Səlim Babullaoğlunun “İyul” şeiri onun 13 şeirlik “İlk hərfi itmiş cümlə” kitabında xüsusi imtiyazlı, 7-ci yer tutur; bu anlamda simmetrikdir. Elə indi bir neçə vacib qeyd də eləmək lazımdır: əvvəla kitab həm də “poetik təqvim”dir, ikinci başlıqları miladi kalendardakı ayların adını daşıyan 12 şeirdən başqa hicri təqvimin xüsusi ayının – “11 ayın sultanı” Ramazanın adıyla da bir şeir var ki, həmin şeirin əsas adı, başılığı belədir: “Əvvəlinci ayın şeiri”. Nəzərə alsaq ki, hicri təqvimdəki hər bir ay bizim işlək, cari miladi kalendarda hər il 10 gün yer dəyişdirir, onda bu dediklərimiz, yalnız bir şeirindən bəhs edəcəyimiz kitabın orijinal strukturu ilə bağlı ilk və bəlkə də ən vacib qeyd olacaq.
Şeirin süjeti ilk oxuda çox adi görünür, sadədir: şair kafedə əyləşib və dostuna məktub yazır, bir az özündən, bir az onu və bizi əhatə edən məişətdən yazır, dostunun işləriylə, sağlamlığı, qayğılarıyla maraqlanır, hansısa tövsiyyələr verir, nəsihət edir. Amma 190 misralıq bu uzun şeirin son sətirləri qəfil üzə çıxarır ki, şair güzgü qarşısında əyləşib özünə məktub yazırmış:
“Mənsə həmin kafedə, Qarşıda kirli güzgü, Sənə yazırdım, dostum…”
Beləliklə biz dərin refleksiv mətnlə (qədim latınca “reflexio” – “geriyə, keçmişə ismarış”dir) üz-üzə qalırıq ki, burdakı refleksiya yalnız şüurun öz-özünə müraciəti, qayıdışı deyil, həm də şeirin oxucunu təkrar, ikinci, bu dəfə isə final puantı – tapmacanın mabədini ağlında tutaraq oxuya sövq etməsi(ndə)dir. Yaxşı şeir (“İyul” isə məhz belədir) həm də həmişə ötürülən informasiyanın vacibliyini nişan verən təkrarlar sistemi kimi təşkil olunan şeirdir. Struktur səviyyəsində ritmik payların təkrarı— ölçü, fonemin təkrarı — alliterasiya, misranın sonunda səsləşmənin təkrarı— qafiyə, qafiyə sxeminin təkrarı— bənd, “yad sözlər”— intertekstuallıq yaradır. Hər şeyi bir qədər sadələşdirsək belə demək olar ki, yaxşı mətn təkrar oxumaq istədiyin mətndir. “İyul” yeddiliklə yazılıb, Azərbaycan şeirinin ən nəğməli, xəlqi, “uşaq” ölçüsüylə. “Ölçüylə hüdudlanmış, ram edilmiş kədər barışqanlıq və təvazönün, hətta bəlkə də bütün şeir sənətinin cari təyini, adı deməkdir”. Oden haqqında Brodskinin bu sözlərini Səlim Babullaoğluya, xüsusən də “İyul” şeirinə aid eləmək olar.
Yeri gəlmişkən, “İyul”un strukturu, bəlkə bir az da arxitektonikası ilə bağlı daha bir neçə qeydi də yazının elə bu yerindəcə qeyd eləmək yerinə düşər. Artıq deyildiyi kimi bu uzun şeir “ənənəvi yeddilik”lə yazılıb; amma məsələ budur ki, Babullaoğlu həm də ənənəni pozub, adətən çarpaz və ya paralell qafiyə sxemi ilə yazılan yeddilik və 4 misralıq bəndlərə 5-ci misranı əlavə edib. Yox, bunun Azərbaycan şeirində, ədəbiyyat tarixində rast gəlinən “beşliklə” əlaqəsi yoxdur. Bu sonuncu, beşinci misra ilə 4 misranın (vərdiş edilmiş bəndin) arasında birsətirlik ara, interval var. Məhz o “təklənmiş” beşinci mirsa çox vaxt (demək olar həmişə) əvvəlki dörd misralıq bəndin əsas əqlinəticəsini ya ifadə edir; ya da əgər etmirsə, demək bir sətir əvvəl söylənmiş bəzən sual, bəzən qətiyyətli nida kimi əvvəlki mətləbləri mütləq hədsiz gücləndirir; yaxud ona xəfif ironiya dolu kədər gətirməklə hissi mənada bitkinləşdirir. Hərçənd maraqlıdır ki, “İyul” həmin o tək misralar da olmadan oxuna bilir, amma oxunarsa şeirin ovqatı, hissi çaları mütləq dəyişmiş olur. Sanki müəllif özü o tək misradadır, bütün şeirin canına hopmuş tənhalıq o tək misrada həm də vizual olaraq görünür. Elə bil, dünya o dörd misra, təklənmiş, tənha adam— müəllif isə o tək misradır, dünyadan bir sətirlik ara ilə uzaqda dayanıb. Məqamıdır deyim: Səlim Babullaoğlu əvvəlki poetik təcrübələrində bəzən 21-lik, 25-lik, 27-lik və daha artıq hecalarla qafiyəli şeirlər və verlibrlər yazıb (4 versiyada qələmə alınmış uzun “IX hissə”də olduğu kimi) ki, bu da Azərbaycan şeirində ona qədər rastlanmayan hadisədir. Elə həmin “IX hissə”də Səlim Babullaoğlu ənənəvi yeddilikdə yazılmış formalarla, konkret desək, onların ən bilinən növlərindən olan bayatıyla eksperiment edib, uzun misraların xeyli “yorucu” oxusundan sonra oxucu üçün balaca, fərqli nəfəslik açıb:
“Dağlarda duman var, Bir özgə güman var. Yun kimi didilər, Hələki aman var”.
Sanki bayatıdır, amma 7-lik yox, 6-lıqdır. Deyilənləri belə ümumiləşdirmək olar: Babullaoğlunun poetik kredosu həm də milli şeir vərdişlərini, klişe halını almış ölçü və sxemlərini inkarla yox, onlara əlavələr etməklə pərvəriş tapır ki, “İyul” da bütünlüklə belədir.
Və biz “İyul”u ikinci, bu dəfə isə ismarış kimi yox, özünəismarış, özünün özünə məktubu kimi oxuyuruq. “Polkovnikə heç kim yazmır”da (təkcə Markesin povesti yox, Səlim Babullaoğlunun şeir toplularından biri və o topludakı bir şeir də belə adlanır) o özü özünə yazır. Özün üçün gələcəyə məktub – psixoterapevrik metodlardan biridir. Amma şairçün gələcək – bu daim(i)dir, “çünki şeir heç vaxt köhnəlməyən xəbərdir” (deyəsən Ezra Paunddandır). Xəbərlə bağlı bu sitatın “İyul”un ilk bəndində bəraəti də var:
“Bu adi sətirləri Sənə həmin kafedən Qəzet üstdə yazıram…”
Bu sətrlər həm də eyham edir ki, qarşımızdakı palimpsestdir – qədimdə daha əvvəl bir dəfə eyni məqsədlə istifadə edilmiş perqamentdəki yazı, əlyazma məhz belə adlanırdı. Postmodern çağda isə palimpsest ümumiyyətlə mədəniyyətin sinoniminə çevrilib. “İyul”un birinci və sonuncu bəndləri, sətirləri məna qafiyələri təşkil edir: daha əvvəl ağ, təmiz kağız olmuş qəzet səhifəsi “kirli güzgü” ilə qafiyələnir. Özünəisamrış janrı avtoepitafiya (=özünə ağı) ilə qohumdur. “Avtoepitafiya daha çox səyyaha, yolçuya, yoldan ötənə müraciətdir ki, yaxınlıqdan ötənlərə xitablarla bəzənən məzar daşları hələ antik dövrdə dəbdəydi…” . “İyul” da belədir, həm müəllifin öz-özünə, həm də kitabı tən ortadan açan təsadüfi oxucuya müraciətdir. Refleksiflik/reflektivlik , keçmişə ismarış, güzgülülük “İyul”un bütün quruluşuna sirayət edib. İkinci bənddə oxuyuruq:
Beş milyonluq bir şəhər: Yəni çoxalmışıq biz. Sayımızla sərasər Artıbdı təkliyimiz.
“Güzgülər və cinsi əlaqə iyrəncdir, çünki adamları çoxaldır” deyə Borxes yazırdı. Oxuya davam edirik:
“Efirdə nə ikona, Nə Quran yazısı var. Reklam olunur kola, Mavilər, narıncılar,
Okey, mersi mikonəm…”
Televiziya, televizor peyda olandan sonra güzgünün daha bir görünən metaforası aşkarlandı. Fars dilindəki “mikonəm”, Quranın və kolanın xatırlanması, on-on beş ilə əvvəl yayılmış bir “memi” yada salır: İranda bir konspiraloji nəzəriyyə, fikir meydana atılmışdı ki, guya “geriyə, yəni güzgüvari oxunan “Coca cola” yazısı, “Məhəmməd yoxdur, Məkkə yoxdur” sözlərini əmələ gətirir.
Bir bənd sonra oxuyuruq:
“Otuz gümüşə satdı, Eh, Məsihi İuda”.
Bu sətirlər “İyul”un “güzgülüyü” anlamında “Varnava İncili”ni xatırladır. Bu apokrifə görə İsa çarmıxa çəkilməmiş, onun yerinə həbs zamanı özünün də xəbəri olmadan İsanın görkəmini almış , hətta onun səsiylə danışan İuda (İskariotlu Yahuda) edam edilmişdi ; İsanın özünü isə dörd mələk diri, sapsağlam üçüncü göyə (göyün üçüncü qatına) götürmüş, qaldırmışdılar (215 fəsil).
İki bənd sonra oxuyuruq:
“Dost dostun güzgüsüdür”.
Dərin inanca sahib şairin şəxsiyyəti, kimliyi bu sətirləri sufiyanə yozuma yol açır: Allah və ona iman edən – bir-birini əks edən güzgülərdir. Üstəgəl Rumi və Şəmsin də dostluğu yada düşür. Bu alluziya bir neçə bənd sonra rast gəlinən “aşıq” və “məşuq” sözləri ilə təsdiq olunur. Növbəti bənd xüsusən diqqət çəkir:
“Yazma, qonşu otaqda Həmkarların… hər nəysə… Təki onlar yarısın: Hətta yanlış xəbərlər
Ünvanına düz çatsın…”
Semiotik nöqteyi nəzərdən əlaqə kanalından keçərkən “səs-küy basqısı”na məruz qalmaqla təhrif olunan istənilən informasiyanı “göndərən” və “qəbul edən” vardır. Göndərilən sözlə qəbul edilən söz prinsipial olaraq bərabər deyillər. Amma yalan, yalnış informasiyaya tuşlanmış əyri güzgü metaforası parodoksal şəkildə bu yalanı həqiqətə çevirir.
Növbəti bənddə şair yazır:
“Yaz ki, qadının susur, Deməli sevir hələ. İkiməchullu düstur Pozulmayıb məhlədə,
yaz ki, səndə sevirsən”.
Qadın və kişi fiqurundan ibarət tənlik: x=y. Yenə də bərabərlik işarəsinin yaratdığı güzgü effekti. Başqa tərəfdən, gənc, yeniyetmə sevgililərin öz adlarının baş hərflərinin yazıqları, bərəbarəlik işarəsindən sonra ürək şəkli cızılan divar yazılarına az rast gəlməmişik… Allah və insan arasındakı sevginin güzgü əksi ər-arvad arasındakı sevgidir həm də.
Bir bənd sonra oxuyuruq:
“Söylə, yenə xəritədə Öz ölkəni görürsən”.
Çoğrafi xəritə – müəllifin çox sevdiyi vətəninin kiçildilmiş miqyasda əks olunan daha bir güzgüsüdür.
Çoxşəkilli güzgü simvolikası “İyul”da özünü bütünlüklə faş edir. Bu simvolu, bu rəmzi həm müsbət, həm də mənfi tərəfdən yozmaq olar. Məhz bu çoxşəkillilik, hətta bəzən təzadlılıq yaxşı şeiri yalnız biryozumlu olan pis şeirdən fərqləndirən cəhətdi və öz növbəsində şeiri poeziya məkanından alıb birgünlük qəzet yazısı (informasiyası) olmaqdan qoruyur da. Bəzən güzgü “İyul”da bəd, öz sonunu tanımayan məchul sonsuzluq kimi də çıxış edir. Ancaq Babullaoğlu inanclı adamdır, Başlanğıca və Sona inanır. Bu bəd sonda və sonsuzluqdan qaçışın yerüstü imkanlarından biri də imtinadır:
“Eləcə gözünü yum…”
Ya da:
“Suyu bağla və yetər…”
Sona doğru güzgülülk yeni yarımçalarlar qazanır. Bir ailənin üç nəsli— şairin atası, anası, özü və xanımı, oğlu və qızı birini əks edirlər. Güzgü arxasında saflıq boylanan açıq qapılara dönür:
“Yaz ki, hələ qapılar Açılır və örtülür. Qapıların dalında Totuq körpələr gülür,
Yatır yumaq qarılar…”
Bu uzun şeirin bütününə sakit bir alicənablıq, vasitəli nitqlə ifadə olunan ritorika xasdır: şair özü haqqında “mən”siz danışır, sayıqlıqla məsafə saxlayır, xoşagəlməzliklərdən “yazma ki” deyərək bəhs edir. “İyul”da sualla bitən bir neçə poetik fraza var ki, onlardanən vacibi budur:
“Bəlkə, qaçaq günahdan?”
Bu sual daha əvvəl rast gəlinən, yerüstü, məişət zəminində – borcların yazıldığı dəftəri nəzərdə tutaraq xatırlanan “qara dəftər”lə möhkəmlənir. Amma şairin böyüklüyü ondadır ki, o adi, yerüstü detallar və ifadələrlə daha böyük ideyalara, şəraitə işarə edir. Və belədə “qara dəftər” mələklərin sol çiyinlər üzərində qeydə aldığı günah siyahısına allüziya kimi görünür. Beləliklə, əsas sual səslənib, verilib. Amma ona cavab da verilib. Dostluq, Allaha, yaxınlara, vətənə və sözə sevgi şairin qəlbini kamillik dərəcəsində işıldadır, dünyanı eybsiz göstərən, görən ilahi güzgüyə çevirir. Bunun sonuncu əlaməti isə haqqında geniş bəhs etdiyim “İyul” şeirinin şairin 38 yaşında 38 (4+1 misralıq) bənddə yazmasıdır. Yəni, sonuncu güzgü: ya ömrün mətndə inikası; ya da Mətnin ömürdə əksi.
İYUL Səlim Babullaoğlu Adətən şeirləri yazırlar ağ səhifədə. Bu adi sətirləri sənə həmin kafedən
qəzet üstdə yazıram.
Beş milyonluq bir şəhər: yəni çoxalmışıq biz. Sayımızla sərasər artıbdı təkliyimiz –
xüsusən də gecələr,
adamlar köç edəndə yerin həndəvərindən vəhşi yuxularına, anlayırsan dərindən
onların xorultusu sözütək mənasızdır.
Yalquzaqtək bir ağız ulamaq keçir onda könlündən, amma kağız yazıqdır və dilsizdir.
Və beləcə batırıb səsini öz içində –
o böyük, qərib Çində söz edirsən söyüşü. Bilirsən ki, çoxunun öz-özüylə döyüşü
bitibdi başlamadan, indi isə bax budur
efirdə nə ikona, nə Quran yazısı var. Reklam olunur kola, mavilər, narıncılar,
okey, mersi mikonəm.
Məddahlar bağ evində, Nəsimi Hələbdədir. Həyatda və “fm”də yalnız səs-küy dəbdədir,
ucuz rep və meyxana.
Otuz gümüşə satdı, eh, Məsihi İuda. Maliyyə böhranıdı ölkədə və dünyada –
şərhə varmı ehtiyac?
Düzü, kefim və halım, Əslində, belədir, bax. Şükür ki, sağdır hamı. Qalanı hamam və tas,
şəhər…tünlük…basabas…
Odur ki yazma sən də dünyadan və ölkədən. Kefim bir az düzələr belə olsa, bəlkə də:
dost dostun güzgüsüdür.
Söhbətə başqa söhbət dostum, qatıb da yazma. Yaz: uşaqlar necədir, keçib getdimi astma?
Dərmanların bitdimi?
Yaz ən adi şeylərdən, qızılgül gərdisindən. Nəbadə yazmayasan fələyin gərdişindən,
bunu nənəm də bilir.
Yaz ki, saçın uzanıb, tüklənib arıq üzün. Tükənibsə də pulun, qara dəftər ki durur,
hər gün bərbər günüdür.
Yazma, açıq krandan gecə su damcılayır; tappatuplar, qorxular içini qamçılayır –
suyu bağla və yetər.
Bəlli ki, hər saz çalan Ələsgər, Cünun deyil. Yediyimiz çörəkdə hər şey su və un deyil,
od, zəhmət, Yaradan var.
Sanma, səni bir kimsə nə anlayır, nə duyur. Hər bir bilməyin altda bir az günah uyuyur;
bəlkə, qaçaq günahdan?
Onsuz da döyənəklər iş nədir – yaxşı bilir. Ürək – döyünməkdirsə, yalnız saatdır demək –
olmasaydı ağrılar.
Yaz ki, uşaq paltarı, bax, hələki ipdədir, guya qara sancaqlar paltarları dişlədi
və sən də ufuldadın.
Yazma, qonşu otaqda həmkarların… hər nəysə… Təki onlar yarısın: hətta yalan xəbərlər
ünvanına düz çatsın.
Sorma insan haqları, terror, rejim və sair. Nolar, yaz Müşfiq kimi bir az aşiqə dair,
bir az məşuqa dair.
Yaz ki, qadının susur, Deməli, sevir hələ. İkiməchullu düstur pozulmayıb məhlədə,
yaz ki, sən də sevirsən.
Yazma ki, qan axıtdıq, demə buymuş istiqlal. Yaz ki, göydə hilal var, var yerdə isti qumsal.
dərin bir ayaq izi yazma ki, yoxdu dostum.
Söylə, yenə xəritədə öz ölkəni görürsən. Sən də Sərhəd kişitək bundan qürrələnirsən.
Bundan yaxşı nə var ki…
Yazma, qonşu hasardan görünən kənd evləri kasıb, nimdaş, uçuqdur, dərdlidir sakinləri.
Yaz ki, xoşbəxtdir onlar.
Yazma, mavi Mərmərə dönüb qan çanağına. Ay, qumsallıq, mənzərə insan qanacağına
hələ çox umudludur.
Yaz ki, günəbaxanlar sarıdır, qürurludur. Yaşıl boranı tağda dünya kimi yumrudur,
Patriarxal cəmiyyətdə qadın üçün öncül olmaq, ilklərə imza atmaq çətin məsələdir. Qarşılaşdığı çətinliklərə rəğmən xalqına xidmət edərək ilklərdən olmağı bacaran xanımlardan biri də Səkinə Axundzadə olub. Əsərləri sayca çox olmasa da, (5 pyes, bir roman və bir neçə publisistik məqalə) Səkinə Axundzadə Azərbaycan ədəbiyyatında ilk qadın dramaturq, ilk qadın romançı ünvanına sahibdir… XIX əsrin II yarısında Avropada, Belinskinin təbirincə desək, ədəbiyyat romana çevrilir. Azərbaycan ədəbiyyatında isə ədəbiyyatın “romanlaşma” prosesi, demək olar, heç vaxt gəlmədi. Rus və Avropa ədəbiyyatında qadın romanı XVIII əsrin sonlarında artıq çiçəkləndiyi və geniş yayıldığı halda, Azərbaycan ədəbiyyatında onun ilk nümunələrinə XX əsrin əvvəllərində rast gəlirik. Avropa ədəbiyyatından fərqli olaraq, türk dünyasında qadın nəsrinin tarixi XIX əsrin sonlarından o yana getmir. İlk türk qadın romançısı Fatma Aliyə Topuz hesab olunur və mənbələrin qeydinə inansaq, o yalnız Osmanlı imperiyasında deyil, bütün İslam dünyasında ilk qadın romançıdır. Ədəbiyyatımızda qadın müəllifliyi ilə yazılan ilk roman isə Səkinə Axundzadənin “Şahzadə Əbülfəzl və Rəna xanım” əsəridir. Əsərin müqəddiməsində onun çap olunma tarixi qeyd edilmişdir: “Abuzər Orucovun nəşriyyatı. Hicri – 1326, miladi – 1918.” Lakin romanın yazılma tarixi daha əvvələ aid olunur; bu xüsusda tədqiqatçı N.Qəhrəmanlı yazır: “Şahzadə Əbülfəzl və Rəna xanım” 1918-ci ildə deyil, xeyli əvvəl opera ssenarisi kimi yazılmışdır. Hələ 9 yanvar 1914-cü il tarixli “Sədaye-həqq” qəzeti belə bir məlumat vermişdi ki, Hacıbala Şərifov Səkinə xanım Axundova ilə birlikdə “Şahzadə Əbülfəz” adlı opera yazmışdır. Lakin sonralar əsər haqqında məlumat verilməmişdir və belə güman etmək olar ki, opera hansı səbəbdənsə tamaşaya qoyulmamışdır. Belə olan surətdə çox ehtimal ki, 1912-1913-cü illərdə qələmə alınmış ssenari-libretto Səkinə xanım tərəfindən 1918-ci ildə “roman” adı ilə çap edilmişdir.” Qeyd edək ki, Səkinə Axundzadənin bu romanını mərhum tədqiqatçı Nazif Qəhrəmanlı transfonliterasiya etmiş və 2005-ci ildə 140 illik yubileyinə töhfə kimi özünün ön sözü və həmin vaxta kimi yazılmış məqalələri bir yerə toplamaqla “Səkinə xanım Axundzadə – müəllim, teatr xadimi, dramaturq” adlı kitab çap etdirmişdir. Bu günün ədəbi qiymətləndirməsi baxımından “Şahzadə Əbülfəzl və Rəna xanım” əsərinə yüksək dəyər vermək mümkün deyil – istər ideya-məzmun, istərsə də forma etibarilə onu “roman” adlandıra bilmərik. Lakin deyildiyi kimi, o dövrdə Azərbaycan qadını hər sahədə olduğu kimi, yaradıcılıq sahəsində də dünya qadınından çox geri qalırdı. Romanın bircə abzaslıq ön söz hissəsində müəllif elə bu məsələni nəzərdə tutaraq yazır: “Hər millətdə ərkəklərdən şair və ədib olduğu kimi məşhur şair və ədib xanımlar dəxi çoxdur ki, onların vücudu ilə fəxr olunur. Qafqaziyada oxumuş və iqtidarlı xanım qızlarımız son vaxtlarda get-gedə artmaqdadır. Lakin bu vaxtadək adam olmadığı üçün onlar yazmaqdan bəzi səbəblərə görə çəkinirlər. Onlara bir yol açmaq məqsədilə bu romanı layiq olmasa da, yazıb meydana qoydum. Qarelərdən rica edirəm ki, bu qiymətsiz əsərimdə səhv və xəta olursa, əfv etsinlər”. Sonda isə fars dilində bir beyt yazır, mənası belədir ki, dərvişin hədiyyəsi ancaq yaşıl yarpaqdır, nə yazıq ki, olanı budur. Göründüyü kimi, Səkinə xanım əsərinin qüsurlu olduğunu bilirdi və təvazökarlıqla onu oxucuların ixtiyarına buraxaraq əsas məqsədin roman yazmaq üçün qadın yazarlara “yol açmaq” olduğunu açıq bildirirdi…
Mənbə və Ətraflı: >>> https://edebiyyatqazeti.az/news/edebi-tenqid/7302-xx-esrin-evvellerinde-qadin-nesri-sekine-axundzadenin-romani-esasinda
Müəllif: Mətanət VAHİD, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, AMEA-nın aparıcı elmi işçisi.
ANAR: – Ən yaxın plan 90 illiyimizi qeyd eləməkdi. Bayramdı da 90 illik… Amma bu bayram bizim üçün müsibətdir. Çünki bu bayramla əlaqədar hamı gəlir ki, mənə bir şey ver. Hamıya da fəxri ad vermək mümkün deyil, axı. İki min Yazıçılar Birliyi üzvünün hamısı Xalq yazıçısı ola bilməz, hamısı Xalq şairi ola bilməz. Hamısı Əməkdar İncəsənət xadimi olmaq, orden, medal almaq istəyir. Bu, mümkün deyil. Beşinə verirsən, on beşi inciyir. On beşi alır, əllisi inciyir. Ona görə də bu bayram bizim üçün məşəqqətdi. Həm bayramdı, həm də əziyyətdir. Bilmirsən ki, bu işin içindən necə çıxasan? Amma hər halda, qeyd eləməliyik. 90 il balaca rəqəm deyil. Yəqin mənim bayram edəcəyim sonuncu bayramdı. Yazıçılar Birliyinin 100 illiyinə mən çətin qalım. Amma 90 illiyini qeyd edəcəyik…
Tanınmış yazıçı-publisist Etibar Əbilovun görkəmli qırğız yazıçısı Çingiz Aytmatovun həyat və yaradıcılığından bəhs edən “Çingiz Aytmatov dünyası” kitabı işıq üzü görüb.
“Elm və təhsil” nəşriyyatında çap olunan kitabın elmi redaktoru filologiya elmləri doktoru, AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun şöbə müdiri Elnarə Akimova, ön sözün müəllifi Çingiz Aytmatovun oğlu Eldar Aytmatovdur.
Kitabda Etibar Əbilovun yazıçı ilə bağlı təəssüratları incələnir, yaradıcılığının poetik xüsusiyyətləri, türk yaddaşının qorunmasında oynadığı müstəsna rol elmi-bədii düşüncənin predmetinə çevrilir.
Neçə illərdir bizi qələbəyə səsləyən bu mahnını Şəmistan Əlizamanlının möhtəşəm ifasında eşidir, Azərbaycan əsgərinin qətiyyətini alqışlayırıq. Mahnı bizə o qədər təsir edir ki, bəzən onun müəlliflərinin kim olduğuna belə diqqət yetirmirik. Mahnının sözləri də, musiqisi də Şahin Musaoğlunundur…
Mənim üçün kimdir Şahin Musaoğlu sualını vermək yerinə düşməz, çünki bir şair və bəstəçi kimi o, artıq bütün sənətsevərlər arasında tanınır, sevilir. Amma şair və bəstəçi kimi tanınmamışdan öncə Şahin Musaoğlu həkim idi (indi də həkimdir). Tibb İnstitutunu bitirəndən sonra (1986-cı ildə) Biləsuvarda, Qədirli adına Mərkəzi Dənizçilik Xəstəxanasında, Müdafiə Nazirliyi tibb idarəsində çalışıb. Bu, o illər idi ki, Şahin Musaoğlu rahat iş yerlərində sakit dayana bilmirdi.
Çağırır Vətən,
Çağırır ana.
Xain düşməndən
Qisas almağa
Bu hərb:
Bu meydan,
Bu ölüm, bu qan:
Döndərə bilməz
Bizi bu yoldan
– deyib Qarabağda döyüşən, ağır yaralanan əsgərlərimizin imdadına yetişir.
Onun şairliyi də, bəstəçiliyi də həkimliyindən – yaralı Azərbaycan əsgərlərinin palatalarından başladı desəm, yanılmaram. Təbii ki, Şahin Musaoğlu o günlərə qədər şeir də yazırdı, musiqini də sevirdi. Amma bir gün… Milli qəhrəman Yusif Mirzəyev döyüşdə yara alıb, xəstəxanada müalicə alırdı. Şahin doktor Yusifə və o xəstəxanada yatan Şəmistana tez-tez baş çəkirdi. Şahinlə Şəmistan arasında bir-birini tam anlayacaq dərəcədə sənət birliyi yaranırdı. Və bu birliyin ilk töhfəsi “İgid əsgər, möhkəm dayan” savaş türküsü oldu. Bu türkünü onlar Azərbaycanın ilk batalyonuna və Yusif Mirzəyevə həsr etdilər. Yusif palatada gəzişəndə, öz-özünə oxuyurdu bu mahnını.
Şahin Musaoğlunun şairliyi ilə bəstəçiliyi əksər hallarda bir-birini tamamlayır. Şeirlərində musiqi, bəstələdiyi mahnılarda isə lirika yaşayır. “Yaşayır” demək azdır, onun şeiri də – musiqisi də bir kökdən boy atırlar.
“O zaman, deyəsən vaxt qovuşanda şeirlə musiqi bir ucalırdı”. Əli Kərimin bu misrası böyük kaman ustası Habil Əliyevə həsr olunub. Əslində, poeziyasız musiqi, musiqisiz poeziya yoxdur və ola bilməz. Hətta yüzlərlə, minlərlə şeir var ki, onları musiqiyə – mahnıya çevirə bilməzsən, amma onlarda musiqiyə məxsus ritm, ahəng yoxdursa, şeir hesab edilməz…
Dalğalansın üfüqlərdə
Aylı-ulduzlu bayraq.
Alovlansın ürəklərdə
Azadlıqdan bir ocaq.
Qalx, bir də qalx, Azərbaycan!
Atəşində qəmi yandır.
Nifrətini bayraq edib,
Başın üstə dalğalandır.
“İstiqlal marşı”dır bu şeir və o şeiri hissiz, həyəcansız oxumaq mümkün deyil. Amma onu təkcə şeir kimi yox, həm də mahnı kimi oxumaq gərək.
Şahin Musaoğlu 35 mahnı bəstələyib, 20 mahnının sözləri ona məxsusdur: “Cənab leytenant”, “Ağ ümid”, “Birinci batalyon”, “Səma şahinləri”, “Səfərbərlik marşı”, “Qvardiysa marşı”, “Şuşa marşı”, “Azadlıq yanğısı” şeirləri mahnılarda da öz ömrünü yaşayır… Amma Şahin Musaoğlu çox sevdiyi şairləri də unutmur – Əhməd Cavadın, Bəxtiyar Vahabzadənin, Xəlil Rzanın, Hidayətin, Ramiz Rövşənin, Rüstəm Behrudinin, Leyla Əliyevanın şeirlərinə də mahnılar bəstələyib. Demək olar ki, bütün bu mahnılarda vətənpərvərlik duyğusu aşır-daşır. Onun “Ağ ümid” kitabına yazdığı ön sözdə Ramiz Rövşən deyir: “Bir bəstəkar kimi onun yaradıcılığının əhatə dairəsi daha genişdir; lirik sevgi nəğmələrindən milli, dini, mifoloji məzmun daşıyan mahnılaracan”…
Əgər Şahin Musaoğlunun sənət tərcümeyi-halının əvvəlində Şair sözü gəlirsə, onda bu şairliyi təkcə savaş türküləri ilə məhdudlaşdırmaq olmaz. Mən onun müxtəlif mövzularda yazdığı onlarla şeirini oxudum və bu şeirlərdə onu sözə poetik məna verən, özünəməxsus üslubu ilə diqqəti cəlb edən bir şair kimi də tanıdım… Şeirlərində bədii təsvir vasitələri (təşbehlər, metaforalar) sözün yeni məna çalarlarına yol açır. Məlum mövzularda yeni söz deməyə. Məsələn, “Eşq hekayəti” şeirində sevgi anlayışına diqqət yetirək:
Sevmək –
yalançı bahara aldanan çiçək –
elə ifacıq ki,
elə məsum ki…
doğulmadan ölən bəxtsizlər kimi –
boğuldu öz içində,
Qovuşmağa uzalı əlləri
havadan asılı.
yaşanmamış günləri taleyə təslim…
sevmək –
dayanmaq!
durmaq!
səbr etmək!
dözmək!!!
Dözə-dözə üzülmək;
Dərd sapına düzülmək…
Bu şeir sevginin hicranı – ayrılıq məqamını ifadə edir. Amma başqa bir şeirində – “Etiraf”da sevginin “Bahar yağmuru”nu, “Ay şöləsini görürük”.
Vücudu çiçək yatağı,
Qızılı saçları yarpaq-yarpaq…
Şahin Musaoğlu “Öyüd”şeirində sevgi haqqında daha maraqlı və poetik incələmələrlə diqqəti cəlb edir:
Sevmək – bulud kimi dolmaqdı,
Yağış olub yağmaqdı,
Can verib,
can almaqdı.
ruzi-bərəkətdi sevmək.
…bir bulud kölgəsində
Təpədən dırnağadək islanmaqdı.
Mən nəyə görə Şahin Musaoğlunun sevgi şeirləri üzərində dayandım? – deyərdim ki, o, içində, duyğularında yaşanılmış sevgidən söz açır…
Ümumiyyətlə, sözlərə, poetik məna vermək, təşbehlər silsiləsi yaratmaq Şahin Musaoğlunun şeirlərində nəzərə çarpan bir məziyyətdir. Onun fikrincə, “çiçək torpağın nəfəsi”, “tütək dərdin səs açarı”, “könül – qəmin həvəskarı” və s.
Şahin Musaoğlunun bir sıra şeirləri Şuşaya – Qarabağa həsr olunub. Amma “dəstədən geri qalmaq” naminə yazılmayıb bu şeirlər, savaş türkülərinin davamıdır bunlar.
O dağ bizim dağımız,
Zirvəsi vüqarımız.
Gözləyir bayrağımız
Onu xeyli zamandı
Zaman bizim zamandı.
Azərbaycan Qarabağ,
Qarabağ Azərbaycandır!
Şahin Musaoğlunun 60 yaşına həsr etdiyim bu yazıda onun yaradıcılığı və ictimai fəaliyyəti ilə bağlı da söz aça bilərəm. Şahin Musaoğlunun gözəl təbiət şeirləri var. (“Payız”, “Qızılağac melanxoliyası” və s.) – təbiət gözəlliklərini poeziya diliylə ifadə edir.
Şahin Musaoğlu yapon şeirindən gələn haykular yazır, pis də yazmır. Müasir həyatın, cəmiyyətdə baş verən mənfi – neqativ hallardan söz açır. Nizami Gəncəvinin 880 illiyinə “Beş qapı” pyesini qələmə alır – bu pyesdə onun qəhrəmanlarını Nizami ilə görüşdürür. Şairin fəlsəfi dünyasına “səyahət” edir. Şahin Musaoğlu Mübariz İbrahimovun döyüş yolunu işıqlandıran “Mübariz” pyesini də yazıb – özü də mənzum şəkildə və Milli Qəhrəmanımızın xarakterini bir pyes daxilində dramatikləşdirir. Təqdim etdiyi obrazlar real və həyatidir.
Nəhayət, onu da qeyd edim ki, Şahin Musaoğlu Azərbaycan Yazıçılar Birliyində Hərbi Vətənpərvərlik Komissiyasının sədridir.
Şahin Musaoğluya uğurlar arzulayıram – yolu, məramı Vətən sevdalısı belə bir insana…
Ədəbiyyatda müəyyən tendensiyalarla yanaşı elə bir üslubir meyil və meyil də var ki, öz sakit axarı ilə haysız-küysüz, ədəbi anomaliyalara uymadan namuslu ədəbi işçini görür. Azərbaycan ədəbiyyatında bu cür tendensiya axarında olan, “poetik reklam roliklərindən” uzaq gəzən, hətta tənqidin nəzərindəkən arda qalan, lakin zəhmət ilə ədəbiyyata, ədəbi prosesə xidmət edən, iddiasız ədəbi xətt mövcuddur ki, bunlardan biri, şair Nazim Əhmədlinin şeir yaradıcılığı haqqında fikirlərimi bölüşmək istərdim.
Nazim Əhmədli 80-ci illərdə ədəbiyyata gəlibdir. Laçın lacivərd yaylaqlı, zirvəli dağlar qoynunda, Laçının Əhmədli kəndində dünyaya göz açıb, ilk poetik dərsin idurna gözlü bulaqlardan, moruqlu, əlikli meşələrdən, çəmənzar dağ yamaclarından alıbdır.
Sonra poeziyaya, şeirə, vurğunluq onu Moskvaya – M. Qorki adına ədəbiyyat İnstitutuna aparıbdır. İlk şeiri 1979-cu ildə “Azərbaycan” jurnalında, sonrakı əsərləri Moskvada “İstoki”, Bakıda “Poeziya”, “Bahar çiçəkləri”, “Yaşıl budaqlar” almanaxlarında, dövrü mətbuatda dərc edilmişdir.
Şeir, hekayələri, respublika mətbuatında müntəzəm olaraq çap olunur və rus, çeçen ingilis, alman,özbək, yapon dillərinə tərcümə olunub, Türkiyə və özbək türkcəsinə çevrilib və çap olunub Nazim Əhmədli ədəbiyyat aləminə daxil olduğu vaxtdan həmişə ədəbiyyat adamı olmağa çalışmış, həm yaradıcılığı, həm də əmək fəaliyyəti ilə öz gücünü istedadı əhatəsində ədəbiyyata xidmətə yönəltmişdir. O,xeyli müddət Yazıçılar Birliyində məsləhətçi AYB Ədəbiyyatı Təbliğ Bürosunun direktoru işləmiş,sonra 2015-2023-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Dövlət Kino-Foto Sənədlər Arxivinin direktor müavini vəzifəsində işləmiş və hazırda isə yenidən ictimai əsaslarla AYB Ədəbiyyatı Təbliğ Bürosunun direktoru vəzifəsində fəaliyyət göstərir.
Nazim Əhmədli ilk şeirlərindən diqqətimi cəlb etmişdir.
Sonra əlimə növbəti kitablarından birinin əlyzması keçdi və onun yaradıcılığı haqqında özü demiş “Sözə bükülmüş şair ürəyinin” bəzi məqamları və xüsusiyyətləri barəsində yazmaq qənaətinə gəldim.
Nazim Əhmədli həm mənən, həm də ruhən aşıqlar diyarında doğulub, musiqiçilər ailəsində böyüyüb. Amma aşıqlar diyarında doğulanların hamısı heç də şair olmur. Lakin Nazimin şeirləri elədir ki, onların mayasını xalq şeiri təşkil etdiyi aşkar görsənir.
Gəraylı janrı Nazimin qələmində ilkin saflığını qorumaqla, öz yeni deyim tərzlərini, təzə, təravətli, müasir hissi-obrazlı çalarlarını da qazanmış olur. Nazim gəraylıda heç kimi yamsılamır, imitasiya etmir, sadəcə bu janrın ritmik ladına akkompanent tutur, ona həmahəng olan yeni havacat yarada bilir, oxucusunu söz yağışının altına çəkir.
qoy tutum əlinnən gedək,
saç ayır telinnən, gedək;
dərddərin əlinnən gedək,
dərddərə yasaq bir yerə;
qəlbim üzülür, sap gətir,
həsrətimə hesab gətir;
bir parça kağız tap gətir,
bu eşqi yazaq bir yerə.
Nazim Əhmədlinin gəraylılarını oxuyanda hiss etmirsən ki, gəraylı da obrazların yeniliyi, hissin, ovqatın müasirliyi o qədər orjinal təsir bağışlayır ki, elə bil qafiyəli sərbəst oxuyursan. Nazim Əhmədlinin qələmi, ilhamı, söz duyumu bu cəhətdən, doğrudan da sərbəstdir, hər şeydən azaddır, müstəqildir. Əvvəlki kitablarından birində dediyi kimi, “içimdə söz yağışı var”. Sadə, təmiz, sakit, isti-ilıq, duru – yaz səhərinin yağışı. Cığallığı, kürlüyü, “veyilliyi” ilə (“veyil” burada elə sərbəst deməkdir, cığallıq da, kürlük də sərbəstliyə işarədir.)
cığalam, kürəm, veyiləm,
bir şirin gülə düyüləm;
təzədən Kərəm deyiləm,
yaşımın, yellənən vaxtı,
yanıb-sönürsən, ay çiçək,
dərdə dönürsən, ay çiçək;
məni neynirsən, ay çiçək,
ruhumun çöllənən vaxtı.
Onun gəraylıları bütövdür, tamdır. Hissin, duyğunun, ruh aləminin, bitgin, lirik hekayətidir. Başlayır və qurtarır. Şeiri bölmək, ayırmaq, bəndləmək olmur. Bu cəhətdən Nazimin şeirlərinin strukturu, qrafik düzümü, orfoqrafik qaydaları da üslubi məqamın axarına düşür. Onun şeirləri hissin, duyğunun bir cümləsinə bənzəyir.
Nazim bu şeiri sərbəstdə yazıb. Və onu deyim ki, Nazimdə güclü bəhrələnmə enerjisi var. O sevdiyi, seçdiyi, öyrəndiyi klassiklərin poetik koduna asanlıqla qoşulub öz fikrini, duyğusunu təkrarsız ifadə edə bilir, gəraylıda-hecada necə müvəffəq olursa, sərbəst şeirdə də o cür keyfiyyət əldə edə bilir. Hecada necə fikri sərbəstlik göstərirsə, sərbəstin ritminə, ahənginə də eyni dərəcədə hecanın havacatını gətirir, bir az da onun sərbəstində Dədəm Qorquddan gələn ahəngin, ovqatın, səs modelinin strukturu duyulur:
canım bulud,
gözüm bulud –
sən göylərə məndən daha yaxınsan,
mənim ağlamağım
ağlamaq deyil;
hər gün ölüm yağır,
ömürə, günə,
hər gün ölüm yağır
ömürdən, gündən.
Bu şeirin ideya-estetik qayəsini şərh etmədən bildirim ki, Nazim Əhmədli mövzuda çox rəngarəng spektrdə hərəkət edə bilir. O kitabını “Məni neynirsən, ay çiçək”, “Göylərin içindən gəldim”, “Bu kəndin yiyəsi hanı”, “Canım bulud, gözüm bulud” bölmələrinə ayırsa da, bu ayırmalar şərtidir.
daha ağlamağa güc də qalmayıb,
bir məzar eşməyə künc də qalmayıb,
bütün göz yaşları ağlanıb daha,
kimlər ağlayacaq məni, nə bilim?
Bu “Ağrı” şeirinin son bəndidir. Nazim Əhmədli hardasa ağrı, dərd, qəm yazarıdır. O, eləcə bir şeirində bu məramına bu şəkildə də bəyan edir: “Sən qəmi sultan eylədin, mən oldum qəmin yazarı”
Şeir intim dünyaya, sevgimizə müraciətlə başlayır və iki bənddən sonra poetik fikirdə qəribə bir dönüş edilir, tamamilə ictimai-siyasi bir istiqamət alır, intim dünyanın yaşantısı ilə ictimai-siyasi duyumun yaşantısının ağrıları bir-birinin üstünə düşür:
könlünü döndər üstümə
dərdini əndər üstümə;
axtarıb göndər üstümə
qəlbində mən olan yeri;
ayrılıq daş ola bəlkə,
ürəyim boşala bəlkə;
gələsən, yumşala bəlkə
dərdimin daş olan yeri;
Nazim Əhmədli başqa bir şeirində “Göylərin içindən gəldim” deyir. Və bəlkə də burada bir həqiqət var! Həqiqətən də göyüzü mövzusu Nazim poeziyasında çox qabarıq şəkildə öz ifadəsini tapır.
ötən dərdin bir anıyam,
xatirələr dumanıyam,
göy üzünün adamıyam,
göy özünə çəkir məni…
Və Nazimin yaradıcılığının çox-çox cəhətləri haqqında söhbət açmaq olardı və xeyli qeydlərimi həcm imkansızlığından açıqlaya bilmədim! Özü də deyim ki, bu qeydlər qeydsiz-şərtsiz biri-birindən dəyərlidir və mən burada seçim qoymadan bəzilərini ortaya gətirdim. Sağlıq olsun…
Nazim Əhmədli şeirlərinin birində yazır:
təpədən-dırnağa sözəm, yanıram,
ürəyim bükülüb söz arasına…
Bu deklarativ, poetik misra deyildir, bədii estetik xəttdir, həqiqətdir! Nazim Əhmədli təpədən-dırnağa sözdür, duyğulu, bədii, poetik söz! Onun ürəyi həqiqətən də söz arasına bükülüb və bizim oxucularımız hələ ondan çox-çox poetik söz umacaq…
Bu il mayın 1-də Nazim Əhmədlinin 70 yaşı tamam olur. Şairə cansağlığı və daha böyük uğurlar diləyirik!
Ədəbiyyatın qəbul edə bilmədiyi yazıçı Qaraqanın “Gözəlçə” hekayəsində intihara aparan yol
Qaraqan (Elxan Zeynallı) həm yazıçı, həm də repçi kimi fəaliyyət göstərib. HOST (hava, od,su, torpaq) rep qrupunun üzvü olub. O, yeraltı (underground) ədəbiyyatın nümayəndəsidir. Onun yaradıcılığında oxucu, dinləyici həyatın hər üzü ilə tanış olurdu. Sevginin, nifrətin, kədərin, qəzəbin nə olduğunu öyrənirdi. Qaraqanla tanış olan, onu dərk edən kütlə hər şeyə “niyə?” sualını verərək, həyatını yaşayır, həyatı sorğulayır. Qaraqanın yaradıcılığı neçə insana ilham verdi, dayaq oldu. Onun üçün rep və qələm bir vasitə idi. O, bu yolla insanların paslanmış və qəlibləşmiş düşüncələrini dəyişməyə çalışırdı. Gördü ki, dəyişmək çətin bir prosesdir, ölkədən getməyi seçdi.
Onun kitabları illərlə orta məktəblərdə qadağan olundu, onu oxuyanlara, dinləyənlərə töhmət verildi, çünki o doğruları deyirdi, çəkinmirdi. Cəmiyyət tərəfindən doğru danışanlar dışlanıb, ancaq bugün orta məktəb dərsliyində onun gənc yazıçı kimi adının çəkilməsi böyük uğurdur. Mən oxucuları onun “Gözəlçə” hekayəsi ilə tanış edəcəm.
“Gözəlçə” hekayəsi şüur axını ədəbiyyatıdır. Yazıçı bizi qəhrəmanın baxça, məktəb daha sonra universitet həyatı ilə tanış edir. Bunların fonunda qəhrəmanın ailə həyatı, uşaqlıq travmaları paralel verilir. Əsəri oxuyanda qəhrəmanın ilk başda narsist olduğunu düşünürsən. O, özünü çoxundan üstün görürdü. Həmişə onu çox istəyiblər. Valideynləri ona gözəlçə, mələk deyiblər. Baxçada onunla mübahisə edən yoldaşlarında günah görmürdü, düşünürdü ki, bu, onların paxıllığının əlamətidir.Vaxtını güzgüyə baxmaqla keçirirdi, özünü ideal hesab edirdi, sinif yoldaşlarının onun üçün darıxdığını düşünürdü.
Daha sonra məlum olur ki, adsız gözəlçəmiz gözəllik müsabiqəsindən uğurla keçə bilməyib. Hekayədə incə bir nüans var. Atanın işlətdiyi ifadə: “qızım, gözəllik müsabiqəsi hara, sən hara?”. İplər həmin an çözülür. O, dəqiqə başa düşürsən ki, xanım atasından dəyər görmür, dəyərsizlik, sevgisizlikdən əziyyət çəkir, küçümsənir, aşağılanır. O qədər əziyyət çəkir ki, özünün yazmış olduğu eyni ssenarini qəbul olduğu Tibb Universitetində də davam etdirir. Ailədən görmədiyi sevginin onun qəlbində yaratdığı boşluq onu kölgə kimi izləyir, təhsil həyatına belə mane olur. İlk toxumu əkən valideyndir, əgər valideyn əkdiyi toxumun bəhrəsini görmək üçün ona qulluq etməsə, sağlam böyüməsi üçün əlindən gələni etməsə, o necə gəldi böyüyəcək, ya da ümumiyyətlə böyüməyəcək, quruyacaq, məhv olacaq, bəhrə verməyəcək.
Xanımın tələbəlik həyatı ilə tanış olanda düşünürsən ki, erotomaniyadan əziyyət çəkir. Bəli, elədir ki, var. Narsizm öz yerini erotomaniyaya verir. Xəstəlik getdikcə şiddətlənməyə başlayır. Erotomaniyanın digər adı qarşılıqsız sevgi sindromudur. Xəstəlik dəyərsizlikdən yaranır, eyni zamanda şizofreniya və ya paranoidliyin fonunda davam edir. Elə bilir ki, qrup yoldaşı onu sevir. Sevgi qazanmaq üçün bu travmasını yaratdığı fəsadları həmin tələbəylə kompensasiya edir, atasından görmədiyi sevgini, diqqəti tələbə yoldaşından görmək istəyirdi və “görürdü də”. Əslində, o bütün bunları bilərəkdən etmirdi, o, xəstəliyinin fərqində deyildi. Tələbə yalnız misalların həlli zamanı ondan yaralanmağa çalışırdı, başqa vaxt ona o qız maraqlı deyildi. Qəribədir, insanlar səndə çatışmayan cəhətləri, anormal davranışları səndən qabaq duyur, hiss edir, görür. İş o yerə gəlib çatdı ki, həmin oğlanın sevgilisi oldu, nişanlandı. Qəhrəmanımız isə onun bu addımını qısqanclıq kimi qiymətləndirirdi.
Sonra nə oldu? “Sonra bilmirəm necə oldu. Bir onu gördüm ki, damarlarım kəsilib”. Gözəlçə o qədər öz dünyasına qapanıb orda elə xülyalar qurmuşdu ki, intihar cəhdinin fərqində belə deyildi. Hətta, bu hərəkətinə intihar adını belə qoymamışdı. Ən acınacaqlısı o idi ki, ana-atası onun dünyasından xəbərsiz idi, əlbəttə səbəbkarlar onlar idilər. O, tələbəni itirdiyi üçün intihar etmişdi. O, tələbəni sevmirdi, onun üzərindən xəyallar qururdu, qaranlıq dünyasını dadlı xülyalarla işıqlandırmaq istəyirdi. Onun sonuncu ümidləri də öldü, qurmağa xəyal qalmadı, çünki o tələbə nişanlandı. Gözəlçə daxili aqressiyasının fərqində belə olmadı. Hər intihar etmiş şəxsin bir keçmişi, yaşanmışlığı var. Və onu o nöqtəyə gətirib çatdıran şəxslər var.
Bizim gözəlçəmiz şizofreniya xəstəsi idi. Narsizm-erotomaniya-şizofreniya. O, müalicə aldığı xəstəxananı iş kimi qəbul edirdi, özünü də həkim kimi təsəvvür edirdi. Öz xəyal dünyasını özü istədiyi kimi qururdu. “Sevgilimsə bir dəfə də olsun gəlmir bura. Sadəcə məktub yazır. Onları da mənə göndərməmiş cırıb atır. Dəlidi də…”
Gözəlçəmiz niyə bu həddə gəlib çatdı? O, doğurdan da mı “dəli” idi? Bəlkə, əsl dəlilər dəli insanı dəli edən dəlilərdir?
(Nəriman Həsənzadə, Ədəbiyyat qəzeti, 27 fevral, 2021)
“Deyirlər, Qələbənin çoxlu atası olur, məğlubiyyət yetimdir. Bizim otuz il bundan qabaqkı məğlubiyyətimizin “ataları” çox idi, amma bugünkü şanlı zəfərimizin atası birdir – İlham Heydər oğlu Əliyev”. (Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin “Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev cənablarına” ünvanladığı 1 dekabr 2020-ci il tarixli təbriknaməsindən. – Ədəbiyyat qəzeti, 5 dekabr 2020)
“Azərbaycanı bəlalardan qurtaran ulu öndərin oğlu, Qarabağ zəfərinin atası, qəhrəman ordumuzun Ali Baş Komandanı, ərazi bütövlüyü bərpa olunmuş Vətənimizin hörmətli Prezidenti, böyük, tarixi qələbəmiz münasibətilə Sizi təbrik edir və təşəkkürümüzü bildiririk.
Biz sözlə işləyən yazıçılar bu gün sevincimizi, fərəhimizi ifadə etməyə söz tapmırıq. Eşq olsun Müzəffər Ordumuza! Var olsun xalqımız. Qarabağ bizimdir, bizim qalacaq. Qarabağ Azərbaycandır!
Hörmətlə,
Yazıçılar Birliyinin sədri: Anar
I katib: Fikrət Qoca
Katiblər: Çingiz Abdullayev, Rəşad Məcid, İlqar Fəhmi. 10 noyabr 2020″
(Ədəbiyyat qəzeti, 14 noyabr 2020)
***
Ali Baş Komandan obrazı ədəbiyyatımıza 2016-cı ilin Aprel döyüşləri ilə gəldi:
Milyonlar ayaqdadır, milyonlar hazır durub,
Milyonlar qurban gedir o günün gəlməsinə.
Azərbaycan – çırpınan əlli milyon Nidadır
Ali Baş Komandanın bir “Hücum” kəlməsinə!
(Arzu Əsəd, “Və Nida”. Bakı, “Elm və təhsil”, 2020, s. 6)
Gəldi və tüm Millət, Cəmiyyət, o cümlədən Ədəbiyyat əmrinə müntəzir oldu:
Ali Baş Komandanım!
Əmrinə müntəzirik…
(Ənvər Əhməd, ƏQ, 10 oktyabr 2020)
Şairlər səf-səf düzüldü:
…hücum əmri eşidirəm
“Vur” əmri verdi Komutanım –
“Gedək Qarabağa!”
(Mahirə Abdulla, ƏQ, 10 oktyabr 2020)
Yer üzünə sığa bilməz
Qarabağsız dərdim mənim,
Artıq Ali Baş Komandan
Əmr eləyib,
Onu dərddən qurtarmağa…
(Zeynal Vəfa, ƏQ,17 oktyabr 2020)
Baş Komandan verdi hücum əmrini,
Döyüşə qaldırdı öz ləşgərini…
(Şöhlət Əfşar, ƏQ, 31 oktyabr 2020)
Dur ayağa, yetər artıq,
Dur, Azərbaycan əsgəri.
Baş Komandan əmr verdi,
“Vur, Azərbaycan əsgəri!”…
(Elşad Barat, ƏQ, 18 sentyabr, 2021)
Əmrindən güc aldın Baş Komandanın,
Zəfərin mübarək, komandir oğlum!
(Nəzakət Məmmədli, ƏQ, 31 oktyabr 2020)
Vur əmrin dur əmri əvəz etməsin,
Haqçün axan qanlar hədər getməsin…
(Elnur Uğur, ƏQ, 24 oktyabr 2020)
Və Ali Baş Komandan komutan oldu:
Vur, əsgərim, vur! – deyə
əmr eləyir Komandan…
(Sabir Rüstəmxanlı, “Qarabağa dönüş” poemasından – ƏQ, 24 dekabr 2020)
Hər sözünə deyirik: “Bəli!” Baş Komandanım!
Hər əmrinə hazırıq Ali Baş Komandanım!
(Barat Vüsal, “Ali Baş Komandana” – ƏQ, 13 mart 2021)
…Zabitlər çıxmaz əmrdən,
Yumruğun var dəmirdən,
Ali Baş Komandanım!
(Abuzər Turan, “Zəfər nəğməsi”poemasından – ƏQ, 24 dekabr 2020)
Əmrinə müntəzirdir Azərbaycan Ordusu,
Halal olsun deyirəm Sənə bu torpaq, bu su,
Ananın südü kimi, atanın çörəyitək
Qarabağ üzərində dalğalansın bayrağın
Ana Azərbaycanın, Ata Azərbaycanın
döyünən ürəyitək
Ali Baş Komandanım…
(Vaqif Aslan, ƏQ, 10 oktyabr 2020)
Müharibə dövrlərində, görünür ki, elə belə də olur: “Prezident çıxışları da Ədəbiyyatdır. Sözün gur səsləndiyi, özü olduğu Ədəbiyyat. İctimai şüuru bir nöqtəyə cəmləyən, səfərbər və ifadə edən Ədəbiyyat…”
(T.Əlişanoğlu, “Qalibiyyət və ədəbiyyatın dərsləri” – ƏQ, 12 dekabr 2020)
27 sentyabr – 10 noyabr 2020, 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı, Ali Baş Komandan Obrazını topluma, millətə və dünyaya səslənən çıxışlarında Ali Komutanın özündən gözəl, özəl, əzəl göstərən, təqdim edən, yaradan olmadı; həm ingilis, ərəb, fransız, alman, ispan, italyan, türk və rus dillərində, Dünya və Millət dilində. “Həmişə vaxtında deyilmiş, kifayət qədər mürəkkəb hadisələrin, gərgin, qaynar, hər cəhətdən sürəkli (və ideoloji ehtiraslarla zəngin) proseslərin mahiyyətini böyük analitik istedad (və intellektlə) şərh edən, başlıcası isə Azərbaycan xalqının iradəsini bütün təfsilatı ilə əks etdirməyin parlaq ifadəsi olaraq ortaya çıxan bu möhtəşəm Söz…” Bu Sözü “tarixi qələbəmizi heç kimin təsəvvür edə bilməyəcəyi layihə gücündə həyata keçirən bir Lider işlətdi – Sözümüzün Ali Baş Komandanı!..”
(Nizami Cəfərov, “Sözümüzün Ali Baş Komandanı” – ƏQ, 14 noyabr 2020)
Millət bu dövrdə rəhbərini heç olmadığı qədər məğrur görür, tanıyır: “Müstəqillik mentaliteti və statusunu həmişə uca tutub qoruyan Ali Baş Komandan İlham Əliyevin bu gün dünyanın gözü qarşısında nümayiş etdirdiyi məğrur lider obrazı isə onun məqsəd və mövqeyinə real-əməli mündəricə qazandıran əsas rəmzlərdən oldu…”
(Elnarə Akimova, “Yalnız Qarabağ uğrunda”. – ƏQ, 3 oktyabr 2020)
Çün: “Ötən əsrin 90-cı illərində ona görə uduzmuşduq ki, Qarabağ savaşını Vətən və xalq müharibəsinə çevirə bilməmişdik. Ali Baş Komandan İlham Əliyevin gücü onda oldu ki, məhz bu amili nəzərə aldı, milləti milli-diplomatik səriştə, peşəkar və ali mənəvi-əxlaqi təməllər üzərində savaş hərəkatına hazırladı…”
(Elnarə Akimova, “Şuşada azan səsi”. – ƏQ, 14 noyabr 2020)
“Dünya şahmat taxtasıdır. Azərbaycan dünyada öz gedişini etdi. Azərbaycan gedişi! Bunun adı xalq, ordu, rəhbər birliyidir!”
(Nərgiz İsmayılova, “Doğma Qarabağımıza qayıdırıq!”. – ƏQ, 14 noyabr 2020)
“Bir sözlə, Qarabağ uğrunda böyük qələbə Prezident, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin planetar miqyaslı informasiya cəbhəsində, siyasət meydanında qazandığı böyük uğurdan, ciddi taktiki və strateji qələbədən başladı…”
(Sadıq Elcanlı, “Müqəddəs qələbəyə and içirəm”. – ƏQ, 31 oktyabr 2020)
“Gerçəkdən də Ali Baş Komandanın parlaq strategiyası – onun şəhər və kəndlərimiz işğaldan azad edildikcə, hər bir qələbə aktını tarix və müasirliyin vəhdətində, regional və beynəlxalq siyasətin kontekstində, real proseslərin axarında, əldə olunmuş nəticənin əsl dəyərində, hər cür polemikanın “alfa” mövqeyində qiymətləndirərək yüksək məntiq və siyasi-diplomatik məharətlə şərh etməsi bu müharibəni ermənilər üçün xaos, azərbaycanlılar üçün harmoniya başlanğıcına çevirirdi…”
(Rahid Ulusel, “Vətən müharibəsi və ədəbiyyatımız”. – ƏQ, 25 sentyabr 2021)
Şair deyir:
Birləşdik ən ağır dərdi-sərdə biz,
Birlikdə güclüyük xeyir-şərdə biz.
Ali rəhbərimiz, Baş sərkərdəmiz
sadiqdi andına, sözünə şükür…
(Kəmaləddin Qədim, ƏQ, 12 dekabr 2020)
Ədəbiyyata Ali Baş Komandan Vətən müharibəsinin ilk günündən, təbii-stixiyalı, qədəmbəqədəm yeriyir; hisslərə-emosiyalara, coşqu və şüurlara hakim kəsilir. Şairlər hər şeydən ziyadə bu missiyanı əzilmiş ruhun oyanışında, təbii, stixiyalı Kişilik kultunun, qətiyyət, cəsarət, ərənlik keyfiyyətlərinin, “kişilik istedadı”nın baş qaldırmasında, özünü-ifadəsində görür, arayırlar:
Sən kişilik qeyrəti
Göstərdin millətinə.
Qovuşdun elə bil ki,
Yurd-yuva cənnətinə
Ali Baş Komandanım…
(Ənvər Əhməd, ƏQ, 10 oktyabr 2020)
Ali Baş Komandan dəmir yumruğun
düşmənin başına vuran kişidi,
millət, Prezidentin – arxan, dayağın,
Sözünün üstündə duran kişidi!
(Vahid Əziz, ƏQ 16 yanvar 2021)
“Dəmir yumruq” – bu gözəl söz
El-obanın dilindədir.
Dəmir yumruq dəmir kimi
Bir kişinin əlindədir…”
(Zahid Xəlil, ƏQ, 21 noyabr 2020)
Ali Baş Komandan, Heydərin oğlu!
Əsrin savaşını aparan kişi,
Yurdunu dünyaya tanıdan kişi…
(Şahnaz Şahin, ƏQ, 28 may 2021)
“Fərqindəyəm, Cəsarət və Kişilik istedadının bütün dünyaya görk edəcəyi müjdəni bəkləyirəm. Fərqindəyəm, o müjdə xəbəri bax elə bu saat, bu dəqiqə, bu saniyə Ali Baş Komandanımızın dilindən səslənəcək!.. Ruhu şad olacaq Qoç Koroğlunun! Babək qılıncına xəbər yetəcək…”
(Sərvaz Hüseynoğlu, “Gəlsin gəlməli Müjdə, yaxud eşq olsun Cəsarət istedadına”. – ƏQ, 7 noyabr 2020)
Abuzər Turanın oynaq xalq ruhunda qələmə aldığı lirik poemada “kişilik” məfhumu iki fərqli çalarda səslənir. Adi xalq müraciəti forması kimi, dağı dağdan endirir:
Sağ olsun Putin kişi,
Ağılla tutdu işi…
Və əksinə, ərənlik keyfiyyəti kimi, ucaldır:
Erməniyə dağ basan,
Üç Kişiyə can qurban,
Abuzər sizə heyran:
İlham, Tayyib, İmran Xan!”
(Abuzər Turan, “Zəfər nəğməsi” – ƏQ, 13 fevral 2021)
Ədiblər bu yüksəlişi milli-tarixi enerjinin oyanışına yozur və yazır: “Qədim türk dilində gözəl bir ifadə var – Eltəriş. Bu adı səpələnmiş yurdları bir mərkəz ətrafında birləşdirib dövlət quran xaqanlara verərdilər. Didilib-dağılmış Azərbaycan yurdlarını bir dəfə dərləyib dövlət qurmaq missiyası Şah İsmayılın üzərinə düşmüşdü. O bunu elədi. Mən həmişə belə hesab etmişəm ki, özünü 50 milyon azərbaycanlının Başqanı sayan İlham Əliyev də belə bir missiya ilə görəvlidir…
Bizim İlham xaqanımız eltəriş,
Türk elini toplamağa gəlmişik
Qızıl alma Bakıdadır, bunu bil,
Tanrı eli ülkümüzdən doğacaq.
Qəhrəmanlıq göydən gələr Qurd ilən,
Pozulmayan ülkümüz var yurd ilən…”
(Elxan Zal Qaraxanlı, “Ülkümüzün Qarabağ səhifəsi”. – ƏQ, 3 oktyabr 2020)
Elxan Zal Qaraxanlının Qələbə ilində bir-birinin ardınca düzdüyü Qarabağ oçerklərində (“Ülkümüzün Qarabağ səhifəsi”. – ƏQ, 3 oktyabr 2020; “Qarabağda Səlcuq şikəstəsi”. – ƏQ, 31 oktyabr 2020; “Yolunuz açıq olsun, cənab İlham Əliyev!”. – ƏQ, 24 dekabr 2020; “Şuşa – Pənahəlidən İlham Əliyevə qədər”. – ƏQ, 19 iyun 2021; “Şuşa düşüncələri”. – ƏQ, 4 sentyabr 2021) Ali Baş Komandanımız tarixin “2200 il dərini, Xaqan Metedən”, “Göy Türk, Xəzər, Səlcuq, Osmanlı ənənələri”ndən, “Şah İsmayıl qutu”, “Səlcuq şikəstəsi”, “Koroğlu cəngisi”, “Qarabağ şikəstəsi”ndən keçərək, gəlib “Turan qapısı”nı açır:
“Rəcəb Tayyib Ərdoğan və İlham Əliyev – iki böyük öndər. Tanrının inayəti ilə onlar hər ikisi demək olar ki, eyni zamanda, Türk əsrinin lap əvvəlində dövlət başına gəldilər. Əsrin Türk əsrinə dönməsinin təməlini qoymaq üçün gəldilər. Aram-aram, türk hökmdarlarına layiq bir hövsələ ilə məmləkətlərini gəlişdirdilər, camaatlarını hazırladılar və böyük zəfərlərin təməlini qoydular. Bu zəfər böyük bir yolun başlanğıcıdır, Turan yolunun!”
(E.Z.Qaraxanlı, “Qarabağda Səlcuq şikəstəsi”. – ƏQ, 31 oktyabr 2020)
Bu ki:
Allahın nəzərləri üzərinə enibdir,
Səndə qədim türklərin ruhu təzələnibdir,
Millətimin dilində adın əzizlənibdir,
Dünyaya tarix dərsin yenidən oxudanım,
Ali Baş Komandanım!
(Cavidə Məmmədova, “Ali Baş Komandanım”. – ƏQ, 21 noyabr 2020)
“Turan qapısı” anısını Əlibəy Hüseynzadənin 1915-ci ildə Çanakkala döyüşünə ithafən yazdığı şeirdən günümüzə Azər Turan iqtibas edir və ardıcıl Qarabağ esselərində (“Burası Turan qapısı” – ƏQ, 3 oktyabr 2020; “Salam Türkün Bayrağına və yaxud dağılan erməni mifi” – ƏQ, 24 oktyabr 2020; “Tanrının evi – Türk Qarabağ və Bir hilal uğruna batan günəşlər”. – ƏQ, 14 noyabr 2020; “Zəfər paradı və Nihal Atsız”. – ƏQ, 12 dekabr 2020; “9-luq”. – ƏQ, 24 dekabr 2020; “Görmədim”dən başlayan estetik qürub”. -ƏQ, 3 aprel 2021; “İstanbulun fəthi, Amerikanın kəşfi, qızıldərililərin soyqırımı…” – ƏQ, 1 may 2021) Ali Baş Komandanın Zəfər dastanı səhifələrinə Türkün ulu tarixindən dürüst, hər dəfə hədəfi vuran sərrast analogiyalar gətirir:
“Bu mənada İlham Əliyevi yalnız Alparslan, Fateh, Ənvər paşa və Atatürklə müqayisə etmək olar. Hətta savaş üslubları, savaş ritorikaları da bəzən üst-üstə düşür. Sakarya müharibəsi zamanı “Səddi-müdafiə yoxdur, səddi-vətən vardır” deyən Atatürk kimi, İlham Əliyev də “status-kvo yoxdur, təmas xətti yoxdur, onu biz ləğv etdik” deyir”
(Azər Turan, “Salam Türkün Bayrağına və yaxud dağılan erməni mifi” – ƏQ, 24 oktyabr 2020)
Həm “ilkləri” vurğulamaqla: “Üçrəngli bayrağımız nə 1918-ci ildə, nə də 1992-ci ilə qədər Qarabağda dalğalanmayıb. Buna tarixi fürsətimiz olmayıb. İndi o ilk dəfədir ki, Qarabağ səmasında dalğalanır. Bəlkə də yüz ildən çoxdur ki, Şuşa məscidinin minarəsində azan verilmirdi. İlk dəfədir ki, Gövhər Ağa məscidinin minarəsindən azan səsi eşidilir…”
(Azər Turan, “Tanrının evi – Türk Qarabağ və Bir hilal uğruna batan günəşlər”. – ƏQ, 14 noyabr 2020)
Tarixi analogiyalardan poeziya da qaçınmır. Hünəri göstərməyin ən bariz, əyani üsulu, görünür ki, elə budur:
Şah İsmayıl – Sultan Səlimdən ən nəhayət itələnib, Ali Baş Komandan yeni tarix başlatır: “Və gün gəldi. Heydər oğlu İlham Əliyev və Rəcəb Tayyib Ərdoğan türk törəsinin və ümmət qayəsinin Sultan Səlim və Şah İsmayıldan başlayan pozğunluğuna son qoydular. Qəflət yuxusunda yağı pəncəsi altında inləyən İslam ümmətinə örnək göstərdilər…”
(Elxan Zal Qaraxanlı, “Ülkümüzün Qarabağ səhifəsi”. – ƏQ, 3 oktyabr, 2020)
Ali Baş Komandan Tarix yazır: “Bizim günlərdə yalnız Ordumuzun deyil, Milli ruhumuzun da Ali Baş Komandanı İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə bütün dünyanın gözləri qarşısında Azərbaycan xalqının yeni tarixi yaradılır…”
(Nizami Cəfərov, “İrəvan”. – ƏQ,7 noyabr 2020)
…Tarixin yaddaşına
Tarix yazan sərkərdəmiz!
Hər sözündə, kəlməsində
Ümid var, qətiyyət var,
Məğrur baxışlarında
Sevgi var, ləyaqət var.
Düz yolu – Heydər yolu,
Öz yolu – Heydər yolu.
Ulu öndərin oğlu
Ucaldır hürr səsini.
(Adil Şirin, ƏQ, 17 oktyabr 2020)
Bu, başqa bir yol deyildir, həmincə tarixi analogiyaların davamında gələn “Ulu Öndər yolu”dur.
Qəlbən xəbərdaram el sevgisindən –
millət “Heydər” deyib, “İlham” eşidib,
ruhu bağışlayar Öndərin, desəm:
“Atadan bir addım da irəli gedib!”
(Vahid Əziz,”Ali Baş Komandan”. – ƏQ, 21 noyabr 2020)
Tarixi yaddaşla yanaşı, poetik ilham da ekzistensial “Öndər oğlu – Heydər yolu” motivi-ideyası-qafiyəsi üzərində məxsusən israrlı, yekdildir. Belə:
O hər kəsin dostudu,
Xalqın qəhrəmanıdır.
Hər kəsin Prezidenti
İlham Heydər oğludu!
Ulu öndər oğludu!..
…Yolu öndər yoludu!”
(Fikrət Qoca, “İlham Heydər oğludu!” – ƏQ, 24 oktyabr 2020)
Ulu öndər balası,
Elin qeyrət qalası,
Yağıdan öc alası,
Tarixə ad salası
Ali Baş Komandanım!
(Abuzər Turan, “Ali Baş Komandanım”. – ƏQ, 24 dekabr 2020)
…Sən oğlu deyilsənmiş təkcə ulu öndərin,
Ey bu xalqın, millətin oğlu –
Baş Komandanım,
Hər əmrinə hazırıq, Ali Baş Komandanım!
(Barat Vüsal, “Ali Baş Komandana”. – ƏQ, 13 mart 2021)
Bu yol Heydər yoludur, ona bayraqdar oldun,
Həm oğul, həm vətəndaş,
həm də Komandan oldun,
Qələbəylə, zəfərlə bu əsrə imza qoydun.
Dünyanın tarixində yeni səhifə açanım,
Ali Baş Komandanım!
(Cavidə Məmmədova,”Ali Baş Komandanım”. – ƏQ, 21 noyabr 2020)
Yaxud belə, hamılıqla:
Ali Baş Komandanım,
İndi sən hamınınsan.
Rəssam fırçasınınsan,
Şair ilhamınınsan…
(Musa Ələkbərli – ƏQ,24 aprel 2021)
Sən göyün oğlusan, sən yerin oğlu,
Xoş xəbər gətirən səhərin oğlu.
Sınmaz Ulu Öndər Heydərin oğlu,
Ali Baş Komandan, var ol, min yaşa…
(Fəxrəddin Teyyub, ƏQ,7 noyabr 2020)
Adınla başlanır qeyrət dastanım,
Min yaşa, müzəffər Baş Komandanım!..
Sərkərdə oğlusan Dədə Heydərin,
Cürətin yenilməz, hikmətin dərin…
…Arzu yollarımda ümid sarvanım…
Tanıtdın cahana öz ünvanını,
Yaşatdın millətə zəfər anını.
Üçrəngli bayrağım öpür alnını,
Adınla öyünür Azərbaycanım,
Min yaşa, müzəffər Baş Komandanım!
(Balayar Sadiq, ƏQ,7 noyabr 2020)
Baş Komandan – Heydəroğlu
Qarabağa cızıb yolu.
Bayrağımız sağı-solu,
Yollar nura boyanıbdı…
(Əbülfəz Muxtaroğlu, ƏQ,24 oktyabr 2020)
Ali Baş Komandanım, yaşa var ol, yüz yaşa!
Saldığın zəfər yolu tamaşadır, tamaşa,
Bu yolu tutmalıyıq başdan-başa qumaşa,
Bu yol ata arzusu – bu yol Öndər yoludur,
Bu yol Şuşaya gedir, bu yol Zəfər yoludur!
(Asim Yadigar, ƏQ,18 sentyabr 2021)
***
Ali Baş Komandanın 2020-ci ilin sentyabr-noyabrında başlatdığı Vətən müharibəsi – Müqəddəs savaşımızdır. “30 ildir Qarabağda savaş gedir. Amma bu savaş Vətən müharibəsi – Qurtuluş savaşı müstəvisinə indi keçdi. Ali Baş Komandan İlham Əliyev savaş əmrini “Qarabağ Azərbaycandır və nida!” hökmü ilə verdi. Millətimizin ruhunu bayraq kimi dalğalandıran bu sözlər müqəddəs Azərbaycan kitabının son savaş ayəsidir: “Qarabağ Azərbaycandır və nida!”
(Azər Turan, “Burası Turan qapısı”. – ƏQ, 3 oktyabr 2020)
Biz nöqtə yox, nida qoyduq,
Bu, Qələbə nişanıdır!!!
(Musa Ələkbərli, ƏQ,
10 oktyabr 2020)
“Ayə” sözünün özü müqəddəsliyə işarədir. Elxan Zal Qaraxanlı bir silsilə şeirini “Savaş ayələri” adlandırır. (“Qarabağda yeni tarix yazılır. Savaş ayələrindən seçmələr”. – ƏQ, 17 oktyabr 2020):
Gözəldir savaş tamı,
Bu yurdun var İlhamı…
Rüstəm Kamal “xalqımızın Qarabağla bağlı ekzistensial təcrübəsi”ndən söz açan məqaləsini “Müqəddəs savaşımız və sözümüz” adlandırır; başqa bir yazıda müqəddəsliyə dalır və arzu edir: “Bu gün Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyev müqəddəs savaşımızla yalnız torpaqlarımızı deyil, adlarımızı da azad edir, yerinə qaytarır. – Suqovuşan, Çinarlı… Ümid edirəm ki, Pənah xanın müqəddəs adı da qayıdacaq və şəhər əbədi xoşbəxt taleyinə qovuşacaqdır…”
(Rüstəm Kamal, “Pənah xanın ruhu”. – ƏQ, 24 oktyabr 2020)
Abuzər Turan “Zəfər nəğməsi” lirik poemasında “müqəddəs qalib üçlük” ifadəsini işlətdi və populyarlaşdırdı:
Abuzərəm, dastanım
Sona çatdı, ay canım,
Var olun, qəhrəmanım:
İlham, Tayyib, İmranım,
Müqəddəs Qalib Üçlük!
(Abuzər Turan, “Müqəddəs Qalib Üçlük”. – ƏQ, 6 mart 2021)
Akademik İsa Həbibbəylinin fikrincə: “Müqəddəs Qalib Üçlük” anlayışı Abuzər Turanın bədii kəşfi, xalqlar və dövlətlərarası qarşılıqlı etimadın poetik düsturudur…”
(İsa Həbibbəyli, “Böyük Zəfərin poetik dastanı”. – ƏQ, 24 aprel 2021)
Ali Baş Komandan məqamının və məramının özü müqəddəsdir, qutludur:
…dözməzdi Türk dünyası,
Türk qeyrəti, Türk övkəsi,
dözməzdi Azərbaycan ordusu,
Azərbaycan ölkəsi,
dözməzdi bu elin adı-sanı,
müqəddəs bir ad daşıyan
Ali Baş Komandanı!
(Əhməd Qəşəmoğlu, ƏQ,5 dekabr 2020)
Müqəddəs savaşımızda ədəbiyyat Ali Baş Komandanı fateh kimi tanıdı; doğma torpaqların yox ki, qəlblərin, arzuların, xəyalların fatehi, türk ruhunun fatehi:
“Qarabağda yeni tarix yazılır. Şanlı ordu qorxu yeyən düşməni döyə-döyə, xınca-xınca yürüyür. Bu ordu nə böyük ordudur, bu Komandan nə böyük Komandandır…”
(E.Z.Qaraxanlı, “Qarabağda yeni tarix yazılır. Savaş ayələrindən”.- ƏQ,17 oktyabr 2020)
…Əmr varmı olmasın sənin əmrinə bağlı,
Sərkərdəlik elmindən hali, Baş Komandanım!
Hər əmrinə hazırıq Ali Baş Komandanım!
(Barat Vüsal, “Ali Baş Komandana” – ƏQ, 13 mart 2021)
Bu mübarək yerişin, bu duruşun mübarək,
Bu ləngərin, səngərin, bu vuruşun mübarək,
Ali Baş Komandanım…
(Vaqif Aslan, ƏQ,10 oktyabr 2020)
Ali Baş Komandan vuran qolumuz,
Amalımız bəlli, haqdır yolumuz…
(Şövkət Zərin Horovlu, ƏQ,10 oktyabr 2020)
Allah güc-qüvvət versin, mənim haqq savaşıma,
Ali Baş Komandanım “irəli” deyir ancaq…
(Ağacəfər Həsənli, ƏQ,31 oktyabr 2020)
Arxanda dayanıbdı o Ali Baş Komandan,
Hər addımı qətiyyət, hər addımı cəsarət!
Millətin ruh bayrağı, bayraqdarı da odur,
Odur Haqqın haqq səsi, o səsdə ulu qeyrət…
(Xanəli Kərimli, ƏQ,10 oktyabr 2020)
Ali Baş Komandanım elin bayraqdarıdır!
Yolumuz haqqa doğru, zəfərlərə sarıdır!
Bayrağım millətimin, ölkəmin vüqarıdır!..
(Güləmail Murad, ƏQ,10 iyul 2021)
Ali Baş Komandan qürurla bu dəm
Çevrilib üz tutdu Xudafərinə.
Bizim gözümüzdə dəyişdi aləm
Dilimiz çevrildi min afərinə…
(Vaqif Aslan, ƏQ,12 dekabr 2020)
Sən başdan-ayağa qürursan, qürur,
Sən ey komutanı Tanrıkut əsgər!
(İbrahim İlyaslı, ƏQ,24 dekabr 2020)
Vətən müharibəsinin hər var günü, haqq günü Ali Baş Komandan alqış yiyəsidir:
…Alqışlar, alqışlar, alqışlar ona!..
(Vaqif Aslan, ƏQ,12 dekabr 2020)
Alqış qazilərin, ordumuzun,
Dağ titrədən gur səsinə.
Alqış xalqımızın, yurdumun
Alov saçan nəğməsinə, nəfəsinə,
Bu xalqın sərkərdəsinə.
İlham sənə, alqış sənə!
Böyük Azərbaycan
Qalxıb ilk pilləsinə.
Azərbaycan alqış sənə!
(Fikrət Qoca, ƏQ,24 dekabr 2020)
Ramiz Duyğunun “Böyük qələbəmizin Ali Baş Komandanı” şeiri başdan-başa alqışlar üzərində köklənmişdir: “Mənim, sənin və onun Ali Baş Komandanı / Azərbaycan Ordusunun Ali Baş Komandanı!..”; “Basılmaz dövlətimin, / Minnətdar millətimin / Ali Baş Komandanı…”; “Yenilməyən xalqımın, / hüququmun, haqqımın / Ali Baş Komandanı…”; “Üçrəngli Bayrağımın, / Əbədi növrağımın / Ali Baş Komandanı…”; “Hər sözümün, şeirimin / Ali Baş Komandanı…”; “Şuşa, Laçın həsrətli sevdalı qəlbimizin / Ali Baş Qəhrəmanı! / Böyük qələbəmizin Ali Baş Komandanı!”
(Ramiz Duyğun, “Böyük qələbəmizin Ali Baş Komandanı”. – ƏQ,10 oktyabr 2020)
Şair “Qalibiyyət dastanı”nda yazır:
Nə qədər tərif yazsaq
Ali Baş Komandana,
Yenə, yenə də azdı!
Xalqımın canı, qanı!
O bu əsrin qəhrəmanı!
Şanlı tariximizdə
Yeni tarix yaratdı,
Yeni tarix də yazdı!
(Ramiz Duyğun, “Qalibiyyət dastanı”. – ƏQ, 14 noyabr 2020)
***
Ali Baş Komandan obrazının təntənə Zirvəsi, Zirvə görüntüsü, şəksiz ki, Qarabağın xilaskarı, Şuşanın fatehi məqamıdır. Bu yerdə hər hansı Söz, 2020-ci il 8 noyabr günü, Şəhidlər xiyabanı, Üçrəngli bayraq, Dövlət himni, Azadlıq, müstəqillik mücahidlərinə “Əbədi məşəl” abidəsi önündə, hərbi geyimli Azərbaycan Prezidenti, müzəffər Ali Baş Komandanın mücəssəm obrazı, qürur, əzəmət, qalibiyyət dolu nitqinin yanında solğun, aciz görünə bilər:
“Bu tarixi bir gündə Azərbaycan xalqına bu müjdəni vermək mənim həyatımda bəlkə də ən xoşbəxt günlərimdən biridir.
Əziz Şuşa, sən azadsan!
Əziz Şuşa, biz qayıtmışıq!
Əziz Şuşa, biz səni dirçəldəcəyik!
Şuşa bizimdir! Qarabağ bizimdir! Qarabağ Azərbaycandır!”(ƏQ, 14 noyabr 2020)
Bütün patetik, möhtəşəm, ictimai-siyasi məzmunlu notlarla birgə, Ali Baş Komandanın çıxışında lirik-həzin, riqqətli məqamlar da yer alır: “Mən bu gün, eyni zamanda, ulu öndər Heydər Əliyevin məzarını ziyarət etdim, onun ruhu qarşısında baş əydim. Ürəyimdə dedim, xoşbəxt adamam ki, ata vəsiyyətini yerinə yetirdim. Şuşanı azad etdik! Bu, böyük Qələbədir! Şəhidlərimizin, Ulu Öndərin ruhu şaddır bu gün! Gözün aydın olsun, Azərbaycan! Gözünüz aydın olsun dünya azərbaycanlıları!”
(ƏQ, 14 noyabr 2020)
Ali Baş Komandanın obrazında qalib akkordlar, məğrur tonallıq, sevinc-şadyanalıq kultu hakim Səsi təmsil edir, affekt və effektlərini ədəbiyyata da sızdırır.
Bükülmüşdü qəddimiz,
Ayrılığın əlindən,
Bir şad xəbər eşitdik
Komandanın dilindən…
(Rafiq Yusifoğlu, “Gözlərin aydın,Şuşa!”. – ƏQ, 5 dekabr 2020)
“30 ildən sonra Ali Baş Komandanın “Şuşa, sən bizimsən. Şuşa, biz qayıtdıq. Şuşa, biz səni yenidən dirçəldəcəyik” nidaları Azərbaycan poeziyasının baş mövzularından biri oldu. Misralarımızı azad Şuşa nəğmələri bəzədi…”
(Mərziyyə Nəcəfova, “Azad Şuşanın poetik ifadəsi”. – ƏQ, 25 sentyabr 2021)
Ulu Öndər “Şuşa”, – deyə
nitq eləyirdi,
– Vətən Ana həsrətidi,
Şuşa həsrəti.
– Xoşbəxtəm ki, – oğlu İlham
belə deyirdi:
– Mən yerinə yetirmişəm
bu vəsiyyəti.
Cənab Baş Komandan,
halaldı Sizə…
(Nəriman Həsənzadə, “Cənab Baş Komandan, halaldı Sizə”. – ƏQ,15 iyun 2021)
Otuz ildən bir az çox
Ali Baş Komandanın nigaran ürəyində
Baharlayıb, qışlayıb.
Bu yol otuz il əvvəl,
Ali Baş Komandanın ürəyindən başlayıb,
Ürəyində yatıbdır…
(Ramiz Duyğun, ƏQ,4 sentyabr 2021)
Ali Baş Komandan söylədi özü:
Salam, əziz Şuşa, biz qayıtmışıq…
(Hüseyn Bağıroğlu, ƏQ,3 dekabr 2020)
Bitdi Qələbəylə hicranın sonu,
Xəbərdən bülbüllər gəldilər cuşa,
Gənclik illərində görmüşdü onu –
Səsindən tanıdı İlhamı Şuşa…
(Vahid Əziz, “Heyrət səcdəsi”, ƏQ,16 yanvar 2021)
Qarabağ bizim yerimiz,
Meydandayıq hər birimiz.
Baş Komandan öndərimiz,
Gəlmişəm, Şuşam, gəlmişəm,
Gəlmişik, Şuşam, gəlmişik.
(Orxan Paşa, 4 sentyabr 2021)
II Qarabağ müharibəsində tarixi qələbənin hüdudları işğal altındakı torpaqların yenidən-fəthi ilə bitmir, Ali Baş Komandanın mənəvi xilaskarlıq missiyası üzərinə, ikiqat dəyərlənir:
“Eyni vaxtda paytaxtda alman jurnalist ordumuzun sərkərdəsinə: -Şuşa sizin üçün bu qədərmi qiymətlidir? – deyəndə Ali Baş Komandan əsgərlərin cəbhədə düşmənə verdiyi eyni cavabı verdi: -Bəli, Şuşa bizim üçün heysiyyat, qürur məsələsidir…”
(Aygün Bağırlı, “Möcüzəli və saf Şuşa”. – ƏQ, 14 oktyabr 2020)
Cənab İlham Əliyev…
Geydi döyüş paltarın
Sıyrıldı qılınc kimi.
Qoymadı Qarabağı
Qalsın bir qaxınc kimi…
(Zahid Xəlil, ƏQ,21 noyabr 2020)
Müharibənin ilk çağlarında düşünürdüm: “1990-cılardan, Ulu Öndər Heydər Əliyevdən sonra bir daha “Xilaskar!” missiyası, Azərbaycan torpaqlarının azad olunması, Qarabağın xilası şansı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin adına yazıldı. Həm də daha böyük miqyasda, daha gərgin cəbhələrdə…”
(T.Əlişanoğlu, “Tarixin fürsəti”. – ƏQ,3 oktyabr 2020)
Fazil Güney, “Xilaskar!” məqaləsində yazır: “Ümummilli lider Heydər Əliyev müstəqilliyini bərpa etmiş dövlətimizi dağıdılmaqdan qurtarmışdı, İlham Əliyev isə itirilmiş torpaqlarımızı döyüşlə aldı, milləti töhmətdən qurtardı. Son 30 ildə bütün azərbaycanlılar ilk kərə 10 noyabr 2020-ci ildə dərindən nəfəs alıb içərilərindəki acıları, “məğlub xalq” duyğularını sevinc göz yaşları ilə boşaltdılar…”
(Fazil Güney, “Xilaskar!” – ƏQ,24 dekabr 2020)
Zülmət getdi Qarabağdan,
ömrünü çıraq elədin,
var ol, Ali Baş Komandan –
çox günahkar nəsillərin
üzlərini ağ elədin!
(Vahid Əziz, ƏQ,31 dekabr 2020)
Odur ki, Ali Baş Komandanımız şairlərin rübabında şeirləşir, heykəlləşir, bayraqlaşır:
Ən gözəl şeiri sən yazdın,
Ali Baş Komandanım!
Mübtədası, təyini, xəbəri öz yerində…
(Şahnaz Şahin, ƏQ,28 may 2021)
“İkinci Vətən müharibəsinin simvolları xalqımızın düşüncələrinin, ümidlərinin, nəhayət varlığının dünyaya çatdırılma vasitəsi idi, ümummilli ideyaların təsdiqi idi. Rəhbər və Sərkərdə kimi İlham Əliyev şəxsiyyətinin simvolikası həmin simvol sistemində haqlı və möhtəşəm yerini tutur…”
(Rüstəm Kamal, “Ali Baş Komandan, müqəddəs savaşımız və simvollarımız”. – ƏQ, 8 may 2021)
Ürəkdən sevir bu millət Səni.
Milli Qəhrəmansan – Baş Komandansan,
Heykəlin qoyulub ürəyimizdə.
Canlı simvolusan Azərbaycanın,
Sən tarix yaratdın, zəfər tarixi,
Millət tarixi, bəşər tarixi.
Adın qızıl xətlə yazılacaqdır:
İlham tarixi – Heydər tarixi.
(Nizaməddin Şəmsizadə, “Erməni faşizmi”. – ƏQ, 31 oktyabr 2020)
Nərsən, kim deyər ki, nər axtarıram,
Pirsən, heç kəs deməz pir axtarıram.
Sənin heykəlinə yer axtarıram,
Ali Baş Komandan, var ol, min yaşa!
(Fəxrəddin Teyyub, ƏQ,7 noyabr 2020)
Ərdoğanla İlhamımız bir oldular,
Şirdən doğub törəyənlər şir oldular,
Xəzər, Egey, Dəclə, Fərat, Kür oldular,
Birlikdə əl qoydu onlar qırx dörd günə,
Qızıl heykəl qoydu onlar qırx dörd günə.
(Əjdər Ol, ƏQ,14 noyabr 2020)
Azad nəfəs alır torpaqlarımız,
Göylərə ucalır bayraqlarımız!
Öndə yol göstərən Baş Komandandır,
Qarabağ bizimdir – Azərbaycandır!
(Nizami Muradoğlu, ƏQ,24 dekabr 2020)
Ey Ulu məmləkətin Ali Baş Komandanı!
Şücaətin, qeyrətin dünyaya dastan oldu.
Sən bu xalqın qəlbində elə heykələ döndün,
Tarix unuda bilməz, tarixə dastan oldun…
(Rəqibə Qəvvas, ƏQ,16 oktyabr 2021)
Ali Baş Komandan adına bugün ədəbiyyatda duyğu və düşüncələrin hər çalarını görürük.
Mötəbər alim sözünü də: “Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, qalib Ali Baş Komandan kimi İlham Əliyevin qədim Azərbaycan torpağı olan Qarabağı erməni işğalından azad etməsi ölkəmizin çoxəsrlik tarixinin misilsiz və nadir tarixi hadisəsidir…”
(İsa Həbibbəyli, “Böyük qayıdışın ədəbi və əbədi təntənəsi”. – ƏQ,4 sentyabr 2021)
Ağsaqqal yazıçı ərki, dərki, dua-sənasını da: “82 yaşım var, Allaha, taleyimə, ordumuza, Ali Baş Komandana dua edirəm ki, uşaqlığımın, yeniyetməlik çağımın, ahıl illərimin şəhəri Şuşanın azad olunduğu günü görə bildim. Gözün aydın…”
(Anar, “Gözün aydın, Şuşam,gözün aydın!” – ƏQ, 14 noyabr 2020)
Xoş günlərin xatirə notları, şükranlığını da: “…çünki bu otuz illik erməni işğalının təcrübəsi göstərdi ki, dünyanı ikili standartlar idarə edir və İlham Əliyev həm Prezident, həm də Ali Baş Komandan kimi məhz bu ikili standartlar dünyasında ortaya son dərəcə ciddi və son dərəcə də cəsarətli iradə qoydu. Bu iradə nəticəsində Azərbaycan əsgəri Şuşanı və adlarını bir-bir yazacağam: Cəbrayılı, Füzulini, Qubadlını, Zəngilanı, Hadrutu, Laçını, Ağdamı, Kəlbəcəri işğaldan azad etdi”
(Elçin, “Şuşanın dağları başı dumanlı”. – ƏQ, 20 mart 2021)
Müdrik şair xəyalatını da:
Şuşa yolu, Zəfər yolu,
Otuz illik səfər yolu!
Cənab Ali Baş Komandan,
Səfərdəsən sən o vaxtdan…
Uzaq-yaxın o yollarda!
Yol içindən yol seçirsən,
Keçilməz yollar keçirsən –
Fikrin-zehnin yollarını,
44 günün yollarını.
(Nəriman Həsənzadə, “Zəfər yolu”. – ƏQ, 18 sentyabr 2021)
Ədəbi tənqidçi qətiyyətini də: “Hörmətli Prezidentin təmirdən sonra Vaqif məqbərəsi önündəki çıxışı Şuşaya və oraya toplaşan Azərbaycan ziyalılarına bir qətiyyət, bir əminlik çağırışı idi. Heydər Əliyev Fondunun, onun prezidenti Mehriban xanımın Şuşa ilə bağlı gördüyü işlər isə göz qabağında idi. Şuşa öz tarixinin, əgər belə demək mümkünsə, pleyada mərhələsinə qədəm qoyur…”
(Vaqif Yusifli, “Şuşa”.- ƏQ,4 sentyabr 2021)
Tüm qələm əhlinin minnətdar səcdəsini də: “Mümkünsüz” olanı mümkün edən müdrik Prezidentimiz, qüdrətli sərkərdəmiz İlham Əliyevin, torpaqlarımızın erməni murdarlarından təmizlənməsində qanlı döyüşlərə alp-ərənlər kimi atılan əsgər və zabitlərimizin rəşadəti önündə diz çökürəm…”
(Adil Cəmil, “Dünya belə qalmaz”demişdik”. – ƏQ, 14 noyabr 2020)
Bir neçə şairlər sözünü əruzda da deyir:
Artıq Qarabağ ərşinəcən dalğalı bayraq
İlham deyir, İlham deyir, İlham deyir ancaq!
(Akif Azalp, ƏQ, 14 noyabr 2020)
Hecada da:
Nə qədər qəlbləri sevgisi sarmış,
Ali Baş Komandan bəxtini yazmış…
(İbrahim Yusifoğlu, “Şuşa”, ƏQ,14 noyabr 2020)
Həm sərbəst də:
Ali Baş Komandan,
Əzminlə tarixi yaz sən yenidən,
Ali Baş Komandan, şanlı sərkərdə!
(Elnur Uğur, ƏQ,24 oktyabr 2020)
Yeni “Qarabağnamə”də düşmənə qarşı həcviyyat da yer alır:
Alçaqdır Nikol tula,
Satılıb “yaşıl” pula,
Çevirdin onu qula,
Qoy getsin çala-çala,
Ali Baş Komandanım!
(Abuzər Turan, “Ali Baş Komandanım”. – ƏQ, 24 dekabr 2020)
Hərbə-zorba da:
…Sonun gəlib, az qalıbdı,
göməcəyik səni gora
Gəl, İlhamdan üzür istə,
günahların çoxdur sənin!
Ağ bayrağı qaldır, Nikol,
başqa yolun yoxdur sənin!
(Şöhlət Əfşar, ƏQ,14 noyabr 2020)
Həcv dili də:
Qovur öz yuvasına quduzlaşan itləri
Ali Baş Komandanın qələbə tvitləri!
(Sabir Rüstəmxanlı, “Qarabağa dönüş”. – ƏQ, 24 dekabr 2020)
Qəzəb də güclüdür: “Onun içindəki qəzəb və hirs gücləndikcə, mübarizə əzmi bir az da artırdı, Dəmir Yumruq ağırlaşırdı, sərtləşirdi. Sarkisyanlar, Paşinyanlar başa düşmürdülər ki, onu daha çox qəzəbləndirməklə, öz başlarına enəcək Dəmir Yumruğu bir az da ağırlaşdırırlar…”
(İlqar Fəhmi, “Xarıbülbül metamorfozası”. – ƏQ, 22 may 2021)
Qarğış da yerindədir:
Xankəndi, Laçın yolu,
İgidlər olsun dolu,
Möhkəmlət sağı-solu,
Düşmənin sınsın qolu,
Ali Baş Komandanım!
(Abuzər Turan, “Ali Baş Komandanım”. – ƏQ, 24 dekabr 2020)
Rüstəm Kamal Vətən müharibəsinin ilk günlərində yazırdı: “Əsgər həyatının, səngər məişətinin xalq yumoru ilə süslənmiş əsərlərə ehtiyacı var. Belə deyirlər ki, A.Tvardovskinin məşhur Vasili Tyorkin obrazının bədii təxəyyül məhsulu olmasına uzun müddət inanmayıblar. İnanırıq ki, sıravi Əhmədin də folklor qəhrəmanı kimi obrazı yaradılacaq və seviləcək”.
(Rüstəm Kamal, “Müqəddəs savaşımız və sözümüz”. – ƏQ, 3 oktyabr 2020)
Bizdə sihalar, pualar, dronların şücaəti haqqında əsərlər yazılmadı; amma xalq ruhu ilə süslənmiş “Zəfər nəğməsi” yarandı. Sanki birnəfəsə yazılan İthafda Abuzər Turan deyir: “Qırx dörd günlük Vətən müharibəsində poladdan da sərt iradə, vətənpərvərliklə yoğrulmuş əzmkarlıq, mənfur düşmənlə mərdanə döyüş aparmaq nümunəsi, ağılasığmaz qəhrəmanlıq örnəyi, dünyanı heyrətə salan qeyri-adi sərkərdəlik və siyasətçi etalonu nümayiş etdirən, halal torpaqlarımızı yağı tapdağından qurtaran, xalqımızın təhqir edilmiş qeyrətini cənnətməkan şəhidlərimizin müqəddəs qanı ilə arındırıb paklandıran, millətimizin aşağılanmış heysiyyətini xilas edən, Azərbaycanımızın yeni şanlı tarixini yaradan, bu misilsiz qələbələrlə yanaşı, özünün və atasının – ustadının mübarək adlarını əbədi olaraq tarixin silinməz səhifələrinə qızıl hərflərlə həkk edən dəmir yumruqlu, ulu öndər yadigarı, xalqımızın güvənc ünvanı, pənah yeri, istəkli lideri, sərkərdəmiz, Ali Baş Komandanımız İlham Heydər oğlu Əliyevin, həmçinin vahid bir yumruq kimi onun ətrafında birləşən müdrik millətimizin və Vətən yolunda varlığını əsirgəməyən Qalib Ordumuzun şəninə min-min alqışlar və səcdələrlə Moskvadan, xalq ruhunda qələmə alınmış qırx dörd bəndlik kiçik bir Zəfər nəğməsi” (Abuzər Turan, “Ali Baş Komandan”. – ƏQ, 24 dekabr 2020) Fevrən hiss olunur ki, şairi böyük coşqu, ilham danışdırır.
Poema, lirik tonalllıqda, təbii ki, epika ilə ayaq alır:
Otuz il yasa batdıq,
Qəm alıb, qüssə satdıq,
Gecələr sərsəm yatdıq,
Sayəndə kama çatdıq,
Ali Baş Komandanım.
Nikol lap ağ eylədi,
Bizə hədyan söylədi,
Xox gəldi, bərk küylədi,
Gör yağıya neylədi
Ali Baş Komandanım…
Liro-epik başlanğıc gəlişdikcə tədricən xalq duyğuları üstünlük qazanır, vəcdə gəlir və mətni bütünlüklə ələ alır. Məqalənin irəlisində də sitatlar gətirdiyim kimi, Vətən müharibəsi gedişatında daha hansı duyğu seli, ürək mizacı, söz məcazları yoxdur ki: Ali Baş Komandana xitabən, ricət, əzizləmə, alqış, inam, heyrət, heyranlıq, şəninə tərif, fəxarət, qürur, dua-səna, həmd, nisgil, qisas, müdrik ovqat, öyüd, arzu, dilək, mədət; eyni zamanda düşmənə nifrət, qəzəb, acığ, həcv, qarğış, söyüş, lağ, şəbədə… – şair təbi, xalq danışıq ədasında “Zəfər nəğməsi”ndə təcəssüm olunmasın?! Gərək ki, tamdır. Poemanın bayatı təqtində, yeddilikdə, oynaq müxəmməs ladında ərsəyə gəlməsi də təsadüf deyil. Özümüzü-sözümüzü, bildiyimiz-gördüyümüz- yaşadıqlarımızı, münasibət və müdaxiləmizi, haşa 44 günlük ovqatımızda nə varsa da, gözlənilməz tərzdə deyir, içimizi-çölümüzü bədahətən faş edir, “rüsva”edir. Poemada Qalib Xalq ədası üstün, aparıcıdır:
Yar olsun Yaradanım!
Mədət, şahi-mərdanım!
Möhkəm dur, gözüm,canım!
Ey Türk oğlu, İlhamım!
Ali Baş Komandanım!
Abuzər Turanın “Zəfər nəğməsi” lirik poeması üç ölkə başçısı – İlham Əliyev (“Ali Baş Komandanım!” – ƏQ, 24 dekabr 2020), Rəcəb Tayyib Ərdoğan (“Sayın Cümhur Başqanım”- 23 yanvar 2021) və İmran Xanın (“Əziz Vəziri Əzəm”- ƏQ, 13 fevral 2021) parlaq obrazlarına işıq salmaqla, zamandan doğulan və zamanı yaddaşlara köçürməyə səy edən poetik məqam kimi (“Müqəddəs qalib üçlük” – ƏQ, 6 mart 2021) önəmlidir. Fəsillərin ayrı-ayrı qəhrəmanları, xitabları olsa da, hər birində xalq ruhu, qalib xalq ədası qalır, ötüb-gedən zamana Sözünü deyir.
Ümumxalq sevgisindən doğulan “Zəfər nəğməsi” Ali Baş Komandana bir növ ədəbiyyatın hesabatıdır.
***
“Ədəbiyyatda Ali Baş Komandan” məqaləsi başlıcası “Ədəbiyyat qəzeti”nin materialları əsasında qələmə alınmışdır. Yazını mənimcə qəzetin baş yazarı Azər Turanın narahat düşüncələri ilə sonuclamaq da daha doğru olar:
“…Ədəbiyyatımız millətimizi dünyada tanıda bilməsə də, qırx dörd gündə ordumuz onu dünyaya təqdim etdi. Kaş ki, müzəffər Ali Baş Komandanımızın yanında da Atatürkün çevrəsində olduğu kimi, azərbaycanlı bir Mehmet Akif Ərsoy olaydı…”
(Azər Turan, “Tanrının evi – Türk Qarabağ və Bir hilal uğruna batan günəşlər”. – ƏQ, 14 noyabr 2020)
Nə qəm, bəlkə eynisi olmasa da əvəzində, müntəzir Obrazı vardır:
Gəldi o müqəddəs an,
sən Ali Baş Komandan!
Əmrindədir bu yurdun,
bu torpağın ərləri,
Ver, ver bizə zəfəri!
(Arzu Əsəd,”Və Nida”. Bakı, “Elm və təhsil”, 2020, s. 125)
