VAQİF MUSTAFAZADƏ (Vaqif Mustafazadənin 85-illiyinə) Dağların harayı, qayada naxış, Sonsuz kəhkəşanda sədadı Vaqif. Qədim dünyamıza yeni bir baxış, Hər yeni kəlmədə nidadı Vaqif.
Yuvası Xəzərin lap qucağında, Qonşu doğulubdu Qız qalasına. Hənirti hələ də var ocağında, İz açıb yeganə qız balasına.
Əzizə varisdir, tanıyır cahan, Vaqifi yaşadır yadigarı Han. Ocağı ziyadar olubdu, Vaqif! Müəllif: Zaur Ustac Elan: “Yazarlar” jurnalının Mart – 2025 (51)-ci sayı Vaqif Mustafazadənin 85 illiyinə həsr olunacaq. Növündən, janrından, tipindən asılı olmayaraq fevral ayının 20-sinə qədər mövzuya uyğun yazıları zauryazar@mail.ru ünvanına göndərə bilərsiniz. Əlavə heç nə tələb olunmur.
Mirzə Fətəli Axundzadə deyirdi ki, əgər insanları əsərlə qandırmaq, ağıllandırmaq, cahillikdən qurtarmaq mümkün olsaydı, onda İran xalqı Sədi Şirazinin əsərlərindən sonra dünyanın ən sivil xalqlarından biri olmalı idi.
Bir xalqı həqiqətən irəli aparmaq üçün daha çox şey lazımdır: bu, təhsil, düşüncə azadlığı, bərabər hüquqlar və ədalətli qanunlar kimi sistemli dəyişikliklərdir.Cəmiyyətin bütövlükdə dəyişməsi üçün sistemli yanaşma, hüquqi əsaslar və maarifçilik işləri labüddür. Axundzadənin bu sözlərində bir həqiqət yatır – ədəbiyyat insanları düşünməyə vadar edir, onlara istiqamət göstərir. Amma o istiqamətdə irəliləmək üçün zəmin, dəstək, hüquqi islahatlar və maarifçilik lazımdır. Biz keçmişlə fəxr edə bilərik, amma cəmiyyətin real dəyişimi üçün fərdlər və qurumlar hərəkət etməlidir. Ədəbiyyat cəmiyyətin aynasıdırsa, qanun və maarifçilik onun təməlləridir. Hər biri olmadan inkişaf natamam qalır
Axundzadə inanırdı ki, xalqı maarifləndirmək, cahillikdən qurtarmaq və onları irəli aparmaq üçün yalnız gözəl əsərlər yazmaq kifayət deyil. Əgər bu mümkün olsaydı, o zaman min illər boyunca böyük şairlər və filosoflar yetişdirən İran xalqı artıq dünyanın ən qabaqcıl, ən sivil xalqlarından biri olardı. Bu sözlər, əslində, təkcə onun dövrünə deyil, bugünkü reallığa da toxunur. O deyirdi ki, sadəcə nəcib ideyaları eşitmək və ya oxumaq insanları dəyişdirmir. İnsanları dəyişdirən, onların həyatını yaxşılaşdıran, düşüncələrini və davranışlarını formalaşdıran şey maarifləndirmədir, təhsildir və cəmiyyətin bütün təbəqələrindəki sistemli dəyişikliklərdir. Bu fikir, əslində, onun dövrünün və bugünkü reallıqların dərindən bir analizi kimi görünür. Axundzadə burada həm xalqın maarifləndirilməsinin daha kompleks bir proses olduğunu, həm də təkcə mədəni irslə kifayətlənməyin mümkünsüzlüyünü vurğulayır. Axundzadə deyirdi ki, əsl inkişaf üçün təhsil, sosial islahatlar, insan hüquqlarının qorunması və cəmiyyətin hər sahəsində yeniliklər lazımdır. Bu, onun maarifçi və reformist ruhunun təzahürüdür. Axundzadənin bu sözləri həm də bir çağırışdır: əsl dəyişiklik yalnız insanların dünyagörüşünü dəyişəndə, onları düşünməyə və öyrənməyə sövq edəndə baş verir. O, cəmiyyətin irəli getməsi üçün sadəcə keçmişlə qürur duymaqdan çox, gələcəyə yönəlmiş hərəkət tələb olunduğunu vurğulayır. Bu, onun maarifçilik missiyasının əsasında duran ən böyük fikirlərdən biridir. Axundzadə bizlərə bir qədər ağrılı həqiqəti göstərir: bəzən böyük əsərlər oxumaq, hətta böyük dəyərlərdən xəbərdar olmaq belə insanlarda real dəyişiklik yaratmır. Həqiqi dəyişiklik üçün həm fərdi, həm də sistemli şəkildə fəaliyyət lazımdır. Onun bu sözləri insanı həm düşünməyə, həm də öz üzərinə məsuliyyət götürməyə çağırır.
Ad günü – hər il təkrarlanan və mənim üçün özümü daha dərindən anlamağa və keçirdiyim illəri dəyərləndirməyə vaxt ayırdığım bir gündür. Bu, yalnız bir tarixi qeyd etməkdən daha çoxdur; varlığımı və həyatımı daha dərindən dərk etməli olduğum bir andır. Hər ad günüm, nə qazandığımı və nə itirdiyimi dərk edərək cavablar tapmağa çalışıram. Ad günümə gəldikdə qəribə bir hiss meydana gəlir ki, bunu sözlə ifadə etmək çox çətindir. “Ad günümdə ölmək istəyirəm” – deyə düşünürəm. Əslində bu, pis bir hissiyat deyil, ruh halımın bir əksidir. Bu, həyatımın mənasını daha dərindən qiymətləndirmək və keçən zamanın dəyərini anlamağa çalışdığımı göstərir.
Bu vəziyyət həyatımı tərk etmək və ya özümə uzaqlaşmaq deyil. Əksinə, hər il keçən zamanı qiymətləndirərək, hər anı daha mənalı şəkildə yaşamağa çalışmaqdır. İnsan yaşı artdıqca özünü daha yaxşı anlamaya, keçmiş illəri dəyərləndirməyə və həyatın mənasını daha dərin başa düşməyə çalışır. Ad günü yalnız keçən illəri xatırlamaq deyil, həmçinin gələcəyə olan ümidlər və arzuların yeni bir mərhələsinə addım atmaq üçün bir fürsətdir. Hər ad günüm həyatımı necə keçirdiyimi, doğru və ya yanlış istifadə edib etmədiyimi düşünərək özümdə dərin bir təhlil edirəm. Bu prosesdə özümü ciddi şəkildə qiymətləndirir və gördüyüm işləri dəyərləndirirəm. Hər ad günüm mənə daha dərin başa düşməyə, həyatımı daha mənalı etməyə imkan verir. Ad günüm zamanı keçmiş dövrü və gələcəyə olan arzularımı təhlil edirəm. Bu gün – həyatımı bir daha hiss etmək, yeni yaşımı qəbul etmək və ona daha güclü bir şəkildə yaxınlaşmaq günüdür. Sonuçda, hər ad günü bizə özümüzdən razı olmaq, şükür etmək və yaşadığımız həyatı daha dərinləşdirmək üçün bir fürsət təqdim edir.
24.01.2025
Cahangir NAMAZOV “YAZARLAR” jurnalının redaksiya heyətinin üzvü, Özbəkistan üzrə təmsilçisi.
Nikolay Vasilyeviç Qoqolun “Müfəttiş” (orijinal adı: “Ревизор”) pyesi, dünya ədəbiyyatında tənqidi realizmin ən parlaq nümunələrindən biridir. 1836-cı ildə yazılan bu əsər, insan cəmiyyətində mövcud olan rüşvətxorluq, saxtakarlıq və bürokratiya kimi problemləri satirik üslubda təqdim edir. Hüququn əksikliyi, korrupsiya və hakimiyyətin məsuliyyətsizliyi pyesin əsas dayaq nöqtələrindən biridir. Lakin Qoqolun bu problemləri təsvir etmək tərzi insana həm güldürür, həm də düşündürür. Pyes,üslub baxımından satirik komediya janrında olsa da, özündə əhəmiyyətli fəlsəfi dərinlik daşıyır. Əsər, insan təbiətinin, cəmiyyətin strukturlarının və mənəviyyatın universal problemlərini araşdırır. Qoqolun yumor vasitəsilə toxunduğu mövzular əslində insanlığın mənəvi-etik suallarına cavab axtarır. Onun “Müfəttiş” pyesi, təkcə gülüş doğuran bir əsər deyil, həm də insanı düşünməyə vadar edən bir şah əsərdir. İlk baxışdan adi bir komediya kimi görünsə də, onun dərinliyində çox ciddi və əbədi problemlər gizlənir: rüşvət, ikiüzlülük, saxtakarlıq, qorxu və cəmiyyətdəki əxlaqi tənəzzül. Bu pyesi oxuyarkən və ya səhnədə izləyərkən insan həm gülür, həm də gülüşün arxasında gizlənən acı həqiqətlərlə üz-üzə qalır.
Əsərin başlanğıcından etibarən hüququn formal mövcud olduğu bir cəmiyyət təsvir olunur, amma həmin hüququn real həyatda heç bir dəyəri yoxdur. Şəhər rəsmiləri – vali, məhkəmə hakimi, xəstəxana müdirləri və digərləri qanunları yalnız öz maraqlarını qorumaq üçün vasitə kimi istifadə edirlər. Onlar hüququn ədaləti təmin etməli olduğunu çoxdan unudublar. Əksinə, hüquq onlara görə, rüşvət, yalan və saxtakarlıqla dolu bir sistemin oyuncağıdır. Vali, şəhər rəhbəri olaraq qanunun tətbiqinə cavabdehdir, amma əslində bu qanun onun şəxsi maraqlarına xidmət edir. Xəstəxanadakı dəhşətli vəziyyəti ört-basdır etmək üçün “xəstələrin yatmağa məcbur olduğunu” söyləyən vali, hüququn və dövlət vəzifəsinin nə qədər gülünc hala gətirildiyini göstərir. Bu, açıq bir şəkildə hüququn yalnız kağız üzərində qaldığını, əməldə isə tamamilə fərqli bir mənzərə yaratdığını vurğulayır. Bəs Xlestakovun timsalında hüquq necə təsvir olunur? O, hüquqi sistemin və cəmiyyətin naqisliklərindən faydalanan bir dələduzdur. Maraqlıdır ki, Xlestakov heç bir qanun pozuntusuna görə cəzalandırılmır. Əksinə, hüququ “idarə edənlər” öz qorxaqlığı və yaltaqlığı ilə onun yalanlarına inanaraq özlərini daha da gülünc vəziyyətə salırlar. Qoqol burada hüququn yalnız güclülərin və ya manipulyatorların əlində bir vasitə olduğunu ironiya ilə göstərir. Əsərin sonunda isə hüququn komik trayektoriyası tamamlanır. Müfəttişin əslində şəhərə hələ gəlmədiyini öyrənən rəsmilər üçün artıq gecdir. Hüququn təməl prinsipləri – ədalət, şəffaflıq və vicdan – onlara yad olduğu üçün, öz riyakarlıqları ilə hüquq sisteminin bir parodiyasını yaradıblar. Və əsl müfəttiş gələndə, biz artıq bilirik ki, bu adamlar hüquq qarşısında deyil, yalnız öz qorxularının və günahlarının əsiridirlər. Qoqol göstərir ki, əgər insanlar əxlaqi prinsiplərdən uzaqdırsa, hüquq sistemi nə qədər mükəmməl olsa da, çürüyəcək.
Qoqol burada təkcə Rusiyanın XIX əsrdəki cəmiyyətini deyil, ümumilikdə insanlığın zəif cəhətlərini hədəf alır. Əsərdə hər bir personaj özünəməxsus naqisliklərin daşıyıcısıdır: vali rüşvətxor, məmurlar məsuliyyətsiz, adi bir dələduz olan Xlestakov isə bu xaosdan istifadə edən kimsəsiz bir dələduzdur. Maraqlısı odur ki, Xlestakov heç bir xüsusi plan qurmasa belə, hamı onun qarşısında özünü məhv edir. Bəs niyə? Çünki onların qorxusu, yalanları və günahları özlərini həqiqətdən uzaqlaşdırıb. Müfəttiş gəlməsə belə, bu insanlar artıq öz riyakarlıqları ilə özlərini məhv etməyə məhkumdurlar.Əsərdə adi bir şəhər məmurlarının absurd qorxusu, mənəvi iflası və riyakarlığı elə bir ustalıqla təsvir edilir ki, istər-istəməz özümüzü onların yerinə qoyuruq. Vali – böyük bir “mükəmməl rüşvət mexanizmi”nin başında duran adamdır, amma birdən xəbər alır ki, müfəttiş gəlir. Elə buradan başlasaq, maraqlıdır: müfəttiş gəlir deyə niyə qorxursan, ey vali? Niyə günahını bilən hər kəs həyəcanlanır? Çünki hər kəs çirkli işlərinin ifşa olunmasından qorxur. Bu qorxudan doğan vəziyyətlər isə insanı həm güldürür, həm də düşündürür. Sonra ortaya Xlestakov – tam təsadüfi, adi bir dələduz çıxır. Amma o qədər “inandırıcı” deyil ki, hamı onu müfəttiş hesab edir. Axı, biz belə vəziyyətləri reallıqda da görmürükmü? Biz də bəzən yalançıya inanmağa, həqiqəti görməməyə meyilli deyilikmi? Pyes göstərir ki, özünü aldatmaq bəzən həqiqəti qəbul etməkdən daha rahatdır. Gülüş də buradan gəlir – insanın öz absurdluğunu görə bilməməsi. Satira burada ən böyük silahdır. Qoqol açıqca deyir: “Hamımız Xlestakov kimi yalan deyə bilərik, amma məsələ ondadır ki, cəmiyyət yalanı sevəndə, yalan daha güclü olur.” Şəhər məmurlarının yaltaqlığı, qorxuları, rüşvətlə dolu həyatları o qədər ironik şəkildə təsvir edilir ki, özümüz də bu güzgüdə tanış üzlər görə bilərik. Rüşvət alan yalnız vali deyil, yalan danışan yalnız Xlestakov deyil – əslində bu, hər bir dövrün insanı, hər bir cəmiyyətin problemidir. Qoqolun təsvir etdiyi dünyada hüquq kağız üzərindəki qanunlardan ibarətdir, amma bu qanunların arxasında dayanacaq vicdanlı və əxlaqlı insanlar olmadıqda, hüquq sistemi öz mahiyyətini itirir. Əslində, hüquq sisteminin gülünc hala düşməsi, Qoqolun satirik güzgüsü vasitəsilə oxucunun diqqətinə çatdırılır. Oxuyarkən özümüzdən soruşuruq: “Hüquq idealına çatmaq mümkündürmü, yoxsa bu yalnız utopik bir düşüncədir?”
Qoqolun pyesində hüquq vicdandan tamamilə ayrılmış vəziyyətdədir. Şəhər rəsmiləri yalnız özlərini xilas etmək üçün hərəkət edir və hüququn ədalət prinsipləri onları maraqlandırmır. Əsərdə hüquq yalnız qorxu, yalan və manipulyasiya vasitəsidir. Müasir dünyada hüquq və vicdan bir çox cəmiyyətlərdə hələ də ayrıdır. Hüquq sisteminin effektiv işləməsi yalnız qanunlarla deyil, həm də onu tətbiq edən insanların vicdanı və əxlaqi dəyərləri ilə bağlıdır. Əgər hüquq vicdansız şəxslərin əlindədirsə, o zaman Qoqolun təsvir etdiyi mənzərə müasir dövrdə də reallığa çevrilir.Xlestakov, pyesdə yalançı müfəttiş kimi təqdim olunaraq, cəmiyyətin qüsurlarından istifadə edir və özünü sərbəst şəkildə ifadə edir. Onun davranışları əxlaqsız və riyakar olsa da, bu, cəmiyyətin içindəki böyük problemləri üzə çıxarmaq üçün bir vasitədir. Xlestakovun azadlığı əslində cəmiyyətdəki qanunsuzluğun nə qədər dərin olduğunu göstərir – insanlar onun saxta şəxsiyyətini sual etmədən qəbul edir və özlərini ona qarşı aciz hiss edirlər. Pyesin əsas fəlsəfi dərinliyi insan xislətinin naqisliklərini ifşa etməsindədir. Valinin və digər şəhər rəsmilərinin qorxu ilə dolu davranışları onların vicdanlarının təmiz olmamasını göstərir. İnsanlar rüşvət və saxtakarlıqla məşğul olduqları üçün özlərinə belə güvənmir, əxlaqi zəifliklərinin qurbanına çevrilirlər. Qoqol göstərir ki, insanın mənəvi zəifliyi onu daha da riyakarlığa, qorxaqlığa və özünə qarşı əminliksizliyə aparır. Qorxu və azadlıq mövzusu fəlsəfi cəhətdən diqqətəlayiqdir. Şəhər rəsmiləri “müfəttiş”dən qorxaraq öz hərəkətlərini gizlətməyə çalışırlar, lakin bu qorxu onların daxili mənəvi köləlik vəziyyətində olduğunu göstərir. Qoqolun fikrincə, mənəvi azadlıq yalnız insanın vicdanının təmiz olması ilə mümkündür. Həqiqətdən qaçmaq isə insanı yalnız daha dərin mənəvi köləliyə aparır. Xlestakovun müfəttiş kimi qəbul edilməsi əsərdə gerçəklik və illüziya arasındakı fərqi araşdırır. İnsanlar reallığı dərk etmək yerinə öz illüziyalarına inanırlar. Valinin və şəhər rəsmilərinin Xlestakovu müfəttiş kimi qəbul etməsi, onların həqiqəti anlamaq iqtidarında olmadığını göstərir. Bu, insanın öz gözləntiləri və illüziyaları ilə gerçəkliyi necə təhrif edə biləcəyini göstərən fəlsəfi bir mövzudur.
“Müfəttiş” pyesi həm də gülüşün gücünü göstərir. Qoqol bizə sübut edir ki, ən ciddi problemlər belə yumor vasitəsilə daha təsirli şəkildə ifadə oluna bilər. İnsanları düşünməyə məcbur etmək üçün onları güldürmək bəlkə də ən təsirli yoldur. Çünki gülüşün ardınca gələn düşüncə daha dərindir və insanın vicdanına toxunur. Oxuyarkən sanki Qoqol bir kənara çəkilib, əlinə güzgü alaraq hər birimizi bir-bir göstərir: “Baxın, budur siz, budur biz. Gülürsünüz, amma fərqindəsiniz ki, gülüşlərinizin arxasında siz də varsınız?” “Müfəttiş” nədir? Sadəcə bir oyun, bir tamaşa deyil. Bu, cəmiyyətin komediyasıdır. Gülürsən, amma axırda bir sual səni tərk etmir: “Mən də bu absurd teatrın aktyoruyam?” Yəni, Qoqol bizim həyatımızı gözümüzün önünə sərir, amma heç bir çıxış yolu təklif etmir. O, sadəcə deyir: “Özünüz baxın, qərarınızı özünüz verin.” “Müfəttiş” pyesinin fəlsəfi dərinliyi, insanın öz mənəvi məsuliyyətini anlaması və həqiqət qarşısında dürüst olması ilə bağlıdır. Qoqol, güzgü tutaraq insanları özlərini və cəmiyyətlərini dərk etməyə çağırır. Onun mesajı sadədir: insanın və cəmiyyətin inkişafı yalnız həqiqət, dürüstlük və mənəvi təmizliklə mümkündür. Pyes bu mənada yalnız gülüş doğuran bir komediya deyil, həm də insanın varoluşuna dair ciddi fəlsəfi bir araşdırmadır.
Bu əsər eyni zamanda güzgü kimi də işləyir – biz əsərin personajlarında yalnız Qoqolun dövrünün insanlarını deyil, özümüzü də görürük. Cəmiyyətin səhvlərini tənqid etmək asandır, amma bu əsər göstərir ki, bəzən bu səhvlərin səbəbkarı biz özümüz ola bilərik. Axı biz də bəzən həqiqəti görməkdən çəkinir, daha asan olanı seçir və vicdanımızın səsini susdururuq. Və bu qərar? Əgər biz də Xlestakovlara inanmağa, həqiqətdən qorxmağa davam etsək, bəlkə növbəti dəfə müfəttiş heç gəlməyəcək – çünki artıq hər şey çürüyüb bitəcək. Bu da Qoqolun güldürə-güldürə düşündürən mesajıdır. Bir az acı, bir az şirin, amma həmişə səmimi.
Aşıq Mikayıl Azaflı – 100 Qoca Azaflıyam, dilim var, lalam
Bilirik ki, Aşıq sənəti son illər xalq kütlələrinin daha böyük ehtiramına layiqdir. El məclislərinin bəzəyi olan aşıqlarımız da milli mədəniyyətimizin və incəsənətimizin vacib resurslarıdır. Biz onları şifahi xalq yaradıcılığının ən qiymətli xəzinələri hesab edirik… Bizim hər birimizin Aşıq sənətinə böyük məhəbbəti var. Saz ifalarına, melodiyalı aşıq mahnılarına, məlahətli səsi olan aşıqlara qulaq asanda könlümüz durulur… Həmin an xalq mədəni ruhu əhəmiyyətli proses kimi gözlərimizin önündə min şaxə qurur, içimizdə yeni əhval yaranır… Sevindrici haldır ki, Aşıq sənəti UNESCO-nun maddi-mədəni irs siyahısına salınıb, bununla da beynəlxalq aləmdə Azərbaycan mədəniyyəti tanınır, həmçinin, aşıqlarımıza böyük rəğbət artır… Bildiyimiz kimi, Azərbaycan Aşıq sənətinin sütunları çoxdur. Onlardan biri də Aşıq Mikayıl Azaflıdır. Ləngərli səsi və ifası ilə daim könüllərdə yaşayacaq Aşıq Mikayıl Azaflı aşıq sənətinin ən mükəmməl qoruyucularından, çoxəsrlik keçmişə malik aşıq sənətinin ən sadiq aşıqlarından biri olub. O, Aşıq sənətinin ənənələrinə ömrünün sonuna kimi şərəflə qulluq edib, bu sənəti tamlığı ilə yeni nəsillərə ötürüb. Məhz 15 yanvar 2025-ci ildə Azərbaycan Aşıqlar Birliyi və Tovuz rayon Xeyriyyə Cəmiyyətinin təşəbbüsü ilə Rəşid Behbudov adına mahnı teatrında Əməkdar mədəniyyət işçisi, şair-aşıq Mikayıl Azaflının 100 illiyi ilə əlaqədar keçirilmiş ədəbi-musiqili gecə də Aşıq Mikayıl Azaflı sənətinə verilən böyük dəyər, ümumxalq sevgisi idi. Gecəni Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, Əməkdar elm xadimi, professor Məhərrəm Qasımlı açdı. O, giriş sözü ilə Mikayıl Azaflının həyat və yaradıcılığı barədə geniş məlumat verdi. Məhərrəm müəllim bildirdi ki, Mikayıl Cabbar oğlu Zeynalov (1924- 1990 ) Tovuz rayonunun Azaflı kəndində anadan olub. O, lap gənc yaşlarından “Çoşğun” təxəllüsü ilə şeirlər yazıb. Aradan bir müddət keçəndən sonra o, şeirlərini “Əzablı” təxəllüsü ilə nəşr etdirib. Ən sonda doğulub, boya-başa çatdığı kəndin adına şərəf hissi olsun deyə şeirlərini “Azaflı” təxəllüsü ilə elə-obaya çatdırıb. Məhərrəm müəllim daha sonra bildirdi ki, Qurbanidən, Abbas Tufarqanlıdan, Sarı Aşıqdan, Hüseyn Şəmkirlidən, Aşıq Ələsgərdən, Molla Cumadan, Mirzə Bilaldan üzü bəri və son olaraq da XX əsrin görkəmli aşıqlarından Hüseyn Cavan, Hüseyn Saraçlı, Şakir Hacıyev, Pənah Pənahov Imran Həsənov, Əkbər Cəfərov kimi görkəmli aşıqlar arasında klassik aşıq ənənələrini layiqincə davam etdirmiş sənətkarlardan biri də bu gün 100 illik yubileyinə yığışdığımız Mikayıl Azaflı olub. Məhərrəm müəllim vurğuladı ki, bu gün biz bura saz-söz məclisinə yığışmışıq. Ona görə sözü aşıqlarımıza vermək daha məqsədəuyğundur. Beləliklə, Məhərrəm müəllim tədbirin musiqili açılışı üçün ilk sözü ustadın nəvələri Raman Azaflı və Məzahir Azaflıya verdi. Onlar alqış sədaları altında səhnəyə gəldilər, babalarının yazdığı “ Qoca qartal” “Azaflı dubeytisi” ilə gecənin açılışını etdilər. Bu çıxış iştirakçılarda xoş əhval yaratdı. Sonra söz ustadın sonuncu şəyirdi olan aşıq Nizami Cəlaloğluna verildi. Aşıq Nizami ustadının “Gözlərim” qoşmasını “Azaflı gözəlləməsi” havası üstündə ifa etdi. İfası zamanı da ləngərli səsi ilə ustadına olan sevgisini göstərdi. Daha sonra söz Azaflı irsinin dərin bilicisi professor Qəzənfər Paşayevə verildi. O, aşıq-şairin 1961-1964-cü illərdə yazdığı “Zindan” şeirindən danışdı. Bildirdi ki, zindanda olmasına baxmayaraq, yazdığı divanilər, gəraylılar, qoşmalar Türkiyədə, İraqda, Gürcüstanda, İranda aşıqların dilindən düşmürdü… Məsələn, onun bu qoşması indi də el dilində əzbərdir:
Qoca Azaflıyam, dilim var, lalam, Təbrizdə qardaşım, Sibirdə balam. Elə dərd varmı ki, çəkməmiş olam, Onlar ağardıbdı başımı mənim…
və başqa bir qoşmasında yazır
Azaflıyam , ağ saçlarım bir yana, Gənclik getdi, könül oldu virana. Deyəcəklər, dözəmmədi zindana, Ağarmayın , ay saçlarım, amandı
Qəzənfər müəllim bildirdi ki, Aşıq Mikayıl Azaflıya nə qədər təzyiq, işgəncələr edilsə də, o, yolundan və dediyindən dönməyib. Ona görə ki, bu böyük sənətkar azadlıq, ədalət aşiqi idi. O, telli sazını sinəsinə basıb heç kəsin deyə bilmədiyini el şənliklərində mərd-mərdanə dilə gətirirdi:
Mən dustağa bir xəbər ver, Açılıbmı yaz, ay bülbül ? Dərdim çoxdu, sənə deyim, Qələm götür, yaz, ay bülbül.
və yaxud
İki qardaş bir zindanda, O da məhbus,mən də məhbus. Qollar bağlı, əl amanda, O da məhbus,mən də məhbus.
başqa bir qoşmasında ustadı Aşıq Yusifə yazır
Gözlərim yoldadır,qulağım səsdə, Usta, sənə sözüm var, gələrsənmi? Əsirəm,məhbusam polad qəfəsdə, Axır qanlı yaşım car,gələrsənmi ?
Bu kimi şeirləri o dövrdə demək, yazmaq əlbəttə böyük ürək və cəsarət tələb edirdi… Qəzənfər müəllim əlavə olaraq bildirdi ki, həbsxana həyatı ustada bir universitetdə qazanılacaq qədər təcrübə qazandırmışdı. Onun üzünə baxanda Dədə Qorqudun nur üzü gözlərimiz önündə canlanırdı. O, xalqın sevimlisinə çevrilmişdi. Xalq arasında “Qoca Qartal” kimi şöhrət qazanmışdı. Qəzənfər müəllimin çıxışından sonra söz yenə saza verildi. Bu dəfə səhnəyə Gülarə Azaflının yetirmələri olan “Çeşmə” folklor qrupu, Gülarə Azaflı, Məhsəti Cabbarova və nəticəsi balaca Mikayıl “Nə yaxşı olar” bəstəsi ilə gəldilər və ürəkdən çıxış etdilər. Aşıq Əli Zeynalabdinov və aşıq Nəcəf “Azaflı” gəraylısını ifa etdilər. Sonra söz ustad aşıqlar Şaiq İncəliyə və Aşıq Avdıya verildi. Onlar da ustada olan sevgilərini məlahətli ifaları ilə təsdiq etdilər. Daha sonra Şirvan Aşıq Məktəbinin layiqli aşıqlarından olan Əhmədəlinin qızı Xalq artisti Nazpəri Dostəliyevaya verildi. Nazpəri xanım ustadın “Ağarmayın, ay saçlarım, amandı” qoşmasını “Naxçıvani” havası üstündə yüksək səviyyədə ifa etdi. Bu ifa səhnədə böyük coşqu, iştirakçılarda yüksək ovqat yaratdı. Daha sonra söz Vüqar Şəmkirliyə, Xəlil Qaraçöpə, Aşıq Asudə Şınıxlıya, aşıq Vüqar Şamilova və Eldar Ələkbərliyə verildi. Onların hər birinin çıxışı çox yüksək səviyyədə qarşılandı. Hər bir oxuyan aşığı yastı balabanın mahir ifaçıları Ələkbər Ələkbərov və Sərdar Məmmədov müşayiət edirdi . Tədbirin aparıcısı Məhərrəm müəllim bildirdi ki, Azaflı Mikayıl haqqında el şairləri, aşıqlar yüzlərcə şeirlər yazıblar. Onlardan biri də canlı ensklopediya olan Zərgər Abbasdır. Sözü də bu məqamda məhz ona verdi. Zərgər Abbas Mikayıl Azaflıya həsr etdiyi bir necə şeirini söylədi. Şair gurultulu alqışlarla yola salındı. Söz gənc aşıqlar Elməddin Məmmədliyə və Şəhriyar Qaraxanlıya verildi. Onlar da ustadın “Dünya” müxəmməsini baş müxəmməs havası üstündə ifa etdilər. Tədbirdə son çıxış olaraq Roman Azaflı səhnəyə çıxdı. O, babasının “Qoy ədalət zəfər çalsın ! ” Ozan marşı ” havası üstündə oxudu. Tədbirin təşkilində göstərdikləri əzmkarlığa görə Tovuz Xeyriyyə Cəmiyyətinin sədri Musa Süleymanov, Tovuz Xeyriyyə Cəmiyyətinin vitse-prezidenti Çingiz Abbasov, Tovuz Xeyriyyə Cəmiyyətinin sədr müavini Namazəli Məmmədovun təşəbbüsü ilə bir çox aşıq və şairlər “Azaflı” medalı ilə təltif olundular. Sonra söz Azaflı Mikayılın övladlarına verildi. Hakim Azaflı, Maral Azaflı, Gülarə Azaflı tədbiri belə yüksək səviyyədə təşkil etdikləri üçün Azərbaycan Aşıqlar Birliyinə və Tovuz rayon Xeyriyyə Cəmiyyətinin üzvlərinə və zəhməti keçən hər bir insana minnətdarlıqlarını bildirdilər.
Əlavə: Aşıq Mikayıl Azaflının xalq ruhu ilə həmahəng olan əsərləri Azərbaycanın mədəniyyət xəzinəsinə misilsiz töhfələr bəxş etmişdir. Onun təbiətə məhəbbəti, vətənpərvərlik hissləri, ana dilimizin saflığına münasibəti, dərin koloritli yaradıcılığı Azərbaycan Aşıq sənətinin parlaq səhifələrindəndir. Aşıq Mikayıl Azaflının zəngin poetik irsinin geniş tədqiqi, nəşri və təbliğinin mühüm mərhələsi mədəni-mənəvi dəyərlərimizə diqqətdir. Nə xoş ki, milli-mədəni varlığımızın tərkib hissəsinə çevrilmiş Aşıq Mikayıl Azaflı irsi silinməz tarixi yaddaş rəmzi kimi bu gün də yaşamaqdadır. Elə bu gün də Aşıq Mikayıl Azaflı yaradıcılığı Azərbaycanın mədəniyyət inciləri kimi diqqət çəkir və gələcəkdə də bu ədəbi irs lazımınca təbliğ ediləcək.
Hüseyn İsaoğlu, A Y B-nin və AJ B-nin üzvü, Yazıçı-publisist
Nigar Səttarzadənin “Axıdılmış qanın izi ilə” adlı kitab təqdimatında iştirak etdik. Maraqlı görüş oldu. Elə o gün də kitabı oxuyub bitirdim. 20 Yanvar hadisələrindən bəhs edən kitabda diqqətimi çəkən bəzi məqamları qeyd etmək istəyirəm. İlk cümlələr diqqətimi çəkdi, oxuya -oxuya baxdım ki, axıra gəlib çatmışam. Qəribə olan odur ki, mən sənədli, ya memorial bir əsər gözləyirdim. Nigar isə o müdhiş gecəni bədiiləşdirmişdi. “Anam və nənəm sanki məni qoruyan mələkdi” cümləsin oxuyanda müəllifin özünə “Mələk” təxəllüsü burdanmı gəlir yazdım. Ən qəribəsi bir an məndə elə təsəvvür yarandı ki, sanki ordakı Nazənin obrazı ilə Nigar arasında çox oxşarlıq var. Orda diqqətimi çəkən ikinci bir məqam atasının qəbri üstünə qoyulan qərənfil dəstəsin görəndə yazdığı cümlə ilə bağlı oldu. Əslində belə bir cümlə oxumuşdum. Kiminsə dərdini özününküləşdirmək. Burda isə tam fərqli bir fikir çıxır ortaya: Kimsə acımıza şərik olmuşdu. Bu cümlə yaxşı mənada yox, acını təsvir etmək üçün işlənir. Bu əsərə film çəkilsə çox gözəl olardı. Sonda çəkilən tabloda da təsvir çox gözəl olduğu üçün diqqətimi çəkdi. Hətta müəllifə rəsm kursuna getməyi də məsləhət gördüm. Axırıncı yox axarıncı olsun! Uğurların bol olsun, Nigar xanım.
Doktor Yaşar Sözen Uşaq Kitabxanasında yazıçılarımızla görüşüb
Pamukkale Universiteti Çağdaş Türk ləhcələri və ədəbiyyatı bölümünün müəllimi, ədəbiyyat dili uzmanı, uşaq ədəbiyyatı araşdırmaçısı doktor Yaşar Sözen F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanasında yazıçılarımızla görüşüb. Tədbirdə Azərbaycan uşaq yazarlarından Rafiq Yusifoğlu, Eyvaz Zeynalov, Sevinc Nuruqızı, Reyhan Yisifqızı, Solmaz Amanova, Aygün Bünyadzadə, Gülzar İbrahimova, Gülarə Munis, Zahirə Dadaşova, Nurlana İşıq, Mina Rəşid, Əfsanə Laçın və başqaları iştirak edib. Görüş zamanı Yaşar Sözenin müəllifi olduğu “Müstəqillik dövründə (1991-2024) Azərbaycan uşaq ədəbiyyatında hekayə” adlı tezisinin müzakirəsi aparılıb. Gənc alim tezis haqqında geniş danışıb, vurğulayıb ki, tezisin yazılmasında məqsəd Müstəqillik dövründə Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının inkişaf tarixini öyrənmək və onu Türkiyədə tanıtmaqdır. Yaşar Sözen təqdimat zamanı məlumat verib ki, tezisdə Azərbaycan uşaq ədəbiyyatını üç dönəmə – Maarifçilik, Sovet və Müstəqillik dönəmlərinə ayıraraq araşdırıb. Araşdırma zamanı 18 Azərbaycan uşaq yazarının 552 hekayəsinin xəritə-sxemi (təsviri) hazırlanıb, 10 yazarın isə hekayələri məzmununa görə təhlil edilib. Eyvaz Zeynalovun, Rafiq Yusifoğlunun, Sevinc Nuruqızının hekayələrinin geniş tədqiqatı aparılıb. Sonda araşdırmaçı alim Yaşar Sözen uşaq kitabxanasının direktoru Şəhla Qənbərovaya səmimi münasibətə görə təşəkkürünü bildirib. Alim qeyd edib ki, Azərbaycandakı bu uşaq kitabxanası bir akademiyadır. Türk dövlətləri arasında Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının çəkisi daha ağır və sanballıdır. Yaşar Sözen onu da bildirib ki, Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı ilə bağlı 4 ildə apardığı araşdırma ilə bağlı kitabın təqdimatı bu il ölkəmizdə Türk səfirliyində təşkil ediləcək. Həmçinin, uşaq ədəbiyyatımızla bağlı Türkiyədə simpozium keçiriləcək. Bundan başqa, hər il Türkiyədə Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı ilə bağlı antologiya çap ediləcək. Həm türk, həm də Azərbaycan dilində olan nəşrlər ayrı-ayrılıqda şeir, hekayə, nağıl, pyes və başqa janrları əhatə edəcək. Türk alim sonda uşaq yazarlarının suallarını cavablandırıb və onlarla xatirə şəkilləri çəkdirib.
6 Temmuz 2007’de Semerkant viyaletinin Comboy ilçesinin Naimantepa mahallesinde doğdu. Halima Hudoyberdiyeva Adındaki Yara- tıcılık Okulu’nun 11. sınıf öğrencisidir. Bilimsel makaleleri “Kalbin Şarkıları”, “Hayal Dalgaları” kitaplarında; Amerika, Fransa, Kanada, Rusya, Hindistan gibi ülkelerin dergilerinde ve konferans koleksiyonlarında yayımlanmış.
MUTLULUK VE SEVİNÇ ŞAİRİ
12 Aralık 1909. Kışın hükmü her yeri sarmıştı. Baksıların yurdu olan Cizzah’ta tertemiz bir melek gibi bir bebek dünyaya geldi. Kaşları ve gözleri ceylan gözleri gibi koyu renkliydi. Anne-baba mutluydu. Nihayet, çocuğa isim verme zamanı gelmişti. Tanrı’nın sevdiği, halka faydalı olacak bir evlat olsun diye bebeğe Hamid Alimcan adını verdiler. Hamid Alimcan… Kim bilebilirdi ki, bu yankılanan isim bir gün akademik, şair ve araştırmacı olacak… Günler günleri, aylar ayları kovaladı. Küçük Hamid en hareketli zamanında, yani dört yaşında babasını kaybetti. Artık genç Alimcan’ın terbiyesiyle annesi Komila ve dedesi Mulla Azim ilgileniyordu. Edebiyata olan ilgisi çocukluğunda kendini göstermeye başlamıştı. Bunun en büyük sebebi, dedesi ve annesiydi. Çünkü onlar küçük Hamid’e çeşitli masallar, destanlar anlatıyorlardı. Okul yıllarında çeşitli şiirler ve destanlar yazmaya başlaması onun yaratıcılığına atılan ilk “sağlam” adımlarıydı. Mutluluk ve sevinç şairi olan Hamid Alimcan sadece şiir yazmakla kalmıyor, gazete ve dergilerde gazeteci, editör olarak da görev yapıyordu. Ancak edebiyata olan sevgisi onu asla terk etmiyordu. Hamid Alimcan, M. Gorki ve V. V. Mayakovski’nin eserlerinden etkilenerek yaratıcılığını sürdürdü. Dedesi ve annesinden dinlediği destanlar, “Semurg'”, “Aygül ve Bahtiyar”, “Diyar”, “Baht” gibi büyük destanla- rın yaratılmasına vesile oldu. Vatan sevgisi ise “Muqanna”, “Cezâ” adlı dramalarında kendini buldu. Büyük şair, akademik ve Özbekistan Halk Şairi Zulfiya ile tanışır ve ona duyduğu aşkla şiirleri daha zarif hale gelmeye başlar. Nihayet, 23 Temmuz 1935’te hayatlarını bir ömür boyu sürecek bağlarla birleştirirler. Merhametli Allah onlara mutluluk ve sevgi meyvesi olarak iki çocuk (bir oğul ve bir kız) bahşeder. Mutlulukları adeta masallardaki gibi mükemmeldi. Fakat “Bir eksik dünya” dedikleri gibi, 3 Temmuz 1944’te Özbek halkı ünlü evladından, Zulfiya sevgili eşinden, çocukları ise şefkatli babalarından ayrılmak zorunda kalır. Sadık Zulfiya, hayatının sonuna kadar çocuklarına hem anne hem de baba oldu. Hamid Alimcan’ın her şiirinde sevgiliye duyduğu saygı ve sevgi yan- kıları hissedilirdi. Şairin “Erik Çiçeklendiğinde” şiirinde bahar, sevgilinin kavuşma hayaliyle iç içe geçmiştir. Ayrıca şairin vata- nına olan sadakati şu dizelerde açıkça görülmektedir: “İşte sana alem-alem çiçek, gül, Eteğine sığdığı kadar al. Bunda umud her şeyden de çok Ölene kadar bu ülkede kal.” Biliyoruz ki Hamid Alimcan hayatını “Kara bir günde doğdum, doğduğum anda boğuldum” sözleriyle tanımlamıştır. Ancak sevgiliyi (Zulfiya’yı) bulduktan sonra bu kara günler ona artık yabancı olmuş, “Her yüreğin bir baharı var” şiirinde bu ifadeye rastlanmaktadır. Hamid Alimcan’a “Mutluluk ve Sevinç Şairi” lakabı verilmiştir. Çünkü her bir şiirinde mutluluk ve sevinç hissedilmektedir. Hamid Alimcan’a bir başka lakap vermek gerekirse, bence “Hayat Mevsiminin Yazarı” denilebilir. Bu unvanın anlamı, onun her şiirinde sadece mutluluk ve saadet imgeleri değil, aynı zamanda hayatın acı gerçekleri de anlatılmaktadır. Bağımsızlık yıllarında, Hamid Alimcan ve Zulfiya’nın anısını ebedileştirmek amacıyla Cizzah vilayetinde Hamid Alimcan ve Zulfiya adında bir yaratıcılık okulu açıldı, ayrıca birçok sokak ve mahalleye de onların isimleri verilmeye başlandı. Bunun dışında, Taşkent şehrinde de onun heykeli dikildi. Hamid Alimcan’ın parlak yaratıcılığı ve tükenmez bilgi hazinesi biz evlatlar için en büyük mirastır. Onları korumak, Üçüncü Rönesans’ın temelleri olan gençlerin elindedir!
Tercüme: Cihangir NOMOZOV “YAZARLAR” jurnalının redaksiya heyətinin üzvü, Özbəkistan üzrə təmsilçisi.
