1.Yazmaq sizin üçün nədir? -Bu sualın çoxlu cavabı var, indilik birini deyim: yazmaq – bütün sözlərin sükutda gizləndiyini öyrənməkdir.
2.Sizə görə həyatda ən asan və ən çətin şey nədir? -Ləyaqətlə yaşamaağa cəhd etmək, buna çalışmaqdır.
3.Son zamanlarda oxuduğunuz, sizə təsir edən əsər hansıdır? -Görkəmli rumın şairəsi Ana Blandiananın həyat yoldaşı Romulus Rusana ithaf etdiyi şeir silsilısi.
4.Bəs öz yaradıcılığınızda ən sevimli şeiriniz hansıdır? -Şairlərin öz yaradıcılıqlarından sevimli şeirləri olmur, olmamalıdır.
5.Ən çox nədən qorxursunuz? -Günah etməkdən.
6.Xoşbəxt olmaq üçün nəyimiz çatmır? -Allah xoşbəxtlik üçün hər şey verib.
7.Gəncliyə tövsiyəniz nə olardı? -Deyəsən Bertold Brextin sözüdür, deyir ki, gənlik bilsəydi, qocalıq edə bilsəydi.
Müsahibimiz bu yaxınlarda 60 illik yubileyini təntənəli şəkildə qeyd etmiş,Teatr xadimləri ittifaqının əməkdaşı,səs operatoru ömrünün 40 ilindən çoxunu peşəkarcasına sənət və televiziya sahəsində fəaliyyət göstərmiş Nazim Kərimlidir.Gəlin ilk öncə sənətkarımız haqqında ümumi məlumat verərək oxucularımızı tanış edək.
Kərimli Nazim Sədi oğlu 1964-cü il avqustun 15-də Sumqayıt şəhərində anadan olmuşdur. Orta təhsilini də Sumqayıt şəhərində almışdır.1981-ci ildə hərbi xidmətə Uzaq Sibirə getmişdir.1985-ci ildə oradan qayıtmışdır.1986-cı ildə ADMİU-nun mədəni maarif fakültəsinə daxil olmuş və oxuduğu müddətdə cəmi 2 il Sumqayıt Dövlət Dram teatrında işləyib.1986-cı ildən 2006-cı ilə qədər Azərbaycan Dövlət Televiziyasında işləyib.Orada işləyərkən 1989-cu ildən Şuşa Televiziyasına təhkim olunmuşdur.1990-cı ildə 20 Yanvar hadisələri zamanı Dağlıq Qarabağda Xüsusi Təşkilat komitəsi yaradılanda həmin təşkilat nəzdindəki Xankəndi radiosunun əməkdaşı olmuşam. Həmin ərəfədə Xankəndi televiziyası partladıldı və geri qayıtmaq məcburiyyətində qaldıq. Daha sonra Az-Tv-də işimi davam etdirdim.1993-ildən sonra güc nazirliklərində mətbuat xidmətində çalışmışam. O vaxtlar “Vışka” qəzeti(Osman Mirzəyev başçılıq edirdi)var idi. Xankəndində olan informasiyaları gizli yollarla olsa da ötürürdüm.Bir məqamı da qeyd etmək istəyirəm ki,1989-cu ildə bizim ölkədə televiziyaçı ixtisası yox idi ona görə də bizi ixtisas artırma məqsədilə Moskvaya göndərdilər. Bir ilə yaxın Mərkəzi ORT-də kursda oxumuşam.
Az-Tv-də 1986-cı ildən səs operatoru işləmişəm sonra administrator işinə keçdim.1995-də Radio Uşaq verilişləri redaksiyasında xüsusi bir müxbir kimi Sumqayıta getdim. Eksperimental yaradıcılıq birliyində baş inzibatçı direktor oldum. Baş inzibatçı-(baş prodüser deməkdir).Səs operatoru işləyərkən bir neçə proqramlarda fəaliyyət göstərdim:”Günün Ekranı”bir çox televiziya tamaşaları, sonra “Səhər” proqramında baş inzibatçı oldum.
Az-Tv-də işləyərkən ən yaxın dostlarınız məşhur diktorlardan kimlər olub?
-Hamısı ilə münasibətlərimiz yaxşı olub.
Sabir Ələsgərov yaşca böyük olsa da,sanki həmyaşıd kimi qəribə zarafatlarımız olardı.. Aramızda rəsmiyyət yox idi (Allah rəhmət eləsin)
1990-cı ildə Az-Tv-nin enerji bloku partladılanda,efir otağında Mən, Sabir Ələsgərov, Karvan qrupunun bədii rəhbəri bəstəkar Mikayıl Vəkilov aparatın arxasında oturub yemək yeyirdik.Birdən şüşələr sındı və töküldü üstümüzə qorxudan bilmədik ki nə edək…
Rafiq Hüseynov,Sabir Ələsgərov, Hicran Hüseynov,Ofeliya Sənani, Roza Tağıyeva, Həqiqət Əsgərzadə Vasif Adıgözəlovun qardaşı Rauf Adıgözəlov,Mübariz Tağıyev, Səyavuş Kərimi,Anatollu Qəniyevin oğluAz-Tv-nin solisti olmuş Heydər Anatollu ilə dostluğumuzindiyə kimi davam etməkdədir.
Bəs Teatr xadimləri ittifaqına neçənci ildən gəlib çıxdınız?
Azərpaşa Nemətovun sağlığında 2010-cu ildən səs rejissoru və musiqi tərtibatçısı vəzifəsində çalışıram. Bu yaxınlarda seçki yolu ilə tam yekdilliklə xalq artisti dövlət mükafatı laureatı Hacı İsmayılovu sədr seçmişik.
Qarşıdan gələn 60 illik yubileyiniz teatrda qeyd olunacaqmı?
Açığı deyim ki,qarşıdan gələn avqust ayında məzuniyyətə çıxdığımıza görə, yubileyim artıq qeyd olunub.mart ayının 10-da milli teatr günündə həm fəxri fərman və diplomla, həm də maddi vəsait ilə təltif olunmuşam.
Hansı tamaşalarınız uğur qazanıb?
Məsələn Elçin Hüseynbəylinin “Qaçaq qocalar” adlı tamaşası həm Azərbaycanda alqışlarla qarşılanıb, hərbi hissələrdə nümayiş etdirilib,həm də Türkiyədə böyük festivalda yer tutdu,ödüllərə layiq görülüb.
Gələcək nəsillərə ömrünün 40 ilindən çoxunu sənətə həsr etmiş bir peşəkar kimi hansı tövsiyə və tələbləriniz vardır?
Çətinliklərimiz oldu ancaq büdrəmədik! Gənclərimiz sevdikləri,seçdikləri sənətə qarşı dönük çıxmasınlar.Həyat mübarizədir! Son vaxtlar məni ən çox narahat edən bütün sahələrdə texnologiyadan hədsiz istifadə olunur.Məsələn bir çox tamaşalarda proyektor qurulub. Biz tamaşaya baxırıq kinoya baxmırıq ki!? Səhnə canlılığı sevir tamaşaçı ilə üzbəüz!
A.Çexovun bir fikri var:”Əgər səhnədə bir tüfəng divardan asılıbsa, deməli o atılmalıdır”.Atılmasa maraqsız olacaq!
Teatr şərtiliyi xoşlayır! Məsələn Türkiyədə olarkən, Dənizli şəhərində ekologiya ilə bağlı belə bir tənqidi tamaşaya baxdıq.Orada həqiqi kimyəvi maddələrdən istifadə etdikləri üçün birdən səhnənin arxasından insanlar qaçaraq çığırdılar, təcili yardım çağırıldı və tamaşa yarımçıq qaldı…
YUNUS OĞUZ: “Biz Əfrasiyaba qayıdırıq. Bu dəfə daha yüksək səviyyədə, daha güclü qayıdırıq”
“Yaradıcı adamda azadlığın sərbəstliyi var”
“Olaylar” AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun Ədəbi tənqid şöbəsinin aparıcı elmi işçisi fil.f.d., dosent Elnarə Qaragözovanın moderatorluğu ilə “Ədəbiyyat söhbətləri” adlı yeni layihəyə başlayır.
İlk müsahib “Olaylar” informasiya Agentliyinin baş direktoru və eyni adlı qəzetin baş redaktoru, yazıçı-publisist, tarixi romanlar müəllifi Yunus Oğuzdur.
E.Q. – Birinci sualım ədəbiyyatın özü qədər qədimdir, yazıçılara daim ünvanlanan bir sualdır. Amma mənə, eləcə də oxucularınıza çox maraqlıdır ki, məhz Yunus Oğuz üçün ədəbiyyat nədir?
Y.O. – Ədəbiyyat yaradıcılıq deməkdir. Amma təkcə yaradıcılıq deyil. Elə elm də dərindən baxanda yaradıcılıqdır. Texnikada da kifayət qədər yaradıcılıq var. Amma ədəbiyyat tam başqadır. Ədəbiyyatda yaradıcılıq, mən deyərdim ki, insanın daxili aləminə müraciəti deməkdir. İnsan daxili aləmdə ruhuna müraciət edir, canına müraciət edir, mənəvi dünyasına müraciət edir. Bu məqamda insan həm quldur, həm də padşahdır. Ədəbiyyatda çox zaman fiziki dünya ilə mənəvi dünyanı səhv salırlar. Və fikirləşirlər ki, fiziki dünyada sən azad deyilsən. Fiziki dünyada azadllığın məhduddur. Amma ədəbiyyatda, bədii yaradıcılıqda azadlıqdır. Məhmət Akif Ərsoyun “İstiqlal” marşından iki misranı deyəcəyəm:
– Mən əzəldən bəridir hürr yaşadım, hürr yaşaram,
Hansı çılğın mənə zəncir vuracaqmış? Şaşaram!
Bax insanın yaradıcılığında, mənəvi dünyasında ona heç kim zəncir vura bilməz. Amma fiziki dünyada bu mümkündür.
E.Q. – O zaman sualdan sual doğur. Bəs ədəbiyyatda azadlığın sərhədləri yoxdurmu?
Y.O. – Var, var. Əslində ədəbiyyatda, belə deyək, ədəbi ideologiya var, dünya ideologiyası var, dövlətin ideologiyası var, yazıçının özünün şəxsi ideologiyası var. Amma məhz bütün bunların içində sən yaradıcı olursan. Əlbəttə, əsl ədəbiyyatdan danışıram.
E.Q. – Mən elə ora gətirirdim ki, bəzən istənilən bir mətni təqdim edir, əsaslandıraraq deyirlər ki, ədəbiyyat azadlıqdır, bu yazdığım da mənim azad düşüncələrimdir, yəni ədəbiyyatdır.
Y.O. – Yox, yox. Elə şeylər var ki, deyək ki, Salman Rüşdünün təqdim etdiyi ədəbiyyat nə idi ki? Dini təhqir etmək idi. Yəni insan yaradıcı olsa da sərhəd olmalıdır. Onun yazdıqları Avropaya xoş gəlirdi, amma deyək ki, İrana xoş gəlmədi.
E.Q. – Deməli mütləq etik sərhədlər olmalıdır.
Y.O. – Təbii. Ona görə deyirəm ki, mənəvi yaradıcılığın öz sərhədləri, qırmızı xətləri var. Onu keçə bilməzsən. Mən yaradıcıyam deyib hər şeyin üstündən qırmızı xətt çəkə bilməzsən.Amma düşünürəm ki, yaradıcı adamda azadlığın sərbəstliyi var.
E.Q. – Maraqlı ifadədir: azadlığın sərbəstliyi.
Y.O. – Bəli, azadlığın sərbəstliyi. Məsələ burasındadır ki, mənəvi dünyadan fiziki dünyaya keçəndə çoxları onu başa düşmür. Əslində fiziki dünya ilə mənəvi dünya fərqlidir. İnsan çox zaman onu başa düşmür və mənəvi dünyanı istisnasız, birbaşa fiziki dünyaya tətbiq edəndə mizan pozulur. Buna görə cinayətlər və s. baş verir. Məsələn, şagirdlər arasında baş verən insidentlər. Bu özünün iç aləmini fiziki dünyaya keçirməkdir.
E.Q. – Deməli, fiziki dünyanı mənəvi dünyaya keçirmək daha yaxşıdır.
Y.O. – Əlbəttə. Fiziki dünyanı mənəvi dünyaya keçirəndə kamilləşdirə bilsən, gözəl əsər yarada bilərsən. Əslində bu iki dünya bir-biri ilə vəhdətdədir, biri-birinə təsir edir. Amma baxır, onun təsiri kimə aiddir. Məsələn sizə aiddirsə, alim adamsınız, yaradıcısınız. Onu daha da inkişaf etdirirsiniz. Adi insanlar isə iki dünyanı qarışdırırlar. Qarışdıranda ya dəli olur, ya cinayət törədir və s.
E.Q. – Deməli hazırlıq lazımdır.
Y.O. – Hökmən, hökmən. Hazırlıq, yəni oxumaq lazımdır. Sizə bir söz deyim. Oxumaq mənəvi dünyanın fiziki dünyaya təsiridir. Tibbi nöqteyi nəzərdən təsirini deyirəm. Yaradıcı insan yaradıcılıqla məşğul olanda həyəcanlanır, yeni ideya gəlir, həyəcanlanır və o həyəcanın bioloji impulsları orqanizmi müsbət mənada yükləyir, orqanizmi xəstələnməyə qoymur. Bax, məsələ bundadır. Çoxları başa düşmür bunu. Amma, əlbəttə, söhbət əsl yaradıcılıqdan gedir.
E.Q. – Deməli buna görə əsl yaradıcı insanlar öz yaşlarından daha gənc görünür, enerjili olurlar. Əsl yaradıcı insanların özlərinin də çox qəribə bir enerjiləri var.
Y.O. – Məsələn, Nəriman Həsənzadə, Anar. Onlar yaradıcılıqla məşğuldur, həmin bioimpulsları daxildə orqanizmə verib onu enerjili saxlayırlar. Yaradıcılıq enerji yaradır. Onun qələmindən çıxan özü enerjidir. Məsələn, insanın milyonları var, vəzifəsi var. Vəzifədə olanda top kimidir. Amma vəzifədən çıxarılan kimi xəstələnir. Deməli enerjini itirir. Vəzifə də yaradıcılıqdır. Amma bədii yaradıcılıqda, elmi yaradıcılıqda qorxu yoxdur. O müsbət enerji yaradır. Bəzi məmurlarda isə yaradıcılıq məsələn, rüşvətə qarışıb mənfi enerji yaradır. Qorxu yaradır. Qorxu hissi artıq onun canına hopur, xəstələnir. Ədəbiyyat, elm, incəsənət isə əsl yaradıcılıqdır.
E.Q. – Elə bu məqamdan növbəti suala keçid alaq. Sizin yaradıcılığınızın müxtəlif aspektləri var. Qələminizi tarixi romanlarla yanaşı nəsrin felyeton, esse, povest janrlarında, poeziyada, dramaturgiyada da sınamısınız. Amma nədənsə Yunus Oğuzu məhz tarixi romanlar müəllifi kimi tanıyırlar. Ya da Yunus Oğuz məhz bu cür tanınmaq istəyib. Niyə?
Y.O. – Ədəbiyyatımızda bir müddət tarixi romanlar yox dərəcəsində idi. Müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatının tarixi romanı yox idi. Olanlar da sovet şinelindən çıxmışdı. Amma yeni dövrdə real tarixi mövzular qoymaq lazım idi. Mən tarixi mövzulara, ümumən ədəbiyyata niyə keçdim? Elmi tarixi ədəbiyyatla bədii ədəbiyyat arasında çox sərhəd var. Elmdə deyə bilmədiyini bədii ədəbiyyatda deyə bilirsən. Düşünürəm ki, səbəbin biri bu idi. Digər tərəfdən elmdə postulatlar var, yəni elm klassik cəhətdən postulatlar deməkdir. Sənin dediyin fikri dünya qəbul edəcəkmi? Dünyanı qoyaq kənara, özümüzdə akademiyada gətirdiyin fikri qəbul edəcəklərmi? Yəni bir yenilik ortalığa atanda gərək onu sübut edəsən. Çünki biz azad elmi tarixi ədəbiyyatımızı hələ tam şəkildə yaratmamışıq. İndi-indi yaranır bu milli tarixi ədəbiyyat. Hələki elmdə ilk növbədə Qərbi Azərbaycan tarixi ədəbiyyatımızı yaradırıq. Amma burada əsas məqam budur: həm əsl milli tarixini göstərməlisən, həm də bu tarixin kütləvi oxucusu olmalıdır. Kütləvi oxucu isə yalnız bədii ədəbiyyatdadır. Elmi ədəbiyyat nümunəsini 100 nəfər oxuyar. Bir kitabını çap edərsən, paylayarsan oxunar. 10-15 il sonra bir kitab da çap edərsən. Belə olanda ömür gedir, missiya isə tamamlanmır. Amma bədii ədəbiyyatda qələmin elə bil meydanda qladiatordur. Qılıncını hara çalırsan çal, hər yer döyüş meydanıdır.
E.Q. – Mən sizin stolunuzun üstündə bir kitab görürəm. Lev Qumilyovun “Etnosun coğrafiyası tarixi dövrdə” kitabı. Bu kitabı mütaliə edən yazıçıya bir sual ünvanlanamq istəyirəm: Yunus Oğuzun romanlarının zaman və qəhrəman seçimi hansı meyara əsaslanır? Niyə məhz bu qəhrəmanlar, niyə məhz bu tarixi dövr? Bunu öncədən plan kimi qarşınıza qoyur, müəyyənləşdirirsiniz, yoxsa ideya, fikir kimi yaranır?
Y.O. – Yalnız zaman yox, həm də məkan faktoru var. Bəziləri fikir kimi, bəziləri öncədən düşünülərək yaradılır. Əslində mən öz keçmişimi bilmək istəyirəm. Xalqımıza da keçmişimizi göstərmək istəyirəm. Bizim keçmişimiz nədir, necədir, hansıdır? Keçmişinə daş atanın gələcəyini topa tutarlar. Keçmişi olmayanın tarixi təkrar olunur.
E.Q. – Yəni tamamlanmayan təkrar olunur, dairə mütləq qapanmalıdır. Dairə qapanana qədər həmin məqam təkrar olunur.
Y.O. – Qumilyov da məhz onu yazır. Hər millətin tarixi ziqzaq kimi 800-1300 ildən bir təkrar olunur. Xalqın qalxma dövrü var, enmə dövrü var. Qalxmadan sonra yeddi il qomestaz halına düşür, ondan sonra memorial başlayır. Memuar yazmağa başlanılır. Keçmişini, tarixini yazmaq, əlbəttə, lazımdır. Amma millət özünü təmizləyə-təmizləyə, çalxalana-çalxalana gedir axı. Yenisi gəlir. 4 il bundan qabaq kim deyə bilərdi ki, heç kimin gözləmədiyi halda 27 sentyabrda başlanan 44 günlük müharibə olacaq. Təmizləmə gəlir və yenidən xalqda qalxma gedir. O qalxmaya hazır olmaq lazımdır. Bu hazırlığın da əsası elmdir.
E.Q. – Və ədəbiyyat. Ədəbiyyat da hazırlamalıdır axı.
Y.O – Ədəbiyyat vətənpərvərliyi hazırlayır, təbliğatı hazırlayır. Amma bunların hamısı ideologiyadır, qalxma fazasından düşmə fazasına qədər. Mən onun kitabını da yazmışam.
E.Q. – “Qədim türklər və passionarlıq nəzəriyyəsi L.N.Qumilyovun tədqiqatlarında”
Y.O. – “Türkün tarixinə yeni bir baxış” da var.
E.Q. – Mən “Qədim türklər və passionarlıq nəzəriyyəsi L.N.Qumilyovun tədqiqatlarında” kitabınızı oxuyandan sonra nəinki cəmiyyətin, tarixin qanunauyğunluqlarını, hətta insanların motivlərini belə fərqli aspektdən başa düşdüm. Passionarlıq məhz həmin o enerji məsələsidir.
Y.O. – Bitkilərin ömür dövrü var. Sikl deyirlər. İnsan da, etnos da məhz o cürdür. E.ə. II – III minillikdə turuklar adlı etnos yaşayıb. Turuk dövləti, Turukki deyirdilər. Amma əslində onlar indiki türklərin prototürkləridir. O etnos dövr edib bu günə qədər belə gəlib çatıb. Turuklarla müasir türklər arasında saysız-hesabsız türk etnosu var idi. Hər dəfə yaranan dövlətin adını öz etnoslarının, yaxud sülalənin adı ilə adlandırırdılar. Bununla da məsələ bitdi. Tariximiz qarışdı. Tarix qarışandan sonra səni məhv etməyə nə var ki?! Amma bunu tarixi ədəbiyyatda saxlasan itməz. Məsələn, “Əmir Teymur” romanımda Əmir Teymur İbn Xaldundan soruşur ki, bizim tariximiz hansıdır. Əsərdə İbn Xaldunla Əmir Teymurun görüşünü məxsusi vermişəm. Xəzər xaqanı İosifin ispan kralına göndərdiyi “Biz burada on türk tayfası yaşayırıq. Bizim kökümüz Nuhun oğlu Yafəsə gedib çıxır” cümlələri yazılan məktubu da vermişəm. Bu tarixi demək lazımdır. Bu tarixi məqamlar elmidir. Mənbələr var. Amma bunu bədii ədəbiyyatla demək lazımdır ki, sadə insanlar da bilsinlər. Məsələn, həmin romanda bir məsələ də var: Səmərqənd niyə paytaxt seçildi? Romanda belə gedir: Makedoniyalı İsgəndər də bu şəhərə hücum edib, Səmərqənd Əfrasiyabın da paytaxtı olub. Yəni bədii əsərdə sən kodları qoyursan. Kodu qoyandan sonra tarixi bədii əsərlə geniş kütləyə çatdırmaq asandır.
E.Q. – Siz “Attila” əsərinizdə də Qarabağ atları məsələsini kod kimi qoymusunuz. Qarabağın tarixini Attilanın dövründən başlayırsınız. Yəni ki, o vaxtdan Qarabağ türk yurdudur.
Y.O. – Təbii, əslində elə də olub. Amma uzun müddət ərzində bədii ədəbiyyatı da, elmi ədəbiyyatı da kim necə istəyir, elə də yazıb. Məsələn, sovet dövründə bizim nəsli kosmopolit böyüdürdülər. Hara getdiyini bilməyən adamlar kimi. Amma qarşıda hədəf olmalıdır. Bir insanın gərək mütləq hədəfi olsun. Sovet dövründə çox insanın hədəfi Moskvaya yarınmaq idi. Hədəfi bəlli olmayan insan yolda büdrəyər. Bir insanın elə gözəl ideyaları, hədəfləri ola bilər ki, toplum onu öz hədəfi kimi qəbul edər. İnsan öz hədəfini topluma elə gözəl çatdıra bilər ki cəmiyyətin, dövlətin hədəfinə çevrilər. Məsələn, cənab Prezidentin Qərbi Azərbaycan hədəfi. Cəmiyyət tərəfindən qəbul edildimi? Edildi! Artıq dövlətin hədəfinə çevrildimi? Çevrildi! Bəzən insanlar deyirlər, mən özüm üçün yazıram. Özün üçün yazmırsan. Məsələn bu yaxınlarda yazdığım şeir:
-Tanrı belə buyurdu,
Mən də sözdən doğuldum.
Yandım, yandım kül oldum,
Sonra közdən doğuldum.
Yəni bu məhz mənə aiddir. Əslində mənim kimi insanların cəmiyyətin aşağı təbəqəsindən çıxıb yuxarı təbəqəsinə, yəni ədəbiyyat təbəqəsinə gəlməsi çox çətindir. Mən genetik yaddaşa inanıram. Fikirləşirəm ki, hardasa bizim Şamaxıdakı nəsil köklərimizdə Şirvani, Nəsimi, Sabir ilə bağlılıq var. Amma onlardan uzaqlaşmışıq. Amma nəsildən kimdəsə o yaddaş oyanır. Yəni 500 il bundan qabaq təsəvvür edin ki, etnososial psixologiyada rüşvət almaq var idisə, özbaşınalıq var idisə, hər oba, hər boy bir padşaha qarşı çıxa bilərdisə, XX əsrdə bu 1992-ci ildə ortaya çıxdı, hərə bir dəstə yaratmağa başladı.
E.Q. – Deməli siz ruhun reinkarnasiyasına inanırsınız…
Y.O. – Bəli.
E.Q. – Buna görə də sizin bir çox əsərlərinizdə Murad obrazı var. Müxtəlif tarixi dövrlərdə bu obraz iştirak edir. Siz onun adını saxlamaqla oxucuya mesaj verirsiniz ki, bu məhz həmin ruhdur.
Y.O. – Təkcə o deyil. Yalnız ruhun reinkarnasiyası haqqında mesaj vermirəm. Burada şəxsən mənə aid bir məqsəd də var. Siz tədqiqatçı kimi yazırsınız ki, Yunus Oğuzun bir neçə əsərində Murad obrazı var. Kimsə həmin tədqiqatı oxuyur. Oxucu sizin yazınızı oxuyubsa, o biri Muradları da əsərlərimdə axtarıb tapacaq. Bununla da mən sikli başa çatdırmış olacağam. Bütöv bir minillik tarix yazmağı düşündüm, yazdım. Ortada bir Qacar obrazı qalıb. Qacara da əslində “Cığır”da toxunmuşam. Amma mənim üçün əsas Toxtamışla Əmir Teymur xətti qalıb. Bütövlükdə türk dünyasını, Turanı əhatə edən bir əsərin əsasında duracaq xəttdir bu.
E.Q. – Sultan Bəyazid və Teymur xətti də var.
Y.O.- Sultan Bəyazidi “Əmir Teymur” romanında vermişəm.
E.Q. – Ayrıca xətt kimi götürmək istəmirsiniz?
Y.O. – Yox. Kim Turan yaratmaq istəyibsə, o hökmdarları əsas xətt kimi götürürəm. Sonuncu dəfə Nadir şah Turan yaratmaq istəyib. Əmir Teymur Turan yaradıb. Çingiz xan Turan yaradıb. İndi də yenidən Turan qurulur. Dünya bizə buna görə basqı edir. Turanın yaradıldığını başa düşürlər.
E.Q.- Prezident İlham Əliyev inaqurasiya mərasimində də dedi ki, bizim ailəmiz türk dünyasıdır.
Y.O. – Bəs bu Turanın yaranmasıdır da. Biz Əfrasiyaba qayıdırıq. Bu dəfə daha yüksək səviyyədə, daha güclü qayıdırıq.
E.Q. – Deməli artıq azərbaycançılıq yox, türkçülük əsas xəttimizdir.
Y.O. – Azərbaycançılıq dövlətimizin içindədir. Bədii ədəbiyyatdan bir az kənara çıxacağıq, amma bu oxucular üçün vacibdir. İmperiyaların üç növü var. Birincisi: getdim, tutdum, aldım, mənimdir: Roma İmperiyası, Sasanilər, Qızılbaşlar. İkincisi federal imperyalardır. SSRİ kimi mərkəz – vassal sistemi. Nadir şahın imperiyası da belə idi. O cür böyük imperiyanı idarə etmək mümkün deyil, mütləq üsyanlar olacaq. Əmir Teymurun imperiyasında üsyanlar demək olar ki, olmayıb, çünki o daha ağıllı idi. Mərkəzi Asiyanı birbaşa imperiyasına qatmadı. Çingiz xanın nəslindən iki qız götürdü. Birini özü aldı, o biri ilə də oğlunu evləndirdi. Üçüncü növ imperiya isə maliyyə imperiyasıdır. Gələcəkdə türk dövlətləri birləşib sıradan bir imperiyaya çevrilsə, onu saxlamaq, idarə etmək olmaz. Amma iqtisadi imperiya kimi mövcud ola bilər. Artıq Turan iqtisadi sistemi yaranıb: Türk Dövlətləri Təşkilatı. Turan üçün birinci bağ ədəbiyyat olmalıdır. Mənəvi-elmi-bədii bağ olmalıdır. “Nadir şah” romanımda bu məsələyə toxunmuşam. Nizamülmülklə Hindistanda görüşən Nadir şah deyir ki, mən Turan yaradıram. Tarixdə bu söhbət olmayıb. Bu mənim ideyamdır, bədii əsərə daxil etmişəm. Nizamülmülk deyir ki, sənin əsgərlərin sənin uğrunda vuruşur, bəs Turan üçün nə qədər vuruşa bilər? Nadir şah “Turan üçün qılıncım hazırdır” deyəndə Nizamülmülk deyir ki, Turan üçün qılınc birinci deyil. Birinci beyinlərə Turan ideyası aşılanmalıdır. Bunun elmi olmalıdır. Təbii, həmin dövrdə bu elm, ideya kimi formalaşmamışdı, belə söhbət ola bilməzdi. Amma bədii mətndə sən yazıçı kimi ideyanı atırsan. Yəni elmsiz Turan olmaz, bədii ədəbiyatsız Turan olmaz.
E.Q. – Tarixi romanlardan danışdıq, ideologiyadan danışdıq. İndi esse və felyetonlarınızdan danışaq. Mənim fikrimcə, bu xətt poeziya xəttinizdən daha aktivdir.
Y.O. – Əslində poeziya da çoxdur. Özüm üzə çıxarmıram.
E.Q. – Ola bilər. Mən axırıncı dəfə mətbuatda Ali Baş Komandana həsr edilmiş “Dövlət bizik” şeirinizi oxumuşam. Daha sonra mətbuatda poetik nümunənizə rast gəlməmişəm.
Y.O. – Ondan sonra da poetik nümunələr yaranıb. Özüm üzə çıxarmıram. Poeziyada məndən nəhənglər var.
E.Q. – Mən buna görə bayaq qeyd etdim ki, Yunus Oğuzun yaradıcılığı çoxxətli olsa da əsas vurğulanan məqam tarixi romanlardır.
Y.O. – Bəli, tarixi romanlar mənim sahəmdir. Ardıcıl olaraq bu janrda yazıram. Min illik tarixi yazmışam: Sultan Alp Arslandan başlamışam, “Cığır”da bitirmişəm. “Attila”nı qoyuram kənara.
E.Q. – “Attila” başqa xəttdir.
Y.O. – “Attila” ilə “Alp Arslan”nın arasında boşluq var. Onu başqa müəlliflər də doldura bilər. Alban tarixi, Cavanşir, Babək var. Bunlardan yazmaq lazımdır.
E.Q. – Cavanşirlə bağlı bədii əsər var.
Y.O. – Var. Amma nə zaman yazılıb?
E.Q. – Bəli, o dövrün ideologiyasına uyğun yazılıb.
Y.O. – Bu kitaba baxın: “Alban tarixi”. Kənara qoymuşam. Vaxtım olanda hökmən başlayacağam.
E.Q. – Alban tarixi ilə bağlı heyf ki, elə bir dəyərli bədii əsər yoxdur.
Y.O. – Albanlar da bizimkilərdir əslində. Midiya da bizimdir. Amma təəssüflər olsun ki, bizim İslamaqədərki tariximizi elə günə salıblar ki, gözümüzün önündə gürcülər və ermənilər bizim tariximizi oğurlayıb. Mən Mədəniyyət Tv-də “Yaddaş” verilişini aparanda Robertə dedim ki, sən Sankt-Peterburqa yaz, Prezident Aparatına məktub yaz, dövlət xətti ilə alban kilsələrinin arxivlərini alın. Nə yolla olur olsun, alın. Sankt-Peterburqda nə mənbə qalıbsa, heç olmasa onların surətlərini götürün. Təbii, Ermənistan o mənbələri özününküləşdirib, verməyəcək. Amma həmin dövrdə başqa dövlətlərə, o cümlədən Vatikana məktublar yazılıb. Niyə tapmayaq o məktubları? O məktublarda tapacaqsan tarixi. Gürcü arxivlərində də mənbələr var. Biz sadəcə olaraq İslamaqədərki tariximizi indiyə qədər elə də ciddiyə almamışıq. İslamdan sonra türk xristianlara kafir dedik. Niyə? Sənin adət-ənənələrin eyni, dilin eyni, folklorun eyni, mentalitetin eyni, hətta antropoloji cəhətdən də görünüşün də eyni. Yalnız din fərqlidir. Sonradan çarizm gələndə artıq islam əski tariximizi məhv etmişdi, çarizmə də manqurtluq sərf edirdi. Təsəvvür edin ki, islam ordusu Buxaraya girəndə 10 min alim var idi. Təkcə Buxarada! 12 min də orijinal əlyazma var idi. Ərəblər on min alimi öldürdülər, on iki min əlyazmanı da yandırdılar. Vəssalam, xalqın tarixi izi silindi. Bu izi ədəbiyyatla, elmlə üzə çıxarırıq. Çalışırıq bədii mətndə də tarixi səhvlərə yol verməyək, əsl tarixi yazaq.
E.Q. – Siz yaradıcılığınızda tarixi dövrdən müasirliyə keçid alanda felyeton və esse janrları aktivləşir, burada artıq cari məsələlər gündəmə gəlir.
Y.O. – Söhbətimizin əvvəlində dedim. İnsan mənəvi dünyadan fiziki dünyaya keçir və bu keçiddə insan dəli olmaq səviyyəsinə gələ bilər. Çünki kəskin təzadlar yaranır.
E.Q. – Tarixi romanlar yazan Yunus Oğuzun mənəvi dünyadan real dünyaya keçidinin kontekstində felyetonlar yaranır.
Y.O. – Yaxşı məqamları görəndə esse yaranır, mənfi məqamları görəndə felyeton. Müşahidəm çox güclüdür.
E.Q. – Elə bir mövzu varmı ki, onu yazmaq istəyirsiniz, amma yaza bilmirsiniz? Hələ özünüzü hazır hiss etmirsiniz.
Y.O. – Var. O dünya-bu dünya enerjisi ilə bağlıdır. Hər yazıçı qələmi götürəndə mənəvi dünyanın enerjisini yığa bilmir. Haqqında yazdığın dünyanın enerjisini yığmalısan. Mən Tomris haqqında bədii əsər yazmaq istəyirdim. Amma o enerjini yaşaya bilmədim. Yaza bilərdim, amma nəticədə quru, sxematik bir əsər alınacaqdı.
E.Q. – Bəzən tarixi mövzuya həsr edilmiş əsərlərdə cari həyatın enerjisi o qədər güclü olur ki, oxucu o əsərə, əsərin qəhrəmanlarına inanmır.
Y.O. – Məndən bir neçə dəfə soruşdular ki, sən minillik tarix yazırsan, amma əsərlərində bir dənə köhnə söz, arxaizm yoxdur. Niyə? Dedim mən bu romanı yazandan sonra aparıb Əmir Teymura, Alp Arslana, Nadir şaha verəcəyəm ki, oxuyun? Mən keçmiş üçün yox, gələcək üçün yazıram. İndiki və gələcək oxucular başa düşsünlər. Əmir Teymur tarixi yazmağı tapşırdığı Şərafəddin Şamini Qarabağda qışlaqda olarkən çağırır ki, oxu görüm nə yazmısan? Şərafəddin Şami oxuyur. Əmir Teymur hiddətlənir ki, sən nə yazmısan? Bunu mən başa düşmürəm, sadə xalq necə başa düşəcək? Əmir Teymur salnaməni xalq üçün yazdırırdı. Mən də elə bir akademik üslubda bədii əsər yaza bilərəm. Buna potensialım var. Lakin həmin qəliz əsəri heç kim başa düşməzdi.
E.Q. – Gələcəkdə süni intellekt dövrü olacaq. Süni intellekt bədii əsər də yaza bilir. Süni intellektin hökmran olacağı dünyada ədəbiyyata ehtiyac qalacaqmı?
Y.O. – Əlbəttə, ədəbiyyata hər zaman ehtiyac olacaq.
E.Q. – Yəni gələcəkdə bəşəriyyət tam robotlaşmayacaq? Hələ duyğulara, mənəvi aləmə ehtiyac olacaq?
Y.O. – Sovet dövrünə dair bir əhvalat danışım. Deməli, Karl Marksa bənzəyən, onun kimi saqqal buraxıb, saqqalını o şəkildə düzəltdirən bir çəkməçi olur, bazarda oturur. Sovet dövründə birinci katiblərin kabinetində həmişə Marks, Engels və Leninin şəkli asılırdı. Birinci katibin köməkçisi hər dəfə həmin bazardan keçəndə elə bilir ki, məhz Karl Marks o küncdə oturub. Köməkçi gəlib bu oxşarlıq barədə katibə danışır. Katib çəkməçini çağırır. Deyir ki, çəkməçinin Karl Marks kimi görünməsi doğru deyil, saqqalını qırx. Çəkməçi deyir: yoldaş katib, tutaq ki, saqqalımı qırxdım, bəs Karl Marksın beynimdəki fikirlərini necə edim? İndi süni intellekt sevgini hara qoyacaq, duyğunu hara qoyacaq, qəzəbi hara qoyacaq, insana xoş münasibəti hara qoyacaq, şadlıq saraylarındakı toy sevincini hara qoyacaq? Bəs süni intellekt insanın əzizinin dünyasını dəyişməsindən doğan ağrını, kədəri hara qoyacaq? Əlbəttə, süni intellekt bizə kömək edəcək, kosmosda bəşəriyyətə lazım olacaq. Amma süni intellekt insanın yerini verə bilməz. İnsan süni intellekt üçün Allah olacaq. Allah bizi yaradıb, biz də süni intellekti yaradıb onun Allahı olacağıq.
E.Q. – Gənc yazıçılara nə tövsiyyəniz var? Siz bu yolun bütün acılı-şirinli məqamlarını keçmisiniz. Artıq elə bir səviyyədə, zirvədəsiniz ki, yeni gələn nəslə öz tövsiyyələrinizi vermək haqqını qazanmısınız.
Y.O.- Təbii ki, birinci növbədə qarşılarına hədəf qoysunlar. Hədəfə çatmaq üçün də hökmən oxumaq lazımdır. Məntiqə, qeyri-səlis məntiqə diqqət yetirmək lazımdır. Son dövrlərdə yazılan bir sıra poetik nümunələrimiz var ki, qeyri-səlis məntiqə əsaslanır. Yazanlar özləri bunu bilmirlər. Amma çox oxusalar, çox öyrənsələr nə yazdıqlarını və nə yazmalı olduqlarını biləcəklər. Bir məqam da var: şöhrətə çox can atmasınlar. İlk tarixi romanımı – “Nadir şah” romanını 47 yaşımda yazmışam. Mən də daha tez roman janrına müraciət edə bilərdim. 20 ildən çox tarixi oxudum, araşdırdım, qeydlərimi apardım. “Attila”dan sonra zamanı gəldiyini görüb roman qələmə aldım. Fitri istedadın ola bilər, bədahətən şeir deyə bilərsən. Amma cəmiyyətdə itməmək üçün hökmən o yolları keçməlisən. Sən cəmiyyətin bir parçasısan. İctimai yol keçməlisən, dövlətini sevməlisən, ailə yolunu keçib ailənin müqəddəs olduğunu da anlamalısan. Bu məqamları keçməsən, bir də görəcəksən ki, quyunun dibindəsən. Yəni sənin artıq cəmiyyətə nə isə vermək imkanın olmayacaq.
Sual : “Biz özümüzün kim olduğunu özümüzə belə etiraf etmək istəmirik”,- deyir Kənan Hacı. Eyni zamanda mənimlə səmimi söhbətə razılıq verir. Sizcə səmimi söhbətimiz alınacaqmı? Cavab: Mən bütün həyatım boyu dəfələrlə səmimiyyətimin cəzasını çəkmişəm. Amma düşünürəm ki, səmimiyyət insan üçün rahatlıqdır və əlbəttə, səmimiyyət sadəlik kimi gözəl və ali xüsusiyyətdir. Sual:Kənan Hacı kimdir? Bu “Səmimi söhbətin” ənənəvi sualıdır. Cavab: Mən bu suala yazdığım mətnlərdə cavab verməyə çalışmışam. Nə dərəcədə nail olmuşam, bilmirəm. Əslində, bu, “həyat nədir” sualı qədər mürəkkəb bir sualdır. Ağacdan soruşursan ki, yarpaq nədir, havadan soruşursan ki, külək nədir. Qazandıqlarım (əgər varsa) Allahın lütfüdür. Bundan artıq özüm haqqında nə deyə bilərəm? Başqalarının gözündə mən kiməm? Bu, mənim üçün daha maraqlıdır.
…
Sual: “Hiyləylə, kələklə dolu dünyanın içindən sakit bir çay kimi axıb gedə” bilirsizmi? Cavab: Dünya ilə çoxdan barışmışam. Sual: Ən çox nədən qorxursuz? Cavab: Doğmaları itirməkdən. …
“Qadın üçün xoşbəxtlik diqqət, qayğı, sevgidir...”
İnsanlıq bəşəriyyətin əxlaqi sərvətlərinin qızıl fondunu təşkil edir.İndi insanların insanlığa və xeyirxahlığa olan ehtiyacı daha aktual məna kəsb edir. Başqa sözlə desək, indiki bəşəriyyət üçün ən zəruri islahat məhz insanlıq və xeyirxahlıq islahatıdır. Xeyirxahlıq əxlaqi sərvətlərin əsası və insanların birgə yaşayışının təməl daşıdır. İnsanlara yaxşılıq etməyə çalışmaq, onlarla münasibətdə xeyirxah olmaq insanlığın ən vacib şərtidir. İnsanlıq və humanizm prinsipini ailəsinə, ətrafına, cəmiyyətə daşıyan qadın, ana, həyat yoldaşı , dost və nəhayət xeyirli vətəndaşdır Məhəbbət İbrahimova…
Xeyriyyəçi insanlardır cəmiyyətə işıq saçan. Kiminsə könlündə, ürəyində, ruhunda yaşamaqdır humanizm, insanlıq.Humanizm nəcib prinsiplər hər bir adamın fərdi həyat amalı olmalıdır. Humanist olmaq-adamları sevmək, onların ləyaqətinə hörmət etmək deməkdir. Əsl humanist idealların həyata keçirilməsi üçün insana quru söz, sentimental coşqunluq gərək deyildir. Bunun üçün əməli iş görmək, məhrumiyyətlərə tab gətirmək, gələcək naminə bu günü qurban vermək kimi cəsarət nümunəsi göstərmək lazımdır.
Məhəbbət xanım İbrahimova dərin baxışların arxasında sorgu-sual, kədər dolu dünəni gizlənir.Bir neçə kitabın müallifi,gözəl qələmi var.Ünsiyyətə açıq, səmimi, mehriban xanımdır. Danışdıqca danışmaq istəyir adam.
“Orta məktəbdə Xalq artisti, gözəl sənətkarımız , rəhmətlik Əliabbas Qədirovun şagirdi olmuşam deyir.Ədəbiyyat dərnəyinin üzvü eyni zamanda gözəl diksiyam olub.Məktəbin bütün tədbirlərində şeirlər səsləndirərdim. Bir gün yenə tədbir var idi, orada mən şeir dedim, Əliabbas müəllim şeirin müəllifinin mən olduğunu biləndə gülümsədi və mənə …”yaz, yarat istedadlı qızsan” deyərək mənəvi təkan,motivasiya olmuşdu.Həvəsim vardı poeziyaya, ədəbiyyata. Uzun müddət yazdıqlarımı gizlədirdim, üzə çıxarmırdım. Rəfiqəm vardı bir gün o dəftəri təkidlə məndən aldı, oxudu və kitab çıxarmagıma razı saldı.Mənim ilk kitabım bu cür çıxmışdı. Çox balaca, 70 səhifəlik şeirlərdən ibarət kitab idi…”
“ Məhəbbət dünyası”nda, “Ömürdən qurban olmaz” deyərək ,“Yalan dolu məhəbbət”lə əhatə olunmuş cəmiyyətdə “Qadın olmaq” o qədər də asan deyil.
-Sevib ailə qumusunuz?
– Yoldaşım məni çox sevib.Romantik olmuşam, təbiəti, təbiətdə vaxt keçirməyi, gəzməyi, dolaşmagı çox sevirəm, zövq alıram. Məsələn çayın kənarında saatlarla oturub tamaşa edə bilərəm… indi də eləyəm.
-Eyni zamanda yazıçı, şair və xeyriyyəçi iş xanımısınız?
-Xeyriyyə məqsədilə bir çox kitabların işıq üzü görməsinə dəstək oldum. İllər öncə ilk kitabımın satışından əldə etdiyim vəsaiti min manatı, qan xəstəliyi olan uşaqların müalicəsinə köçürmüşdım. Son illərdə işıq üzü görən kitabımdan əldə olunan gəliri isə qazi və şəhid ailələrinə yardım etdim. Eyni zamanda bilirsiniz ki, “Sahibkar qadınlar” dərnəyinin üzvüyəm, Bu cəmiyyətdə yaşayırıqsa, əlimizdən gələni bacardığımızı ehtiyacı olan xanımlarımıza dəstək olmaga çalışırıq. Bir prinsipim var istəmərəm kimsə ələ baxımlı olsun, atalarımız demişkən balıq verməyi deyil, balıq tutmagı öyrədəcəksən. Bir çox dərzi xanımlarımız vardı onlara tikiş maşını aldım verdim ki, bununla övladlarını saxla.
-Məhəbbət xanım həm də neçə-neçə müsiqilərin söz müəllifisiz …
-Bəli, o mahnıların əksəriyyətindən xəbərim olmayıb. Şeir kitablarım əldən-ələ gəzib, mənə zəng edib icazə istəyirdilər ki, filan şeirə mahnı yaza bilərik? Mənə xoş idi, təbii ki, sevindirici hal idi ki, sənin sözlərin, şeirlərin səslənir, oxunur, sevilir.
-Ən xoşladığınız mahnı kimin bəstəsi olub?
-“Əziz müəllimim”.Mən bu şeiri elə sevə-sevə yazmışdım.Bir gün qızım məktəbdə oxuyanda saçlarını hörmək istəyəndə qoymadı. Bir zamanlar müəlliməm mənə bir söz demişdi, 10-cu sinifdə oxuyanda formayla mutləq saç yığılmalı idi. Biz də lent baglamaq istəmirdik. Müəlliməm lenti götürüb vurmüşdu başına, biz gülüşümşdük. “…görürsüz necə gülməli gəlir? “ .Bu gün bunu etməsəniz sabah gülünc gələcək. Onda mən o şeiri yazdım. Dediklərin doğru idi sətir-sətir, nə olar o günləri geri gətir. On ildir o mahnı son zənglərdə oxunur. Bəstəkarı Sevinc Mustafayevadır.İki dəfə sözügedən mahnı mükafat aldı.
-Ailə həyatınızdan razısınız?
– Narazıyam deyə bilmərəm. Özüm namaz qılıram. Hər dəfə Allaha dua edəndə Şükür edirəm verdikləri üçün. Üç ağıllı övladım var. Mənə çox bağlıdılar. Bolluq içərəsində böyümələrinə baxmayaraq, öz əməkıləri ilə bir şeylər etməyə çalışırlar. Qızımın biri dizaynerdir eyni zamanda əl işləri ilə məşğuldur. Satışlar edir. Arxasında ailəsi var amma özü istəyir ki, öz pulunu qazansın. Digər qızım psixoloqdur, öz ofisi var. Oğlum atası ilə birlikdə çalışır.
–Sizi ,ailənizi qısqananlar çox olub?
-Olub….
– Kitablarınızda dünənin və bu günün fədəkar, gözü yaşlı qadın obrazları var. Xəyanətlə çox üzləşmisiniz?
– Hə…
-Bu Sizdə nəyi dəyişdi?
– Böyük travmalar yaratdı. Romanlarımda bütün qəhramanlar müsbət qadınlar idi.Bir gün biri mənə dedi ki, səhv edən qadın olmur, ancaq kişilərmi səhv edir …? Düşündüm ki, haqlı sualdlr. Son romanımda əsas sujet qadın xəyanəti idi.Amma mən Azərbaycan qadınına yaraşdırmadığım üçün yaza bilmədim. Qəhrəmanım Türk qadınıdır. Roman Türkiyədə cərəyan edir. Romanın içərisindəki bəzi qəhrəmanlar tanıdığım insanların həyatıdır.
-Qadınlar zəif olurlar,Analar güclü . Sizin qadın kimi aldığınız mənəvi travmalar övladlarınıza necə təsir edirdi?
-Övladlarıma hiss etdirmədim, heç vaxt yansıtmamışam. Mən Çalışmışam ki, onlar heç bir problemi bilməsinlər.
– Qadın kimi, ana kimi yoxsa yazar kimi xoşbəxtsiniz?
-Ana kimi… mənə qadın kimi xoşbəxt olan birini göstər Azərbaycanda. Göstərə bilərsinizsə, mən də onun simasında öyrənim ki, qadın necə xoşbəxt olur. Mən dünyanın yarısını gəzmişəm.Pulda görmürəm xoşbəxtliyi. Mən hesab edirm ki, qadın üçün xoşbəxtlik diqqət, qayğı, sevgidir.
-Beş kitab müəllifisiniz,özünüzü o sahədə necə və harda görürsünüz?
-Çətin sualdır.İçimdən gələni yazmışam mən.Heç vaxt yaradıcılıq karyerasını düşünməmişəm.
-Qələm sahibi olan hər kəs istər ki, irəli getsin, tanınsın…
-Ailədə, evdə məni dəstkələyən olmadığı üçün ola bilər.Anam kitab oxuyan olub. İndi də yazıdığım kitabları birinci ona verməsəm inciyər. Çox maraqla oxuyur. Atam çox despot olub. Anam da bəlkə də ona görə həmişə mənə deyib ki, yoldaşın nə deyir onu elə. Ailəni qorumaq üçün ən yaxşı üsuldur bu bəlkə də.
-Dəyərdi qorumağa?
-Dəyərdi…
-Siz həm dünənin, həm də bu günün modern ailəsisiniz. Eyni zamanda qələm sahibisiniz. Özünüzü, yaradıcılığınızı ikinci planda saxlamısınız.Həm ailənizi qorumusunuz, həm qələminizi. Ən azından bundan sonra özünüz və yaradıcılığınızı ön plana çəkməyi düşünürsünüz?
-Bəli,itirilən zaman geri qayitmır. Ən azından itirdiyim zamanı bərpa etmək istərəm.,
-Məqsədiniz nədir?
– Yazıçı kimi tanınmaq.
-Siz əslində Azərbaycan oxucusuna nümunəsiz…
– Bir dəfə toplantıda çıxış edirdim və sonda çətinliklərə, əziyyətlərə baxmayaraq mən həm ailəmi, həm qələmimi qoruyub saxlaya bilən qadınam dedim.Bir qadın dedi ki “ordan danışmaq çox asandır…“ Bilirsiz təqdim edəndə deyirlər ki, zavod direktoru, sahibkar, iş xanımı …. və s. Mən ona dedim ki, siz soruşun ki, bu mərhələyə hardan başlayıb, necə gəlmisiniz.Bizim də həyatımızda maddi çətinliklərimiz olub. Bizim ev üçün ustaya verməyə pulumuz olmayıb, özümüz təmir etmişik. Gecə əlimin kraskasını yuyub lak çəkirdim ki, səhər işə gedəcəm. Mühəndis işləyirdim o zaman. Mən qızımın bağçasında bayram olacaqdı, dedilər ki, qar qız paltarı al. Mən iki gecə yatmadım. Öz gəlinliyimi kəsdim, qızıma paltar tikdim, mən bunları da orada danışdım. Hər kəs əziyyətlə qazanır hər şeyi.
-Həyat yoldaşınızdan görmək istədiyiniz dəyəri görmüsünüz?
– Görməmişəm deyə bilmərəm. Ailəyə bağlı insandır.
-Qadın -kişi dostluğuna necə baxırsınız?
– O dostluğun axırı eşq ola bilər…
-Gələcəklə bağlı gözləntiləriniz nədir?
-Gecə-gündüz Allaha yalvarıram ki, balalarım xoşbəxt olsun. Onların xoşbəxtliyi mənim həyatımdır. Özüm üçün heç vaxt heç nə istəməmişəm.
-Səmimisiniz, gözəl davranışınız var,qəribə enerjiniz var. Diqqətdə oldugunuzu hiss etmisiniz…?
-Mənim ətrafım ancaq qadınlardan ibarətdir. Kişilərdən həmişə qaçmışam,söhbətim onlarla tutmaz deyə düşünmüşəm.
-Qarabağın azadlığı yaradıcılıgınızda əksini tapdı?
-30 ildir elə bil mən təhqir olunurdum. Əslində eləydi. Mənə deyirdilər ki, niyə Xocalı hadisələrindən yazmamısan? Deyirdim öz ayıbımı yazmağa əlim gəlmir. Alnımıza yazılan o qara yazı pozuldu. Qarabağ alınması mənim həyatımda çox böyük sevinc hissi yaratdı. Şuşanın işğaldan azadlığını eşidəndə mən diz üstə çöküb ağladım. Görünür mənim qismətimə yaradıcı adam olaraq qələbədən yazmaq düşüb…
“KƏLAĞAYI NƏNƏMİN NƏNƏSİNDƏN GƏLƏN ÜZ AYDINLIĞIDI”
(“Kəlağayı Muzeyi”nin direktoru Güllü Eldar Tomarlı ilə müsahibə)
Novruz insan həyatının hər il başlayan yeni gününün gəlmə anıdır. Oyanmış təbiətin insanları qoynuna, əkin-biçinə, torpağa can verməyə çağırdığı, bol ruzi-bərəkətin təməlini qoyduğu, qədim Türk miflərinə, əfsanələrinə görə, ilk insanın dünyaya gəldiyi gündür. Türk xalqlarının dostluq, mehribanlıq, həmrəylik bayramıdır.
Sovet imperiyası öz simasının simasızlığını göstərib Novruz bayramına “dini bayram” damğası vurub onun keçirilməsini qadağan etsə də, həmin gün evin ruzi-bərəkəti və həyat rəmzi səməni süfrəyə qoyular, şirniyyatlar, çərəzlər düzülər, yumurtalar boyanar, insanlar bayramlaşar, dünyasını dəyişənlərin məzarlarını ziyarət edər, küsənlər barışardı. Qırmızı imperiya xalqları milliliyindən ayırmaq cəhdlərinin boşa çıxdığını görəndə bir az “yumşaldı”.
Nəhayət imperialist xislətli SSRİ-nin caynağından xilas olan Azərbaycan kimi Novruz bayramı da “ağ günə” çıxdı. 2009-cu il sentyabrın 30-da YUNESKO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs Siyahısına salındı. BMT-nin Baş Assambleyasının 64-cü sessiyasının 2010-cu il fevral iclasında 21 mart “Beynəlxalq Novruz Günü” elan olundu.
1967-ci ildə Azərbaycanda dövlət səviyyəsində keçirilən ilk Novruz bayramında o vaxt 29 yaşı olan, indi Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti Səfurə İbrahimova başında mavi kəlağayı ilə “Bahar qızı” obrazında bayram iştirakçılarının qarşısına çıxmışdı. “Bahar qızı”nın bu fotosunu təsadüfən görəndə Güllü Eldar Tomarlı yadıma düşdü. Zəng etdim ki, bəlkə bu mövzuda fikir mübadiləsi edək. Son zamanlar kəlağayı adına, kəlağayılı xanımlara rast gələndə Güllü xanım gözlərimin önünə gəlir. Kəlağayı və Güllü xanım bir-birinə vurulan, bir-birini gözəlləşdirən ayrılmaz sevgililərdi.
Söhbətimiz səmimi alındı. Bu, əslində Güllü xanımın sayəsində oldu. Sinəsi dolu imiş.
-Güllü xanım, salam. Xalqımızın yaradıcı insanları sizi yaxşı tanıyır, mən də. Bununla belə, özünüzü bir-neçə cümlə ilə tanıdardınız.
-Salam, Vaqif müəllim. Rustavidə doğulmuşam, 7 saylı orta məktəbi bitirmişəm. orta məktəbdə oxuyandan Tiflis radiosunda publisistik yazılarım, şeirlərim səsləndirilib. Rustavi Azərbaycanlıları Mədəniyyət Mərkəzi İdarə Heyətinin üzvü və Qadınlar Şurasının sədri seçilmişəm. Orada dövlət nəşriyyatında işləmişəm. Borçali söz, saz, aşıq mühitində böyümüşəm. Əslim Qazaxdan, İncə dərəsinin Kəmərli kəndindəndir. Tiflisdə nəşr olunan “Gürcüstan” qəzetinin Azərbaycan Respublikası üzrə xüsusi müxbiri, Açıq Pəri Məcilsi”nin üzvü, 2015-2022-ci illərdə sədr müavini, bədii rəhbəri, mətbuat katibi olmuşam. “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyinin sədri, şəxsi “Kəlağayı Ev Muzeyi”nin direktoruyam. Üç kitabın müəllifi, 5 kitabın tərtibçisi, redaktoruyam. Ailəliyəm, dörd övladım, səkkiz nəvəm var.
-Sizi tanıyandan kəlağayı sevginizə heyranlığımı gizlədə bilmirəm. Bilirəm, sevgi ilahi hissdi. Kəlağayı sevginiz ən azı kəlağayı qədər müqəddəsdi. Yorulmaq bilmədən kəlağayı sevginizdən qidalanıb və qanadlanıb diyar-diyar gəzirsiniz. Sizin fəlaliyyətiniz Azərbaycana sığmır. Bunu qardaş Türkiyəyə səfərimizdə də gördüm. Kəlağayı niyə sizə doğma, əzizdi? Siz bu milli baş örtüyümüzdə nələri görmüsünüz ki, bir an ondan aralı qala bilmirsiniz?
-Kəlağayı qadınların baş tacıdı, qeyrət, urvat ölçüsüdü. Kəlağayı nənəmin nənəsindən gələn üz aydınlığıdı. Babamın babasının öz ömür-gün yoldaşına hədiyyə etdiyi gözəllik və yaraşıq mücəssəməsidi. Onu hüzurunda qanllar barışıb, davalar yatırılıb, əmin-amanlıq, sülh gəlib elə-obaya. Mən anayam, nənəyəm, bacıyam, xalayam, qaynanayam, bir sözlə, Azərbaycan qızıyam, Azərbaycan qadınıyam. Analar Vətəni, yurdu qorumaq, namusa ləkə gəlməməsi üçün kəlağayını başına örtüb, əllərində tutub, and içdirib ərlərini, oğullarını, qardaşlarını torpaqlarını qorumağa göndərib. Kəlağayı o qədər ulu, o qədər müqəddəsdir ki, hər an gərəklidi.
Kəlağayı sevgim, ona ehtiramım barədə dayanmadan günlərlə danışa bilərəm. Yaranma tarixi eramızdan əvvələ gedib çıxan kəlağayını ismətin, ləyaqətin rəmzinə çevirən də, abır-həyalı, ləyaqətli, ədəb-ərkanlı, sədaqətli nənələrimiz, analarımız, qız-gəlinlərimiz olub. Kəlağayıya sevgimin bünövrəsini hələ orta məktəb şagirdi olan dövrümdə Cahan nənəm qoyub. Kəlağayını ilk dəfə nənəmdə görmüşəm, görən kimi də sevmişəm. Uşaq ağlımla bilmirəm kəlağayının nəyinə vurulmuşdum? Yəqin ki, üzü nurlu nənəmə yaraşdığına, rənginə görə. Nənəmin sandığında iki kəlağayı vardı. Biri noxudu rəngdə idi, o birisi qara. Çoxlu nəvə-nəticələri olan nənəm bir gün məni yanına çağırıb noxudu kəlağayısını mənə verdi. Dönə-dönə tapşırdı ki, bunu mütləq qoru, nənənin cehizliyidi. Nənəmin tapşırığına ciddi əməl edəcəyimə söz verdim. Uşaq da olsam, bilirdim ki, əmanətə xəyanət olmaz.
Həyatımda eniş-yoxuşlar, çətinliklər çox oldu. Evsizlikdən, darısqallıqdan əziyyət çəkdik. Uşaqlar böyüdükcə problemlər çoxalırdı. Ancaq nənəmin əmanətini urvatlı saxladım. Əvvəllər kəlağayıdan istifadə etmirdim, düşünürdüm ki, hərə bir söz deyəcək, gözaltı baxacaq, kinayə ilə güləcəklər. Nəhayət ürəklənib başıma örtəndə, boynuma salanda rəfiqələrimin, təsadüfən rastlaşdığım tanış-bilişin, doğmalarımın xoşuna gəldi, bəyəndilər, alqışladılar, mən də ürəkləndim, kəlağayıya həmişəlik bağlandım.
Ərzincan səfərimizi, Uluslararası Türk Dünyası Simpoziumunu xatırlatdınız. 40-dan çox Türk dövlətinin nümayəndələrinə Azərbaycan xalqının qədim baş örtüyü, onun isifadə qaydası, sosial məzmunu haqqında informasiya verəndə xalqımızın dünyagörüşünə, mənəvi dəyərlərinin dərinliyinə, kəlağayının hikmətinə heyran qalırdılar.
-Şahidiyəm ki, hətta türk olmayan gürcü alim qadın Tamar Xvedelianiyaya da kəlağayıdan “dərs” keçdiniz. Özü də gürcü dilində.
Ay Vaqif müəllim, nə qədər diqqətlisiniz. Hə, gürcü türkoloq qadına əməlli-başlı kəlağayını sevdirə bildim. Birlikdə şəkil də çəkdirdik. Bu şəkili ən uca yerə saxlayacağını bildirdi. Tiflisə gələndə görüşməyimizi xahiş etdi.
-Müsahibənin giriş hissəsində qeyd elədim ki, 1967-ci ildə Azərbaycan Kommunist Partiyasının katibi, şair, dramaturq, Türkçülük, Azərbaycançılıq məfkurəsinin sədaqətli, dönməz yolçusu Şıxəli Qurbanovun təşəbbüsü və təşkilatçılığı ilə keçirilən Novruz şənliklərində “Bahar qızı”nın başına örtdüyü kəlağayı açıq göy rəngdəydi. Bilirəm ki, göy rəng Türklük rəmzidi, uzaqgörənlik, nizamlılıq, güvənlik anlamını daşıyır. Bu da Şıxəli Qurbanovun millət sevgisiydi, milli ruhumuza sayğısıydı. Bu sevgiyə görə də onun həyatına son qoydular. Kəlağayının rənglər simvolikası göy qurşağının rənglərindən dəfələrlə çoxdur. Rənglər sisteminə görə kəlağayını necə xarakterizə edərdiniz?
-Kəlağayıya sevgi mənə çox bilgilər verir, hər gün də yeni nəsə öyrənirəm. Bilirəm ki, qırmızı rəng canlılıq, xoşbəxtlik, enerji, od, qan, mübarizə, qələbə, eşq simvoludu. İnsanları şər qüvvələrdən qoruyur. Qırmızı kəlağayı hər bir qadın üçün yeni həyatın başlanğıcı mənasını daşıyır. Toy-düyünlərin yaraşığıdı. Subay qızlar toya gedəndə qırmızı kəlağayı bağlayardılar. Ailədə doğulan körpəni qırmızı kəlağayıya bələyərdilər ki, körpə bəd nəzərdən qorunsun. Nişana qırmızı kəlağayıar aparardılar, xonçaları qırmızı kəlağayılarla bəzəyərdilər. Toyun sabahı gəlinin başına qırmızı kəlağayı örtərdilər. Evin balaca oğlu kəlağayını gəlinin başından götürüb bar verən ağacın budağından asardı ki, ailə barlı-bərəkətli, oğullu-qızlı olsun.
Novruz bayramı günlərində cıdır yarışları keçirilərdi. Cıdırda qalib gəlmiş atın alnına bir yumurta vurub sındırar, boynuna qırmızı kəlağayı bağlayardılar.
Gəlin gətirərkən onun başına ağ, üzünə qırmızı örpək örtmək, faytonu çəkən atın boynuna soğanı, narıncı, zoğalı kəlağayılar bağlamaq qədim toy adətlərimizdəndir. Ağ rəng saflıq, məsumluq, sülh, xəyal dünyasının genişliyi, qələbə, cəhrayı rəng sevinc, şənlik, sevgi, qəhvəyi rəng doğruluq, işgüzarlıq, uğur simvoludur.
Qara rəng sədaqəti, duyğunu, hüznü, dözümlülüyü, özgüvənliyi xarakterizə edir. Qara rəngli kəlağayı ilə dünyasını dəyişən insanın üstünü, məzarını örtərdilər. Həyətin darvazasına qara kəlağayı bağlanırdısa, bu yas nişanəsi idi. Əgər rəhmətə gedən gəncdirsə, darvazaya həm qara, həm də qırmızı kəlağayı bağlayardılar.
Yaşlı qadınlar tünd, gənc xanımlar başlarına ağ, al-əlvan kəlağayı örtərdilər. Sədərəkli Tamella nənə deyir ki, qədimdə qadınlar üzü örtülü gəzdiyindən onun evli, yaxud subay olduğu kəlağayının rəngindən bilinərdi.
Novruz adətlərinə görə, ilaxır çərşənbə axşamı subay oğlanlar örpək, şal, yaxud kəlağayı götürüb sevdikləri qızların evlərinə gedər, baş örtüyünü bacadan, pəncərədən, damdan evə sallayardılar. Əgər qızın ata-anası razıydılarsa, örpəyi qızın belinə, bəzi yerlərdə qoluna bağlayardılar. Razı olmasalar, dəsmala şirni qoyub qaytarardılar.
Rənglərin simvolikasına inansaq, “Bahar qızı”nın başına örtdüyü kəlağayı sədaqət, bəd nəzərdən qorunmaq (gözmuncuğu) rəmzidir. Gəlinlik kəlağayıların kənarları yaşıl, ortası qırmızı rəngdə olur. Arzu, murad, istək, həyat, sülh, sağlamlıq, dinclik anlamında. Kəlağayı ulu Türkün hər ovqatını, hissini, duyğusunu özündə əks etdirir.
-Düz 7 il “Aşiq Pəri Məclisi”nin sədr müavini, bədii rəhbəri, mətbuat katibi olmusunuz. Narınc Xatundan, Səadət Butadan, aşıq Sonadan əmanət qalan “Aşıq Pəri Məclisi”nin mavi ekranlara kəlağayı ilə çıxması sizin təşəbbüsünüz olub. Onda hələ məclis üzvlərinin çoxunun yadına kəlağayı düşmürdü. Bu ideya həm də “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyinin fəaliiyyətinin təməl prinsiplərindən birinə çevrildi. Aşıq Pəri, Mirvarid Dilbazi, Narınc Xatun, Səadət Buta, aşıq Sonanı bir yerə toplamaq çətin deyildimi?
-Bəziləri düşünür ki, yəqin bu qadın həmrəyliyindən irəli gəlir. Belə deyil, bunu düşünənlər gördüyümüz işlərin məğzini başa düşməyənlərdi. Mənim hədəflərim daha uca, böyükdü. Mənim üçün xalqımızın milli dəyərlərini qorumaq, yaşatmaq, təbliğ etməkdən ali xidmət tanımıram. Saydığınız beşliyə sözü, sazı və kəlağayını əlavə edərdim. Qoy olsun səkkizlik. Saydıqlarım müqəddəs dəyərlərdi.
Mirvarid Dilbazi mənəviyyat, əsl qadınlıq etalonuydu, kübar, əsilzadə bəy qızı idi. Yaradıcılığı nəhəng bar ağacına, şeirləri onun dadlı meyvələrinə, sözləri daşların arasından süzülüb gələn göz yaşı kimi büllur bulaq suyuna, səsi həzin musiqiyə bənzəyirdi. Kələğayılı ağbirçək abırlı-həyalı nənələrimizin yolunun davamçısıydı. Vətən, el aşiqi idi. Qızı Xatirə xanım deyir ki, hər ad günündə Ümummilli lider Heydər Əliyev ona zəng edib təbrik edər, arzularını çatdırardı. Ondan nə istədiyini soruşanda, ərklə, “mənə Qarabağı verin”, deyərdi. Heydər Əliyevə “oğlum” deyə müraciət edərdi.
Onun mənəvi dünyasına vurğunluğumdan “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyini yaratmağı qərara aldım. Dövlətimiz, xalqımız onu həmişə böyük ehtiramla yad edir. Mirvarid xanım ilk qadın Xalq şairidir, qadınlar arasında ilk dəfə “İstiqlal” ordeninə layiq görülüb. Mən də onun mənəvi nəvəsi kimi İctimai Birlik adından tədbirlər keçirir, çıxışıma onun şeirlərindən misralarla başlayıram.
Nədən söhbət düşürsə, kəlağayı yaddan çıxmır, bu artıq mənim həyat tərzimə çevrilib. Hər gün yuxudan oyanan kimi “Kəlağayı Muzeyi”mdəki Mirvarid xanımın nur üzlü obrazını canlandıran kəlağayının qarşısında dayanıb böyük şəxsiyyətə gündəlik hesabat verir, onun növbəti işlərimə uğur diləməsini təbəssümlü üzündən oxuyuram.
Narınc Xatunu öz anam qədər sevirəm. H ər yerdə istedadlı qızlar sorağında olub. Aşıq Sona və Səadət Buta ilə “Aşıq Pəri Məclisi” kimi sənət məbədi yaradıblar. Narınc xanımın və aşıq Sonanın ruhu şad olsun. Səadət xanım indi də gənclik eşqi ilə çalışır.
Nənəmin nəsihəti və noxudu kəlağayısı illər ötdükcə yolumun səmtini təyin etdi. “Aşıq Pəri Məclisi”ndə fəaliyyətə başlayanda hamının başında kəlağayı görmək qızlardan birinci istəyim oldu. Təşəbbüsümə dodaq büzənlər də oldu, razılaşanlar da. Çünki çoxu kəlağayının ötürdüyü enerjidən, hisslərdən xəbərsiz idi. Mənə yaraşmır deyənlərə başa saldım ki, kəlağayı gözəllərin gözəlliyini artırır. Məclis üzvləri başında kəlağayı ilə ilk dəfə mavi ekrana çıxanda sanki dünyanı mənə vermişdilər.
-Kəlağayının təbliğinin nəticəsini görəndə sevinirsiniz, yorğunluğunuzu unudursunuz, elə deyilmi?
-Elədir. 2019-cu ildə “Aşıq Pəri Məclisi”nin üzvlərinin vahid formada və kəlağayıda televiziyada konsertə çıxdığı günü unutmaram. Bu mənim təbliğimin, zəhmətimin nəticəsi idi. 59 saylı məktəbin şagirdlərinin tez-tez çiynimdə, başımda kəlağayı ilə görmələri, ona görə də görüşmək istəmələri də məni çox qürurlandırdı. Festivallarda “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyinin ən nüfuzlu Qeyri-Hökumət Təşkilatı kimi iştirakı da kəlağayıya diqqətdən, ehtiramdan irəli gəlir ki, bu da bizim haqqımızdır.
-Nəhayət siz də mənəvi ananınız, nənəniz Mirvarid Dilbazi kimi ilkə imza atdınız, mədəniyyət tarixinə düşdünüz. 2022-ci ildə 26 noyabr ”Kəlağayı Günü” ərəfəsində şəxsi “Kəlağayı Ev Muzeyi”ni yaratdınız. Sözün həqiqi mənasında yaratdınız. İdeyanız gərgin əmək, cəfa, alın təri bahasına reallığa çevrildi. Siz kəlağayının, kəlağayı da sizin başınızı uca elədi. Əkdiyi ağacın bəhrəsini görən bağban sevinci yaşadınız. Zəhmətinizin barı şirindimi?
-Elə şirindi… Övlad, nəvə, zəfər sevinci qədər şirin. Mən bu işin qulpundan yapışıb Azərbaycanı oba-oba, bölgə-bölgə gəzib kəlağayı soraqlayanda, cibimin pulu ilə alanda, kimsə mənə kəlağayı bağışlayanda uğur əldə edəcəyimə inanırdım. İnamımda, gümanımda yanılmadım.
24-28 noyabr 2014-cü ildə YUNESKO-nun Parisdə keçirilən Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Hökumətlərarası Komitəsinin 9-cu sessiyasında Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ Siyahıya “Kəlağayı sənəti və simvolizmi, qadın ipək baş örtüklərinin hazırlanması və istifadə edilməsi” daxil edildi. Bu Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əiyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın misilsiz əməyinin nəticəsiydi. O vaxtdan 26 noyabr “Kəlağayı Günü” kimi qeyd olunur.
Bu tarixi qərar – mədəniyyətimizin qələbəsi kəlağayı sevgimə yeni ruh, qol-qanad verdi. O vaxtdan kəlağayılar toplamağa başladım. Ancaq bu qədər kəlağayım olacağına inanmırdım. Nənəmin iki kəlağayısı vardı, birini mənə verdi. Həmin kəlağayının ayağı düşərli oldu. Nənəmin urvatını qoruduğum cehizlik kəlağayısı evimə bərəkət gətirdi. Kəlağayıların sayı 100-ə çatanda “Kəlağayı Ev Muzeyi” yaratmaq qərarına gəldim.
Əhmədlidəki evimizin ən gözəl otağında kəlağayılarıma isti yuva düzəltdim. Şəxsi “Kəlağayı Ev Muzeyi”im artıq Bakıdan, Vətənimizin hər guşəsindən başqa, Türk dünyasının bir çox dövlətlərində tanınır. Muzeyin açılışında Özbəkistandan gələn 15 elm adamı iştirak edib. Türkiyədə muzeyi görmək arzusunda olanlar çoxdur. Televiziya çəkilişlərinin sayını itirmişəm, bir çox televiziyaların studiyalarını kəlağayılarım, gözümün nurunun və əllərimin məhsulu al-əlvan toxuculuq işlərim bəzəyir. Muzeydə 150-dən çox kəlağayı ilə yanaşı 100-dən çox əl işim, 200-ə yaxın əntiq əşyalar, rənggarlıq əsərləri, dünyanın heç yerində olmayan portret kəlağayılar nümayiş etdirilir.
Qədim geyimlərimizin çoxu unudulub, yaddaşın “arxiv”indədir. Ancaq kəlağayı unudulmadı. Millətin ruhu, mənəvi dəyərləri qiymətləndirən qədirbilən insanlar onu qorudu, bu günümüzdə də tanıtdı.
Bir həssas nöqtəyə toxunmaq istəyirəm. Basqallı kəlağayı ustası Abbasəli Talıbov “Şuşa” kəlağayısı hazırlayıb. Kəlağayının xonçasında (mərkəzində) məğrur Şuşa qalası dayanıb. Ətrafında Xarıbülbüllər onu əhatəyə alıb qoruyur. Usta deyir ki, elə kəlağayılar var ki, onu qədərindən asılı olmayaraq pul müqabilinə satmaram. Belə sənət incilərindən biri də onun hazırladığı “Heratı” kəlağayıdır. Nədir bu kəlağayının özəlliyi? “Heratı” kəlağayı qara fonda, 3,4,5, ən çoxu 7 rənglə işlənir. Abbasəli ustanın “Herati”sında 8 rəng var. Bu onun sənət dəyərini artırır. Usta heç kimə satmayan bu kəlağayını təmənnasız “Kəlağayı Ev Muzeyi”mə bağışlayıb. Onun mənə inamı, etibarıdır bu. Yüz yaşasın. Usta bilir ki, zər qədrini zərgər bilər.
Muzeyə daha mötəbər, geniş yer veriməsini, kəlağayıları, əl işlərimi, əntiq əşyaları, rəsm əsərlərini ziyarətçilərə yaxından və aydın göstərməyi arzulayıram. Yəqin tezliklə bu arzuma da çatacağam.
– Sizə “kəlağayılı nənə” də deyirlər. Eşidəndə hansı hissəri keçirirsiniz? Öz aramızdı kəlağayıya görə kiməsə “nənə”müraciəti etmək şərəflidi, qürurdu. Kəlağayını yaşatmaq üçün nənə olmağa dəyərmi?
-Lap qısa deyəcəm. Əlbəttə, dəyər!
-Güllü xanım, keçən il I Türk Dünyası Ədəbiyyat və Kitab Festivalında sizin aktivliyiniz yadımdadır. Çiyninizə saldığınız bənövşəyi kəlağayınızla mötəşəm idiniz. Birinci festivalın “kəlağayılı qızı” siz idiniz. 5-11 iyun 2023-cü ildə II Türk Dünyası Ədəbiyyat və Kitab Festivalı keçiriləcək. Bu festivala necə hazırlaşmısınız?
-2022-ci il avqust ayının son günlərində “Cavad xan” Tarix və Mədəniyyət Fondunun təşəbbüsü, Mədəniyyət Nazirliyinin və bir sıra dövlət qurumunun təşkilatçılığı ilə keçirilən II Milli Yaylaq Festivalının iştirakçısı olduq. Festivalda 150 kəlağayımı sərgilədim. Xalqımızın kəlağayı sevgisi və rəğbəti gələcək işlərimə, uğurlarıma dəstək oldu. Orada iştirakım İctimai Birliyimiz üçün də vacib idi.
Ötən il Bakıda “Pasaj-1901” sərgi salonunda iki gün muzeyimizin kəlağayıları, qədim əntiq əşyalarının nümayişi tamaşaçıların hədsiz marağına səbəb oldu. Bizim yerləşdiyimiz guşənin qarşısı həmişə qələbəlik olurdu. Kəlağayılara nəinki qadınlar, həmçinin bəylər və qonaqlar heyran qalmışdılar.
İkinci Türk Dünyası Ədəbiyyat və Kitab Festivalının təşkilati dəstəklərindən biri də “Mirvarid Dilbazı Poeziya Məclisi” İctimai Birliyidir. Həm də “Kəlağayı Ev Muzeyi” bu tədbirin ən fəal iştirakçılarından olacaq. Necə deyərlər, biz bu dəfə iki cəbhədə fəaliyyət göstərəcəyik. Keçən ilki iştirakımız festivala gələnlərin marağına səbəb olmuşdu. Bu dəfə isə ikiqat məsuliyyət və həvəslə iştirak edəcəyik. 7 gün ərzində hər gün kəlağayıların və əl işlərimin sərgisi olacaq. Bizə səhnə və guşə veriləcək. “Kəlağayı” mahnısi oxunacaq, “Kəlağayı” rəqsi ifa ediləcək. Kitablarımızın satışı, oxucularla ayaqüstü görüşlərimiz, söhbətlərimiz olacaq. Səhnədə müxtəlif günlərdə, müxtəlif saatlarda konsertimiz, çıxışlarımız olacaq, oxucularımızı, kəlağayısevərləri, elin yaddaşından süzülüb gələn musiqi dinləmək istəyənləri Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının qarşısındakı parkda gözləyəcəyik. İyunun 6-da “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai birliyi və “Kəlağayı Ev Muzeyi” konsert proqramı ilə çıxış edəcək. Konsertdə festivala gələnlər Səadət Butanın, Gözəl Kəlbəcərlinin, Rəhilə Bəndəliyevanın, Mərziyyə Sarvanın, bəndənizin və “Səma” rəqs qrupunun çıxışlarını görəcəklər.
-Sizin gördüyünüz işlərin miqyası o qədər böyükdür ki, inanmaq olmur bu bir nəfərin əməyidir. Sizə maddi kömək göstərən olmadığını bilirəm, texniki, mənəvi dəstək olanlar yəqin ki, var.
Əlbəttə, var. Hər bir işin arxasında texniki kömək, mənəvi və informasiya dəstəyi olmasa uğur qazanmaq çətindi. Xeyirxah, mənəvi dünyası zəngin, təmənnasız insanlardan birini – Vüsal Sehranoğlunu səkkiz il əvvəl tale mənimlə görüşdürüb. Vüsal bəy gəncdir, qəlbi həmişə yaşamaq, yaratmaq, milli dəyərləri qorumaq sevgisi ilə doludur. “Dədə Ələsgər Ocağı” və “Mirvarid Dilbazı Poeziya Məclisi” İctimai Birliklərinin, şəxsi “Kəlağayı Ev Muzeyi”nin tədbirlərinin təşkilatçılıq və texnoloji işlərində, informormasiya dəstəyində əvəzsiz əməyi var. Bu yaxınlarda poeziyamızın inkişafında, təbliğində göstərdiyi xidmətə görə və 35 illik yubileyi ilə əlaqədar Vüsal bəyi İctimai Birliyimizin “Fəxri Fərman”ı ilə təbrik etdik, “Dədə Ələsgər Ocağı” İctimai Birliyinin sədri Xətai Ələsgər isə İctimai Birlik adından onu “Dədə Ələsgər 200” qızıl medalı ilə mükafatlandırdı. Vüsal Sehranoğlu təvəzökarlıqla bu təltifləri “kiçik işlərimə böyük qiymət” adlandırır. Məncə, bu böyük xidmətə qiymətdi. Vüsal Sehranoğlu bunu böyük qiymət, böyük dəyər, ən əsası böyük məsuliyyət kimi qəbul edir. O, həmişə bizimlədir, çətinliklərimizi, çatışmazlıqlarımızı Vüsal Sehranoğlunun bilikləri təcili aradan qaldırır.
Kəlağayının ötürdüyü bilgiləri, enerjini, müsbət hissləri Vüsal bəy çox gözəl anlayır. Sərgi və festivallarda kəlağayıların qədimliyindən, istifadəsindən tutmuş, ornamentlərinə, rənginə, düzülüşünə elə həssaslıqla yanaşır ki, məəttəl qalıram. II Milli Yaylaq Festivalının başlandığı gün kəlağayıların düzülüşündə və digər təşkilatçılıq işlərində tək qalmışdım, necə deyərlər, lap başımı itirmişdim. Vacib işi olduğundan Vüsa bəy gəlməmişdi. O biri gün səhər tezdən özünü yetirdi. Vüsal bəyi yanımda görəndə sanki dünyam ikiqat işıqlandı. Bildim ki, hər hansı çətinlik olsa, aradan qaldırmağa qadir mənəvi oğlum yanımdadı. Belə oğullarla ən müşkül, yüksək məsuliyyət tələb edən işləri asanlıqla görmək olar. Hər gün, hər an Vüsal Sehranoğluna arxalanıram. O qədər suallar, tapşırıqlar verirəm ki, bəzən özüm də utanıram. Deyirəm, ay Vüsal balam, heç olmasa dediyimi etmə, yorulmuşam de, imtina elə. Deyir ki, Güllü xanım, siz sözünüzü elə deyirsiniz ki, imtina etmək mümkün deyil. Vüsal bəy bizim uğurlarımızda pay sahibidir.
Vüsal Sehranoğlu “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyinin sədrinin müşaviridir. Çox dünyagörüşlü gəncdir, milliliyin tərənnümçüsüdür. Vüsal bəyə görə, milli nə varsa, gözəldir.
-Şəxsi “Kəlağayı Ev Muzeyinizi bir neçə dəfə ziyarət etmək mənə də qismət olub. “Ziyarət” kəlməsini təsadüfən yazmadım. Ziyarəti müqəddəs yerlərə edirlər. Kəlağayıların nənələrin sandığının qaranlığından xilas olub ag günə, azadlığa çıxdığı, rahat nəfəs alıb yaşadığı muzey də müqəddəs yerdi.
Imişlinin bir kəndində yaşayan, rənglər dünyasının sehri ilə tablolar yaradan gənc rəssam Gülnarə Məmmədova aşıq Ələsgərin anadan olmasının 200 illik yubileyinə çəkdiyi “Çərşənbə günündə çeşmə başında” əsərini təqdimetmə törənində iştirak etmişəm.
-Fikir verirdinizmi, Gülnarə xanımın simasından, gözlərindən, danışığından məsumluq yağırdı. Utancaq bir qızın gördüyü işlər isə nə qədər böyük idi. Yadıma “Nəsimi” filmindəki məşhur dialoq düşdü. Həmin dialoqu bir qədər dəyişdirib deyirəm ki, görəsən belə incə bədənə belə sehirli nəhəng rənglər dünyası necə yeləşib? Həmin görüşdə siz çox doğru vurğuladınız ki, gənc rəssam qızımız heç narahat olmasın, Güllü xanım o əsərləri gözünün bəbəyi kimi qoruyacaq, üstünə toz qonmağa belə imkan verməyəcək.
Gülnarə xanım istedadlı rəssamdı. Ancaq darısqallığın, şəraitsizliyin ucbatından əziyyət çəkir, özünü tam təsdiq edə bilmir. Onun rənglər dünyasına əlaqədar təşkilatlar biganədirlər. Aşıq Ələsgərin yubileyinə onun töhfəsi çox qiymətlidi. Bunu “Dədə Ələsgər Ocağı” İctimai Birliyinin sədri Xətai Ələsgər də çıxışında qeyd etdi. Milli dəyərlərə münasibəti, sevgisi onu mənə yaxın etdi, o da məni doğması kimi qəbul etdi. “Çərşənbə günündə çeşmə başında” əsərindən başqa Gülnarə xanım muzeyə “Novruz kəlağayısı” natürmörtünü, milli geyimli Azərbaycan xanımlarının portretlərini hədiyyə edib.
-Basqallı kəlağayı ustası Mürşüd Abbasovun ərsəyə gətirdiyi portret kəlağayıları “Kəlağayı Ev Muzeyi”ndə görəndə keçirdiyim hissləri dəqiq təsvir etmək çətindir. Qeyri-adi portret kəlağayılar doğrudanmı tətbiqi sənətdə yenilikdir?
-Bəli, doğrudan da yenilikdir. Babalarımızın yaradıcılıq təxəyyülünə, əl qabiliyyətinə əcnəbilər çoxdan qibtə edirlər. Muzeyimizə bağışlanan portret kəlağayılar Mürşüd babanın zəngin təxəyyülünün qeyr-adi bəhrələridir. Bu barədə çox rəssamlarla söhbətlərim olub. Bəziləri ipək parça üzərində portret yaratmağın çətin olduğunu, bəziləri də mümkünsüzlüyünü etiraf etdilər. Bunu sənətinin vurğunu Mürşüd baba bacarıb. Min bir əziyyətlə yaratdığı səkkiz portret kəlağayını muzeyə hədiyyə edəndə Mürşüd babanın sevincini görəydiniz. Kəlağayı sevgim məni iç dünyası zəngin, səxavətli, insanlarla rastlaşdırdı. Onlardan çox şey öyrəndim. Muzeydə qoruyub saxladığım Pənahəli xanın, Nizami Gəncəvinin, Nəsiminin, Xan qızı Natəvanın, Qasım bəy Zakirin, Üzeyir bəy Hacıbəylinin, Mirvarid Dilbazinin, Xan Şuşinskinin obrazlarını canlandıran kəlağayılar həmin şəxsiyyətlərin yaradıcılığı və şəxsiyyətləri kimi dəyərini itirməyəcək, uzunömürlü olacaq. Şəxsiyyətin və həqiqi sənətin ölməzliyidir bu. Şəxsi “Kəlağayı Ev Muzeyi”nin eksponatları arasında portret kəlağayıların xüsusi yeri var. Kəlağayıya aid nə varsa, mənim üçün doğmadı, əzizdi.
-Görüşümüz yaddaqalan günə düşdü. Sizə düşərli oldu, sizin uğurlarınıza sevinən mənə də. İndicə siz də, mən də eşitdik ki, “Kələğayı əlvan qıyğacı” layihəniz qalib elan olundu.
Bəli, çox sevinirəm. Bizim birinci layihəmiz “Mirvarid Dilbazi – ilk qadın Xalq şairi” adlanırdı. Bu layihə çərçivəsində Bakıda və Azərbaycanın ayrı-ayrı rayonlarında ilk qadın Xalq şairinin 110 illik yubiley tədbirlərini keçirdik. “Mirvarid Dilbazi az.” saytını yaratdıq. “Kəlağayı – min illərin yadigarı” ikinci layihəmiz idi. Bu layihə çərçivəsində çox yaddaqalan işlər gördük, tədbirlər keçirdik. “Kəlağayı – min illərin yadigarı” sənədli filmi çəkildi, təqdimatı keçirildi, iştirakçılara nümayiş etdirildi. Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrındakı kəlağayı günü tədbirində 26 noyabr gününün bayram kimi keçirilməsinin təşəbbüsçüsü və ideya müəllifi də mən olmuşam. Bu da bir ilkdir. Keçən il noyabrın 26-da bir gün ərzində kəlağayının təbliğinə həsr olunmuş dörd tədbir keçirmişik. Səhər ATV kanalının “Səhər” proqramında kəlağayı haqqında geniş söhbət etdim. Günorta Xətai rayonu Tahir Bağırov adına 59 saylı tam orta məktəbdə məktəbin direktoru Pikə xanım Əhmədovanın təşəbbüsü ilə müəllim və şagirdlərlə maraqlı görüş keçirildi. Şagirdlər məni kəlağayı örtüklü görüb görüşmək istəmişdilər. Axşam Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin foyesində kəlağayılarımın sərgisi keçirildi. Foyedə sərgiyə gələnlərin marağı və çoxluğu məni sevindirdi. Bu sərgidə bir neçə rəssamın kəlağayı tabloları və kompozisiyaları nümayiş etdirildi. Rəssam-şair Sehran Allahverdi gözəl sənət əsərini – “Kəlağayı” kompozisiyasını şəxsi “Kələğayı Ev Muzeyi”mə hədiyyə etdi. Axşam Azərbaycan incəsənət ustalarının iştirakı ilə “Kəlağayı Günü”ə həsr olunmuş geniş konsert proqramı keçirildi.
Rəhbəri olduğum “Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi” İctimai Birliyi Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin 2023-ci il kiçik qrant müsabiqəsində Elm, Təhsil, Mədəniyyət və Azərbaycançılıq ideyasının təbliği məsələləri üzrə “Kəlağayı əlvan qıyğacı” layihəmiz qalib elan olundu. Bu il Azərbaycanın şəhər, rayon və qəsəbələrinə daha çox səfərlərimiz planlaşdırılır. Milli dəyərimiz kəlağayını daha yaxşı tanıtmağa, təbliğ etməyə çalışacağıq. Kəlağayıya aid kitab buraxmaq, noyabrın 26-da Beynəlxalq Muğam Mərkəzində bayram konsertinin təşkilatçısı olacağıq.
Bütün məni dəstəkləyən, sevincimə sevinən insanlara gözaydınlığı verirəm. Bu bizim birgə qələbəmizdi. Müsabiqəyə məhz bu layihə ilə qatıldım ki, milliliyimizi geniş təbliğ, tətbiq və təqdim etmək imkanlarımız olsun. Artıq qarşıda bizi yeni uğurlar, yaradıcılıq üfüqləri, qələbələr gözləyir.
Nənələrin sandığı, kəlağayıları bu günümüzə qədər gəlib çatıbsa, sabahlara ötürmək milli dəyərlərə sayğı göstərənlərin, kəlağayısevərlərin borcudu. Mən borcumu yerinə yetirirəm.
-Təbrik edirəm, Güllü xanım. Bu mənim üçün xoş və gözlənilməz sürpriz oldu. İnanın səmimiyyətimə, ən azı sizin qədər sevindim. Öz uğurum qədər. Siz buna layiqsiniz . Haqq-ədalət mütləq zəfər çalmalı idi. Sizin işləriniz təkcə bu günə yox, həm də gələcəyə hədəflənib. Tanrıdan sizə bu ruhu qorumaq gücü diləyirəm.
-Təşəkkür edirəm, var olun, siz mənə həmişə inam, güc, ruh verirsiniz, mənəvi dəstək
olursunuz.
– Dəyərli vaxtınızı ayırdığınız, müsahibəyə sərf etdiyiniz üçün təşəkkür sizə düşür.
***
Sözardı:
Novruz bayramı Zərdüştlükdən qat-qat əvvəlki Türk mədəniyyətinə məxsusdur. Zərdüşt dövründə Güney Azərbaycan ərazisinə keçməsi ehtimalı var. Türkün tarixinin qədimliyini hər vəchlə, yalançı iddialarla inkar etməyə, silməyə çalışan qərəzli tarixçilər Od mədəniyyətini də danmaqdan əl çəkmirlər. Zərdüştün böyük xidməti qədim inancımız Odu ilahiləşdiməsidir.
Ta qədimlərdən Oğuz elinin müdrik atası Dədəm Qorqud həm də Novruz bayramının personajı kimi qəbul edilib. Yanında da həmişə “Bahar qızı” dayanıb. Elə o vaxtlardan ayağı sayalı, çöhrəsi təbəssümlü, saçı uzun “Bahar qızı” geyimi, baş örtüyü ilə insanlarda xoş ovqat yaradıb.
Bir maraqlı məqama da diqqət yönəltmək istəyirəm. Araşdırmaçı Atəş Əhmədlinin fikri ilə şərikəm, doğru hesab edirəm, çoxdan məni düşündürürdü: “Bu deyim dəyişikliyə uğrayıb. Əslində tonqal üstündən atılanda “ağırlığım səndə, uğurun məndə, sarılığın səndə, qırmızılığın məndə” deyilməlidir”. Axı qırmızı rəng ulu Türkün “qoruyucu mələyi”dir.
Ulu Türkün miilli-mənəvi dəyərləri sırasında layiqli yerini tutan kəlağayını da son illərdə baş tacımız kimi təqdim etməyi Güllü Eldar Tomarlının nənə nəsihətinə, Azərbaycan mədəniyyətinə, mənəvi dünyamıza sayğısıdır.
«Yazmaq ləzzəti digər ləzzətlərin əvəzedicisidi» Rza Bərahəni ilə söhbət
(25.03.2022-ci ildə Kanada-Torontoda vəfat edib. Allah rəhmət eləsin.) – Bir neçə günə Rza Bərahəni gələcək – dedi. Telefonu qaldıranda şərqşünas Məsihağa Məhəmmədinin çoxlu şeylər deyə biləcəyini təxmin eləsəm də, bunu gözləmirdim. Bir-iki ay əvvəl, elə vərdiş elədiyimiz görüşlərimizin, söhbətlərimizin bir neçəsində müxtəlif ədəbiyyat layihələri haqqında danışmışdıq, biri də bu idi ki, məşhur dünya yazıçılarının Bakıya səfərlərini və mühazirələrini təşkil edək, Nobel mükafatçıları vardı düşüncəmizdə xəyali siyahımızda, məşhur yazıçı, həmvətənimiz Rza Bərahəni də vardı. – Sən onun bir neçə şeirini tərcümə edə bilərsən, türkcə olan kitabından. Gəlişi münasibətilə Sabir müəllim bir kitab nəşr etmək istəyir. Şeirləri, məqalələri, müsahibəsindən ibarət bir kitab olacaq. – Sabir Rüstəmxanlı?! – Hə, Sabir müəllimin dəvətiylə gəlirlər. Rza Bərahənini tanımağımda təsadüfi qəzet xəbərlərini kənara qoysaq, səbəbkar elə Məsihağa Məhəmmədi idi. Onun «Misdə qızıl» adlı kitabından bir essesini tərcümə eləmişdi və biz o esseni 2004-cü ildə «Dünya ədəbiyyatı» dərgisində çap eləmişdik. Bir az sonra isə Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyində Londonda yaşayan həmvətənimiz şairə Nigar Həsənzadənin kitabının təqdimatında gərək ki, kitabın girişindəki yazılardan birinin müəllifi kimi rastlaşmışdım Rza Bərahəninin adına. Sonra ABŞ-da, Kaliforniyada yaşayan həmvətənimiz İsmayıl Cəmili, Məsihağa müəllimlə üçlükdə olan söhbətlərimiz za¬manı xeyli danışmışdıq onun haqqında… Bir günə çevirdim Rza Bərahəninin 10 şeirini. «525-ci qəzet»in 8 oktyabr, 2009-cu il sayında nəşr olundu. 5-6 gün sonra kitab da çıxdı, ümid edirəm, müəllifin özünə gedənədək təqdim olundu. Çətinliklə görüşdük Rza Bərahəniylə. Proqramları, iş və görüş qrafikləri, türkiyəlilər demiş, çox yoğundu. Əsasən də protokol, rəsmi xarakterli görüşlərdi. Onunla birgə gələn İsmayıl Cəmili də ələ düşmürdü. Nəsə, birtəhər, İsmayıl bəylə dəqiqləşdirib «Ambassador» otelinə gəldik: mən, Sabutay, Rəbiqə Nazimqızı, Qismət. Rza Bərahəni, İsmayıl bəy foyedə oturub çay içirdilər. Başqaları da vardı, yaxınlaşdıq, salamlaşdıq. Oturduq. Rza bəy qəzetdə şeirlərinin çıxmasından xəbərsizdi, düzü, niyə xəbər vermədikləri mənə təəccüblü gəldi. Rəsmi görüşlərin yazıçı üçün nə demək olduğunu bilirdim, qonaq qəbul edəndə də hiss eləmişdim bunu, xarici səfərlərdə də. Rza bəy ümumi söhbətlərdən keçid aldı peşəkar fikirlərə…. – Fars hecaları ilə türk hecalarının fərqi var. Türkcədə bütövlükdə uzun hecamız yoxdu. Biz özümüz danışanda uzun heca yoxdu. Farscada üç-dörd cür heca var. Məsələn, bir deyirik «gə», bir dənə «ə» deyirik. Ya da «gəlirəm». Bir də deyirik «gəərmaa», bu, uzun hecadı… Türkiynən farsın fərqi üçüncü bir məsələni qabağa çəkir. O vaxt ki, biz başqa dilləri bilirik… Götürək, ingiliscədəki vəznləri. Məsələn, «To be, or not to be: that is the question:/ Whether ’tis nobler in the mind to suffer/ The slings and arrows of outrageous fortune… «(«Olum, ya ölüm! Budur məsələ, hansı şərəflidir? Dözməkmi taleyin zərbələrinə, yaxud üsyan etmək, qarşı qoymaq bəlalar selinə, qanlı vuruşda ölmək və dəf etmək bu bəlaları… «V.Şekspir, «Hamlet», 1-ci səhnə, 3-cü akt, Hamletin monoloqu, Mehdi Məmmədovun tərcüməsində). Bu Şekspirdəndi. Siz to be deyəndə, «to» ilə «be» birdi, vurğu baxımından. Onda siz gərək belə oxuyasız: to be (pauza verir), or not (pauza verir) to be. Birinci hecanın vurğusu yoxdu, ikincisinin isə vurğusu var. Əgər siz istəyəsiz, şeiri bu cür oxuyasız, to be or not to be (asta səslə vurğusuz oxuyur), bunun vəzni yoxdu. – Vurğu yoxdu. – Bir də var belə oxuyasız: To be (qırıq və kəskin şəkildə oxuyur pauza verir), or not (yenə qısa və kəskin şəkildə), to be (yenə də qısa və kəskin): that is the… yenə görürsüz kiçilir və question. «Question» özü görürsüz neçə dənə alət tapır… – Bəli. – İngiliscədə vəzn dilin özünün münasibətlərindən çıxır, ayrı bir zad ona kənardan qəbul etdirilmir. İngiliscədə hər şey pənc metrlə düzəlir. – Yəni, pentametr. – Hə, elədi. Bizdə, türkcədə hecalarımız hamısı təqribən müsabehdi. – Müsabeh? – Bir cür. – Bir rəng yəni? – Hə. – Məsələn, «Heydər baba, ildırımlar şaxanda»nı hamımız bilirik. İndi bunu verəsiz bir fars oxuya, o belə oxuyacaq, vəznsiz oxuyacaq: «Hey-dər-baa-baa-iil-dı-rım-laar –şaa-xaan-daa…» kimi oxuyacaq, «şaa-xaan-daa», bütün hecaları uzadacaq. Biz bunların hamısını qısa tələffüz edirik. Bizim şeirimiz kvantitativ olur. Kəmmi (kəmiyyət) olur. Kvalitativ də olar. Ona görə biz şeirimizi iki cür təqti edirik. Biri əruzla, biri kəmmiylə. Əruzla keyfi təqti edəndə şeirin vəzni çıxır eşiyə. – Keyfi? – Keyfiyyət. «Quality». Biz gərək vəzni özümüz düzəldək, əruzun dalıyca getməyək. Bu yerdə Sabir Rüstəmxanlı gəlir. Hal-əhval tuturuq, bir xeyli danışırıq, sonra da bizə deyir ki, Rza bəyi çox yormayaq, görüşlər, işlər çoxdu. Söhbət qırılır deyə, araya sükut çökür. Bura qədər səsyazısında problemlər var. Foyenin səs-küyü, Rza bəyin fars kəlmələri ilə dolu nitqi daha da anlaşılmazdı. Artıq adamlar seyrəlir. İkibir-üçbir asta səslə danışırlar, öz mövzularına da yetərincə aludədirlər. Burdan sonra söhbətimizin daha əsaslı yeri başlayacaq. Həm ona görə, həm də araya çökmüş sükuta görə Rza Bərahəni haqqında bəzi bilgiləri verim. Rza Bərahəni 1935-ci ildə Təbrizdə kasıb, farsca bilməyən bir ailədə doğulub. Təbriz Universiteti ingilis dili fakültəsini bitirib. Türkiyədə ingilis ədəbiyyat üzrə doktorluq müdafiə etdikdən sonra İrana qayıdıb. Hərbi xidmətdən sonra Tehran Universitetində ingilis ədəbiyyatı və müqayisəli ədəbiy-yatşünaslıqdan dərs deyib. Tehranda yalnız professor kö¬məkçisi işləyib, ondan yuxarı qalxmasına imkan verməyiblər. İnqilabdan öncə ABŞ-ın və İngiltərənin nüfuzlu universi¬tetlərində (Nyu York, Texas, İndiana, Yuta, Oksford) dərs deyib. İrana qayıdandan sonra, 1973-cü ildə, ümumən ədəbi-ictimai fəaliyyətinə görə, yazdığı «Hakim və məhkum mədəniyyət» məqaləsinə görə şah rejimi tərəfindən tutulub. İşgəncələrə məruz qalıb. 1976-cı ildə ABŞ Konqresində İranda milli haqlar və insan hüquqları ilə bağlı çıxış edib. İslam inqilabından sonra yenidən həbs edilib və Tehran univer¬sitetindən çıxardılıb. Hələ şah dövründə yazar həmkarları – Qulamhüseyn Saidi, Cəlal Ali-Əhməd, Əhməd Şamlu və başqaları ilə İran Yazıçılar Birliyini təsis edib. 1997-ci ildən Kanadada yaşayır. Toronto Universitetinin professorudur. 2000-2002-ci illərdə Kanada Pen təşkilatının sədri olub. Rza Bərahəni İranda Avropa tipli ədəbi tənqidin banisidir və buna görə «İran ədəbi tənqidinin atası» kimi tanınır. Eyni zamanda o, İranda modern və postmodern ədəbiyyatın öncüllərindəndir. İndiyədək 20-dən çox romanı, bir o qədər də şeir toplusu çıxıb. Əsərləri ingilis, fransız, alman, rus, ərəb, türk, ispan, isveç və b. dillərə tərcümə edilib. İngiliscə orijinal əsərləri var. Bir çox əsərləri Markes, Nabokov, Oktavio Paz, Nazim Hikmət, Borxes, Şimborska kimi böyük dünya yazarları ilə eyni antologiyalarda yer alıb. «Nyu York tayms», «Vaşinqton Post», «Fiqaro», «Mond», «Taym» kimi nüfuzlu beynəlxalq nəşrlərdə haqqında yazılar dərc olunub. Ədəbi fəaliyyəti və insan haqları uğrunda mübarizəsinə görə bir çox beynəlxalq mükafatlar alıb. Dəfələrlə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına təqdim olunub. Rza bəyin portretini tamamlamaq üçün onun başqa bir müsahibəsindən fraqmenti təqdim edirəm: … Məktəbdə oxuduğum ilk illərdə dava-dalaşdakı danışıqların hamısı türk dilində olurdu. Dərsdə hamı türkcə danışırdı. O zaman mən məktəbin divar qəzetini türk dilində çıxarırdım. Ancaq Milli Hökumət süquta uğrayandan sonra türk dili yasaq olundu. Əmr etdilər ki, qəzet fars dilində çıxmalıdır. Əlbəttə, bunu bizə türk dilində söylədilər. Həmin dövrdə mən fars dilində yaza bilmirdim. Bu səbəbdən də qəzetin çıxarılmasını başqa bir şagirdə tapşırdılar. Cümə günü mən evdə narahat oturmuşdum. Anam soruşdu: «Niyə tutqunsan?». Mən hadisəni ona danışdım. Anamın mənə dediyi «Oğul, türkcə yaz!» – sözlərini heç vaxt unuda bilmərəm. Mən yenə köhnə kağızları bir-birinə yapışdırıb, mövzu tapıb yazdım. Səhəri gün onu fars dilində çıxan qəzetin yanından yapışdırdım. Sonra sinfə getdim. Məktəbin müdir müavini gəlib onu qopardı. Sonra zəngi çaldı. Hamını – şagird və müəllimləri məktəbin həyətinə çağırıb sıraya düzdü. O, bizdən türk dilində soruşdu: «Türk dilində olan bu qəzeti kim yazıb yapışdırıb?». 11 – 12 yaşım var idi. Mən qabağa çıxdım. Müavin mənə türkcə dedi: «Məgər deməmişdim ki, türkcə yazmayın?». Dedim: «Bəli, deyibsiniz». Yenə türkcə soruşdu: «Bəs niyə yazıbsan?» Cavab verdim: «Mən farsca bilmirəm». O, qəzeti yerə atdı. Sonra boynumun kökündən tutub başımı aşağı əydi. Türkcəmizdə mənə dedi: «Yala buraxdığın bu qəzeti». Mən o qəzetin hamısını əvvəldən axıra qədər boyalarınadək yaladım…» – Rza bəy, mən gənc həmkarlarımı sizə təqdim elədim. Onlar sizi qiyabi də olsa, yaxşı tanıyırlar. İsmayıl Cəmilini də mən dostlarıma təqdim eləmişəm. Onu da tanıyırlar həmkarlarımız… Rza Bərahəniylə görüş həmişə mümkün olan iş deyil. Ona görə icazə verin, biz birinci növbədə bizi maraqlandıran sualları verək. Siz də yeri gəldikcə lazım bildiyiniz, bizim bilməli olduğumuz şeyləri də elə bir az əvvəlki kimi əlavə edə-edə danışın. Sizinlə görüşəndən bir gün əvvəl Nobel komitəsi bu il üçün öz laureatının adını açıqladı. Bu rumın yazıçısı, sonradan Çauşesku rejiminə qarşı çıxaraq Almaniyaya mühacirət etmiş Herta Miller oldu. Onunla başlayaq söhbətimizə. Herta Millerin yaradıcılığıyla tanışsız? – Dünən açıqladılar? – Hə. – Bir şeylər oxumuşam. Amma bir elə diqqətimi çəkməyib. – Rza bəy, siz əsasən farsca, sonra da ingiliscə də orijinal əsərlər yazmış görkəmli yazıçı, şair və ədəbiyyatşünas olmaqla yanaşı, həm də bir müddət Kanada «Pen»inə rəhbərlik eləmisiz. Bu isə o deməkdir ki, qismən ədəbi təşkilatçılıq işiylə də məşğul olmusuz, cari ədəbi prosesləri və hadisələri bir başqa cür öyrənmisiz, izləmisiz. Azərbaycan müstəqilliyini yeni qazanmış bir ölkədir. Bizim yazmaqda da olmasa, elə bəlkə bir az onda da, yazılmışları dünyaya təqdim eləmək məsələsində sizin tövsiyyələrə, fikirlərinizə ehtiyacımız var… Biz dünyadan nəyi əxz eləməliyik? – Mənim oxuduğum qədər bizim şeirdə forma baxımından iki müşkülümüz var. Biri budu ki, biz şeirlərdə hələ də vəzni özümüz düzəltmirik. Vəzn normalardan, qaydalardan oturuşur, onlara tabe olur, yoxsa adamın özündən, o normaları sındırmaqdan yaranır; əsas odur ki, bir adam dillə özü bir dənə kontrakt bağlaya, müqavilə bağlaya. Bu, çox-çox mühümdür. İkincisi budur ki, türk şeiri, həm İranda, həm burda, Türkiyəni demirəm a, hər şey tanış bir ehsasla deyilir. Bircə zərrə o yan-bu yan olmur, belədə bu, şeir deyil, sayılmır. «Convention», qərardad pozulmur. Biz, siz qərardaddan istifadə edərik. Ən əvvəl ehsas, sonra da ritmlər, vəznlər. Şübhəsiz ki, qafiyə də var. Bəzi adamlar, şairlər ki, içəriləri çox-çox möhkəmdi, məsələn, Şəhriyar təkin, hissi çox güclüdür, zatında bir ironiya vardır, bu gün bir zadlar eləyə bilir. Məsələn, Şəhriyarın türkcə şeirlərinə baxasız: «İtimiz qurd olalı biz də qayıtdıq qoyun olduq / İt ilə qol-boyun olduq…»…Xub, bu elə həmin «failatün failatün failatün»dü. Dibində bir düzənə bağlıdı. Amma biz buna baxanda, onun mənası bizim yanımızdadı. Cahani bir mənası yoxdu, universal mənası yoxdu. – Bəşəri deyil demək istəyirsiz. – Bəşəri? – Yəni, ümumbəşəri. – Xub. Bu, bir müşküldü. Bu elə bir zaddı ki, mən bununla bağlı Şəhriyarın özüylə danışmışam. Bu, əlbəttə, gözəl bir şeirdir, amma… Ya qəzəlləri: «Mənsurvar mikeşədəm sər fəraze dar / Ey sağərane sərkeşe qəm sər fəraz kon»… Xub, gözəl düzəldibdi, yazıbdı, amma bu şeir də sənətə yaxındı. O şeir şeirdi ki, sənətdən çıxa, gedə onun o tərəfində dura. Şeir özü müstəqil şəkildə oluşa. Bizim şeirimizdə bunu əvvəlcə Nima yazıb. Hətta Nima da bunu tamamən eləyə bilməyibdi, vəzni dəyişə bilməyib, Mövləvidə olanları bir az istifadə eləyibdi. Mövləvidə də bu bir qədər mexanikidi. Baxsaz, görərsiz ki, ilk beyt orqanikdi, amma sonrakı mexanikidi. Orqanik dediyim budu ki, bir şey özünü düzəltmiş ola. Fenomen ola, hadisə ola. Bu fenomendən, hadisədən istifadə eləməlisiz, o fenomenoloji mahiyyətdən yararlanmalısız və hər sətir o biri sətirdən fərqli olmalıdır… Əgər olsaydı, Mövləvi 3000 sətir yox, 250 sətir yazacaqdı. Onda da bir sətir o biri sətrin vəzninə möhtacdı. Sonrakı da digərinə. Vəzn ehtiyacı şeiri şeirlikdən salır. – Bizim tanınmış şərqşünasımız Məsihağa Məhəmmə¬dinin tərcüməsində mən sizin «Misdə qızıl» kitabından essenizi oxudum, daha doğrusu, onu «Dünya ədəbiyyatı» dərgisində 2004-cü ildə çap elədik. Yeri gəlmişkən, «525-ci qəzet»in şeirləriniz çap olunan sizə təqdim elədiyim sayındakı haqqınızda olan giriş yazısını da, kiçik müsahibənizi də elə Məsihağa tərcümə eləmişdi, təqdim eləmişdi. Siz o yazınızda üç fenomenə toxunursuz: sufizm, sürrealizm və freydizm. Onları tutuşdurursuz, hətta birinci iksinin arasındakı oxşarlıqları müəyyən edirsiz. Sufilik, təsəvvüf ədəbi fakt kimi fiksə olunmaq baxımından sürrealizmdən çox-çox öncəki hadisədi. Bəs, nədən kökü, özünəməxsus kodları daha dərində olan Şərq poeziyası Qərb şeiri kimi bu gün pərvəriş tapa bilmir. – Biri budu ki, təsəvvüfün dildə yaratdığı normativ, şərti tərkiblərdən çıxmaq olmur, çətin olur. Halbuki təsəvvüf fəza açır beyində və onu eləmək olar ardınca. Mən sizə bir şey deyim. Məsələn, Həllac… – Mənsur Həllac. – Hə, Mənsur Həllacın barəsində mən bir dənə roman yazmışam. Onun birinci hissəsini mən 1965-ci ildə başladım yazmağa. 69-da qurtardım. İranda çap olundu. Lakin yayılmağa qoymadılar. Sonra da hamısını xəmir elədilər, məhv elədilər. Amma o sonradan bir nəfərin doktorluq işinin mövzusu oldu. Sonra mən ikinci cildini də yazmalıydım. İkinci cildini mən 30 ildən sonra qurtarmışam. Və təzəcə qurtarmışam. İkinci cildin adı «Mənsur»du. Birincinin adı «Ayaz»dı ki, o özü danışır. Ayazın Mənsurla heç bir fərqi yoxdur. – Gəlin bir qədər dəqiqləşdirmə aparaq. Mənsur deyəndə Mənsur Həllac nəzərdə tutulur, düzdü? – Bəli. – Bəs, Ayaz kimdi? Yaxud nədi? – Mahmud və Ayaz yadınızdadı? – Yox, Ayaz, yox. Tarixi personaj kimi yox. Mahmud, yəni Sultan Mahmud? – Bəli, Ayaz Mahmudun quluydu. Gözəl qulamıydı. Məşuquydu. O zaman məşuqi-cismaniydi. Bir cür ki, fars ədəbiyyatı hərəkət edir, o Mövləvidə gəlir olur məşuqi-mənəvi. – Şəmslə Mövlananı nəzərdə tutursuz. – Bəli. Mən gəlmişəm, üç adamı qoymuşam bir-birinin yanına. Biri Sultan Mahmuddu. Biri Ayazdı. Biri də Mənsurdu. Bunlar tarixdə həmzaman deyildilər. Mənim romanımda həmzaman olurlar. Mən bunları müxtəlif yerlərdən götürmüşəm, ayrı bir məkanlarda, ayrı bir halətlərdə şəxsiyyət vermişəm. Düzdü ki, Mahmudla Ayaz bir zamanın adamlarıdır. Amma Mənsur başqa zamandadı, ayrı bir şəhərdədi. Bununla bərabər, Sultan Mahmudun dövründə Həsəni dara çəkiblər, tikə-tikə ediblər. Mənsurla ondan da 100 il əvvəl eyni işi görüblər Bağdadda. Ondan da 100 il qabaq Babəki Samirədə eyni cürə ediblər. Babək bu baxımdan, demək olar, simvoldu. İlk adamdı ki, o cür asıblar, tikə-tikə ediblər. Bu mühüm bir hadisədi. Mənim işim budu ki, müxtəlif zamanlarda baş verən bu hadisələri düşünəm. Sonra ayrı əsləhələr qabağa gəlibdir. Əvvəl qılıncla boyun vurmaq olub. Sonra… – Gilyotin… – Müasir dövrdə gülləylə adam vurmaq. Dara çəkmək. Bunların üzərində çox diqqət eləmişəm ki, bunları biz nə cür yaza bilərik. Biz bu dövrdə yaşamışıq. Biz irfan oxumuşuq. İrfan bir dənə açılışdı islamda. Yəni, siz ayrı bir yer açırsız, o yerdə təxəyyüllər-zadlar başlayırlar əməl eləməyə. Xub, təxəyyül bir ayrı yerdə də əməl eləyibdir bir ayrı cür. Məsələn, biri budu ki, biri bir xanımla toy edir, xub, məlumdu ki, toy edəndə nə baş verir. Biri də budu ki, toy eləmir, amma yenə də həmin şey baş verir. Mahmud sarayda elə eləyə bilir ki, Ayaz təqribən xalqın qabağında eşqini ona göstərir. Bu eşq özü də nəmənədi? Homoseksual bir eşqdi. Amma hər adam bu işi görə bilməz. O, şah ola-ola bu işi görür. Yəni, haramla məhrə¬miyyətin ikisinin arasında bu işi görür. Fəza açılmaq üçün ədəbiyyatda biz bu tabuları gərək qayçılayaq. Biz bu tabuları qayçılamasaq, əcayib bir vəziyyətə düşəcəyik. Məsələn, əgər bir nəfər adam Ayaz vəziyyətində olmuş olsa, onu kim yazacaqdır?! Bu, Azərbaycanın həqiqi faciəsini açır, bunu təəssüf ki, heç kim yazmayıb. Mənim qəhrəmanım Ayazın 2000-dən çoxdur yaşı. Bu, roman içində üç romandı həm də. Xaricdə, Fransada çap olundu. Yazdılar ki, bu, bəşəriyyətin vəziyyəti ilə bağlı bəyanatdır. Senzuralar tarixində nadir, heç olmamış hadisəydi ki, roman 35 il əvvəl yazılır, çap olunmur, 35 il sonra isə özgə dildə çap olunur. Özü də bu romanı yazıldığı dilin daçıyıcısı yox, başqası yazır. – Burda həm də senzuranın həqiqi üzü açılır. Sən demə, məsələ millətdə, xalqda yox, mətləbdə imiş. – Xub. – Kim bilir bəlkə bundan sonra çıxdı. – İranda? Yox, ola bilməz belə şey. Burda ola bilər. Amma mən istərdim ki, burda «Mənim ölkəmin sirləri»ni çap eləsinlər. Tabular orda çoxdu. Qafamızda da çoxdu. Qabaqda da danışdıq… Biz bu tabuları sındırmalıyıq ki, hər kəs özünü yaza bilə. Elə deyil? Biz bunu heç vaxt yazmayacağıq, adam özü yazmasa. Bu özü yazmağın özündədi mətləb. Bəzi kəlmələr vardır ki, biz işlətmirik. İndi biz bu kəlmələri dildə varsa işlədək, ya işlətməyək? Biz əxlaqa görə kəlmələri iki hissəyə bölmüşük. İşlədə bildiklərimizə və bilmədiklərimizə. Yaxşı, əgər bu işlədə bilmədiyimiz kəlmələr dilimizdə varsa və biz onları törədən əməlləri eləməmişiksə, o kəlmələr hardan gəlib? Və hardadılar? Biz o kəlmələrdən ləzzət alırıq, ya almırıq? Mənim etiqadım budur ki, biz o kəlmələrdən ləzzət aparırıq. Amma biz məhrəm adamların yanında o kəlmələri işlədirik. Məhrəm olmayanların yanında onları işlətmirik. Amma minə min o kəlmələri heç vaxt kənara qoya bilmərik. Mən kəlmələri deyirəm a… Nəticədə bir baxış meydana gəlibdir ki, o da liberalizmdi, təsvir azadlığıdı. Mən yalnız bir az şişirdilimiş, mübaliğəli şəkildə dedim ki, biz məhrəmanə sayılan kəlmələrdən istifadə eləmirik, hərçənd eşqbazlıq edən iki nəfər o məhrəmanə kəlmələrdən istifadə edir. Yəni, əslində biz bir məhrəmiyyət xaini olmuşuq. – Çoxlu maraqlı şeylər dediz. Yəqin ki, söhbət həmin kəlmələrin yazılı ədəbiyyatda istifadəsindən gedir, elə həyatdakı kimi, həyatda olduğu kimi ədəbiyyatda da uyğun, adekvat yerindəki istifadəsindən. Düz başa düşürəm də sizi? Çünki əks təqdirdə, həm həyatda, həm də elə ədəbiyyatda həmin məhrəmanə dediyiniz kəlmələrin başqa vaxtlarda, deyək ki, eşq zamanı yox, istifadəsi yalnız söyüş demək olacaq. – Xub… Düzdü…Amma biz heç söyüş kimi də yazmırıq onları. İstifadə eləsək belə. Halbuki onlar bədənin bir üzvləridirlər… Bir ayrı hadisələr də vardır ki, bizim başımıza gəlir və biz onları yazmırıq, amma bizim içimizdədir; xiyabanda yol gedəndə görürük ki, kiməsə pis şey deyəndə qədəmlərimiz yeyin gedir, ya yavaş gedir, bir yerdə dururuq, baxırıq, görürük ki, həmin kəsə pis dedilər, biz bunları yazmamışıq. Bu fəzalar özlərinin yazılmasını, açılmasını gözlər. Bu yazmadığımız şeylər keçirlər bizim şüuraltımıza. Biz həmişə təmayüllərimizin başına vurmuşuq. – Ədəbi təmayülləri nəzərdə tutursuz, ya…? – Yox, şəxsi təmayülləri nəzərdə tuturam. Və nəticədə biz xəstəyik, absurdçuyuq, narahatıq… Bir gün qəribə şəkildə qəmginik, amma bilmirik niyə. Səbəbi o içəridəki məsələlərdi. Və bizim də həyatımızda nə Marks olub, nə Hegel olub, özü də ondan qabaq, nə Freyd olub, nə Yunq gəlibdi, nə Derrida gəlibdi, heç kəs gəlməyibdi bizə desin ki, o içərini nə cürə yaza bilək. Mən romanımda o içərinin yazıçısıyam. İndi o ikinci hissədən, ikinci romandan sonra üçüncünü də yazmağı düşünürəm. – Kimdi sizin sevdiyiniz Avropa yazıçıları? – Avropa yazıçılarından 4-5 nəfər var, hər kəs düz-əməlli yazıçı olmaq istəyirsə, onları mütləq oxumalıdı. Mənim nəzərimcə, Prust, Coys, Folkner, Virciniya Vulf, Nabokov, Borxes. Bunlar bir xəzinədi. Məsələn, Borxesdə çox-çox qabarıq bir məsələ xanımlardı. Biz qadınları anlatmamışıq, qadınlar da özlərini anlatmayıblar. Necə anlatmamışıq? O vaxt ki, homoseksual cərəyanlar gəlibdi qabağa, oğlanı arvad təkin tanıtmışıq, arvada oxşayan təkin, kişi deyil demişik. Anlatmanın özü belə gündəmdə deyil, biz onun içərisinə girməmişik. Niyə? Özümüzdən qorxuruq. Siz özünüzdən qorxursuz ki, hər zadı bəyan eləyəsiz. Mən özümdən, özümü olduğum kimi bəyan eləməkdən qorxuram. Bir senzura var ki, bunu dövlət düzəltmir, icma, camaat, ictimaiyyət düzəldib, tarix düzəldib, dövlətə, bizə, hamıya zorla qəbul elətdirib. Biz azadlıqda eşqbazlıq edirik, olsun xanımımızla, məşuqumuzla. Amma bir yerdə fizioloji məsələləri qorxuyla bəyan edirik. Yəni, senzuradan keçirib bəyan edirik. – Demək istəyirsiz ki, ədəbi riyakarlıq yaranır, konflikt yaranır. – Burda riyakarlıq yaranır, xub, biz burda dili riyakarlığa aludə və alət edirik. Biz bir suala qəti cavab verməliyik, yazaq, ya yazmayaq? O şey ki, xəlvətdə insanların beynini deşir, o yazılmalıdı. Biz indi sizinlə adi qaydada söhbət edirik. Xəlvət deyil. Amma ayrı situasiyalar var. Məsələn, bir adam gedir düşür zindana. Giriftarlıq tapır. Aylarla, yox, illərlə qadın görmür, qız görmür, onun zehnindən nələr keçir? Hər kəs bunu yazmasa xaindir. Bu nə gerçəklikdir? Onun barəsində hər kəs təhlil yazmaz. Çünki bizi bağlayıblar öz içimizə, biz də öz içimizə vəfadar qalmışıq. Və bir şəkildə ki, elə bil o bizim şəxsiyyətimizdir. Bizim şəxsiyyətimiz o şey deyil ki, biz müdam onların narahatlıqlarını çəkirik. – Maraqlı məsələlərə toxunduz, icazə verin… – Mən heç vaxt bu məsələlərlə bağlı belə bəhs açmamışam, ona görə fikrimi yaddan çıxmamış tamamlamaq istəyirəm. – Buyurun, buyurun, davam edin, bizə də maraqlıdı. – Ona görə biz bunu ya gərək bir yerdə sındıraq, cürətimiz ola sındıraq. İçərimizi yaza bilmirik. Deməli, məsuliyyəti çiynimizdən atırıq, bunu uşaqlarımızın çiyninə qoyuruq ki, gəlsin, yazsın hisslərimizi. Yəni, bizi əcayib bir təqdirə bağlayıblar. Ona görə bizə bundan boyun qaçırmaq lazımdı. Odur ki, bizi sürürlər, at görmüsüz də, o cürə. Bu həm şeirdə, həm romanda da belədi. Özü də vacib deyil ki, hər romanda məhz cinsi məsələlər olmalıdı. Yox. Bu məsələ ümumiyyətlə orqanik şəkildə olmalıdı. Məsələn, Henri Millerdə bu mexaniki şəkildə baş veribdi. – Hansı əsərini nəzərdə tutursuz? – Məsələn, «Əqrəb»… Bunlar mexaniki olub. Amma böyüklüyü budu ki, o məsələləri yazmağa cürət edibdi. – Yəni, siz bu mənada Prustun tərəfindəsiz, o, bu məsələləri orqanik yazıb. – Amma Prust da bu məsələləri mülayimcəsinə yazıbdı. Məsələn, heç vaxt bir dənə pərdə arxasını yazmayıbdı. Prust sadəcə heteroseksuallığa qarşılıq başqa şeyin olduğunu qoyubdu, ola bilsin daha orqanik yazıbdı. Amma başqaları vardı. Məsələn, Elen Siksu. – Kim? – Elen Siksu. Fransalı qadın yazardı, mənim də dostumdu. Fövqəladə bir yazardı. O insanın içini yazıbdı. O dili insanın içindəki dəyirmanda əzə-əzə fərz edin ki, ortaya çıxardır, dilin cinsiyyətini müəyyən edir. Yox, onda dil cinsiyyəti bəyan eləmir. Dil özü cinsiyyətdi. Kəlmənin özü həm aşiqdi, həm məşuqdu, həm eşqdi…Vacibdi ki, onu oxuyasız… Yaxud Virciniya Vulf… Düzdü, o zadın, kimin təsiri altında yazıbdı…o…? – Coysun. – Hə, Coysun. Amma o, qadın səsiylə yazıbdı. Biz gərək o fəzaları tapaq. Təbiidi ki, bu məmləkət, bizim məmləkət də kommunist düşüncələrinin təsiri altında qalıbdı. Kommunizm isə heç vaxt bu fəzalara varid olmayıbdı. Bunlar nə Lenində, nə Trotskidə yoxdu, prinsip olaraq. Məsələn, zindanda olan adam öz qadınını da, uşağını da tez-tez arzulayır. Mən iki-üç dəfə zindanda olmuşam… – Biz bilirik bunu. – Və bir dəfə zindanda bir cavan oğlan vardı, onu edama məhkum eləmişdilər. O adam hətta bir dəfə gecə hazırlaşmışdı tövbə eləməyə, tövbəsini qəbul eləməmişdilər. Bir gün gecə gördüm ki, masturbasiya edir. Yəni bir cürə səy edir ki, özünü razı sala. Bir adam ki, iki saatdan sonra edam olacaq. Bu, maraqlıdı. Və bütün bunları yazmaq lazımdır, gizlətmədən. Yazmaq ləzzəti digər ləzzətlərin əvəzedicisidi, əvəzedicisi olmalıdı. – Siz daha çox nəsrdən danışdız, hərçənd bizim sizin «Misdə qızıl» yazınızla bağlı sualımız açıq qaldı. Amma yanlış xatırlamıramsa, sizin o yazınızda Remboya simpatiyanız hiss olunurdu. Elə şeirlərinizdən də bunu hiss elədim, yaxınlığınızı da. Eləysə, gəlin sizin poeziyada sevdiklərinizdən danışaq… Konkretləşdirim. XX əsr ingilisdilli poeziyada kimlər sizin üçün önəmlidi? Yaxud fransızlardan, almanlardan, italyanlardan, bir sözlə Avropa poeziyasından. – Mənim fikrimcə, Rembo çox mühümdü. Rembodan da mühüm Hölderlindi. – Alman şairi. – Bir qadın vardı, çoxlu ədəbiyyatçıların müəllimi olmuşdu… – Hertruda Stayn? – Bəli. – Hə, çoxlarına, hətta məncə daha çox nasirlərə ciddi təsir eləmişdi. Yanılmıramsa, Heminquey ondan üslub dərsləri almışdı, ilk eksperimental hekayələrini oxumuşam onun, o dərslərin təsiriylə yazılmışdı, olduqca maraqlı və öyrədiciydi… Buyurun, davam edin, zəhmət olmasa. – Bir şair də vardı, biz onun siyasi görüşlərinə müxalifik… – Ezra Paund? – Hə, Ezra Paund. – Eliotun ustad dediyi adam. – Bəli. Ezra Paund mənim nəzərimcə, o şairdi ki, ondan çoxlu şeylər öyrənmək olar. Hertruda Staynla Paund fərqli ədəbiyyatlardır. Mən bir romanımda «Azadə xanım» deyə, Hertruda Stayndan bəhs etmişəm. – Hansı romanınızda? – «Azadə xanım və yazıçısı»nda. Mən Eliotdan tərcümə də eləmişəm. Düzdü, «Waste Land»i mən tərcümə eləməmişəm. Amma bu əsər qəribə bir modern əsərdir. – «Çılpaq torpağ»ı nəzərdə tutursuz? – Hə, «Çılpaq torpaq». Bu şeirdə bir neçə cərəyan birləşib. Biri başqasını doğurub. – Sintetiklik var, belə demək istəyirsiz? – Bəli, sintetiklik var, amma tədayi üstündə. O şeir tədayilər məcmuəsidi. İntəhası, bir var siz tədayini subyektiv şəkildə edəsiniz, bir də var obyektiv surətdə edəsiniz. Tədayi gözəldi. Bizim qafiyə-filanla işimiz olmaz, bizim ədəbiyyat tədayi ilə yazılar. – Tədayi, yəni xatırlama, assosiativlikmi? – Bəli. Məsələn, Hafizdə bu, bir az vardır: «Mehre to əksi bər ma nəyəfkənd / Ayineruya, ah əz delət, ah…» «Mehr» sözünün altı-yeddi mənası var… «Əks»in də…Elə bil şeir bu günləri deyilibdi… «Mehr bizə səni əks eləmədi». Biri budu ki, biz bu mənaları nəzərə alaq. İkinci səslərdi. «Ah» öz yerində, amma «a»lar gözəldi. – Alliterasiya. – Hə. Və o səs sırasına bir dənə «u» qoysaydınız, şeir xarab olacaqdı. Hafiz bunu edə bilirsə, Sədi edə bilmir. – Odenə münasibətiniz necədi? – O böyük şairlərdən bircə zərrə aşağıdadı. – Hansı nöqteyi-nəzərdən? – Biri budu ki, Odenin uzun şeiri çox aşağıdı. Odendən danışanda seçmək haqqında düşünürsən, amma Eliotda, Paundda bunu düşünmürsən. Paundun qısa şeirləri də, kantonları da gözəldi. Eliotun «Çılpaq torpağ»ı da, «Dörd kvartet»i də bir-birindən gözəldi. – Bəs, Miloş? – … – Polonya şairi? – Tanıyıram, bilirəm. – Onu da xoşlamırsız? – Çəkmir. – Brodski? – O da çəkmir. – Bir az bu yana gələk, son otuz ildə ingilisdilli hansı poeziya diqqətinizi çəkib? Derek Uolkott…Şeymas Hini… – Oxumuşam…Uolkotu, Şeymas Hinini…Sonuncu haqqında məqaləm də vardır. Onun şeirlərində səy eləmişəm postmodernizmi görəm. Bəzi şeylər vardır ki, onlar yaxşıdır. Mən öyrəşmişəm ki, bir şairin 10 şeiri yaxşı ola, onda deyəm o yaxşı şairdi… Məsələn, mən əvvəl hesab edirdim ki, Şamlu daha yaxşı şairdi, indi hesab edirəm ki, Nima daha yaxşı, mühüm bir şairdi. – Bizim şairlərdən kimi oxumusuz? – Bəxtiyar Vahabzadəni… – Hiss edirəm danışmaq istəmirsiz… Bizdə son illər Orxan Pamuku çox oxuyurlar, oxumaqdan daha tez-tez misal göstərirlər. Yəqin ki, oxumusuz əsərlərini. Fikrinizi bilmək istərdim. – Bəli, bir şeylər oxumuşam. Yaxşı yazardı. Siyasi tərəflərini qırağa qoysaq, yaxşı yazardı. – Qayıdaq şairlərə, bəs Sepehri? – Mənim Sepehri barəsində məqaləm var. Onun bir şeiri vardı, ona şərh vermişəm. O şeirin üzərində bir texnika var, adı «mizənəbim»di (mise en abime), ona izahat vermişəm. «Mizənəbim» o çini kasalardı. Bir kasadı, onun altında bir kasadı, onun da altında başqa bir kasadı. – Rus matryoşkaları kimi. – Yeddi dənə alt-alta… Ümumiyyətlə, «Məsnəvi» və «Min bir gecə» təfəkkürü maraqlıdı, bir şey bitməmiş o biri başlayır… «Xaneye dust kocast?»… Sepehridi də… «Dər fələq bud ke porsid səvar, aseman məksi kərd»… Gedərsən ondan soruşarsan, sonra ondan soruşarsan və dibdə ondan soruşarsan: «Xaneye dust kocast?»… «Dostun evi hardadı?»… Beləcə şeir fırlanır əvvələ, əvvəldən də dibə. O biri şeirləri ehsasatdı ki, orda müəyyən obrazlar yerbəyer olublar. Yerbəyer olan isə təxəyyül deyil. Təxəyyül o şeydi ki, bir şey sanki təsadüfən deyilib. – Gözlənilməzlik, qırıqlıq yəni. – Hər gözəl söz şeir deyil. Şamluda gözəl sözlər çoxdu. Amma təxəyyül daha gözəldi və ədəbiyyat üçün daha vacibdi. Bir dəfə İranda, qadınım, iki oğlum maşında, bir yerlərdən gəlirik. Mən alkoqol qəbul eləmişdim. Saxladılar məni. Gecəydi. Başını maşından içəri saldı, iyi hiss elədi. Dedi, ailəni taksi ilə yola sal, gecə 12-də Tehranda taksi olmaz ki, maşını da özün çək qırağa. Nəsə, maşını qırağa çəkdim. Düşdüm. Mənim nəfəsimi qoxuladı, dedi ki, pah, pah, əcəbdi. Dedim ki, içməmişəm, yolda gələndə darvazanın yanında bir yoldaş saxladı, görüşdü, gördüm bir cür birtəhərdi, onun qoxusudu qalıb məndə. Dedi ki, sən şairsən? Dedim, bəli. Dedi ki, elə mən də şairəm və beləcə qurtulduq. – Rza bəy, bir azdan Sabir Rüstəmxanlı bizi Həllac Mənsur kimi asacaq, tapşırıb ki, sizi yormayaq. Odur ki, bir şeir oxuyun farsca, öz şeirinizi. – Gərək otel odasından kitab götürəm. – Səhərdən xeyli xub əzbər şeirlər oxuyurduz, ingiliscə, farsca. Bir qısa əzbər bildiyiniz şeirinizi oxuyun, lütfən. – Ruye bərgi to neveşti: bağ. Ruye yek qətreye barane doroşt mən neveştəm: dərya dərya dərya dərya. Və dər an ləhze zəni çeşmhayəşra be kəbutərha bəxşid. Bir yarpağın üstünə sən yazdın: bağ. Bir iri yağış damlasının üstünə mən yazdım: dəniz dəniz dəniz dəniz. Və o an bir qadın gözlərini göyərçinlərə bağışladı (Tərcümə: Məsihağa Məhəmmədi) – Təşəkkür edirik sizə maraqlı söhbət üçün.
Qeyd:
Bu söhbət 2009-cu ilin 9 oktyabrında Bakıda baş tutub. 2011-ci ildə “525-ci qəzet”də qismən ixtisarla çap olunub. Sonradan “Ədəbi söhbətlər” kitabında da yer alıb.
1. Salam, Emfira xanım. Necəsiniz? Özünüzü bir neçə kəlmə ilə oxucularımıza necə təqdim edərdiniz? Mən Emfira Ərkli – Emfira Hacıbaba qızı Tağıyeva 1950 -ci fevralın-17 də Xaçmaz rayonundakı Alıc-qışlaq kəndində ziyalı ailəsində anadan olmuşam. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Konserva kobinatında laborant və hesablaycı vəzifəsində çalışıb, 1969-cu ildə Bakı yeyinti-sənaye texnukumuna daxil oldum. Texnukumu bitirdikdən sonra Xaçmaz taxıl hazırlığı kobinatında hesablama şöbəsinin müdiri işləməyə başladım. Həm də “partkom” ( İlk partiya təşkilatının katibi) kimi çalışırdım. Daha sonra texniki peşə ixtisası üzrə istehsalat təlimi ustası işləməyə başladım. Həm də müəllimlik edib, o eyni zamanda uzun müddət məktəbin ilk partiya təşkilatının katibi oldum. Hələ orta məktəbdə oxuduğum illərdən şeirə, poeziya vurğunu idim. Özüm də arada yazırdım. Şeirlərim müxtəlif mətbuat orqanlarında, almanaxlarda, poeziya antalogiyalarında işıq üzü görüb. Tanınmış şair Vidadi Ağdamlının t’rtib etdiyi “Gözüm yolda könlüm səsdə”, “Qələbəyə gedən yol”, “Gəlirik Qarabağ”, “Qarabağ Azərbaycandır” poeziya antalogiyalarında davamlı çap olunuram. Şeirlərində Qarabağ müharibəsindən, şanlı qələbədən mərd oğullarımızın döyüşlərdə göstərdikləri qəhramanlıqlardan bəhs olunur. AKİVİHİ rəyasət heyətinin qərarı ilə 70-illik yubileylə əlaqədar olaraq “Qızıl Qələm” və “Ulu Öndər” fəxri media mükafatları ilə eləcə də “Azərbaycan Bayrağı”, “Abdulla Şaiq”, “Xəlil Rza Ulutürk” diplomları ilə təltif olunmuşam. “Düyam Mənim” kitabım işıq üzü görüb. İkinci kitab hal-hazırda çapdadır. Emfira xanımın ilk kitabıdır. Ailəliyəm. Üç övladım (iki oğl, bir qız), yeddi nəvəm var.
2. Emfira xanım, məktəb illərinizi necə xatırlayırsınız? Məktəb illərim çox gözəl keçib. Özfəaliyyətlə və idmanla məşğul olmuşam çox çıxışlarım olub. Rayonda Atıcı kimi də 3-cü yer tutmuşdum. Valeybol komandamız var idi. Kapitan mən idim. Yarışlara çıxırdıq. Həm də şeirlər yazırdım.
3. Gənc yaşlarında yazdığınız o şeirlər qalır yoxsa? Əfsus. Bir tək yadımda ana şeirindən bir parça qalıb. Ailə vəziyyətimlə əlaqədar maneələr vardı. Anam rayonun rəhbəri olub uzun illər. 1959 -1980 kimi! Respublikada o dövrün ən fəal qadını anam güclü riyaziyyatçı idi. Paralel dərs də deyirdi. Yüksək mükafatlara da layiq görülmüşdü. Vəli Axundovun rəhbərliyi dövründə tanınmış bir Azərbaycanlı qadını idi.
4. Ailədə neçə uşaq olmusunuz evin böyüyü ya kiçiyi olmusunuz? İlk övladı mən 3 uşaq olmuşuq. Bir bacım və bir qardaşım var.
5. Yəqin ki, siz onlardan seçilirdiniz şeirlər yazdınığınızı ana – atanız bilirdi, necə qarşıladılar? Atam 1969- cu ildə rəhmətə gedəndən 16 gün sonra gözü yaşlı öz biliyinə 4-5 qiymətlər alıb Yeyinti Sənaye texnikumuna daxil oldum. Çox gözəl, atam mənə, “Oğul” deyərdi. Bəli tək mən seçildim həm təhsil həm yaradıcılığımla.
6. Ruhu şad olsun. Atanız necə bir insan idi, ailədə övladlarına qarşı sərt idi, yoxsa? Atam 1939- cu ildə müharibəyə gedib. 1948 də qayıdıb evlənib. Anam Qubadandır. Kəndə riyaziyyat müəlliməsi olub. 20 yaşında sevib evləniblər. 1916-dən atam,1928 anam idi. Yaş fərqi çox olsa da, mehriban idilər. Çox gözəl ailə başçısı idi. Yəqin ki, başa düşərsiz müharibənin acılarını çəkmiş insan idi. O, da sovet işinə dəvət almışdı. Partiya sovet işçisi olmaq o dövrün ən çətin vəzifələrdən biri idi.
8.Yoldaşınız haqqında zəhmət olmasa? Yoldaşımla orta məktəbin axırıncı siniflərində tanış olmuşam. Ona qədər tanımırdım. Özüm oğlan kimi böyümüşdüm. Sinifdə ərköyün bir qız idim. Evləndikdən sonra kəndə köçdüyüm üçün yaradıcılığıma son qoydum. Amma 3 günə bir kitab oxuyurdum gecələr. Vaxt yox idi. Qaynanam da olmadığına görə işim çox olurdu.
9. Hal-hazırda yaradıcılığınızı davam etdirirsiniz? 52 ildən sonra sosial şəbəkələrin yaratdığı imkandan istifadə edirəm. Təsadüf məni yenə yaradıcılığıma qayıtmağa yol açdı. Tanınmış yazarlarla söhbətlər stimul yaratdı yazmağa 17 yaşında başlasam da, qeyd etdiyim kimi 52 ildən sonra 71 yaşında ilk kitabım çıxdı. İndi də ikinci kitabım bu gün, sabah işıq üzü görəcək. Müharibə ən aktual məsələ kimi povest hekayə şeir və sairə toplanır. 10 Dan çox antologiyada, həm öz rayonumuzda, həm Quba və Dəvəçi rayonlarında, həm də Bakıda şeirlərim çap olunub.
10. İndiki gənc yazarlarımız haqqında fikirləriniz necədir? Əlbəttə, əfsus ki, şərait onlara imkan vermir özlərini xalqa tanıdanlar. Hər şey maddiyyata bağlı olduğu üçün çox əzab çəkirlər. Mən özüm də təqaüdümlə çap elətdirirəm əsərlərimi.
11. Aldığınız bu mükafatların sevincini ifadə etsəydiniz ? Əlbəttə, çox sevinirəm. İlk Türkiyə tanıdı məni. Bunu unutsam, nankor olaram. Güldürün xanımın sayəsində. Mükafatların içində “ZİYADAR” Mükafatı mənim üçün xüsusi ilə çox dəyərlidir.
12. İkinci kitabınızda “Borçalı” nəşiryyatında olacaq yoxsa, fikrinizdə başqa bir nəşiryyat var? Bəli. “Borçalı” nəşriyyatı artıq nüsxələrini yoxlamağa verib mənə. Bilirsiz rayon adamıyam hər dəfə gəlib, getmək olmur. Artıq tanımışam rahatdı. Onlarla gələcəkdə də iş birıiyimiz davam edəcək.
13. Çox gözəl qiymətləri necə sərf edir, bir kitab neçəyə başa gəlir? Var indiki tələbatla baha olsa da cəmiyyətə bəxş etdiyin üçün qiyməti düşünmədən çalışıram ki, gənclərə çatdırım. 2022 -ci il bizim ailə qurmağımızın 50 ilidir. Brilyant toy. İlk kitab 71 də çıxıb ikincisi 50 illiyimizə töhfə olar.
15. Emfira xanım, Sizi doğum gününüz münasibəti ilə bir daha təbrik edir, həyatda və yaradıcılığınızda yeni-yeni nailiyyətlər arzu edirik. Sizi çox yormayaq. İnanın çox xoş oldu. Sonda oxucularımıza sözünüz nə olardı? Oxucularımıza sözüm odur ki, sadə xalq dilində yazdığım şeirlərimdə hər cür nəsihətlər var. Onlara can sağlığı, həyatda sağlam ömür arzulayıram. Gələcək nəslə gözəl töhfələr hazırlasınlar. İzləri qalsın. Sizə də dərindən təşəkkürümü bildirir, işlərinizdə uğurlarınızın davamlı olmasını arzu edirəm. Çox sağ olun.
Biz də YAZARLAR kollektivi olaraq, Emfira xanımı təbrik edirik. Uğurlarınız bol olsun, Emfira xanım! İlhamınız tükənməsin!
1. İnsanlara tez inanırsınız? Belə deyək inandığınız hər hansı biri inamınızı boşa çıxardıb?
İnsanlara inanıram. Çünki mən də insanam və heç kimi aldatmıram. Kimsə barədə onu tanımadan sui-zənn edə bilmərəm. İnamımdan istifadə edənlər olub təbii ki, amma murdar əməllərin üstü tez açılıb, rəzil olublar
2. Gözəlliyinizə güvənirsiniz? Heç olub günəşə sən çıxma mən çıxım deyəsiniz?
İnsan gözəlliyinə yox, ağlına, iradəsinə, elminə güvənər. Gözəllik isə qəlb işidir. Birinə gözəl, digərinə çirkin görünə bilərəm. Günəşə qarşı da belə iddiada olmamışam.
3. Bu günə kimi olub? Ürəyinizi oxuyan biri olsun sizi bir sözlə belə anlasın?
Ürəyimi oxuyan yox, amma fikirlərimiz ûst-ûstə düşən, dünya görüşümüz eyni olan adamlar olub.
Əgər hansısa işdə çətinliyi gözə almışamsa, yorğunluğu da normal hesab edirəm, heç təəssüflənmədim.
5. Dostluğa sadiq birisiniz? Dostun acı sözünə üzlmüsünüz? Ona qarşı reaksiyanız sərt olsun?
Dostluğa sadiqəm. Dostun acı sözü həqiqətdirsə qəti buna üzülməmişəm. Sərt reaksiyanı isə barəmdə böhtan deyənlərə göstərirəm
6. Elə bir dərdiniz olubmu ki, onu bir şokoladla unudasınız? Hər şeyə rəğmən gülümsəyəsiniz?
Şokoladla dərd unutmamışam, amma hər şeyə rəğmən həmişə gülümsəməyə çalışmışam.
7. Tənqidə açıqsınız? Sərt tənqidi qəbul edirsiniz?
Tənqidə açığam, lakin bir şərtlə ki, məni yox, gördüyüm iş tənqid edələr. Tənqid edən şəxs də, gördüyüm işin peşəkarı olmalıdır. Yalnız bu halda sağlam tənqid qəbul edilə bilər.
8. Aynalara küsdüyünüz olub? Günlərlə aynaya yaxın durmayasınız?
Xeyir, aynalardan heç küsmədim.
9. Həyatda ən çox həzz aldığınız bir şeydən İkinci dəfə həzz almaq olarmı sizcə?
Əgər nədənsə həzz alıramsa, deməli bu davamlı olacaq
10. Həsaslığınıza yenik düşdüyünüz olub heç kimsə bilməsin kimsə duymasın özünüzdə saxlı olsun? Səmimi…
Heç bir hissimə yenik düşməmişəm, qəzəbimdən başqa.
– Salam, Şəlalə xanım! Necəsiniz? Bu rubrikamızda qonaqlar “MƏN KİMƏM?” sualını cavablandırırlar. Özünüzü oxucularımıza necə təqdim edərdiniz? Buyurun.
– Salam! Çox sağ olun. Təşəkkür edirəm. Maraqlı layihədir. Mən Şəlalə Camal 8 fevral 1993- cü ildə Bakı şəhərində dünyaya göz açmışam. Əslən Kəlbəcərliyəm. Uşaq yaşlarımdan yaradıcılığa meyilli olmuşam. Orta təhsilimi Bakı Şəhəri N.Nərimanov Rayonu Rafiq Nəsirəddinov adına 39 saylı tam orta məktəbdə almışam. Yazılarım məktəb qəzetlərində dərc olunardı. 2010 – cu ildən etibarən müstəqil qəzetlərdə fəailiyyət göstərməyə başladım. “Gün” qəzeti daha sonra isə “Həftə-Nedelya” qəzetində fəaliyyətimi davam etdirdim. Günün aktual mövzularını, o cümlədən Mədəniyyət və İncəsənət sahəsini işıqlandırdım. Foto – reportajlar hazırladım, tanınmış simalardan müsahibələr aldım. ADMİU – nun 90 illiyinə həsr olunmuş “ Kövrək duyğular “ kitabında da yazılarım dərc olundu. 2011 – ci ildə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin “Rejissor sənəti” fakültəsinə qəbul oldum. Bu müddətdə “Həftə – Nedelya” qəzetində əsaslı işçi idim. Jurnalistikaya, yazıçılığa olan həvəsim təkcə qəzetdə deyil, həmçinin televiziya və radioda da baş tutdu. Paralel olaraq həmin ildən Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri QSC – də təcrübə keçərək ştatdankənar təcrübəçi kimi çalışmağa başladım. İxtisasca rejissor olduğum üçün, universiteti bitirdiyim il AzTV QSC – də Səsyazma sexində ilkin olaraq səs operatoru, qeyri – xətti səs montajçısı kimi çalışmağa başladım. Eyni zamanda Beynəlxalq Radioda müəllif olaraq materiallar hazırlayıb səsləndirdim. İşim daha çox komputerlə olduğu üçün komputer elmlərinə dərindən yiyələnmək üçün 2015 – ci ildə Azərbaycan Texnologiya Universitetində “ İnformasiya Texnologiyaları və Sistemlər Mühəndisliyi” ixtisasına daxil olaraq 2020 – ci ildə təhsilimi bitirdim. 2020 – ci ildə Azərbayacan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin magistr pilləsinə daxil oldum. Həmin ildən “Psixologiya məktəbinə” – də paralel olaraq qəbul oldum və psixoloji bilik və bacarıqlarımı təkmilləşdirdim. Hazırda sözügedən universitetin və məktəbin məzunu, Beynəlxalq Radionun xarici dillərdə yayımlanan verilişlərinin rejissoruyam. İxtisasımı artırmaq, təkmilləşdirmək üçün müxtəlif dövlət qrumlarında, o cümlədən yerli və xarici seminarlarda müntəzəm olaraq təlim keçərək diplomlarla, sertifikatlarla qiymətləndirilmişəm. Bununla bərabər 525 – ci qəzet, Ədalət qəzetində və bir sıra mətbu orqanlarda da yazılarım dərc olunur. Qeyd edim ki, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin (AJB), Azərbaycan İdman Jurnalistləri Assosiasiyasının (AİJA) üzvüyəm. Aşağıdakı təltiflərim var: Mükafatlar; “İlin yazarı” (2014), “ İlin Mədəniyyət Jurnalisti” (2014), “Qızıl Qələm” mükafatı laureatı (2016). Şəhadətnamə; Asan Xidmət və Təhsil Nazirliyi – Məktəblinin dostu ( master ). Sertifikatlar; Teleradio Akademiyası – Televiziya rejissorluğu və aparıcı – müxbir, Sivas Cumhuriyyet Universiteti – Mediya yapımcılığı, Nişantaşı Universiteti – Tv proqramı, Nirvana Akademi – Yaşam koçluğu eğitimi, GTC company – Psixologiya, Psixoloqların Həmrəylik Formu və s. Daim öz üzərimdə işləyir, cəmiyyətimiz və dövlətimiz üçün faydalı olmağa çalışıram. Bu qədər. Layihədə mənə də yer verdiyinizə görə bir daha təşəkkür edirəm. Çox sağ olun.