QİSASIN SONU General Polad Həşimovun şəhid olduğu gün. Bax elə bu gün bütün Azərbaycan ayağa qalxır. Hər kəsi bir amal birləşdirir. Bu Polad Həşimovun qisasını almaq, silaha sarılıb vətən torpağını azad etməkdir. Azadlıq meydanına böyük bir axın var. Bu axın eynilə 30 il öncəki axını xatırladır. Hansı ki, Azərbaycanın müstəqilliyi yolunda atılan ilk addımın axınını. Vətən övladları Hərbi Komissarlığa müraciət edib, öz adlarını könüllü əsgər siyahısına yazdırırlar. Çox keçmir ki, hər kəsin gözlədiyi həmin o xəbər, Ali baş komandanın irəli əmrini verməsi xəbəri verilir. Bütün igidlər silaha sarılıb Qarabağı azad etmək üçün döyüşlərə qatılırlar. Bu döyüşlərdə Səbuhi adlı bir əsgərdə iştirak edir. Səbuhi döyüşlərdə misilsiz qəhrəmanlıqlar nümaiş etdirir. Ordu irəlilədikcə, Qarabağın hər bir qarışına üç rəngli Azərbaycan bayrağı sancıldıqca düşmən nə edəcəyini bilmir. Məğlubiyyətlə barışmaq istəməyən mənfur düşmən dinc əhalini hədəf seçir. Gəncəni, Bərdəni ağır artileriyadan atəşə tutur. Nəticədə günahsız körpələrdə həlak olur. Amma buna baxmayaraq Azərbaycan əsgəri nəinki körpə uşaqlara atəş açmır, hətta onlara kömək belə edirdilər. Nəhayət Şuşa uğrunda döyüşlər başlayır. Şuşanın keçilməz dağlarını igid əsgərlərimiz dırmanaraq, çətində olsa keçməyə müvəffəq olurlar. Artıq əsgərlərimiz əllərində iti uclu bıçaqla düşmən qüvvəsini məhv etmək üçün mübarizə aparır. Səbuhi düşmənin xeyli canlı qüvvəsini məhv edir. Düşmən snayperindən açılan güllə Səbuhiyə tuş gəlir. Bu güllə nə qədər ağır olsada Səbuhi mübarizəsinə davam etmək istəyir, lakin ard-arda daha 4 güllədə açılır. Nəticədə Səbuhi şəhid olur və Xarı bülbül ətrafında birləşən igidlərin sırasına qoşulur.
Mən, hal-hazırda Azərbaycan dili və ədəbiyyatı üzrə filologiya təhsili alan, iki uşaq anası Şəbnəm Həsənəlizadə. Uşaqları çox sevdiyimdən və nağılların da uşaqların inkişafında faydalı olacağına inandığım üçün, onlara youtube platformasından nağıllar səsləndiririrəm.
2. Özünüz uşaq vaxtı ən çox hansı nağılı sevirdiniz?
Qoğalın nağılını. Baxmayaraq ki, özüm şirin yox, şorqoğal sevənəm, amma bu personaj mənə şirin gəlirdi.
3. Bir Ana kimi övladlarınıza qarşı necəsiniz?
Deyərdim ki, mən də onlarla birlikdə böyüyürəm, onlarla birlikdə öyrənirəm. Çünki, bizlər ana/ata titulunu məhz onlar sayəsində alırıq və insan artıq valideyn olmağı da bu zaman öyrənir. Əlbəttə ki, ideal heç nə, heç kim yoxdur və mənim də yanlışlarım olur, amma əsas olan bu yanlışları bilmək, düzəltməkdir. Çünki, bizlər övladlarımızı bir şəxsiyyət kimi yetişdirməliyik və buna görə də onları könül gözü ilə görməyi, can qulağı ilə dinləməyi, yeri gəldiyində onların da fikrini almalı, yeri gəldiyində onlardan üzür istəməli, yeri gəldiyində də izn almalıyıq. Onlara doğru-düzgün nümunə olmalıyıq. Bəli, banal səslənsə də məhz nümunə. Çünki, uşağa “yalan danışmaq yaxşı şey deyil, yalan danışma” deyib, özümüz isə kənarda hər hansısa məsələdə yalan danışırıqsa, uşağa “kitab oxumaq lazımdır” deyib, özümüz heç oxumuruqsa…(bu siyahını çox uzatmaq olar) uşaq da gördüyünü götürür. Buna görə mən də çalışıram ki, onlara yaxşı nümunə ola bilim. Bundan əlavə, əsas da ki, onları sevgi, qayğı və diqqətlə qidalandıra bilim.
4. İndi ki uşaqlar necə dinləyirlərmi nağılları?
Bəli, çox sevirlər. Bunu istər ətrafda olan uşaqlardan, istərsə də mənim ünvanıma olan rəylərdən müşahidə edirəm. Əgər nağıl maraqlıdırsa və onun səsləndirilməsi də maraqlı tərzdədirsə, səsləndirən rolda ola bilirsə bu zaman uşaqlar da böyük maraqla dinləyirlər. Buna görə də analar uşaqlara nağıl oxuyarkən ordakı qəhrəmanları canlandıra bilsələr çox gözəl olar. Davamında nağılı müzakirə edərək də uşağa daha böyük fayda vermiş olacaqlar.
5. Gördüyünüz işi sevirsinizmi hardan yarandı bu maraq?
Bəli, çox sevirəm. Qızlarıma hər gün nağıl oxuyurdum. Bəzən əlimin altında olan vəsaitlər kifayət etmədiyindən artıq internetdən axtarmağa başlayırdım. Bu zaman da qarşıma maraqlı nağıllar çıxırdı. Sonra düşündük ki, niyə də bu nağıllar öz dilimizdə tək mənim qızlarım üçün yox, eləcə də başqa uşaqlar üçün də əlçatan olmasın?! Bu səbəbdən mən də əlimdən gələni etməyə çalışıram.
6. Belə düşünürəm ki, tərcüməçiliklədə məşğulsunuz eləmi?
Deməzdim ki, professional səviyyədə, amma dil biliklərim əsəri tərcümə etməyimə kifayət edir. Xüsusən də, rus dilindən.
7. Bu istedadı özünüzdə nə zaman kəşf elədiniz?
Əslində mənim uşaqlıqdan belə həvəsim olub, hələ məktəb yaşlarında da hər dəfə səhnələrdə çıxış edirdim, şeirlər deyirdim. Nağılçılığı isə ana olduqdan sonra kəşf elədim. Dediyim kimi, mən də uşaqlarla birlikdə böyüyür, çox şeyi də məhz uşaqlardan öyrənirəm.
8. Uşaqlarınızın adını siz qoymusunuz…?
Bəli, yoldaşımla ortaq qərarımızdır...
9. son olaraq nələr demək istərdiniz?
Övladlarımızın gözəl gələcəyi, yaxşı cəmiyyət qurmaq üçün bizlərin vəzifəsi böyük və məsuliyyətlidir. Buna görə də istərdim ki, bütün valideynlər buna görə canla-başla səy göstərələr. Uşaqları sevgiyə, diqqətə, qayğıya ac, yoxsul böyütməyələr, onların yanında, arxasında olalar. Əlbəttə ki, büdrəmələr də, səhvlər də olacaq, yıxıla-yıxıla öyrənir insan və əgər biz də övladlarımızın hər büdrəyişini alçaltmasaq, və ona dəstək olsaq, gələcək üçün də sağlam şəxsiyyətlər qazandırmış olarıq. O ki qaldı nağıllara, çox istərdim ki, analar mənim kanalımdakı nağılları uşaqlarla birlikdə izləsinlər ki, sonra uşaqla o nağılı analiz edib, müzakirə edə bilərlər. Nağıllar uşaqlar üçün həqiqətən də çox faydalıdır, ana əgər uşağa özü oxuyursa bu daha da gözəldir.
Bu gün jurnalist, şair (AJB-nin üzvü) Əyyub MƏMMƏDOVun doğum günüdür. Ad günü münasibəti ilə Əyyub müəllimi təbrik edir, yaradıcılığından nümunələr təqdim edirik:
Gələr bu dünyanın bir gün bəd üzü
Gələr bu dünyanın bir gün bəd üzü Qatar öz qabağına, əllini-yüzü. Bağlanar insanın bəsirət gözü Etmə pis rəftarı, sinə dağlama, Dürüst olanın, yolun bağlama. * * * Uyma yalana, vermə sən cəza Baş verər ömrünə acı bir qəza. Saxla bu dünyadan köçənə əza Əyriyə düz deyib, haqqına girmə, Versə də birisi sənə yüz tirmə. * * * Keçmişi unudub, dünəni silmə Əlində nə varsa, daimi bilmə Dolansın beynində qoy ilmə-ilmə Məqamın səninlə həmişəlik deyil, İnsanı ucaldan vəzifə deyil. * * * Səadət, xoşbəxtlik önündə ərin, Getmə çox dayaza, düşün ki, dərin Nə qədər ev yıxılıb, əlində şərin, Mən deyim biləsən sözüm tükənməz Dünyanın əvvəli, sonu bilinməz.
Bizim Yardımlı
Vüqarlı dağları, zirvəsi qarlı, Torpağı bərəkətli, meyvəsi barlı, Buluddan nəm çəkir Peştəsər dağı Ucadan ucadır, bizim Yardımlı. * * * Hayana baxırsan şiş qayalardır Yamacı yamyaşıl, gül-bağçalardır. Bumbuz suyunu hər içən deyir, Ömür uzadandır, bizim Yardımlı. * * * Payızı buludlu, çənli-dumanlı, Yayı küləkli, sərin havalı Qışı sərt keçən ayaz-şaxtalı, Baharı əlvandır, bizim Yardımlı. * * * İnsanlar təbiət qoynunu seçir, Bilir səfalıdır, gur meşələri Dillərdə dastandır, buz çeşmələri Könül coşdurandır, bizim Yardımlı. * * * Zəngindir tarixi abidələri Çoxdur sirli sərdabələri. Kəşf edilməyən küp qəbirləri, Tarixi kalandır, bizim Yardımlı.
Yaman ağırmış hicranın sənin
Sözlərin dolanır, başımda mənim, Qaynayır qazanımda, aşımda mənim Qalıb yaddaşımda, başımda mənim Gör necə yasını tutmuşam sənin, Dərdini, qəmini udmuşam sənin. * * * Ürəyimdə min arzu, min dilək donub Bağımda, bağçamda, gül-çiçək solub Taleyim də giley-güzarla dolub, Yaman ağırmış hicranın sənin Boğazda qəhərdir, qubarın sənin. * * * Daha alışmır, od-ocağımız, Nə də ki, danışmır, dil-dodağımız Çoxdan çalınıbdır, bizim sazımız Bir də gəlməz səsin, sorağın sənin, Heç vaxt unudulmaz marağın sənin.
XXI əsri kreativ intellektuallar dövrü də adlandırırlar: tanınmış elm, mədəniyyət və ədəbiyyat xadimlərindən tutmuş, sıravi sosial platformalarda özünü tanıtmağa çalışan blogerlərə qədər hər kəs tarixdə qalmaq üçün nəsə fərqli mövqe ortaya qoymağa çalışır. Mədəniyyət tarixi belə estetik-intellektual texnologiyalarla boldur, fəqət milyonlarla kulturoloji hadisə, fakt arasında fərqlənərək özündən sonra humanitar fikri irəli aparan düşüncə sahiblərinin sayı elə də çox deyil.
Almanların təbirincə yazsaq, mədəniyyət şifrələrinin ötürücüsü – kültürtragerlərimizdən biri də Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi, milli “PEN-klub”un prezidenti, Xalq yazıçısı, professor, respublikamızın və xarici ölkələrin saysız-hesabsız ordenlərinin, medallarının, ədəbi-mədəni mükafatların laureatı, kitabları fərqli dillərdə milyonlarla tirajla nəşr olunan Çingiz Abdullayevdir. Bu işıqlı dünyaya gəlişinin 50 illik yubileyi idi.
Yanılmıramısa, özüm tez-tez təkrarlamağı xoşlayıram, bir neçə yazımda da xüsusi vurğulamışam: dünya şöhrətli detektiv ustamız özünün çoxsaylı kitablarıyla, fərqli – intellektual mövqeyi, oxunaqlı əsərləri ilə dünyaya çıxarılası, fikir tariximizdə qalası milli kulturoloji sərvətimizdir.
Bəli, indiki inteqrasiya dövrünün dəbdə olan ifadəsiylə yazsam, insan kapitalının, intellektual-kulturoloji zəhmətin payının get-gedə artdığı bir vaxtda geniş oxucu kütləsinə ünvanlanmış dəyərli əsərlər yaradan şəxsiyyətlərimizdən biri – qlobal kreativ biznes sahəsində öz yerini möhkəmləndirən əsl Azərbaycan milli art-brend sayılsa da, sonuncu uğurlu Qarabağ savaşında ölkəmizdə, xüsusən də xaricdə və internetdə, sosial şəbəkələrdə sərgilədiyi qətiyyətli mövqeyi ilə həm də növbəti dəfə (artıq neçənci səfərdir!) sübut etdi ki, əsl tarixi-mədəni şəxsiyyətdir! Geniş nəzər salanda, heç də sirr deyil ki, Çingiz Abdullayev nəinki respublikamızda, – boynumuza alaq: son illərə qədər bir neçə rusdilli romanlarını çıxmaq şərtilə, yazıçının əsərləri bizdə mütəmadi işıq üzü görmürdü; amma axır vaxtlar istedadlı qələm sahibinin 30-dan çox irihəcmli detektiv romanı ana dilimizə çevrilib, hərəsi də bir neçə dəfə təkrar nəşr olunub, – ölkəmizin hüdudlarından çox-çox kənarlarda, daha dəqiq, Rusiyada, başqa MDB dövlətlərində, Qərbdə, Şimali Amerikada, Şərqdə, qardaş Türkiyə, İsrail, ərəb məmləkətlərində kifayət qədər tanınır, qələmindən çıxan ədəbi nümunələr isə on milyon nüsxə tirajla yayılır. Yaşı minilliklərlə ölçülən milli ədəbiyyat tariximiz ikinci belə kulturoloji faktla öyünə bilmir…
Klassik ədəbiyyatşünaslıqda bədii əsərlər ədəbi növlərə, onlar isə, öz nöbəsində, janrlara bölünürlər. Məsələn, epik növün hekayə, povest və roman növü. Bu, təsnifata görə detektiv hekayə də ola bilər, detektiv roman, pyes, film də. Odur ki, suala konkret cavab vermək üçün filoloji anlamların dəqiqləşdirilməsinə ehtiyac duyulur. Detektiv bədii nəsrdə, eləcə də bədii-sənədli ədəbiyyat və sənətin digər sahələrində xüsusi növ sayılır. Daha da dəqiqləşdirsək, dünyada detektiv əsərləri bədii-vizual qol – istiqamət, bəzən də estetik tərz hesab edənlər də var. Fantastik, savaş, melodramatik əsərlərdə olduğu kimi, detektiv də əsasən çox mürəkkəb estetik-kulturoloji struktura malik olmayan, əsasən kütləvi və geniş oxucuya ünvanlanan əsərlər sinfinə də aid edilir. Amma elə klassik detektiv əsərlər var ki, artıq dünya ədəbiyyatının dəyərli nümunələri səviyyəsinə qalxa bilib. Üstəlik, son illərin ən maraqlı əsərlərinin özündə də detektiv hava, cəhətlər bir ədəbi vasitə səviyyəsində istifadə olunur. U.Ekonun “Qızılgülün adı”, O.Pamukun “Mənim adım qırmızı” və başqa dəyərli romanları yada salmaq kifayət edər, məncə.
İstənilən halda detektiv ədəbiyyatın ən çox inkişaf etmiş qollarından, istiqamətlərindən biri sayılır. Düzdür, Azərbaycan ədəbiyyatında ona XX əsrin ikinci yarısından bu yana müraciət olunsa da, detektiv bir ədəbi-estetik qəlib olaraq hər zaman oxucuların, tamaşaçıların diqqətini cəlb edir…
Ölkə Prezidenti İlham Əliyevin xüsusi Sərəncamıyla Xalq yazıçımız Azərbaycanımızın ən yüksək dövlət mükafatlarından biri ilə – “Şöhrət” ordeniylə təltif olunanda növbəti dəfə əmin olduq ki, istedadın sərhədləri hüdudsuzdur, dünən də, bu gün də olmasa, sabah, yaxud gələcəkdə fitri peşəkarlığa, bacarığa malik şəxslər tarix qarşısındakı xidmətlərinə görə əvvəl-axır dəyərini, qiymətini alırlar…
Ədəbiyyat, mədəniyyət, humanitar-estetik sahələr üzrə aparılan bir çox mədəni-sosioloji araşdırmalar və ədəbi-kulturoloji monitorinqlərin nəticələrinə görə, Çingiz Abdullayev cəmiyyətimizdəki nüfuzuna, mövqeyinə, tutduğu yerinə görə ictimai-mədəni hadisələrə ciddi təsir imkanlarıyla yanaşı, yaratdığı əsərlərə görə də başqa yazıçılarımızdan, fikir adamlarından xüsusi çəkisi olaraq fərqlənir. Hətta 500 milyonluq qlobal rusdilli, – indi isə 300 milyonluq türkdilli məkanda, – ədəbi-mədəni, humanitar-intellektual, sosial-fəlsəfi, ictimai-siyasi mühitlərdə orijinal düşüncə sahibi olaraq Ç.Abdullayevlə hesablaşan elitar təbəqə formalaşıb.
Müxtəlif nəsil Azərbaycan oxucusu nasir, ustad detektiv kimi bu imza sahibinin hər yeni əsərini maraqla izləyir, kitablarında, yazılı və elektron KİV-də, virtual resurslarda, yeni mediada, sosial şəbəkələrdəki statuslarında toxunduğu müxtəlif ciddi məsələlərlə tanış olur, cəmiyyəti düşündürən problemləri zamanında ədəbiyyata gətirdiyini razılıqla qarşılayır, aktual saydığı hər hansı bir mühüm sosial-siyasi prosesi, hadisəni, hərəkəti ictimai polemikaya transfer etmək baçarığını yüksək dəyərləndirir.
Söz yox, Ç.Abdullayev yaradıcılığı barədə ümumiləşdirilmiş mülahizələrsiz qısa yazmaq qeyri-mümkündür: nəzərə almaq lazımdır ki, ustad detektivin irihəcmli əsərlərinin, roman və povestlərinin sayı iki yüzə yaxınlaşmaqdadır, onlar haqqında bir balaca yazıda geniş danışmaq mümkün deyil.
Məhsuldar yazıçı, ictimai-mədəni aktivist, rəsmi ədəbiyyat xadimi olaraq Çingiz Abdullayev Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi, MDB ölkələri Yazıçılar İttifaqları Konfederasiyasının İdarə Heyəti üzvü və bu kimi onlarca məsul ictimai-sosial vəzifədə çalışdığını bilməyən çox az adam tapılar. XX əsrin ziyalılığı ilə XXI yüzilliyin intellektuallığını özündə cəmləyən bir milli qürur timsalı olan sadə, lakin böyük ürəyə sahib, unikal estetik-fəlsəfi fikrə malik bu tarixi-mədəni şəxsiyyətin işıqlı obrazını yaratmaq fikri elə də asan gəlməsin sizlərə: deyəsən, qeydlərim ənənəvi “yubileynamə” janrının tələblərindən kənara çıxmır.
Sözün bütün çalarında, Azərbaycan ədəbiyyatında, bəlkə də cəmiyyətimizin indiki mürəkkəb dövründə az adam tapmaq mümkündür ki, Çingiz Abdullayev kimi insani saflığını, ruhi duruluğunu saxlaya bilsin. Dostlarımızın arasında bəlkə də, azsaylı şəxslərdəndir ki, ayaqüstü görüşdüyümüz, qısa söhbətlər etdiyimiz, beş ədəbi söhbətdə iştirak etdiyimiz zaman hər dəfə ondan yeni nəsə öyrənə bilirik.
Görkəmli yazıçı Çingiz Abdullayevin yaratdığı ədəbiyyatın bədii nəsr qolu, istiqaməti – detektiv, bellestrika məhsulları kimlərinsə estetik zövqünə uyğun gəlməyə bilər. Fəqət, nə vaxtlarsa uşaqlıq, yeniyetməlik və gənclik çağlarımızda bu qəbildən olan bədii nümunələri həvəslə oxumuşuq. İndilərdə yalnız peşəmizlə əlaqədar ədəbi tənqidçi, daha çox isə kulturoloq kimi bu dəyərli nümunələri, xüsusən Xalq yazıçımızın sayı yüzlərlə ölçülən kitabları ilə tanış olan zaman yaşadığımız bu mürəkkəb zəmanənin çoxsaylı sirli şifrələrini sezəndə, ədibin düşüncələrinin dərinliyinə heyran qalırıq.
Fəqət, zövq məsələsində mübahisələrin məntiqsizliyini yada salıb, bir məsələni də xüsusi vurğulamaq istəyirəm: real həyatla daha çox yaxınlığıyla seçilən, bir sıra hallarda müəllifdən futuroloji bilgilər, analitik təfəkkür, intellektual hazırlıq, müxtəlif biliklərə yüksək səviyyədə yiyələnmək, cəmiyyətdə baş verənlərlə yaxından, davamlı tanışlıq tələb edən ciddi detektiv ədəbiyyat, eləcə də onun ən çox oxunan janrları sayılan siyasi, tarixi, xəfiyyə, eləcə də polis detektivləri yaratmağın çətinliyi göz qabağındadır. Çingiz Abdullayev hələ gənc yaşlarından öz çiyinlərini bu ağır ədəbi yükün altına verdi, Qərb, eləcə də rus yazıçıları tərəfindən artıq inhisara alınmış bu estetik-bədii sahədə özünün məhsuldar yaradıcılıq cığırını aça, estetik yolunu yarada bildi. Dünya oxucusu tərəfindən maraqla qarşılanan çoxsaylı detektiv əsərlərini ustalıqla yaradaraq, nəinki lokal milli ədəbiyyat meydanında parıldadı, eyni zamanda qlobal çap-nəşriyyat biznes sahələrinə çıxış əldə etdi. Görkəmli söz sənətkarımızın 40-dan artıq xarici məmləkətdə nəşr olunan əsərləri, əksər ölkələrdə milyon nüsxələrlə satılan kitabları və imzası dünyada Azərbaycanı, milli-mənəvi varlığımızı piar – təbliğ edən əsl qlobal art-brendimizə çevrildi.
Azərbaycan – müsəlman türk yazıçısı olaraq bütün sadalanan ağrılı problemlərə sinə gərən bir kulturoloji fikir adamı kimi Çingiz Abdullayev titanik zehni əməyi nəticəsində millətimiz, dövlətimiz üçün bu qədər iş görürsə, onu və onun kimi milli sərvətimizə -insan kapitalımıza dəyər verməmək, gənc nəslə nümunə göstərməmək mümkündürmü!?
P.S. Çingiz müəllimə bir “tənqidi” xatırlamamız: ustad, bir neçə vaxt bundan əvvəl siz demişdiniz ki, yaradıcılığımın yeni mərhələsində tarixi və intellektual, bir qədər də fəlsəfi nəsr əsərləri ilə oxucularımı təəccübləndirəcəyəm. Zamanı yetişməyibmi?!
Qədim misirlilərin tarixdəki ixtiraları, kəşfləri, əsərləri habelə, elmə gətirdiyi yeniliklər bütün insanlığı özünə valeh etmişdir. Bir çox misiroloqlar (misirşünaslar) müxtəlif nəzəriyyələr, fikirlər irəli sürmüş lakin, əksəriyyəti öz teorilərini isbat edə bilməmişdir. Biz bu məqalədə fikirləri sübuta yetən misiroloqların əsərlərini bir yerə toplayıb hətta, doğru bilinən bəzi yanlışlıqları da üzə çıxarmışıq.
Misirlilər və ədəbiyyat
Dünya miqyasında “elmdəki bir çox əsas anlayışların qərbdə yarandığı” ideyası geniş təbliğ edilmiş, şərq elmi və şərq alimləri II dərəcəli üzv olaraq qiymətləndirilmişdir. Halbuki, tarixə nəzər yetirdikdə görünür ki, qərblilər elmin zatını şərqdən öyrənmiş ya da oğurlamışdırlar. Misal üçün “Səlib yürüşləri” ərəfəsində bir çox şərq aliminin əsəri qərbə aparılmış və qərblilərin adından bütün dünyaya tanıdılmışdı. Qərb tarixçisi Hegel iddia etmişdir ki, “Qədim Misirdə ədəbiyyat olmamışdır, onların özünəməxsus təfəkkür tərzi vardır, estetik həssaslıqdan məhrum idilər. Buna görə də onların(ümumən şərq xalqlarının) yaradıcılıq qabiliyyəti yox idi”. Bu nəzəriyyə illər boyu dünya tarixində hakim mövqedə idi. Lakin, sonradan Emanuell de Ruje “İki qardaş nağılı” üzərindəki tədqiqatı nəticəsində bu fikirin səhv olduğu sübut edildi. Onu da qeyd edək ki, bir vaxtlar buna oxşar fikirlər Şumerlər üçün də keçərli idi. Lakin sonradan yəhudi tarixçisi Samuel Noah Kramer(İşmuil Nuh Kramer) “tarix Şumerən başlayır!” adlı kitab yazaraq bu yersiz şübhəni aradan qaldırmışdı. De Rujun tədqiqatından sonra misiroloqlar(avropada egyptolog) Misir ədəbiyyatını araşdırmağa başladılar. Və həqiqətən elmin ədəbiyyat sahəsində inqlab baş verdi. Qədim Misirdə insanlığın
İlk ədəbiyyatının təməli qoyulmuşdu. Ölülər kitabı, mifologiyalar, Ehram kitabları və.s Qeyd etmək lazımdır ki, Misirdə şeiriyyat da geniş yayılmışdır. Hətta, Misir Fironu IVAmonhotep(Exnaton) Allah(qədim misircə Aton) haqqında şeir belə yazmışdır.
Nümunə
Ey parıltını sübh çağı yayan,
Nur Aton həyat verən
Hər gün şərqdən peyda olursan
Hər yerə işıq saçırsan…
Misirdə ədəbiyyatın inkişaf etməsini sübut edən əsas amillərdən biri də “Ölülər kitabı”nın varlığıdır. Kitabda tanrılardan və mifoloji mətnlərdən bəhs edilir.
Kitabdan nümunə
“Ey göylərdə pərvaz edən müqqəddəs Amon-Ra…Mən sənə yalvarıram, mənim rədd edilməyimə, cəhənnəm atəşinə düşməyimə imkan vermə”.
Osiris məhkəməsindən nümunə
… Ey Usex-nemtut, İunda mövcud, mən pislik etməmişəm! Ey Xepet-sedced, Xer-axada mövcud, mən oğurlamamışam! Ey Denci, Xemendə mövcud, mən paxıllıq etməmişəm! Ey …
Misirlilər tək ədəbiyyat sahəsində elmdə inqlab etməmişdir. Bütün elm sahələrində demək olar ki, “ilklər” misirlilərə məxsusdur. Onu da qeyd edim ki, yunan filosoflarının bəzilərinin, hətta Platonun fəlsəfi düşüncələrinin meydana gəlməsində misirlilərin əvəzsiz rolu vardır.
Pramidaların tikilməsinin sirri
Türk araşdırmaçı Ayhan Çakmurun dediyinə görə “Misir mədəniyyətini araşdıran misirşünaslar sirləri papiruslarda, daş kitabələrdə, hətta səmada belə axtardılar, lakin cavab yerin altında idi”. Bunun fərqinə varan ilk şəxs misirşünas, mineroloq Cozef Davidovits idi. Onun fikrincə pramidalar tökmə beton vasitəsi ilə inşa edilmişdir. Yəni neçə tonluq blok daşlar uzaq diyarlardan gətirilib, üst-üstə qoyulmamışdır. Maye halında olarkən tökülüb hazırlanırdı. Apardığı tədqiqata görə taxta qutuya əhəng, gil, kostik soda əlavə edilir. Nəticədə xəmir kimi maddə əmələ gəlirdi. Həmin maddədə bir-neçə saat sonra minerallar kimyəvi reaksiyaya daxil olur, 1 ay sonra bəyaz daşa(betona) çevirilirdi. Davidovitsin dediyinə görə Pramidaların tikintisində bu kimyəvi reaksiyadan alınmış tökmə betondan istifadə olunurdu. Halbuki, bəzi qərb tarixçiləri iddia etmişdilər ki, beton ilk dəfə S.P.Q.R (Romada) ixtira olunubdur. Ayhan Çakmurun dediyinə görə “misirlilər taxtadan qəliblər(böyük qablar) hazırlayaraq betonu həmin qəliblərə tökmüşdülər. Mərtəbə-mərtəbə tökmə beton vasitəsi ilə pramidalar inşa edilmişdir. Onsuz da 28 tonluq daşları yuxarı nəql etmək(daşımaq) mümkün deyildi.” Təkrar edirik:
*İlk öncə hamar yerə beton tökülür.
*taxta qəliblərdən istifadə edərək funtament qurulur.
*Daha sonra isə mərtəbə-mərtəbə taxta qəliblərin daxilinə beton tökülür.
*Nəticədə pramida hazır olurdu.
Qeyd: Pramidaların tikintisi ilə əlaqədar tədqiqatçı dostumuz Ayhan Çakmurun videolarını izləyə bilərsiniz.
Misirlilərin riyazi sirləri
Qədim misirlilər riyaziyyatdakı metr, santimetr, desimetr kimi ölçü vahidlərini bir damla su vasitəsi ilə ölçürdülər. Misiroloq Fehmi Krasniqin fikrinə görə Nil çayının istənilən yerindən bir damla su götürüb qranit daş üzərinə əlavə etdikdə 90% ölçüsü 1sm olurdu. Misirlilər 1 damla suya 1 firon barmağı, 10 damla suya 1 firon əli, 100 damla suya da 1 firon ayağı adını vermişdilər. Əsrlər sonra fransızlar bu məlumatı əldə edib 1795-ci ildə öz adlarına çıxarıb, bütün dünyaya təqdim etmişdilər. Ayhan Çakmurun dediyinə görə Misirlilər “Pi(3.14) ədədini” hesablaya bilirdilər. Bunun üçün 1 metr çapındakı bir dairənin(təkəri) ətrafına kəndir bağladılar. Kəndiri çıxarıb ölçdülər. Nəticədə cavab 3 metr 14 santimetr olaraq hesablandı. Bir çox tarixçi insanlara “Pi ədədi”nin müəllifi Arximeddir deyə təqdim etmişdir. Lakin, Arximed onu kəşf etməmiş, misirli kahinlər tərəfindən ona öyrədilmişdir. Ayhan Çakmur qeyd edir ki, misirlilər 1 metr çapındakı diskin 1/6 hissəsini götürüb ölçdülər. Cavabı 52.36 sm olaraq əldə etdilər. Bu hesablamanı hər yerdə tətbiq etdikdə, nəticə sabit olaraq qalırdı. Misirlilər bu sabitliyə fironluq sabiti( müasir fizikada constant) adını verdilər. Misirlilər “Qızıl nisbət”dən də xəbərdar idilər. Tarixdə yunan riyaziyyatçı Evklidin kəşfi olaraq qeyd olunan “Qızıl nisbət” bölgüsü əslində misirlilərə məxsusdur. Evklidin dünyaya gəlməsindən təqribən 1000 il əvvəl Firon Coserin vəziri dünya tarixinin ilk memarı- İmhotep bütün tikintilərində “Qızıl nisbət”dən istifadə etmişdir. Əlavə məlumat olaraq qeyd edim ki, misirlilər “Fibonaççi” ədədlərindən də xəbərdar idilər. İtaliyan riyaziyyatçı Leonardo Fibonaççidən 3000 il əvvəl misirli memarlar fibonaççi hesablaması ilə tikililər inşa etmişdirlər. Misiroloqların dediyinə görə Xefren pramidası və Exnaton(Amarna)sarayı fibonaççi sistemində tikilmişdir. Maraqlı məlumatlardan biri də budur ki, böyük Misir pramidası 3-4-5 üçbucağı ölçüsündə tikilmişdir. Riyaziyyatçılar bu üçbucağa Pifaqor üçbucağı deyir. Lakin, bu üçbucaq Pifaqor anadan olmazdan öncə Qədim Misirlilər tərəfindən pramidalara tətbiq edilirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, Xeops ehramının həm daxilinə həm xaricinə çevrə çəkib, onları hesabladıqda 299.79… ədədi alnırdı. Bu ədəd işıq sürətinə(299.792…) bərabər ədəddir.
Qədim Misirdə enerji
Misirlilər şüşə vasitəsi ilə Günəşdən enerji əldə edib bərk cisimləri əridə bilirdilər. Mineroloq Davidoviçin tədqiqatına görə natrium ilə əhəng qarışdırılır və kostik soda əldə edilir. Daha sonra isə kostik soda, ağ qum və su ilə qarışdırılıb,10000C də qaynadılır. Nəticədə natrium-silikat əldə edilir. Natrium-silikat yəni maye şüşə kalium-silikat ilə qarışdırılır. Bir neçə gün sonra reaksiya bitir və nəticədə şüşə əldə edilir. Şüşənin ölçüsü nəqədər böyük olsa, istiliyi əks etdirməsi (əritməsi) də çox olurdu. Misirlilər bərk maddələri əridərək qəliblərə(qablara) tökür, bununla da daş heykəllər yaradırdılar. Bir çox məbədin tikintisində də əridilmiş daşlardan ya da tökmə betondan istifadə edilmişdir. Tədqiqatçı Fehmi Krasniqin dediyinə görə, misirlilər saatı da ixtira etmişdilər. Bir günü 24 saata, 1 saatı da 60 dəqiqəyə bölüb, hesablamışdılar. İstifadə etdikləri saat “su saatı” və ya Misir dilində “klepsidra” adlanırdı.
Misirlilər və astronomiya
Həmin o böyük şüşə vasitəsi ilə misirlilər gecə vaxtı səmanı müşahidə edə bilirdilər. Müşahidələr vasitəsi ilə misirlilər Sirius və Alnilam ulduzlarına nisbətən pramidaları inşa etmişdilər. Belə ki, 4 dekabr saat 00:00-da 39o,491ilə “Sirius ulduzu” görünürdü. Alnilam ulduzu isə 11 noyabr saat 00:00-da 45o,001 da firon otağını işıqlandırırdı. Misiroloq Fehmi Krasniqinin fikrinə görə Misirlilərin pramidaları ulduzlara nisbətən inşa etmələrinin səbəbi fironun ölüm tarixi və pramidanın tikiliş vaxtını tarixə həkk etmək idi.Qeyd etmək lazımdır ki, ulduzlar vasitəsi ilə biz “Xeops” ehramının hansı tarixdə(e.ə 2560-2540) tikildiyini müəyyən edə bilirik.
“Qədim Şərq dünyası”, xüsusən də “Qədim Misir” haqqında geniş məlumat əldə etmək istəyən dəyərli oxucularımız məqalənin sonunda araşdırma zamanı istifadə etdiyimiz mənbələrlə tanış ola bilərlər.
İstifadə olunmuş mənbələr:
Tərlan Novruzov – Qədim Şərq Ədəbiyyatı (Misir Ədəbiyyatı)
Ayhan Çakmur videoları- Mısır gerçekleri
Cozef Davidovits çalışmaları- (Journal of American Ceramic Society)
Fehmi Krasniqi- Le film Grande Pyramide K 2019 Relisteur
BİTİK.AZ– KİTAB və ORİJİNAL HƏDİYYƏLƏR SATILAN SAYT
15 iyun 2021 – ci il tarixindən etibarən “Yazarlar” jurnalının yeni layihəsi olan müstəqil olaraq fəaliyyət göstərəcək kitabların mərkəzləşdirilmiş qaydada, ən ucuz xidməthaqqı müqabilində satışını həyata keçirəcək “BİTİK.AZ” saytı fəaliyyətə başlayıb.
“Yazarlar” jurnalı BİTİK.AZ müstəqil satış platformasını yaratmaqda aşağıdakı məqsədlərə çatmağı hədəfləyir:
– “Yazarlar” və “Xəzan” jurnallarının istənilən nömrəsinin sifarişlə sabit, eyni zamanda stabil qaydada yazarlarımıza və oxucularımıza əlçatanlığını təmin etmək,
– Yazarlarımızın, elm adamlarımızın, araşdırmaçıların, ayrı-ayrı memuarlar yazan şəxslərin min bir əziyyətlə ərsəyə gətirdikləri kitabların satışında rastlaşdıqları çətinlikləri (çətinlik əsasən müraciət etməli konkret bir ünvanın olmamasıdır – onların artıq “BİTİK.AZ” timsalında müraciət edəcəkləri belə bir ünvan var ) aradan qaldırmaq,
– Və ən əsası kitab və jurnaların oxuculara sifarişlə Bakı şəhərində (ölkə daxilində və xaricində poçt xidməti vasitəsi ilə) çatdırılmasını təmin etmək.
Dəyərli kitab müəllifləri və nəşriyyat əməkdaşları siz də həm BİTİK.AZ saytını ziyarət etməklə, həm də aşağıdakı əlaqə vasitələrindən istifadə etməklə satışını təşkil etmək istədiyiniz çap məhsulları barədə bizimlə sövdələşmələr edə bilərsiniz:
Şahnaz Şahinin əfsanəvi kəşfiyyatçı Elxan Hüseynovun əziz xatirəsinə ithaf olunmuş “Azərbaycan Əsgəri” adlı kitabı işıq üzü görüb. Kitab “Yazarlar” jurnalının 26 iyun Ordu Günü münasibəti ilə xüsusi buraxılışı formasında nəşr olunub. Şahnaz Şahin bu kitaba görə “Yazarlar” jurnalı tərəfindən “Ziyadar” Mükafatına layiq görülüb. Təbrik edirik, Şahnaz xanım! Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin…
Şahnaz xanım bu gün həmdə bir həkim kimi öz peşə bayramını qeyd edir. Uğurlarınız bol olsun, Şahnaz xanım!!!
Azərbaycan tarixində ilk dəfə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dönəmində Nazirlər Şurasının 17 iyun 1918-ci il tarixli sərəncamı ilə Səhiyyə Nazirliyi təşkil olundu. İlk səhiyyə naziri Xudat bəy Rəfibəyli oldu.
Azərbaycan Respublikası Prezidenti Heydər Əliyevin 4 iyun 2001-ci il tarixli sərəncamına əsasən 17 iyun Səhiyyə İşçiləri Günü kimi qeyd olunur.
Bu gün münasibəti ilə bütün həkimlərizi təbrik edir, əynində ağ xələt, əlində qələm hər iki cəbhədə şərəflə xalqına xidmət edən həkim-şair Nuranə Rafailqızından bir neçə şeir təqdim edirik:
Nuranə Rafailqızı haqqında qısa məlumat
Fazilova (Rəhimova) Nuranə Rafail qızı 1981-ci ildə Göyçay rayonunda dünyaya göz acmışdır. Orta məktəbi burda bitirdikdən sonra , Odlar Yurdu Universitetinin “müalicə işi” fakültəsinə qəbul olmuşdur.2007-ci ildən ixtisası üzrə Göyçay Rayon Mərkəzi Xəstəxanasında həkim vəzifəsində çalışır.
Ədəbi fəaliyyətə hələ uşaq yaşlarından başlayaraq, tez-tez rayon və məktəb tədbirlərində öz şeirləri ilə çıxış etmişdir. Şeirləri mütəmadi olaraq Nuranə Rafailqızı təxəllüslüyə “Milliyyət” qəzeti, “Herba-flora” jurnallarında işıq üzü görmüşdür. 2016-cı ildə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin təşkil etdiyi “Kiçik yaşlı uşaqlar üçün nəsr, nəzm və dram əsərləri” müsabiqəsində 4-cü yerə layiq görülmüş, qalib əsərlərin yer aldığı kitabda 18 şeiri çap olunmuş, məktəb kitabxanalarına paylanmışdır.2018-ci ildə Göyçay rayonunda təşkil olunmuş “Beynəlxalq Nar Festivalında” nara həsr olunmuş şeir müsbiqəsində “Göyçayın narı” şeiri ilə iştirak etmiş, 3-cü yerlə mükafatlandırılmışdır. 2021 -ci ildə çapa hazırlanmış ”Həkimlərin söz dünyası” kitabında 10 şeiri ilə həmkarları arasında yer almışdır. 2021-ci ildə “Gəlirik Qarabağ” poeziya antologiyası kitabında 13şeir və “Kimlərə qaldı dünya” – Nizami Gəncəvi – 880 antologiyasında 15 şeiri dərc ovunmuşdur.
15.04.2021 tarixində Azərbaycan Kütləvi İnformasiya Vasitələri İşçiləri Həmkarlar İttifaqı tərəfindən “Qızıl qələm” media mükafatı laureatı olmuşdur.
1. Xatirə Fərəcli, bir az sizi tanıyaq? Xatirə İlğım idi, ötüb keçdi dalğa-dalğa, təpə-təpə, rəngli-rəngli …Xatirə… nəğmə idi həzin, kövrək oxunmadı, naxış idi bər-bəzəkli toxunmadı, göydən gələn arzu idi çatan olmadı …Xatirə… ümid idi təzə dünya doğuldu, beşiyində boğuldu, ağlı başına bəla, bir az havalı, dəli… şəkli, izi düşüb qaldı ürəkdə …Xatirə… ürək idi döyünmədi, elə gəldi, elə getdi
bu dünyaya endirmədi, enmədi …Xatirə… 2. Yaradıcılığınızın ilk nümunələri nələrdir? Mən ilk şerimi həyətimizdəki akasiya ağacına yazmışam. O şeiri çapa verməmişəm, amma durur şeirlərimin içində, İndi də o şeiri heç yerinə toxunmadan oxucuya təqdim edə bilərəm. Ümumiyyətlə, mənim işimlə bağlı yeni yazarlarlar mənə müraciət edir. Şeirlərinə baxıram, poeziyanın sirlərinə yiyələnməmiş, öz üzərində işləmədən, şair kimi yetişmək də demirəm, şeirin məsuliyyətini dərk etmədən çap olunmaq, tanınmaq istəyirlər. Mən poeziyaya o qədər məsuliyyətlə yanaşmışam ki, ilk dəfə çox sonralar çapa təqdim etmişəm şerimi , halbuki ilk çap olunana qədər mənim bir kitablıq şerim var idi. 3. Həmin şeirlər əzbərinizdə qalıb, şair kimi sizi qane edir həmin o iki şeir? İlk dəfə “Bu nədi” və “ Təbiətin qoynunda” şerləri ilə Sumqayıt qəzetində çap olunmuşam. İndi də o şeirlərimi alın açıqlıı ilə oxuyuram lazım gələndə. Çox zaman şairlər ilk kitabından, ilk çap olunan şeirlərindən utanır. Peşəkarlaşandan sonra şair gözü ilə baxıb görür zəifliyinimi, qüsurunumu. Məndə bu olmayıb, çünki çapa tələcməmişəm, öz üzərimdə işləmişəm, yazdıqlarımdan əmin olandan sonra ortalığa çıxarmışam şeirlərimi. Şeir çar olunandan sonra oxucu ixtiyarına verilir şairin imzası olaraq və bu imzaya hörmət etmək mütləqdir. 4. Hansı nəşriyyatlarla işləmisiniz? Çap işi yazarların sevmədiyi bir işdir. Əsasən tərcümə işi ilə məşğul olanlar nəşriyyatlarla işləyir.Mən konkret hansısa nəşriyyatla işləmirəm. Ümumiyyətlə kitab çıxarmağa ərinirəm. Axrıncı kitabımın çapından sonra xeyli vaxt keçib, təzə kitabı demək olar ki, hazır etmişəm, çox az bir iş qalıb, ərinirəm məşğul olmağa və eləcə də gecikir. Təzə şeir yazmaq mənə daha asan gəlir nəinki kitab üçün şeirləri hazırlamaq))) Bir az da bu bayaq dediyim məsuliyyətdən, kitaba, şeirə, sənətə sayğıdan irəli gəlir. Kitabın sayının yox, içindəki şeirlərin keyfiyyəti məni maraqlandırır. Nəşriyyatlara gəlincə, yaxşı olar ki, nəşriyyatlar elə yazarların, əsasən də şairlər kitab sifarişini götürüb, maliyyəsini alıb çap etmək yox, Şeirlərinin keyfiyyətinə əmin olduqları şairlərin kitabın nəşr edib, satışını özləri təşkil etsələr çox yaxşı olar. Bu bizdə yox səviyyəsindədir.
5. Ədəbiyyat sizə nə verdi?
Daha çox mən ədəbiyyata nə verdim deyə düşünürəm hər zaman. Nə xoş o şairin halına ki, ədəbiyyata nəsə verə bilə.
6. Kimləri oxuyursunuz yazarlarımızdan, dünya ədəbiyyatını izləyirsinizmi? Əlinə qələm alan hər bir kəs mütləq ədəbi cərəyanları izləməli, ədəbi hadisələrdən xəbərdar olmalıdır. O cümlədən müasir yazarların da yazdıqlarına bələd olmaq vacib olmasa da hər halda pis olmaz. Həm vəzifəmlə əlaqədar olaraq, həm məclis idarə edirəm, həm təşkilatım sırf mədəniyyətin təbliği ilə bağlıdır ona görə, mən ədəbiyyatın içində olan adamam. Müasir yazarlarımızın əksəriyyətini şəxsən tanıyıram, yaradıcılıqlarına bələdəm. Tanımadığım bir yazarın da bircə bənd şerini deyin, onun necə yazdığı haqqında dəqiq fikir söyləyim, Mənim şeir zövqümü oxşamaq, təəccübləndirmək çox çətindir, şeir zövqüm çox yuxarıdır. Bəyəndiyim şeirlər də var, bəyənmədiyim də. Hər yaş dövrünün öz mütaliəsi var, onu da deyim ki, dəyərli kitabları oxuyandan sonra bəsit kitablar oxumaq olmur. Mən oxuduğum kitabların adlarını çəksəm siyahı çox uzun olar)) Evimdə özüm dizaynın verib düzəltdirdiyim böyük bir kitab şkafım var. Orda olan kitablar çox dəyərli kitablardır. 7. Bəs stolüstü kitabınız hansıdır masa arxasında oturanda hər dəfə o kitabdan bir kəlmə olsa da oxuyasınız. Stolüstü kitablar iki ehtiyacdan doğur. Bir karyera ilə, sənət ilə bağlı kitablar. Lazım olanda əlin altinda olsun, götürüb baxmaq üçün. Bir də darıxanda, boş vaxtın olanda götürüb oxuyacağın kitab. Darıxmaq .air üçünnəticəsi gözəl olan bir momentdir. Mən şeirlərimin çoxunu darıxanda yazmışam. Darıxanda gedəcək yerim- yarımçıq şeirlərim. Amma indi hal-hazırda stolumun üstündə Jan-Pol Sartrın “Varlıq və heçlik” əsəridir ki, təzə başlamışam oxumağa. 8. Son olaraq nələr demək istərdiniz oxucularımıza, hansı şeri paylaşardınız bizimlə? Bu zamanlar Zəfərimizin sevincini yaşayırıq. Bu günləri bir gün yaşayacağımıza ümidimiz tam itməsə də, çox da deyildi. İndi o müqəddəs, tarixə qızıl hərflərlə yazılan günləri yaşayırıq. Bu sevinc, bu qürur heç zaman xalqımızdan əskik olmasın. Şairlərimiz bir daha Qarabağ nisgilli şeirlər yazmasın. Uğurlarımız daimi və davamlı olsun! Şairin əzəl sözü də, axır sözü də şeirdir. Mən də şeirlə başladım elə şeirlə də bitirim. II Qarabağ savaşının başlamasından 3 gün sonra(30 sentyabrda) yazdığım şeiri sizinlə paylaşıram. Daha qürur zamanı Daha qürur zamanı, sevinc maqamı gəldi. Aldığımız yaranın sağalmaq anı gəldi. Otuz il idi məğlub ölkə vətəndaşıydım, Öldürməyib inamı mən bu günə daşıdım. Belə böyük həsrətin qəhəri də böyükdür, Belə məğlubiyyətin zəfəri də böyükdür!
Şair-publisist Şahnaz ŞAHİN (Şahnaz Feyzulla qızı Babayeva) çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının istedadlı nümayəndələrindən biridir. Azərbaycan Yazıçılar, Azərbaycan Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, Prezident mükafatçısı və Beynəlxalq Rəsul Rza mükafatı laureatıdır. 1996-cı ildən Azərbaycan mətbuatında şeirləri, poemaları, hekayə və esseləri ilə çıxış edir.
“Ürəyimə düşən işıq” (2005), “Bu şəkil mənə bənzəmir” (2010), “Mübariz” (2011), “Seyid Umu xanım və beş kimsənə ocağı” (2011), “O sözəcən…” (2017), “Xocalının sərvəri” (2020) kitablarının müəllifidir.
“Azərbaycan Əsgəri” adlı bu xüsusi buraxılışımızda tanış olduğunuz esselərin daxil edildiyi “SABİRABAD ŞƏHİDLƏRİ” müəllifin sayca yeddinci kitabı olacaqdır. Kitab hal-hazırda nəşrə hazırlanır. Tezliklə işıq üzü görəcək. Kitaba İkinci Qarabağ-Vətən müharibəsində şəhidlik məqamına yüksələn qəhrəman oğullardan bəhs edən esselər daxil edilmişdir.
Şahnaz xanıma yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzu edirik! Uğurlarınız bol olsun, Şahnaz xanım!!!
