın qəzası baş verirdi. Yəqin yenə kimlərsə bədbəxt oldu.
Bayaqdan kimsəsiz görünən küçədə qəfil hardansa peyda olan adamlar qarışqa kimi qaynaşırdı. Ona elə gəldi ki, yerdə uzanan bədənsiz kölgədir. Yuxarıdan bu qaraltı qətiyyən adama oxşamırdı. Gözlərini yumub dodaqaltı mızıldandı:
– Yazıq…
Qar dənəcikləri “kölgə”nin üstünə düşürdü. Çevrilib masanın üstünə qoyduğu ağ vərəqləri xışmaladı, cırıb tikə-tikə etdi. Kağız qırıntıları ağ göyərçin təki göydən yerə enirdi. Fənərlərin işığında bir dəstə qara qarğa yerə yapışmış “kölgə”nin başı üstündə fır-fır fırlanırdı. Gecənin heç bir rəngə bənzəməyən boyası bütün cizgiləri örtməyə çalışırdı. “Kölgə” hələ də yerində bozara-bozara qalmışdı.
Gözü yenə saata sataşdı. Saat işləyirdi. Mat-məəttəl qaldı.
Qapının zəngi özünü yeyib-tökürdü. Özünü dəhlizə atdı. Mühafizəçi oğlan rəngi ağarmış halda dilləndi:
– Əmi, qocanı maşın vurdu. Siqaret almağa çıxıbmış. Yolu keçəndə…
XƏZƏR DELTASINDA GÖYQURŞAĞI (Zaur Ustacın yeni kitabı haqqında) Dilin gözəlliyi onun ilkinliyində, təravətində, kökündədir. Bu gün yazılan ədəbi mətnlərdə (istər poeziya, istər nəsr nümunələrində) sanki yad cisimlər dolaşır, dilin substansionallığı qondarma, hibrid sözlərə qurban verilir. İnsan əşyaları sözlər vasitəsilə tanıyır, özünü sözün batinindəki mənalarla formalaşdırır. Söz həm də arxetiplərin övladıdır. Bədii mətnlər arxetiplərdən sızan elementlərlə yaranır. Mən Zaur Ustacın formaca ənənəyə bağlı, məzmunca yeni şeirlərini oxuyanda şairin bu fikir akrobatlığı məni yaxşı mənada təəccübləndirdi. Şeir qeybdən bizə ötürülən xəbərlərdir, bu informasiyaları poetik düşüncələrlə süsləmək istedadın göstəricisidir. Zaur bəyin şeirlərində ustadlardan bizə əmanət qalan dastan estetikası səma pıçıltılarını öz içindən keçirərək yeni biçimdə XXI əsr oxucusuna təqdim edir.
ZAUR USTAC – XƏZƏR DELTASINDA GÖYQURŞAĞI Zaurun bu kitabı sanki sakit axan çayın coşub-çağlayan dənizə – Xəzər deltasına qovuşduğu yerdir. Hissin, duyğunun müxtəlif çalarları, rəngləri bu şeirlərdə göyqurşağı kimi birləşir. Şeirlərdən alınan təəssüratları ümumən bu cür ifadə etmək olar: Xəzər deltasında göyqurşağı. Çiçək açsa, haçan həyat ağacın, Yaz çağındır, o çağını yaza yaz! Qan qaynasa, qışın oğlan çağında, Qışa deyil, o çağını yaza yaz… * * * Araz dağdır, haldan hala hal eylər, Sakit axar, eldən elə yol eylər, Dost-aşina, taydan taya əl eylər, Ayaq açsa, o çağını yaza yaz! Bu misralar “Şahi-cahan” şeirindəndir. Şair “kamera”sını (poetik görüm bucağı) Araza tuşlayıb, bu kamerada Araz çayının coğrafi təyinatından əlavə milli identifikasiyasına da işarələr sezmək mümkündür. Milli Qəhrəman İlqar Mirzəyevin xatirəsinə həsr olunmuş şeirdə bu iki misra məni tutdu: Özün getdin yuxuya, Milyonları oyatdın… Olduqca tutumlu ifadədir, yaddaşa həkk olunur. Həqiqətən, İlqar Mirzəyev, Mübariz İbrahimov, Polad Həşimov kimi oğullar Zaur bəyin təbirincə desək, “yuxuya” getsə də xalqın milli şüurunun oyaq qalması üçün canlarından keçdilər. Başlanan yol qapından, Şuşayadək uzandı… Vətən oğlun itirdi, Torpağını qazandı… Can-torpaq qiyaslanması şeirdə orijinallığı ilə seçilir, yadda qalır. Şəhadət məqamına yetişən əsgər Vətənə, Vətənin şəklinə çevrilir, Vətənləşir. İnsan yoxdursa, Vətən də yoxdur, Vətən yoxdursa, insan da mövcud deyil. İnsanı ayaqda saxlayan üstündə durduğu torpaqdır. Ana torpaq ifadəsi əbəs yaranmayıb. Hamımız onun bağrından qopmuşuq, sonda yenə də onun qucağına düşəcəyik. Bu qəbil şeirlər Vətən sevgisinin əlifbasıdır. Vətən sevgisi imanla müqayisə olunur. İmansız adam üçün Vətən anlayışı yoxdur. Bu anlayışların konkretləşməsində poeziya çox böyük rol oynayır. Səməd Vurğunun “Azərbaycan” şeirini xatırlayın. Uşaqların ürəyinə Vətən sevgisini bu şeirlə toxum kimi əkmişik. Abbas Səhhətin “Vətən” şeirini yada salaq. “Vətəni sevməyən insan olmaz, olsa ol şəxsdə vicdan olmaz”. Ana südü kimi qanımıza hopan bu şeirlər zaman-zaman içimizdəki yurd sevgisini körükləyib. Zaur Ustacın şeirlərini fərqləndirən həm də bu komponentlərdir. Həmin komponentlər dilin folklor qatından mayalanaraq həmin şeirlərin sanbalını, çəkisini birə beş artırır. Ədəbi genetika burada öz sözünü deyir. Zaur bəy estafeti öz sələflərindən alıb gənc nəsilə ötürür. Bu mənada şairlər, qələm adamları keçmişlə gələcək arasında möhkəm körpülər quran körpüsalanlardır. “Xəzər deltasında göyqurşağı” adı altında toplanmış bu şeirləri bircə-bircə təhlil etmək fikrim yoxdur. Bu şeirlərdə 44 günlük Vətən savaşının da izləri var, didaktikanın ötəsində olan misralar da var, şəraitin diktə etdiyi (gərəkli və lazımlı!) pafos da var. Rənglər spektrində qovuşan hislər, duyğular oxucunun qan yaddaşına xitab edir. Qələm dostuma yaradıcılığında uğurlar arzulayıram! Özü demiş, “bu yol ərənlər yoludur”. Yolun uğurlu olsun, Zaur Ustac! 11.01.2022. Bakı.
XƏZƏR DELTASINDA GÖYQURŞAĞI (Zaur Ustacın yeni kitabı haqqında) Dilin gözəlliyi onun ilkinliyində, təravətində, kökündədir. Bu gün yazılan ədəbi mətnlərdə (istər poeziya, istər nəsr nümunələrində) sanki yad cisimlər dolaşır, dilin substansionallığı qondarma, hibrid sözlərə qurban verilir. İnsan əşyaları sözlər vasitəsilə tanıyır, özünü sözün batinindəki mənalarla formalaşdırır. Söz həm də arxetiplərin övladıdır. Bədii mətnlər arxetiplərdən sızan elementlərlə yaranır. Mən Zaur Ustacın formaca ənənəyə bağlı, məzmunca yeni şeirlərini oxuyanda şairin bu fikir akrobatlığı məni yaxşı mənada təəccübləndirdi. Şeir qeybdən bizə ötürülən xəbərlərdir, bu informasiyaları poetik düşüncələrlə süsləmək istedadın göstəricisidir. Zaur bəyin şeirlərində ustadlardan bizə əmanət qalan dastan estetikası səma pıçıltılarını öz içindən keçirərək yeni biçimdə XXI əsr oxucusuna təqdim edir.
ZAUR USTAC – XƏZƏR DELTASINDA GÖYQURŞAĞI Zaurun bu kitabı sanki sakit axan çayın coşub-çağlayan dənizə – Xəzər deltasına qovuşduğu yerdir. Hissin, duyğunun müxtəlif çalarları, rəngləri bu şeirlərdə göyqurşağı kimi birləşir. Şeirlərdən alınan təəssüratları ümumən bu cür ifadə etmək olar: Xəzər deltasında göyqurşağı. Çiçək açsa, haçan həyat ağacın, Yaz çağındır, o çağını yaza yaz! Qan qaynasa, qışın oğlan çağında, Qışa deyil, o çağını yaza yaz… * * * Araz dağdır, haldan hala hal eylər, Sakit axar, eldən elə yol eylər, Dost-aşina, taydan taya əl eylər, Ayaq açsa, o çağını yaza yaz! Bu misralar “Şahi-cahan” şeirindəndir. Şair “kamera”sını (poetik görüm bucağı) Araza tuşlayıb, bu kamerada Araz çayının coğrafi təyinatından əlavə milli identifikasiyasına da işarələr sezmək mümkündür. Milli Qəhrəman İlqar Mirzəyevin xatirəsinə həsr olunmuş şeirdə bu iki misra məni tutdu: Özün getdin yuxuya, Milyonları oyatdın… Olduqca tutumlu ifadədir, yaddaşa həkk olunur. Həqiqətən, İlqar Mirzəyev, Mübariz İbrahimov, Polad Həşimov kimi oğullar Zaur bəyin təbirincə desək, “yuxuya” getsə də xalqın milli şüurunun oyaq qalması üçün canlarından keçdilər. Başlanan yol qapından, Şuşayadək uzandı… Vətən oğlun itirdi, Torpağını qazandı… Can-torpaq qiyaslanması şeirdə orijinallığı ilə seçilir, yadda qalır. Şəhadət məqamına yetişən əsgər Vətənə, Vətənin şəklinə çevrilir, Vətənləşir. İnsan yoxdursa, Vətən də yoxdur, Vətən yoxdursa, insan da mövcud deyil. İnsanı ayaqda saxlayan üstündə durduğu torpaqdır. Ana torpaq ifadəsi əbəs yaranmayıb. Hamımız onun bağrından qopmuşuq, sonda yenə də onun qucağına düşəcəyik. Bu qəbil şeirlər Vətən sevgisinin əlifbasıdır. Vətən sevgisi imanla müqayisə olunur. İmansız adam üçün Vətən anlayışı yoxdur. Bu anlayışların konkretləşməsində poeziya çox böyük rol oynayır. Səməd Vurğunun “Azərbaycan” şeirini xatırlayın. Uşaqların ürəyinə Vətən sevgisini bu şeirlə toxum kimi əkmişik. Abbas Səhhətin “Vətən” şeirini yada salaq. “Vətəni sevməyən insan olmaz, olsa ol şəxsdə vicdan olmaz”. Ana südü kimi qanımıza hopan bu şeirlər zaman-zaman içimizdəki yurd sevgisini körükləyib. Zaur Ustacın şeirlərini fərqləndirən həm də bu komponentlərdir. Həmin komponentlər dilin folklor qatından mayalanaraq həmin şeirlərin sanbalını, çəkisini birə beş artırır. Ədəbi genetika burada öz sözünü deyir. Zaur bəy estafeti öz sələflərindən alıb gənc nəsilə ötürür. Bu mənada şairlər, qələm adamları keçmişlə gələcək arasında möhkəm körpülər quran körpüsalanlardır. “Xəzər deltasında göyqurşağı” adı altında toplanmış bu şeirləri bircə-bircə təhlil etmək fikrim yoxdur. Bu şeirlərdə 44 günlük Vətən savaşının da izləri var, didaktikanın ötəsində olan misralar da var, şəraitin diktə etdiyi (gərəkli və lazımlı!) pafos da var. Rənglər spektrində qovuşan hislər, duyğular oxucunun qan yaddaşına xitab edir. Qələm dostuma yaradıcılığında uğurlar arzulayıram! Özü demiş, “bu yol ərənlər yoludur”. Yolun uğurlu olsun, Zaur Ustac! 11.01.2022. Bakı.
XƏZƏR DELTASINDA GÖYQURŞAĞI (Zaur Ustacın yeni kitabı haqqında) Dilin gözəlliyi onun ilkinliyində, təravətində, kökündədir. Bu gün yazılan ədəbi mətnlərdə (istər poeziya, istər nəsr nümunələrində) sanki yad cisimlər dolaşır, dilin substansionallığı qondarma, hibrid sözlərə qurban verilir. İnsan əşyaları sözlər vasitəsilə tanıyır, özünü sözün batinindəki mənalarla formalaşdırır. Söz həm də arxetiplərin övladıdır. Bədii mətnlər arxetiplərdən sızan elementlərlə yaranır. Mən Zaur Ustacın formaca ənənəyə bağlı, məzmunca yeni şeirlərini oxuyanda şairin bu fikir akrobatlığı məni yaxşı mənada təəccübləndirdi. Şeir qeybdən bizə ötürülən xəbərlərdir, bu informasiyaları poetik düşüncələrlə süsləmək istedadın göstəricisidir. Zaur bəyin şeirlərində ustadlardan bizə əmanət qalan dastan estetikası səma pıçıltılarını öz içindən keçirərək yeni biçimdə XXI əsr oxucusuna təqdim edir.
ZAUR USTAC – XƏZƏR DELTASINDA GÖYQURŞAĞI Zaurun bu kitabı sanki sakit axan çayın coşub-çağlayan dənizə – Xəzər deltasına qovuşduğu yerdir. Hissin, duyğunun müxtəlif çalarları, rəngləri bu şeirlərdə göyqurşağı kimi birləşir. Şeirlərdən alınan təəssüratları ümumən bu cür ifadə etmək olar: Xəzər deltasında göyqurşağı. Çiçək açsa, haçan həyat ağacın, Yaz çağındır, o çağını yaza yaz! Qan qaynasa, qışın oğlan çağında, Qışa deyil, o çağını yaza yaz… * * * Araz dağdır, haldan hala hal eylər, Sakit axar, eldən elə yol eylər, Dost-aşina, taydan taya əl eylər, Ayaq açsa, o çağını yaza yaz! Bu misralar “Şahi-cahan” şeirindəndir. Şair “kamera”sını (poetik görüm bucağı) Araza tuşlayıb, bu kamerada Araz çayının coğrafi təyinatından əlavə milli identifikasiyasına da işarələr sezmək mümkündür. Milli Qəhrəman İlqar Mirzəyevin xatirəsinə həsr olunmuş şeirdə bu iki misra məni tutdu: Özün getdin yuxuya, Milyonları oyatdın… Olduqca tutumlu ifadədir, yaddaşa həkk olunur. Həqiqətən, İlqar Mirzəyev, Mübariz İbrahimov, Polad Həşimov kimi oğullar Zaur bəyin təbirincə desək, “yuxuya” getsə də xalqın milli şüurunun oyaq qalması üçün canlarından keçdilər. Başlanan yol qapından, Şuşayadək uzandı… Vətən oğlun itirdi, Torpağını qazandı… Can-torpaq qiyaslanması şeirdə orijinallığı ilə seçilir, yadda qalır. Şəhadət məqamına yetişən əsgər Vətənə, Vətənin şəklinə çevrilir, Vətənləşir. İnsan yoxdursa, Vətən də yoxdur, Vətən yoxdursa, insan da mövcud deyil. İnsanı ayaqda saxlayan üstündə durduğu torpaqdır. Ana torpaq ifadəsi əbəs yaranmayıb. Hamımız onun bağrından qopmuşuq, sonda yenə də onun qucağına düşəcəyik. Bu qəbil şeirlər Vətən sevgisinin əlifbasıdır. Vətən sevgisi imanla müqayisə olunur. İmansız adam üçün Vətən anlayışı yoxdur. Bu anlayışların konkretləşməsində poeziya çox böyük rol oynayır. Səməd Vurğunun “Azərbaycan” şeirini xatırlayın. Uşaqların ürəyinə Vətən sevgisini bu şeirlə toxum kimi əkmişik. Abbas Səhhətin “Vətən” şeirini yada salaq. “Vətəni sevməyən insan olmaz, olsa ol şəxsdə vicdan olmaz”. Ana südü kimi qanımıza hopan bu şeirlər zaman-zaman içimizdəki yurd sevgisini körükləyib. Zaur Ustacın şeirlərini fərqləndirən həm də bu komponentlərdir. Həmin komponentlər dilin folklor qatından mayalanaraq həmin şeirlərin sanbalını, çəkisini birə beş artırır. Ədəbi genetika burada öz sözünü deyir. Zaur bəy estafeti öz sələflərindən alıb gənc nəsilə ötürür. Bu mənada şairlər, qələm adamları keçmişlə gələcək arasında möhkəm körpülər quran körpüsalanlardır. “Xəzər deltasında göyqurşağı” adı altında toplanmış bu şeirləri bircə-bircə təhlil etmək fikrim yoxdur. Bu şeirlərdə 44 günlük Vətən savaşının da izləri var, didaktikanın ötəsində olan misralar da var, şəraitin diktə etdiyi (gərəkli və lazımlı!) pafos da var. Rənglər spektrində qovuşan hislər, duyğular oxucunun qan yaddaşına xitab edir. Qələm dostuma yaradıcılığında uğurlar arzulayıram! Özü demiş, “bu yol ərənlər yoludur”. Yolun uğurlu olsun, Zaur Ustac! 11.01.2022. Bakı.
