NOVRUZ BAYRAMINIZ VƏ POEZİYA GÜNÜNÜZ MÜBARƏK OLSUN!
Bu dünyada hər şeyin dəyəri var və eyni zamanda heç nəyin dəyəri yoxdur… Bildiyimiz kimi hər şeyin artığı zərər gətirir. Elm – məntiq də insanlığa xidmət etməyəndə dünyanın, həyatın dəyərini gözümüzdən salır əslində. Son dövrlərdə baş verən hadisələr deyir ki, elmin bir adı məntiq olduğu kimi, o biri adı da siyasətdir, insana dünyanı özünə tabe etdirməyin qaranlıq və təhlükəli yollarını göstərir, insanı hesablı yaşamağa öyrədir. Hesablı yaşam isə insanlığın süqutudur. Son illər hamı məntiqi ilə yaşamağa başlayıb. Hamı hər sahədə ilinin, gününün, hətta saatının hesabını aparır (maddi, mənəvi)… Mənim fikrimcə xoşbəxt o insandır ki, sabahı fikirləşmir, bugününü yaşayır. Hər dəqiqənin bir hökmü var, 1 dəqiqə sonra nə olacağını kim bilir?… Biz türklər istiqanlı və duyğulu millətik, amma heyiflər olsun ki, dünyada hamı belə deyil. Arzu ediləm ki, elə bir dövr gəlsin ki, məntiqlə duyğu arasında tarazlıq olsun. Bax, məhz o zaman İNSANLIĞIN ən böyük uğuru olacaq… Yaşasın, ağılı, məntiqi qədər də duyğuları ilə yaşayan və yaradıcılığı, sənəti duyan, sevən insanlar! Dünyanı səmimiyyətilə, məhəbbətilə xilas edənlər də məhz onlar olacaqlar. Belə insanların hamısı ŞAİRdir – heykəltəraş daş üzərində, bəstəkar səsdə, rəssam rəngdə, onları diyanlar isə həyata, sənətə, insana və insanlığa baxışları ilə “şeir yazır.” Poeziya həyatın döyünən ürəyidir. Poeziya duyğudur, hissdir, ruhdur. Poeziya sübut edir ki, dünyada hər şeyin birmənalı şəkildə dəyəri var. Ruhsuz bədənlər isə “ölü”dür. Təbiətin rəngini çəkmək asandır şair üçün, bu siyasətin itmiş rənginə bənzəmir… Əziz və hörmətli feysbuk dostlarım! Ömür kitabınızın ən gözəl yerindən – Novruzun ilk günündə SAĞLAM RUH, SAĞLAM BƏDƏN və MÜBARƏK GÜNLƏR sizin olsun! Novruz Bayramınız və Poeziya Gününüz mübarək olsun!
Baharla birgə qədəm qoydu Azərbaycan torpağına, baharı gətirdi Azərbaycana… Səməd kimi doğuldu, Vurğun kimi böyüdü, Vəkillik etdi Azərbaycana… Yeni gündə gəldi dünyaya, yenilik gətirdi Azərbaycana, Azərbaycan ədəbiyyatına… Bu gün dahi söz adamının, böyük el sənətkarı Azərbaycan durduqca yaşayacaq, hər Azərbaycan kəlməsi deyiləndə, eşidiləndə, yazılanda yenidən doğulacaq, Azərbaycanın özü kimi qədim, dağları qədər vüqarlı, həmişəcavan, həmişəyaşar Səməd Vurğunnun anadan olduğu gündür. Doğum günündə böyük ustadı rəhmətlə anırıq. Ruhu şad olsun. Amin.
Səməd Vurğunun “Vaqif” dramında Ağa Məhəmməd şah Qacar obrazı
(resenziya)
Xalq şairi Səməd Vurğun 21 mart 1906-cı ildə Qazax qəzasının Yuxarı Salahlı kəndində anadan olmuşdur. Şairin Azərbaycan ədəbiyyatının mövzu və məzmunca zənginləşməsində mühüm xidmətləri olmuşdur. Ədibin yaradıcılığı olduqca zəngindir. Səməd Vurğunun zəngin yaradıcılıq irsini təşkil edən “Vaqif’ (1937), “Fərhad və Şirin” (1941), “İnsan” (1945) mənzum dram əsərləri Azərbaycan ədəbiyyatında olduqca böyük əhəmiyyətli yer tutur. Səməd Vurğunun 1956-cı ilin martında 50 yaşının tamam olması münasibətilə şairin yubileyi keçirilir. Ona Azərbaycanda ilk olaraq, “Azərbaycanın xalq şairi” adı verilir. Ədib 1956-cı il may ayının 27-də dünyasını dəyişir və Bakıda Fəxri Xiyabanda dəfn edilir. Səməd Vurğunun “Vaqif” dramında Azərbaycanın böyük şəxsiyyəti olan Vaqifin həm şair, həm də bir şəxsiyyət kimi həyatı qələmə alınmışdır. Səməd Vurğunun «Vaqif» dramı mövzu aktuallığına, məzmun keyfiyyətinə, ideya-bədii xüsusiyyətlərinə görə olduqca qiymətlidir. Əsər mükəmməl sənət nümunəsidir. S.Vurğunun «Vaqif» dramı Azərbaycanda XVIII əsrdə baş verən tarixi hadisələrə və şair M.P.Vaqifin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuşdur. Ədib Vaqiflə yanaşı İran hökmdarı Ağa Məhəmməd şah Qacarında obrazını yaratmışdır. Əsərdə Səməd Vurğun Ağa Məhəmməd şah Qacarı M.P.Vaqifə əks qütbdə yaratmışdır. Hər iki tarixi şəxsiyyət bir-birinə qarşı qoyulmuşdur. Ədib Ağa Məhəmməd şah Qacarı əsərdə əsas lakin, mənfi surət kimi təqdim edir. Ağa Məhəmməd şah Qacar Vaqiflə mədəniyyət, torpaq, xalq, millət, dil, söz, ədəbiyyat, mədəni irs savaşına çıxır. Vaqif dərin zəkası hesabına Ağa Məhəmməd şah Qacarın bütün sözlərinə cavab verib, ona yerini göstərə bilir. Səməd Vurğunun Ağa Məhəmməd şah Qacarı əsərində qandan doymayan bir qəsbkar, bütün bəşəriyyətə kin bəsləyən biri kimi təqdim etməsinin bir səbəbi də Vaqifə olan hədsiz sevgisi idi. Ağa Məhəmməd şah Qacar əsərdə öz hirsinə qalib gələ bilməyib, dünyanın hər gözəlliyini qəbul etməyən, yalnız qılınc gücünə güvənən biri kimi təsvir olunur. Onun tanrısı qılınc və qan olur. Bu səbəblərdə Ağa Məhəmməd şah Qacara hamının qəzəb və nifrətini qazandırır. O, çox günahsız qanların axmasına bais olmuşdu. Səməd Vurğun Ağa Məhəmməd şah Qacarı əsərdə etiqadsız və etibarsız biri kimi göstərir. Səməd Vurğunun “Vaqif” dramında Ağa Məhəmməd şah Qacarın dilindən tez-tez təkrar edilən bu sözlər onun insan qanına susadığının, bəşəriyyətə fəlakətlər gətirməyinin başlıca göstəricisidir. Dramda Qacarın bu qədər çox qəddar təsvir olunmasının əsas səbəbi kimi onun Şuşaya hücumunu, şəhəri əsarəti altına almasını göstərmək çox düzgün olardı. Ədib Qacarın əsl niyyətinin soymaq, talamaq, qan tökmək, ona qarşı çıxanları əsir götürmək, torpağı ələ keçirmək olduğunu böyük dramaturq qələmi ilə yazıya almışdır.
Bütün kainata qan olsun kəfən!
Mənim vicdanım da, qəlbim də qandır,
Dünya qan üstündə birxanimandır!..
Bir boynu olsaydı bəşəriyyətin,
Onu bir qılıncla vurardım yəqin!
Səməd Vurğunun “Vaqif” dramında Ağa Məhəmməd şah Qacar özünün nəsil-nəcabəti ilə daim öyünür. Ədib isə Qacarı şərəfsiz, məsləksiz bir fateh kimi təqdim edir. O, Şuşanı əsarəti altına ala bilsədə, oranı tabeliyində saxlaya bilmir. Qarabağda at oynatmaq istəyən Ağa Məhəmməd şah Qacar burada öldürülür. Səməd Vurğunun İran padşahına nifrətini onun hər misrasında görmək olur. Ədibin bu nifrətinin səbəbidə odur ki, Ağa Məhəmməd şah Qacar Şuşada ədalətsizlik edir, qan tökür, başqalarının torpağını işğal edir. Qacarın bu dedikləri onun əsl simasını oxucuya çatdırır:
Keçdi pəncəmizə gözəl Qarabağ,
Öpsün qılıncımı hər qaya, hər dağ,
Mən Qacar nəsliyəm, şahlar şahıyam,
Mən də yer üzünün bir Allahıyam.
Gərək biz qoymayaq daşı daş üstə,
Atın yığın-yığın leşi baş üstə!
Mənim vicdanım da, qəlbim də qandır,
Dünya qan üstündə bir xanimandır!..
Səməd Vurğunun “Vaqif” dramında Ağa Məhəmməd şah Qacar obrazı ədalətsiz, qəddar, cani, insan qanına susayan, bəşəriyyətə fəlakətlər gətirən, etiqadsız və etibarsız biri kimi təqdim olunub. Səməd Vurğun əsərindəki Qacarı öz təxəyyülünə uyğun olaraq elə canlandırmışdı. Ədib bu yaratdığı Qacar obrazı ilə ədəbiyyatda bir çox yeniliklər etdi. Səməd Vurğunun “Vaqif” dramındakı Ağa Məhəmməd şah Qacar obrazını təhlil edərkən, onun yazıldığı zamanı və şəraiti nəzərə almaq lazımdır. Əlbəttə ki, Səməd Vurğunun yaşadığı zamanda hər hansı şahı tərif etmək qeyri- mümkün idi. Belə ki, əsər Sovet dönəmində Azərbaycan SSRİ-nin işğalı altında olan zaman yazılmışdı. Səməd Vurğunun “Vaqif” dramında Ağa Məhəmməd Şah Qacar Azərbaycana düşmən mövqeyində dayanan, hədsiz dərəcədə zülmkar, vicdanını tamami ilə itirmiş, bütün bəşəriyyətə nifrət edən, yalnız qan tökməkdən həzz alan bir hökmdar kimi təqdim olunub. Ədib qəddar şahın simasını onun öz dili ilə ifşa edir. Səməd Vurğun əsərdə tipi öz dili ilə ifşa edib, onun xarakterini oxucuya tipin öz dili ilə çatdırır.
Ana qarnındakı o qandanam mən…
Bütün kainata qan olsun kəfən!
Mənim vicdanım da, qəlbim də qandır,
Dünya qan üstündə bir xanimandıır.
Səməd Vurğunun “Vaqif” dramında Ağa Məhəmməd Şah Qacarın Azərbaycanlı olduğunu dönə-dönə bildirir. Lakin Qacar vətəninin Azərbaycan və soyunun isə türk olmasını heç cür qəbul etmir. Qacar İran torpağının yetişdirdiyi Firdovsilər ilə bütün əsər boyunca fəxr edir. Ümumilikdə, Qacar türk dilini, millətini sevməyən, farspərəst bir hökmdar kimi təsvir olunub. Əsərdə Ağa Məhəmməd Şah Qacarın niyyətinin Qarabağ xanlığını tabe edib, buranın millətini farslaşdırmaq olmağı fikri təsdiqini tapır. Səməd Vurğun “Vaqif” dramında Ağa Məhəmməd Şah Qacarın öldürülməsini tarixi reallıqlardan tam fərqli olaraq qələmə almışdır. Ədib Qacarın ölümünə öz təxəyyülünə uyğun yanaşmışdır. Səməd Vurğun Ağa Məhəmməd Şah Qacarın M.P.Vaqifi və oğlu Əli bəyi edam etdirdiyi zaman üsyançı Eldarın dəstəsinin onları xilas etməsinin təsviri ilə əsərinin baş qəhrəmanının faciəli ölümünü qələmə almır. Qacarla qılınc davası edən Eldar şahı yaralayır və qapıçı Qacarı arxadan vurub öldürür. Səməd Vurğunun “Vaqif” dramının sonluğunu belə yazmasının bir səbəbi də sovet idealogiyası idi. Əsərdə xeyiri təmsil edən Vaqif şərə, yəni Qacara qalib gəlməli idi. Əsər Şah Qacarın obrazını mənfi şəkildə təqdim etməsinə baxmayaraq, Azərbaycan ədəbiyyatında xüsusi mövqeyə sahibdir.
Səməd Vurğunun “Vaqif” dramında Molla Pənah Vaqifin şəxsiyyəti
(resenziya)
Xalq şairi Səməd Vurğun 21 mart 1906-cı ildə Qazax qəzasının Yuxarı Salahlı kəndində anadan olmuşdur. Şairin Azərbaycan ədəbiyyatının mövzu və məzmunca zənginləşməsində mühüm xidmətləri olmuşdur. Ədibin yaradıcılığı olduqca zəngindir. Səməd Vurğunun zəngin yaradıcılıq irsini təşkil edən “Vaqif’ (1937), “Fərhad və Şirin” (1941), “İnsan” (1945) mənzum dram əsərləri Azərbaycan ədəbiyyatı üçün olduqca böyük əhəmiyyətli yer tutur. Səməd Vurğunun 1956-cı ilin martında 50 yaşının tamam olması münasibətilə şairin yubileyi keçirilir. Ona Azərbaycanda ilk olaraq, “Azərbaycanın xalq şairi” adı verilir. Ədib 1956-cı il may ayının 27-də dünyasını dəyişir və Bakıda Fəxri Xiyabanda dəfn edilir. Səməd Vurğunun “Vaqif” dramında Azərbaycanın böyük şəxsiyyəti olan Vaqifin həm şair, həm də bir şəxsiyyət kimi həyatı qələmə alınmışdır. Səməd Vurğunun «Vaqif» dramı mövzu aktuallığına, məzmun keyfiyyətinə, ideya-bədii xüsusiyyətlərinə görə olduqca qiymətlidir. Əsər mükəmməl sənət nümunəsidir. S.Vurğunun «Vaqif» dramı Azərbaycanda XVIII əsrdə baş verən tarixi hadisələrə və şair M.P.Vaqifin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuşdur. Ədibin əsərinin əsas qəhrəmanı Vaqifdir, hadisələr onun ətrafında cərəyan edir. Səməd Vurğun “Vaqif” dramında onu vəzir, şair, əyilməz bir şəxsiyyət kimi təqdim edir. Əsərdə Vaqifin xalq arasında hörmətindən, şöhrətindən, saraydan şikayətindən, nüfuzundan, diplomatik hünərindən, cəsarətindən, kəskin zəkasından geniş bəhs olunur. Səməd Vurğun Vaqifin qəzəl və qoşmalarının məclislərdə ifa etməsini, xalqın ona olan böyük məhəbbətini çox yüksək qiymətləndirmişdir. Səməd Vurğun “Vaqif” dramında oxucuya göstərir ki, Vaqifin şeirləri Azərbaycan xalqının mənəvi sərvətidir. Vaqif xarakter olaraq, təbiəti və gözəllikləri vəsf edən, gözəlliyə vurğun, xeyir işə, şadlığa can atan, insanları azad və xoşbəxt görmək istəyən, şairlik əzəmətini uca tutan, insanlıq ləyaqətini hər şeydən önəmli sayan, mənən sadə və zəngin olan, düşmən qarşısında xalqı tək qoymayan, xalq hikmətini dəyərləndirən, məğrur və əyilməz insanları qiymətləndirən, təcrübəli, əyilməz, məğrur durmağı bacaran biri kimi təsvir olunmuşdur. Vaqif əsərdə vətənpərvər, humanist keyfiyyətlərə sahib insan kimi dəyərləndirilir. Səməd Vurğun Vaqifi əsərində əyilməz vicdanın böyük heykəli kimi təqdim edir. Vaqif xarici işğalçılara qarşı mübarizədə xalqını əsla tək, yalnız qoymur. O, əsərdə düşmənə qarşı barışmaz mövqe alaraq, aparıcı qüvvə kimi çıxış edir. Əsərdə Vaqif Azərbaycan xalqının siması kimi təqdim olunur. Səməd Vurğunun Vaqifə Azərbaycan xalqına göstərdiyi xidmətlərə görə böyük hörməti vardı və bu hörmətidə əsərində çox gözəl bir şəkildə əks etdirə bilmişdir. Səməd Vurğunun “Vaqif” əsərini yazmaqda bir məqsədi də o idi ki, Azərbaycan xalqının dəyərli oğlu olan Molla Pənah Vaqifin şəxsiyyətini tanıtdırsın və ona olan sevgisini bir əsərində cəmləşdirsin. Səməd Vurğunun “Vaqif” əsəri Molla Pənah Vaqifin şöhrətini xalq arasında, ədəbiyyatçılar, ziyalılar, şeir pərəstişkarları arasında çox yüksəklərə qaldırdı. Səməd Vurğunun əsas məqsədi o idi ki, Vaqifin şeirlərini, XVIII əsrdə Azərbaycan ədəbiyyatındakı mövqeyini, xidmətlərini özündə birləşdirən əsər yazsın və Vaqifi geniş tanıtdırıb, onu xalqa daha da yaxınlaşdırsın. Vaqifin şəxsiyyətini açmaq, onun surətini xalqa göstərmək və Vaqifi xalqa doğma etmək – bunların hamısı Səməd Vurğunun Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinə göstərdiyi xidmətlər idi. Səməd Vurğun “Vaqif” əsəri ilə Vaqif obrazını xalqa o qədər çox sevdirdi ki, çox ailə yeni doğulan övladlarına Vaqif adını verdi. Səməd Vurğunun “Vaqif” dramında Azərbaycan xalqının dahi şəxsiyyəti olan Vaqifin şəklini, heykəlini görürük. Səməd Vurğun “Vaqif” dramı ilə mədəniyyətimizdə, ədəbiyyatımızda, mənəviyyatımızda Vaqifin adını əbədiləşdirdi. Həmçinin əsər oxucuya Vətənə məhəbbət, xalqa inam, Azərbaycan dilinə, milli ənənələrimizə məhəbbət aşılayır. Səməd Vurğun “Vaqif” əsərində Vaqif obrazını xalqına, millətinə sadiq, millətinin oyanışına, milli dirçəlişinə xidmət edən insan kimi təsvir edib. Vaqif həmişə azadlıq, müstəqillik tərəfdarı kimi çıxış edib. O, Azərbaycanı azad, müstəqil, sərbəst görmək istəyibdir. Səməd Vurğun Vaqifin xalqımızın mədəniyyətinin, ədəbiyyatının, elminin, təhsilinin ümumi səviyyəsinin qalxmasındakı xidmətlərini yüksək qiymətləndirmişdir. “Vaqif” dramında azərbaycançılıq amili önəmli möyqedə dayanır. Səməd Vurğun Vaqifin mədəniyyətimizə, tariximizə, torpaqlarımızın qədimiliyinə, xalqımızın müdriklikliyinə, Azərbaycan varlığının və Azərbaycan sənətinin yüksəkliyinə, böyüklüyünə göstərdiyi xidmətləri yüksək dəyərləndirmişdir. Səməd Vurğun “Vaqif” əsərində Vaqif obrazını tərənnüm etmişdir. Vaqif xalqın sevgisinə və rəğbətinə güvənərək, İbrahim xanın sarayında yaşaya bilmişdir. Onun üçün millət, dil, vətən sevgisi daim ön planda olmuşdur. Səməd Vurğun “Vaqif” əsərində tarixi şəxsiyyətlərə və hadisələrə öz mövqeyindən münasibət göstərmişdir. Səməd Vurğun “Vaqif” dramında ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin tarixdəki rolunu özünəməxsus şəkildə qiymətləndirməklə, onları üzə çıxarmaq, tanıtmaq və təbliğ etmək istəyirdi. Əsərdə azərbaycançılıq və vətənpərvərlik ən mühüm duyğudur. Əsərdə Azərbaycan dili Azərbaycan xalqının danışıq dili kimi yüksəklərə qaldırılır. Səməd Vurğunun Azərbaycan dilinin müasir səviyyəsinin formalaşmasında və təkmilləşməsində əvəzsiz rolu vardır. “Vaqif” dramında Vaqif istər Qarabağ xanı İbrahim xanın sarayında, istərsə də Məhəmməd şah qacarın hüzurunda özünün dəyanətini və qürurunu qoruyub, saxlaya bilmişdir. Yazıçı Vaqifin xalqın taleyindəki rolunu, güclü və haqlı mövqeyini xalqın qəhrəmanına çevirməsi üçün əsas bir cəhət görür. Vaqif xalqın çox arzuladığı bir sənətkar idi, çünki o, haqq sözünü, ədalətli kəlməni dilinə gətirə bilirdi. O, hökmdarların hökmünün qarşısında sınmayan bir şəxsiyyət idi. Vaqif saraylarda xalqın ruhunu təmsil edən şəxsiyyət idi. Əsərdə Vaqif XVIII əsrin məşhur Azərbaycan şairi kimi layiqli mövqedə təmsil olunmuşdur. O, İran hökmdarı Ağa Məhəmməd şah Qacara qarşı kəskin mövqedə dayanaraq, xalqının mənafeyini hər şeydən uca tuturdu. Səməd Vurğun “Vaqif” dramında Vidadi ilə Vaqifin yaxın dostluq münasibətlərinin təsviri ilə əsərdə əsl dost problemini qoymuşdur. Dostun dar və şad gündə tanınması mövzusu əsərdə aparıcıdır. Vidadi əsərdə həm dar, həm də şad günün dostu kimi təqdim olunur. Əsərdə Vaqifin xarakterinin bir çox özəllikləri Qarabağ xanı İbrahim xanla, Eldarla, Xuramanla, Əli bəylə, Əli bəyin sevgilisi Gülnarla, Şeyx Alı ilə söhbətlərində təqdim olunur. Səməd Vurğun Vaqifin bir həyat yoldaşı kimi obrazını Xuramanla olan münasibətində vermişdir. Vaqif Xuramana qarşı son dərəcə səbirli, nəzakətli, mehriban, qayğıkeş rəftar edir. Lakin vəfasız Xuraman Vaqifi məyus və peşman edir. Səməd Vurğun “Vaqif” dramında Molla Pənah Vaqifin şəxsiyyətini onun oğlu olan Əli bəy ilə münasibətində göstərir. Vaqif oğluna qarşı olduqca mehriban və qayğıkeş ata idi. Səməd Vurğun Vaqifin atalıq hissini əsərdə çox dolğun bir şəkildə təsvir etmişdir. Əsərdə Vaqifin şəxsiyyəti hər tərəfli oxucuya çatdırılmışdır. Vidadi və Eldar xətti ilə dostluq məsələsinə toxunmuş, əsl dostluq problemini qabartmışdır. Səməd Vurğun “Vaqif” dramında Molla Pənah Vaqifin şəxsiyyətini hər tərəfli oxucuya çatdıra bilmişdir. Əsərdə Vaqifin vəzirliyinin təsviri ilə Qarabağ xanlığının diplomatik əlaqələrinədə yer verilir. Vaqif hər bir çətinlikdən xalqına güvənərək, çıxa bilir. Səməd Vurğunun “Vaqif” əsəri Azərbaycan ədəbiyyatı üçün olduqca böyük əhəmiyyətə malikdir.
“Cəlal və Humay” haqqında (…hər kəs öz işi ilə məşğul olsa yaxşı olar…) Sərdar Cəlaloğlu gücü çatmayan daşdan yapışıb qaldırmaq istəyir, amma bilmir ki, Allah eləməsin, gücə düşər, daha sonrası nə olar hamı yaxşı bilir. Əvvala, heç olmasa soyadından abır-həya eləsin. XX əsr Azərbaycan poeziyasının klassiki, nəhəng, azman sənət korifeyinin “Cəlal və Humay” (şərti olaraq “Komsomol” poeması adlandırmışdı) poemasında, dastanında o cürə – xalqın sevimlisinə çevrilən möhtəşəm Cəlal obrazı yaradıb ki, onun da adını götürüb Sərdarın atasına qoyublar! Adam olan dədəsinə, dədəsinin adını qoyana daş atmaz! Sonrası, o istəyir ki, Səməd Vurğunun vertolyotuna minib yuxarılara qalxsın, məşhurlaşsın!Görünür, yanılmayıb, gündəmdə adı hallanır… Amma xalqımızın bir məsəli var: “…….karvan keçər, yel qayadan nə aparar?!” Sonrası, ulu Səməd Vurğun millətimizin, xalqımızın kimlik pasportu olan “Azərbaycan” şeirində o misranı ulu Məmməd Əminin ünvanına həqiqətən işlədibdir. Amma bu barədə Məmməd Əminin özünün fikri və münasibəti hamıya cavabdır. Məmməd Əmin təxminən öz məqaləsində yazır: “Mənə söylədilər ki, bəs Səməd Vurğun şeirində səni “düşmən” adlandırıb. Səməd Vurğunun yaradıcılığına, şəxsiyyətinə, kişiliyinə yaxşı bələd olduğumdan gülümsəyərək cavab verdim: “Oralarda mənim adımın çəkilməyi qadağandır, yasaqdır! Səməd Vurğun onu bilərəkdən edib! Məni Azərbaycanda tanıyan tanıyır, amma gənc nəsil adımı eşitməyib, mən kiməm bilmir! Şeiri oxuyan gənclər, cocuqlar evlərində ata-analarında soruşacaqlar ki, bu Məmməd Əmin Rəsulzadə kimdir ki, Səməd Vurğun onun adını belə çəkir? Onda həqiqət üzə çıxacaq, Azərbaycanın hər evində, hər mənzilində mənim söhbətim düşəcək, kimliyim bilinəcək, beləliklə mən dönə-dönə yada düşəcəyəm, unudulmayacağam!” Təsadüfi deyildir ki, Məmməd Əminin ən dəyərli, yüksək elmi təhlillərlə, qiymətlərlə yazdığı ən yaxşı məqalələrdən biri də böyük Səməd Vurğun haqqındadır… O, bu məqaləsində “Vaqif” dramını ustalıqla təhlil edib, bu əsəri ədəbiyyatımızın incisi adlandırıb… Sərdar yazıq bunları hardan bilsin? Siyasi konyuktura onun gözlərini kor edib, atasına, babasına, müqəddəsliyə əl aparır, nakorluq edir, Əkrəmiyanın gününə düşür… Mən bunları – həqiqəti gənc oxuculara bildirmək üçün yazdım! Səməd Vurğun xalq arasında əbədiyyət qazanmış sənətkardır, onun heç kimin müdafiəsinə ehtiyacı yoxdur, heç kim də onun şəxsiyyətinə zərrə qədər də xələl gətirə bilməz!.. Səməd Vurğun əbədiyyət üfüqlərində parlaq bir ulduzdur…
erdən ayağını quş kimi üzüb, Yay kimi dartınıb, ox kimi süzüb, Yenə öz sürünü nizamla düzüb, Baş alıb gedirsən hayana, ceyran?
Əzəldən meylini salıb çöllərə, Bəxtini tapşırdın bizim ellərə, O qara gözlərin düşdü dillərə. Dişlərin oxşayır mərcana, ceyran!
Bir məsəl qalmışdır ata-babadan: Uçarda turacdır, qaçarda ceyran Bir mən deyiləm ki, hüsnünə heyran, Şöhrətin yayılıb hər yana, ceyran!
Sükuta qərq olmuş ürəyimlə mən Keçirəm yenə də Muğan çölündən. Yanında balası, yağış gölündən Əyilib su içir bir ana ceyran!
Elə ki, son bahar min büsat qurur, Kolları-kosları yıxıb uçurur, Sıxlaşıb bir yerə baş-başa durur Düşəndə çovğuna, borana ceyran.
On addım kənarda yatmayır təkə, Gəzinir, oylağa baş çəkə-çəkə. Gələn qaraltıdır, yoxsa təhlükə? Bir özünə baxır, bir ona ceyran!
Ovçu, insaf elə, keçmə bu düzdən! O çöllər qızını ayırma bizdən! Qoyma ağrı keçə ürəyimizdən, – Qıyma öz qanına boyana ceyran! Nə gözəl yaraşır Muğana ceyran!
Hər obanın bir yaylağı, Hər tərlanın öz oylağı; Dolaylarda bahar çağı: Bir doyunca gəzim, dağlar!
Qayaları baş – başadır, Güneyləri tamaşadır. Gödək ömrü çox yaşadır, Canım dağlar, gözüm dağlar!
Bir qonağam bu dünyada, Bir gün ömrüm gedər bada; Vurğunu da salar yada Düz ilqarlı bizim dağlar
ŞAİR, NƏ TEZ QOCALDIN SƏN!
Nemətsə də gözəl şer, Şair olan qəm də yeyir. Ömrü keçir bu adətlə, Uğurlu bir səadətlə. Görən məni nədir deyir: Saçlarına düşən bu dən? Şair, nə tez qocaldın sən!
Dünən mənə öz əlində Gül gətirən bir gəlin də Gözlərində min bir sual Heykəl kimi dayandı lal… O bəxtəvər gözəlin də Mən oxudum gözlərindən: Şair, nə tez qocaldın sən!
Ovçuluğa meyil saldım, Gecə – gündüz çöldə qaldım, Dağ başından enib düzə Bir ox kimi süzə – süzə Neçə ceyran nişan aldım; Cavab gəldi güllələrdən: Şair, nə tez qocaldın sən?
Bəzən uca, bəzən asta, Ötür sazım min sim üstə. Andı yalan, eşqi yalan, Dostluğu da rüşvət olan, Ürək yıxan bir iblis də Üzəvari deyir hərdən: Şair, nə tez qocaldın sən!
Saç ağardı, ancaq ürək Alovludur əvvəlki tək. Saç ağardı, ancaq nə qəm! Əlimdədir hələ qələm… Bilirəm ki, deməyəcək Bir sevgilim , bir də Vətən: -Şair, nə tez qocaldın sən!
CEYRAN
erdən ayağını quş kimi üzüb, Yay kimi dartınıb, ox kimi süzüb, Yenə öz sürünü nizamla düzüb, Baş alıb gedirsən hayana, ceyran?
Əzəldən meylini salıb çöllərə, Bəxtini tapşırdın bizim ellərə, O qara gözlərin düşdü dillərə. Dişlərin oxşayır mərcana, ceyran!
Bir məsəl qalmışdır ata-babadan: Uçarda turacdır, qaçarda ceyran Bir mən deyiləm ki, hüsnünə heyran, Şöhrətin yayılıb hər yana, ceyran!
Sükuta qərq olmuş ürəyimlə mən Keçirəm yenə də Muğan çölündən. Yanında balası, yağış gölündən Əyilib su içir bir ana ceyran!
Elə ki, son bahar min büsat qurur, Kolları-kosları yıxıb uçurur, Sıxlaşıb bir yerə baş-başa durur Düşəndə çovğuna, borana ceyran.
On addım kənarda yatmayır təkə, Gəzinir, oylağa baş çəkə-çəkə. Gələn qaraltıdır, yoxsa təhlükə? Bir özünə baxır, bir ona ceyran!
Ovçu, insaf elə, keçmə bu düzdən! O çöllər qızını ayırma bizdən! Qoyma ağrı keçə ürəyimizdən, – Qıyma öz qanına boyana ceyran! Nə gözəl yaraşır Muğana ceyran!
AZƏRBAYCAN
Çox keçmişəm bu dağlardan, Durna gözlü bulaqlardan; Eşitmişəm uzaqlardan Sakit axan arazları; Sınamışam dostu, yarı…
El bilir ki, sən mənimsən, Yurdum, yuvam, məskənimsən, Anam, doğma vətənimsən! Ayrılarmı könül candan? Azərbaycan, Azərbaycan!
Mən bir uşaq, sən bir ana, Odur ki, bağlıyam sana: Hankı səmtə, hankı yana Hey uçsam da yuvam sənsən, Elim, günüm, obam sənsən!
Fəqət səndən gen düşəndə, Ayrılıq məndən düşəndə, Saçlarıma dən düşəndə Boğar aylar, illər məni, Qınamasın ellər məni.
Dağlarının başı qardır, Ağ örpəyın buludlardır. Böyük bir keçmişin vardır; Bilinməyir yaşın sənin, Nələr çəkmiş başın sənin.
Düşdün uğursuz dillərə, Nəhs aylara, nəhs illərə. Nəsillərdən nəslərə Keçən bir şöhrətin vardır; Oğlun, qızın bəxtiyardır…
Hey baxıram bu düzlərə, Ala gözlü gündüzlərə; Qara xallı ağ üzlərə Könül istər şeir yaza; Gəncləşirəm yaza-yaza…
Bir tərəfin bəhri-Xəzər, Yaşılbaş? sonalar gəzər; Xəyalım dolanar gəzər Gah Muğanı, gah Eldarı, Mənzil uzaq, ömür yarı!
Sıra dağlar, gen dərələr, Ürək açan mənzərələr… Ceyran qaçar, cüyür mələr, Nə çoxdur oylağın sənin! Aranın, yaylağın sənin.
Keç bu dağdan, bu arandan, Astaradan, Lənkərandan. Afrikadan, Hindistandan Qonaq gəlir bizə quşlar, Zülm əlindən qurtulmuşlar…
Bu yerlərdə limon sarı, Əyir, salır budaqları; Dağlaraının dümağ qarı Yaranmışdır qarlı qışdan, Bir səngərdir yaranışdan.
Lənkəranın gülü rəng-rəng, Yurdumuzun qızları tək. Dəmlə çayı, tök ver görək, Anamın dilbər gəlini! Yadlara açma əlini.
Sarı sünbül bizim çörək, Pambığımız çiçək-çiçək, Hər üzümdən bir şirə çək Səhər-səhər acqarına, Qüvvət olsun qollarına.
Min Qazaxda köhlən ata, Yalmanına yata-yata, At qan tərə bata-bata, Göy yaylaqlar belinə qalx, Kəpəz dağdan Göy gölə bax!..
Ey azad gün, azad insan, Doyunca iç bu bahardan! Bizim xalı-xalçalardan Sar çinarlar kölgəsinə, Alqış günəş ölkəsinə!
Könlüm keçir Qarabağdan, Gah bu dağdan, gah o dağdan; Axşam üstü qoy uzaqdan Havalansın Xanın səsi, Qarabağın şikəstəsi.
Gözəl Vətən! Mənan dərin, Beşiyisən gözəllərin Aşıq deyər sərin-sərin, Son günəşin qucağısan Şeir, sənət ocağısan.
Ölməz könül, ölməz əsər Nizamilər, Füzulilər! Əlin qələm, sinən dəftər, De gəlsin hər nəyin vardır, Deyilən söz yadigardır.
Bir dön bizım Bakıya bax, Sahilləri çıraq-çıraq, Buruqları hayqıraraq Nərə salır boz çollərə, İşıqlanır hər dağ, dərə.
Nazlandıqca sərin külək Sahillərə sinə gərək, Bizim Bakı – bizim ürək! İşıqdadır qüvvət sözü, Səhərlərin ülkər gözü.
Gözəl Vətən! O gün ki, sən Al bayraqlı bir səhərdən İlham aldın…yarandım mən. Gülür torpaq, gülür insan Qoca Şərqin qapısısan.
El bilir ki, sən mənimsən, Yurdum, yuvam, məskənimsən, Anam, doğma vətənimsən! Ayrilarmı könül candan? Azərbaycan, Azərbaycan!
ALA GÖZLƏR
Yenə qılıncını çəkdi üstümə, Qurbanı olduğum o ala gözlər. Yenə cəllad olub durdu qəsdimə, Qələm qaş altında piyala gözlər.
Başımdan getmişdi sevdanın qəmi, Xəyalım gəzirdi bütün aləmi. Bu dustaq könlümü, deyin, yenəmi Çəkdiniz sorğuya, suala, gözlər?
Sevda yolçusuyam əzəl yaşımdan, Könlüm ayrı gəzir can sirdaşımdan; Dağıdır huşumu alır başımdan Süzülüb gedəndə xəyala gözlər.
Gərdənin minadır, boyun tamaşa, Ay da həsəd çəkir o qələm qaşa. Bir cüt ulduz kimi verib baş-başa, Yanıb şölə salır camala gözlər.
Mənim sevgilimdir o gözəl pəri, Qoy üzə vurmasın keçən günləri. Mən qədirbilənəm əzəldən bəri, Sizinlə yetmişəm kamala, gözlər.
Cahanda hər hökmü bir zaman verir, Dünən dövran sürən bu gün can verir. İllər xəstəsiyəm, yaram qan verir, Siz məni saldınız bu hala, gözlər.
YADA SAL MƏNİ
Aşıq Şəmşir, Dəlidağdan keçəndə, Kəklikli dağlardan xəbər al məni. Ceyran bulağından qızlar içəndə, Saz tutub, söz qoşub yada sal, məni.
Hay vurub, qıy vurub, səs sal dağlara, Gözəllər oylağı göy yaylaqlara. Mənim bu dərdimi de oylaqlara – Sinəmdən oxladı bir maral məni.
O ceyran baxışlı baxdı uzaqdan, Canımı odlara yaxdı nahaqdan. Yüz il də dolanıb keçsə o vaxtdan, Unutmaz aləmdə əhli-dil məni.
Gəlmişəm gəzməyə sizin dağları, Baxım yaylaqlara doyunca barı… Bu yerə şairin düşdü güzarı, Gözəl qarşıladı xoş iqbal məni.
Bəxt məni bu yerə qonaq göndərdi, Gedirəm, yamandır ayrılıq dərdi. Demə, Səməd Vurğun gəldi-gedərdi, Unutmaz bu oba, bu mahal məni…
Çox keçmişəm bu dağlardan, Durna gözlü bulaqlardan; Eşitmişəm uzaqlardan Sakit axan arazları; Sınamışam dostu, yarı…
El bilir ki, sən mənimsən, Yurdum, yuvam, məskənimsən, Anam, doğma vətənimsən! Ayrılarmı könül candan? Azərbaycan, Azərbaycan!
Mən bir uşaq, sən bir ana, Odur ki, bağlıyam sana: Hankı səmtə, hankı yana Hey uçsam da yuvam sənsən, Elim, günüm, obam sənsən!
Fəqət səndən gen düşəndə, Ayrılıq məndən düşəndə, Saçlarıma dən düşəndə Boğar aylar, illər məni, Qınamasın ellər məni.
Dağlarının başı qardır, Ağ örpəyın buludlardır. Böyük bir keçmişin vardır; Bilinməyir yaşın sənin, Nələr çəkmiş başın sənin.
Düşdün uğursuz dillərə, Nəhs aylara, nəhs illərə. Nəsillərdən nəslərə Keçən bir şöhrətin vardır; Oğlun, qızın bəxtiyardır…
Hey baxıram bu düzlərə, Ala gözlü gündüzlərə; Qara xallı ağ üzlərə Könül istər şeir yaza; Gəncləşirəm yaza-yaza…
Bir tərəfin bəhri-Xəzər, Yaşılbaş? sonalar gəzər; Xəyalım dolanar gəzər Gah Muğanı, gah Eldarı, Mənzil uzaq, ömür yarı!
Sıra dağlar, gen dərələr, Ürək açan mənzərələr… Ceyran qaçar, cüyür mələr, Nə çoxdur oylağın sənin! Aranın, yaylağın sənin.
Keç bu dağdan, bu arandan, Astaradan, Lənkərandan. Afrikadan, Hindistandan Qonaq gəlir bizə quşlar, Zülm əlindən qurtulmuşlar…
Bu yerlərdə limon sarı, Əyir, salır budaqları; Dağlaraının dümağ qarı Yaranmışdır qarlı qışdan, Bir səngərdir yaranışdan.
Lənkəranın gülü rəng-rəng, Yurdumuzun qızları tək. Dəmlə çayı, tök ver görək, Anamın dilbər gəlini! Yadlara açma əlini.
Sarı sünbül bizim çörək, Pambığımız çiçək-çiçək, Hər üzümdən bir şirə çək Səhər-səhər acqarına, Qüvvət olsun qollarına.
Min Qazaxda köhlən ata, Yalmanına yata-yata, At qan tərə bata-bata, Göy yaylaqlar belinə qalx, Kəpəz dağdan Göy gölə bax!..
Ey azad gün, azad insan, Doyunca iç bu bahardan! Bizim xalı-xalçalardan Sar çinarlar kölgəsinə, Alqış günəş ölkəsinə!
Könlüm keçir Qarabağdan, Gah bu dağdan, gah o dağdan; Axşam üstü qoy uzaqdan Havalansın Xanın səsi, Qarabağın şikəstəsi.
Gözəl Vətən! Mənan dərin, Beşiyisən gözəllərin Aşıq deyər sərin-sərin, Son günəşin qucağısan Şeir, sənət ocağısan.
Ölməz könül, ölməz əsər Nizamilər, Füzulilər! Əlin qələm, sinən dəftər, De gəlsin hər nəyin vardır, Deyilən söz yadigardır.
Bir dön bizım Bakıya bax, Sahilləri çıraq-çıraq, Buruqları hayqıraraq Nərə salır boz çollərə, İşıqlanır hər dağ, dərə.
Nazlandıqca sərin külək Sahillərə sinə gərək, Bizim Bakı – bizim ürək! İşıqdadır qüvvət sözü, Səhərlərin ülkər gözü.
Gözəl Vətən! O gün ki, sən Al bayraqlı bir səhərdən İlham aldın…yarandım mən. Gülür torpaq, gülür insan Qoca Şərqin qapısısan.
El bilir ki, sən mənimsən, Yurdum, yuvam, məskənimsən, Anam, doğma vətənimsən! Ayrilarmı könül candan? Azərbaycan, Azərbaycan!
1933-cü ildə yazılmış “Azərbaycan” şeiri Azərbaycan ədəbiyyatının incilərindəndir. Bu şeirdə şair öz vətəninin qədim tarixi, təbii gözəlliyi, nemətləri, xalqın xeyirxahlığı, açıqürəkliyi və qonaqpərvərliyini tərənnüm edib. Bu şeir Vurğunun ideyasına görə “Azərbaycan” epopeyasının proloqudur.
1959-cu ildə şeir “SSRİ xalqları ədəbiyyatı üzrə müntəxəbat”a daxil edildi.
Azərbaycanlı bəstəkar Ələkbər Tağıyev şeirin sözlərinə bəstələnən eyniadlı “Azərbaycan” mahnısını yazdı.
Şeirin sətirləri şairin 1961-ci ildə Bakıda ucaldılmış postamentində həkk olunub.
