26 iyun – Azərbaycan tarixinə ordu günü, Azərbaycan şeiri tarixinə isə savaş ayələrinin müəllifi Elxan Zal Qaraxanlığnın doğum günü kimi daxil olub:
Budur türkün ordusu Bayrağında ay gəlir! Ölümə qənşər duran Yenilməz alay gəlir.
Ərənlər – gözündə qan! Nə yağma var, nə talan! Ölümsüzlük axtaran İgidlər kolay gəlir.
Türkdü türkün qardaşı! Axınların yoldaşı! Türkü deyir minbaşı, Min ağızdan hay gəlir!
Türkçü şeirimiz iki dönəmə ayrılır – Elxan Zala qədərki və Elxan Zal dönəmi. Elxan Zaldan sonrakı dönəm hələ ki yoxdur. Elxan Zal ədəbi yaşıdlarımız arasında həm istedad, həm də intellektə malik az saylı imzalardan biridr. O, məclislərdə yaratdığı bütün şeytani gərginliyə baxmayaraq, “İncil” və “Tövrat”ı əzbər bilən bəlkə də yeganə söz adamıdır. Onun şeirdə öz havası, öz ritmi, öz teması, öz məzmunu var. O minillərdir ki, daş kitabələrdə mürgüləyən bədii yaddaşımızn 90-cı illərin gurultusundan qəfil ayılışıdır. Ona görə belə fərqli görünür. Onun qismətinə yol açmaq, körpü salmaq, birinci olmaq düşüb. Ramiz Rövşən bu misranı həm də onun üçün yazıb: “Özün öz yolunsan. ilan balası!” O, kənddən aralıda yaşayan, amma kəndə uzaq məsafədən təsir edən şamana, maqa bənzəyir. Ağındandır, yoxsa qarsından. hələ dəqiq bilmirəm. Amma Elxana bundan sonrakı ömründə ancaq ağ günlər arzulayır, onu doğum günü münasibətilə dostlar adından təbrik edirəm!
25 iyun Əsəd CAHANGİRİN doğum günüdür! Təbiətin qanunauyğunluqlarına əsaslansaq, həm də söz səltənətində yeni istiqamətin – SÖZ MÜLKÜMÜZÜN CƏNUB QÜTBÜNÜN – yarandığı gündür! Mövludun mübarək olsun, əziz və dəyərli Əsəd bəy!!! Təbrik edirik!!!
Həkim Güləliyevin üzündə donub qalan təbəssümün ağrıya çevrilməsindən bir az ötmüşdü. Cərahiyyə masasındakı əsgərin sol qolunu qəlpələrdən təmizlədikcə damarları soxulcan kimi tərpənir, təzədən yerinə qayıdırdı. Yarım saat bundan qabaq palataya köçürülən polkovnik Paşayevin yaxınları üstündən barıt qoxusu hələ getməyən zabiti görüb sakitləşdilər. Xəstəxana dəhlizində labirtinə düşən qohumlar, boz dəsmalla gözünün suyunu silən qocalar, əlində telefon qurdalanan cavanlar olub-bitənlərdən hələ xəbərsiz idilər. Əsgər Ağayevin ürəyi kəfkirli saat kimi işləsə də, əzaları sanki ətçəkən maşınından keçmişdi… Qara xəbərlərin içində ağ xalatlıların hər gəlişi bir dünyanın varlığı və ya yoxluğu haqqında məlumat demək idi.
– Cek London, Drayzer, Tven…- Əsgər Ağayevin xırıltılı səsi bir andaca palatadakı sükutu pozdu. Ağrıdan dodaqlarını gəmirən Ağayev gözünü tavanda hörümçək toruna zilləyib sayıqlamağa başladı.
– Su, su, su verin… Ağayevin səhra çölünü xatırladan dili ilan kimi qıvrılır, davamında söyüş və qışqırıqlar eşidilirdi… Tibb bacısı dəmir stəkandakı suyu Ağayevə sarı uzatdı. Bir qurtum içib, dayandı. Ətrafa göz gəzdirdi. Hər tərəf ağ pambıq kimi görünürdü… Ağayev Filologiya fakültəsini keçən il bitirmişdi. Elə Aytacı da fakültədə görüb sevmişdi. Magistraturaya qəbul olsa da, maddi çətinliklərdən dolayı təhsilini davam etdirə bilməmiş, ancaq ümidini də üzməyib hərbi xidmətə yollanmışdı. Beləliklə hərbi xidmət və taleyinə yazılan qanlı müharibə… Əsgər yoldaşlarını soyadlarına görə yox, sevdiyi yazıçıların adları ilə çağırardı. Məsələn, əsgər Məmmədova Mark Tven, əsgər Dadaşova Drayzer, əsgər Cəfərova Cek London deyə müraciət edirdi. Bunu bölük komandiri kapitan İsayev də sezmişdi. Belə müraciət xoşuna gəlsə də, əsgər Ağayevə bunu ümumi vəziyyət üçün qadağan etmişdi… Bir dəfə hərbi hissəyə yoxlama gəldi. Əsgər Ağayev yaraşıqlı, qamətli olduğu üçün həmişə ön cərgədə dururdu. Yoxlama rəisi polkovnik Paşayev qəfil Ağayevə yaxınlaşıb soruşdu: -Əsgər, kitab oxuyursan? -Bəli, cənab polkovnik- əsgər Ağayev özünü itirmədi. -Kimləri oxuyursan? -Əsasən klassikləri. Tolstoyu, Drayzeri, Çexovu… Ağayev başını daha da dikəltdi. Polkovnik bığaltı gülümsəyib, razılıq əlaməti olaraq əlini Ağayevin çiyninə vuraraq onu təbrik etdi. Bu hadisə bütün alaya yayıldı. Hərbi hissənin kitabxanasını əsgər Ağayevə tapşırdılar. Deyilənə görə bunu şəxsən polkovnik Paşayev əmr etmişdi…
27 sentyabr… Səhər “Qalx” komandası bu dəfə daha həyəcanlı və vahiməli səsləndi. Alay döyüş hazırlığı vəziyyətinə gətirildi. Əsgər Ağayev kitabxanaya baş çəkib dərhal geri qayıtdı. Əlində Tolstoyun kitabını görən kapitan İsayev əsəbləşdi:
-Ağayev, kitab oxumağa getmirik. Silahını götür, kaskanı da unutma! Əsgər Ağayevin qaşları çatıldı. Cəld yaxasını açıb, kitabı sinəsinə qoydu. Silahını götürüb, dəmir kaskanı başına keçirdi. – İrəli, addımla marş!-Kapitan İsayev var gücü ilə bağırdı. Səsinin vahiməsi müharibənin sərt üzündən xəbər verirdi… – “Birinci” mən “Şahinəm” necə başa düşdün qəbul…. -……………….. – Birinci, birinci!!! -Birinci qəbulda! -Biz kəndi aldıq, kənd bizdədi…. Necə başa düşdün qəbul! -……..
Xəstəxana həyətində skamyanın yanında bardaş qurub oturan yaşlı kişi siqaret tüstüsündən saralmış bığına sığal çəkib zikr edirdi. Halından belə məlum olurdu ki, özünü tamamən unutmuşcasına soyuq və halsız idi. Pencəyinin yaxası qədimi orden və medallarla dolu olan bu adamın elə bil üstündə dəmirdən çiçəklər açmışdı… Heç kim ona fikir vermir, yanından yel kimi ötüb keçirdi, heç kim bu pərişanlığın fərqinə varmırdı… Yaralı əsgərlərin yaxınları əllərini boş ciblərinə salıb çıxarır, baxışlarında közərən ümidlərini dən kimi ətrafa səpirdilər. Palatada zarıltı səsləri artırdı, əl-ayağa dolaşan xadimələr acığını pol dəsmalını döşəməni bərk-bərk silməklə çıxmağa çalışırdı…
Tibb bacısı həyəcanla səsləndi:
– Aaa, işə bax, Mark Tven topa güllə qoyandı. Hələ Drayzerə bax, snayperçidi. Əsgər Ağayev dəli kimi gülməyə başladı. Kapitan İsayev bunu görüb Ağayevə tərəf qaçdı. – Özünə gəl, Ağayev, pusquya düşmüşük. Cəld ol!!!-Ağayev özünə gəldi. Tez silahını götürüb irəli atıldı. Mark Tvenin ayağını qoparan qəlpə əsgər Ağayevin qoluna girmişdi. Ağayev qolundan həmin qəlpənin bir hissəsini çıxarıb cibinə qoymuşdu. Bundan sonra qanaxması dayanmadı. Sanitarın üzündəki dəhşət ifadəsi böyüməyə başladı… Aytacın telefonuna gələn sonuncu mesajdan sonra halı xarab olmuşdu. Kirpiklərinə şeh düşmüş, ala gözləri dan yeri kimi qızarmışdı. O nişanlısının yaralı bədəninə toxunduqca titrəyir, aya bənzər bənizi qəmin xəzanında saralırdı. Hərbi xidmətinin bitməsinə cəmi bir ay qalmışdı. Cəmi otuz gün. Otuz gecə. Həsrətin, ayrılığın bitməyən otuz təqvim günü- sanki sonsuzluq kimi görünürdü. İndi isə o nişanlısının soyuq bədəninə duyğularını, hisslərini, sevgisini ötürmək istəyir, sızıldayan ağrılarına məlhəm olmağa çalışırdı… Palata qırx dörd… Tibb bacısının üzünə qonan kədərin iki adı vardı: “Olum və ölüm”… İkincini heç kim eşitmək istəmir, o yan bu yana var-gəl edir, addımlarını sürətləndirib bunu sanki özlərindən uzaqlaşdırmağa çalışırdılar . Cərahiyyə otağından qara bulud kimi dolub çıxan baş həkimin ağ xalatında ağ nöqtələr güclə sezilirdi. Həmin gün baş həkim Abbasov rəsm emalatxanasından çıxan rəssam kimi üstü al-qırmızı rəngə boyanmışdı, soyuq tərin içində buza dönən üzünü hamıdan gizlətməyə çalışırdı…
Əsgər Ağayevin nişanlısı Aytacın söyüd salxımı kimi çiyninə düşən saçları bir ayın içində ağardı. Əlində Ağayevin cibindən çıxan qəlpəni saxlayır, onunla yatıb, onunla durur, hamıya qəlpənin tarixçəsindən danışırdı. Bir ara qohum-əqrəba qəlpəni gizlətmək istədi, ancaq Aytac qəlpəni qoynuna basıb bütün varlığı ilə onu özündə saxlayırdı… Həkimlərin bütün səylərinə baxmayaraq əsgər Ağayevin yaşamaq eşqi ilə vuran ürəyinin döyüntüsü kilidlənmişdi. 1 saylı uşaq evində böyüsə də, yetimliyini bildirməz, özünü hamıdan çox atalı-analı kimi göstərərdi… Nə Aytacın büllür kimi göz yaşları, nə də yaxınların duaları kömək olmadı. Dəfn günü güclü qar yağdı. Hər yan ağ pambıq kimi idi… Aytacın göz yaşları kirpiklərində buzlayıb, donmuş şəlaləni xatırladırdı…
“Bir azdan öləcəm. Lap az vaxtım qalıb… Kimə nə deyim, kimi çağırım bu son anımda?” Dəftərin axırıncı vərəqindəki yazı bu sualla başlayır… Mərmi yağış kimi yağırdı. Birdən uzaqdan ayağı qucağında uzanan Mark Tven göründü, arxasında sağ qoluna sarı uzanan Drayzer də orda idi… Cek London üzü səmaya sarı gülümsəyirdi. Sanki buludları izləyir, nəsə xəyal edirdi… Bitdi… Post bizdədi. Qələbə! Eşidirsən Drayzer, eşidirsən Mark, eşidirsən Cek London? Eşidirsiz? Post bizdədi… Qə-lə-bə…!!!
AYB-nin Natəvan zalında bir neçə müddət öncə Aqil Abbasın “Çay qırağında bitib, susuz qalan ağacların sağlığına” kitabının təqdimatı oldu. Aqil müəllim 30 ildir yayınlanan “Ədalət”in təsisçisidir, uzun illər bu qəzetin Baş redaktoru olub, 6 nəsr kitabının müəllifidir, “Şöhrət” və “Vətənə xidmət” ordenli, “Qızıl kəlmə” və “Humay” ödüllüdür, Əməkdar jurnalist, Millət vəkilidir, bir sözlə, adı-sanı dünya-aləmlə birdir. V.Yusiflinin diliylə desək, “Bu, Aqil Abbasdır!” və sadəcə adını çəkməyin özü onun haqqında artıq çox şey deyir.
Amma Aqil müəllimin yığıncağına gələnlər gərək “Natəvan”a sığmayıb, foye və koridorlara daşa, kameralar yan-yana düzülə, fotoaparatlar şimşək kimi çaxa, parlamentdə deputat, Ədəbiyyat İnstitutunda alim, mətbuatda qəzetçi, mağazalarda gül-çiçək qalmayaydı! O istəsə, bütün bunları bir qırpımda eləyər, amma onda Aqil Abbas olmazdı. Mən hələ 20 il öncə “Ədalət” qəzetində “Körpü” ədəbiyat əlavəsinə redkatorluq eləyəndə başqalarının düşüncə özgürlüyünü Aqil müəllimin necə önəmsədiyinin, mövqe üstünlüyünü işə salıb, kiminsə iradəsini zorlamaq, kimisə nəyəsə təhrik eləməkdən necə uzaq olduğunun şahidi olmuşam və ona sayğım yaranıb – vicdan sahibi olduğunu görmüşəm. Bəzən yazılarında duyğularını cilovlamayıb yetərincə jarqonlar işlətsə də, A.Abbas, əslində, ən etik yazarlarımızdan biridir. Nədən ki vicdan etik anlayışdır və onun olmadığı yerdə ən nazik ibarələri işlətsən də, bu hansısa elitarlıq, kübarlığın əsla və əsla göstəricisi ola bilməz! Əsl kübarlıq da, ən böyük elitarlıq da vicdanlı olmaqda, məzluma, kimsəsizə dayaq durmaqdadır və A.Abbas həmişə xalqın sözünün deyib. Onun öz 70 illiyini sıradan bir yığıncaq kimi keçirməsi özü də, məncə, hər cür vicdansız təmtərağa səssiz etiraz idi. Əlbəttə, təqdimatda yetərincə nüfuzlu şəxslər – alim, tənqidçi, deputat, şair-yazıçı, jurnalist vardı, amma hiss olunurdu ki, çıxışlar, təriflər, bir sözlə, bütün bu təqdimat haqq-hesabı özəl hazırlıq olmadan öz axarıyla yaranıb və hər cür zahiri effekt çabası, nümayiş tonu, dəbdəbə ahəngindən uzaqdır – eynən Aqil müəllimin özü kimi! Bu, sadəcə Millət Vəkili yox, millətin vəkilinin, saçı-saqqalı yurd həsrəti, el-oba dərdindən ağarmış bir ağsaqqalın yığıncağını xatırladır, təqdimatla yanaşı yazıçının 70 yaşının tamam olduğunu göz önünə alanda isə bu təzad daha qabarıq görünürdü.
Əminəm ki, yazıya Aqil müəllimin sözü yox, özündən başlamağıma təəccüblənmədiniz. Nədən ki, onun özündən danışanda sözündən, sözündən danışanda isə özündən danışdığımı bilirsiniz. Filoloji dillə desək, A.Abbas realist yazıçı, “Çay qırağında bitib, susuz qalan ağacların sağlığına” povesti isə realizm üslubundadır – yazıçı nəyi necə görübsə, elə də yazıb. Onun personajları həyati prototipləri olan, bəziləri yazıçının öz kökləriylə bağlı olduğu Ağcabədi və Ağdam camaatı, bəziləri isə müəllif də daxil olmaqla B.Vahabzadə, Rəmiş, Q.Ağsəs və sair kimi bütün ölkənin tanıdığı gerçək şəxslərdir. Amma A.Abbasın realizmi sovet yazarlarının sosrelizmi, 60-cıların psixoloji realizmi, yaxud italyanların neorealzimi deyil, hər nədirsə, bütün sosio, psixo və neo-su ilə birlikdə dünyanın dürlü yazıçıları arasında yalnız və yalnız onun özünə məxsusdur. Yəni bu əsərin metodoloji və üslubi yönləri müəllifin çoxillik fərdi daxili gəlişmə məntiqinin sonucu kimi meydana çıxıb və yazılma prosesində yaranıb. A.Abbas realizminin öz yolu var, o, başqalarını yamsılamaq bir yana, öz-özünü də təkrarlamır və yazıçı təbiəti baxımından hər dürlü üslub nümayişi çabasından uzaqdır. Onun üçün ədəbiyat sözün gözəlini yox, düzünü deməkdir. Amma nə qədər qəribə də olsa, A.Abbasın sözünün bəzəyi öz əsərlərini hər cür bəzək-düzəkdən uzaq sadə xalq dilində yazmasından irəli gəlir və bu paradoks əksinə çevrilmə qanunundan doğur. Yəni istənilən bir şey nə qədər gəlişirsə, onun limiti bir onca tükənir və bəlli anda öz əksinə çevrilir. Hər cür üslubi bəzək-düzəkdən A.Abbasın düşüncə biçimi, yazı dili və üslubu üçün səciyyəvi olan uzaqlıq da son sınıra varınca özü bir bəzəyə çevrilir, əks qütblər bir-birinə elə qaynayıb-qarışır ki, onları gülü özündən olan parçanın materialı ilə naxışı kimi bir-birindən ayırmaq çətin olur. Burda parçanın materialını gerçək olaylara, naxışlarını isə yazıçının ona vurduğu bəzəyə bənzətmək olar. Ən önəmlisi budur ki, materialla naxışların rəngi eynidir, yəni yazıçı həyat materialına nəinki üçüncü, dördüncü, yüzüncü, hətta ikinci rəngi də vurmur, öz təxəyyülü, fərqli kitablar, dürlü “izm”lərdən gələn təsir və plagiatlarla onun boyasını dəyişmir. Təsadüfi deyil ki, 114 səhifəlik povestdə cəmi bir, ya iki yerdə 60-cı illər poetik nəsrindən gələn dil-üslub təsiri duyulur ki, bunların da ümumi həcmi yarım səhifəni aşmır. Bu üzdən “literaturşinadan” A.Abbas qədər uzaq ikinci yazıçı tapmaq çətindir. O birbaşa həyatdan, gerçəklikdən gəlir və mətnə həyatı, gerçəkliyi gətirir. Çağdaş jurnalistikamızın patriarxı C.Məmmədlinin dediyi kimi, “Aqilin əsərlərinin güc mənbəyi real həyatın özüdür”. A.Abbasın Molla Nəsrəddin gülüşü, Sabir sarkazmı, C.Məmmədquluzadə tragikomizmi ilə səsləşən məqamlarına gəlincə, bunlar onun folklor və klassikadan etkilənməsindən daha çox, hamının vahid ana mətn – həyatın özündən gəlməsinin göstəricisidir. Bir sözlə, bədii söz və gerçəkliyi A.Abbas qədər aşırı eyniləşdirən ikinci yazıçımız yoxdur desək, yanılmarıq. Həyatın ən amansız gerçəklərinə göz yummadan həm də bu amansızlığın içindəcə həzin lirizm, şeiriyyət görmək və göstərmək, bu iki bir-birindən ən uzaq qütbün ortaq məxrəcini tapmaq, əkslikləri bir nöqtəyə gətirmək və sinirləri gərilmiş oxucunu bu qütblərin toqquşmasından doğan partlayışla anidən yaxalayaraq gözləri yaşarıncaya qədər kövrəltmək! A.Abbas realizminin birinci və ən qabarıq özəlliyi budur. Bəs, digər özəllikləri nədir? Bu sualı cavablandırmaq üçün birbaşa söz konumuz olan povesti araşdırmağa keçməyib, yazıçının yaradıcılığına genəl bir baxış eləmək istəyirik.
***
Yazıçı Qarabağda – Ağcabədinn Kolanı kəndində dünyaya gəlib və onu hamımızın tanıdığı Aqil Abbas eləyən Qarabağ mövzusundakı romanlarıdır. Bu romanları akad. N.Cəfərovun janr təyinatı üzrə “Qarabağnamə” başlığı altında toplamaq olar. Muğanna öz əsərlərində Muğanlıdan Odağüz planeti, Ə.Əylisli Əylisdən Eçmiədzin kilsəsinəcən gedir. A.Abbasın düşüncə orbiti isə Qarabağdan Qarabağacandır və bu yöndən o, S.Əhmədli, Elçin, K.Əfsəroğlu, E.Hüseynbəyli kimi yazıçılarla eyni müstəviyə gəlir. Görəsən, niyə Əylisli son ünvanını, cənnətini, ölməzliyini başqa din və ölkədə, Muğanna başqa inanc və planetdə, qarabağlı yazıçılar isə Qarabağda tapır. Çünki onlar qutsal məkanı Qarabağın timsalında görüb və onu başqa yerdə axtarmağı xəyallarından da keçirmirlər. Onların ilk və son ünvanı, Məkkə və Mədinəsi, “bismillah” və “əlhəmdülillahı” Qarabağdır.
A.Abbasın on səkkizinci yüzildən danışan “Batmanqılınc”ında bu ünvan özünün tarixi, “Çadırda Üzeyir Hacıbəyov doğula bilməz”, “Dolu”, “Allahı qatil edənlər”də isə çağdaş səciyyəsilə əks olunur. Onun üçün dünyada ən dəhşətli şey bu ünvanı itirmək, ən böyük səadət ona qayıtmaqdır. Dünya ədəbiyatının üç-dörd ana süjetindən biri Homerlə başlayan və Coysda öz postmodernist çevrilməsini tapan Odisseya mövzusu, yəni döyüşdən sonra evə qayıdışla bağlıdır. A.Abbasın doğma yurda qayıdış ideyası üstündə köklənən qarabağnamələri onun dürlü variantlarda yazdığı odisseyasıdır. İtaka adası Odissey, Günəş şəhəri Platon və Nizami, cənnət Dante və Milton, vadiyi-vəhdət Nəsimi və Füzuli, Yoknapatof Folkner, Makonda Markes üçün nədirsə, Qarabağ da A.Abbas üçün odur! Onun tarixi və çağdaş mövzulu odisseyalarının qayəsi birdir – tarixən də, bu gün də Qarabağın əsl sahibləri bizik, bu torpaqda yaşamaq ən çox bizim haqqımızdır və heç kəs bunu bizdən ala bilməz! Türk paşası, İsmayıl qalası komendantının Suvorova ünlü məktubundakı dillə desək, göylər uçub yerə tökülər, Kürlə Araz tərsinə axar, biz Qarabağı vermərik! Qarabağ Azərbaycandır və nida!
A.Abbasın Qarabağ mövzusundakı çağdaş məzmunlu romanları toxunsan, partlayış törədəcək yüksək gərginlikli elektrik naqillərini xatırladır və bu, məntiqidir. Bu əsərlərin müəllifi nankor qonşular tərəfindən ədalətsiz savaşa çəkilən, doğma yurdundan didərgin düşən, ata-babalarının qəbirləri dağıdılan, minlərlə şəhid verən bir xalqın yazıçısıdır; sivilizasiyanın ən yüksək sınırlara ulaşdığı bir dönəmdə mağara insanına məxsus vandalizmin ən ağlasığmaz dəhşətləriylə qarşılaşan bir toplumun təmsilçisidir; supergüclər tərəfindən ikili standartlarla üzləşən, saxta nəzakət və diplomatiya maskası taxmış ən dürlü uluslararası qurumların on illərdən bəri düzənlədiyi saysız-hesabsız, üzücü dəyirmi masalarda min bir bəhanəylə ağzı boza verilən, əli hər yerdən üzülən, təklənən, sonucda “namərdin gücü var, mərdin Allahı” inancına sığınan bir ölkənin sözçüsü, ən ağrılı istəklərimizin ifadəçisidir.
Təxminən iyirmi il öncə yazdığı “Çadırda Üzeyir Hacıbəyov doğula bilməz” romanına girişdə müəllif deyir: “Elə dərdlər var ki, onu yazmaq üçün qüdrətli qələm sahibi olmalısan. Və bu dərdi içimdən keçən kimi yazmağa qüdrətim çata bilən qədər yazdım.” Yazıçı, əlbəttə ki, təvazökarlıq eləyir, çünki bu roman onillərdən bəri xalqın içində yığılan ağrı, hirs, qəzəb, hiddət, hikkə qarışıq bir qəhrəmanlıq ehtirası, vətənpərvər fədakarlığının fantastik bədii ifadəsidir. Romanın çadır şəhərciyində yaşayan, illərdən bəri anormal durum üzündən, lissabonlar, sammitlər, minskilər, atətlərin yalançı vədlərindən canı boğazına yığılan Müəllim adlı qəhrəmanı gizli yollarla, təkbaşına, ölümünü gözünün qabağına alaraq Şuşaya gedir, partlayış törədib çoxlu sayda düşmənin məhvinə səbəb olur və özü də həlak olur! Bu, təkcə bir yazıçının deyil, bütün dünyada təklənmiş bir xalqın dünyaya, yaşama, batıya, doğuya, yerə, göyə, taleyə, hətta Allahın özünə üsyanı idi və A.Abbas özgürlük dönəmi ədəbiyatımızın ən üsyankar yazıçısıdır! Ən ilginci budur ki, təkbaşına cəbhə xəttini keçən, düşmən ordusuna ciddi tələfat verərək şəhid olan, ölümündən sonra Milli Qəhrəman adı alan Mübariz İbrahimov yazıçıya məxsus eyni üsyan və onun qəhrəmanına məxsus eyni rəşadəti bir neçə il sonra həyatda göstərdi! Daha bir neçə il keçdi, Azərbaycan ordusunun xüsusi təyinatlı əsgər və zabitləri Ali Baş Komandan İlham Əliyevin çevik taktiki planı üzrə dünya hərb sənəti tarixində misli görünməmiş bir qəhrəmanlığa imza atdı – gecənin gözlənilməz vaxtı Daşaltının sıldırım qayalarını aşaraq, düşməni qəfil yaxaladı, yüzlərlə zabit və əsgərimizin şəhadəti bahasına Şuşanı düşməndən azad elədi! Sonra Azərbaycan Prezidentinin dilindən qürurla səslənən bu sözləri bütün dünya eşitdi – “Şuşa sən azadsan!”
“Çadırda Üzeyir Hacıbəyov doğula bilməz” romanı bədii təxəyyülün tarixi olayları önləməsinin örnəyidir. Belə bir önləməni daha öncə S.Əhmədlnin “Ömür urası” romanında görmüşdük və bu romanların hər ikisinə “fantastik” ruh hakimdir. Amma zəfərdən sonra Qarabağa elliklə qayıdışı təsvir eləyən “Ömür urası” romanı sözün həqiqi anlamında fantastik əsərdir, özü də xəyalın gerçəklik kimi təsvir olunması yönündən dünya nəsrində, olsun ki, qarşılığı olmayan fantastika! Burda fantastika prinsipcə mümkün, amma günün bu günü də baş verməyən olayın özündədir. A.Abbasın romanında isə “fantastika” qəhrəmanın xarakterindən doğur. Mübariz İbrahimov fenomeni göstərdi ki, Qarabağa bu şəkildə qayıdış nəinki prinsipcə, praktik olaraq da mümkündür. S.Əhmədli ilə müqayisədə A.Abbasın xəyalı gerçəkliyə daha yaxındır və yəqin bu üzdən onun xəyalları artıq gerçəkləşib. Əminik ki, yaxın gələcəkdə S.Əhmədlinin “fantastikası” da reallaşacaq və biz elliklə Qarabağa qayıdacağıq!
“Çadırda Üzeyir Hacıbəyov doğula bilməz”in daha bir ilginc yönü onun psixoanalitik özülüdür. Roman qəhrəmanının qeyri-adi hərəkəti təkcə milli arzuların ifadəçisi olmaqdan irəli gəlməyib, həm də onun fərdi istəkləri, kişilik instinktlərinin oyanmasından doğur, milli və fərdi duyğular doğal olaraq birləşir. Çadırda aylar, illərdən bəri normal həyat yaşamayan Müəllim gəncliyində erməni qadınıyla sevişdiyi doğma şəhərə həm də öz erkəkliyini isbatlayacaq bir yer kimi instinktiv olaraq üz tutur. Şüuraltı stixiya getdikcə güclənən və partlayışla sonuclanan olayların təsvirinə sıxılmış yay effekti və sirli cazibə verir, romanın başdan-sonacan birnəfəsə oxunmasına nədən olur.
Əsərdə diqqət çəkən üçüncü məsələ onun ilk baxışdan qəribə görünən adıdır – “Çadırda Üzeyir Hacıbəyov doğula bilməz”. Bu cümlə-ad romançılığımızda, olsun ki, ilk belə örnəkdir və özəlliklə də, iyirmi il öncə gözümüzün öyrəşmədiyi bir şey idi. Sonralar P.Koelyonun “Rio-Pyedranın sahilində oturdum və ağladım”, yaxud “Veronika ölməyə qərar verir” romanları timsalında cümlə-adların dünya nəsrində varlığını gördükcə mövzu adiləşdi. Yadımdadır ki, Azərbaycan nəşriyatında rastlaşdığım yazıçıdan romana nə üçün belə ad verməsinin səbəbini soruşdum və o, “Tuncay mənə yazdı ki, romanı belə adlandır” deyə net cavab verdi. O vaxt Türkiyədə təhsil alan Tuncay yazıçının oğludur və onun romana nə üçün bu cür qeyri-standart ad verməsinin əsl nədənini yalnız özü bilir. Mənə gəlincə, romanın mahiyəti ilə bu adın bağlılığını belə görürəm: Ü.Hacıbəyov Azərbaycan kültürü tarixinin yetirdiyi ən fenomenal şəxsiyətdir, o dərəcədə ki, Üzeyir Hacıbəyov demək Azərbaycan, “Çadırda Üzeyir Hacıbəyov doğula bilməz” demək isə “Çadırda Azərbaycanın gələcək nəsli yetişə bilməz” anlamına gəlir; Azərbaycan çadır dövləti deyil, onun minilləri aşan gələnəkləri var; Üzeyir bəy kimi dahi yetirən xalqın neçə min il geri gedib, köçəbə həyat tərzinə qayıtması, çadırda doğub-törəməsi absurddur; həyatımız bahasına olsa belə, Qarabağı düşməndən geri almalıyıq, Qarabağsız Azərbaycanın keçmişi olmadığı kimi, gələcəyi də yoxdur; ya Qarabağ, ya ölüm! Romanın diktə etdiyi ali qayə budur!
A.Abbasın qarabağnamələri arasında ən geniş rezonans doğuranı “Dolu” romanıdır. Müəllif üstlərində göz yaşlarından başqa heç bir bəzəyi olmayan şəhid analarına adadığı “Dolu”yla bağlı suala müsahibələrindən birində belə cavab verir: “Bu roman haqqında onun özündən çox yazılıb” və doğrudan da, belədir. Mən iki ən səciyyəvi sitatla yetinəcəm: yazıçı Elçin romanı “ədəbiyyatımızda hadisə”, N.Cəfərov isə öz müəllifinin “ən dolu əsəri” adlandırır. Roman əsasında rejissor E.Səfərov eyniadlı film çəkib və filmin də taleyi romanınkı kimi uğurlu olub. “Dolu” Birinci Qarabağ savaşı mövzusunda ən yaxşı roman, “Dolu” isə ən yaxşı film sayılır. “Humay” ödülü alan filmin bəzi səhnələri, özəlliklə də Hollivudu yada salan döyüş səhnələri öz mükəmməlliyi ilə özəl razılıq doğurur.
“Dolu” romanı “Çadırda Üzeyir Hacıbəyov doğula bilməz”dən sonra yazılsa da, daha öncəki olayları – Birinci Qarabağ savaşını, konkret desək, Şuşanın işğalını əks etdirir. Şübhəsiz ki, mövzunun özü bu povestə öncəki və sonrakı qarabağnamələrdən daha gərgin psixoloji ton verir. Şuşanın işğalı Birinci Qarabağ savaşının ən kəskin məqamıdır və buna uyğun romanda qaçılmaz nevrotik ruh hakimdir. Lakin bu ruh əsərin sonunacan öz başlanğıc tempini saxlamır. Görünür, bu üzdən roman birincinin ikincidən daha yüksək pərdədə yazıldığı iki hissəyə bölünür. “Çadırda Üzeyir Hacıbəyov doğula bilməz”dən fərqli “Dolu” ikinəfəsə yazılıb və ikinəfəsə də oxunur.
Müəllif romanı öncə “Dünyanın ən gözəl ölüsü” adlandırsa da, Markesin ünlü hekayəsini xatırlatdığını deyən xanımı İ.Tuncayın təklifiylə qərarını dəyişib və əsərə “Dolu” adını verib. Bu ad birinci qatda təbiət olayı, ikincidə döyüşçülərimizin üstünə dolu kimi yağan düşmən güllələri, üçüncüdə taleyin və zamanın başımıza dolu kimi vurduğu zərbələri işarələyərək, həm real, həm də rəmzi-simvolik anlam daşıyır. Ad məsələsinə toxunmuşkən, romanda qəhrəmanlar və personajların adlandırılması da digər romanlardan fərqlidir: Pələng, Drakon, Pələngin anası… Bunlar “Çay kənarında bitib, susuz qalan ağacların sağlığına” povestindəki gerçək prototipi olan deyil, savaşın verdiyi adlardır. Savaşın öz qanunları olduğu kimi, söz qanunları da var, burda hər şeyi o diktə edir və insana bircə şey qalır – Şuşada ölməyi arzulayan Pələng kimi şəhadət həsrəti!
Romanın qəhrəmanları ağlasığmaz savaş dəhşətləri içindən öz ləyaqət, cəsarət, mərhəmət, ürək genişliyi ilə boy verir. Ermənilərin neçə illərdən bəri sürən beynəlxalq informasiya blokadası, böhtan və qaralama kampaniyasına qarşı yönələn bu təqdimat ikinci planda dünya insanına mesajdır: biz barbar, vandal deyilik; gənclərimiz Pələng kimi qeyrətli, kişilərimiz ən çətin anda döyüş yoldaşına dayaq duran Drakon kimi igid, qadınlarımız şəhid oğlunun döyüş yoldaşlarına “hamınıza qurban olum” deyən Pələngin anası kimi geniş ürəklidir. Pələngin əsir düşmüş erməni qızını silah gücünə öz döyüş yoldaşlarından qoruması bu yöndən daha səciyyəvidir və azərbaycanlı xarakterini açmaq baxımından təkcə A.Abbas yaradıcılığı deyil, genəlliklə bədii nəsrimizdə ən dramatik, yaddaqalan, böyük təsir gücü və dərin semantik işarələmə funksiyalı səhnələrdən biridir. Oxucunu tok kimi vuran bu epizodu yalnız və yalnız A.Abbas, özü də məhz bu cür yaza bilərdi. Azərbaycanlılara qarşı ağlasığmaz vəhşiliklər törədən düşmənin qızına qarşı bu mərdanəliyin psixoloji altyapısında türk mentaliteti və islam əxlaqı dayanır. O mentalitet və əxlaq ki, batı bu gün məhz onlara qarşı xaç yürüşü elan eləyib. A.Abbas bu epizodla Qarabağ sorununa ikili standartlarla yanaşan dünya güclərinə sətiraltı və sətirüstü ittiham oxuyur. “Dolu” başdan sonacan özümüzünkü və özgələrə qarşı ən sərt qınaqlarla doludur və bunun nədəni aydındır. Romanın müəllifi “Ədalət” hüquq qəzetinin Baş redaktoru, söz konusu isə Qarabağ xanlığının siyasi mərkəzi kimi inşa edilən və Azərbaycanın mədəniyət paytaxtı kimi biçimlənən bir şəhər – qürur mənbəyimiz Şuşadır. Şuşa əldən getdi nədir?! Və daha pisi – Şuşanı ermənilər aldı nə deməkdir?! Dünya alt-üst olubmu?! Zaman tərsinə dönürmü?!! Bu suallar “Dolu”nun hər cümləsi, hər sözünün altını cızır, üstündən keçir, oxucunun başına dolu kimi yağır!
Roman bizi A.Abbasın daha bir uzaqgörənliyi ilə tanış eləyir. Tamamilə təkləndiyimiz Birinci Qarabağ savaşında türkiyəli qardaşlarımızın harayımıza yetməməsindən giley eləyən müəllifin arzusu üstündən illər keçəndən sonra gerçəkləşdi. Birinci Qarabağ savaşında Azərbaycana hərbi dəstək verə bilməyən Özal və Dəmirəl Türkiyəsindən fərqli, sayın Ərdoğan Türkiyəsi İkinci Qarabağ savaşında öz köməyini bizdən əsirgəmədi. Və yaxın gələcəkdə Türkiyədən Orta Doğuya gedən, bütün türk cümhuriyətlərini qapsayan Turan Federasyonunun qurulmasıyla sonuclanacaq yolda Azərbaycanın mühüm geopolitik və strateji məqamlardan biri olacağına şübhə yoxdur.
“Dolu” romanının da, onun əsasında çəkilən eyniadlı filmin də bir “boşluğu” var – onların hər ikisi sual işarəsiylə bitir və başqa cür də ola bilməzdi. O vaxt Şuşanın taleyi özü sual altındadydı. Yalnız illər keçəndən, qəhrəman Azərbaycan əsgəri qurbanlar verərək Şuşanı alandan sonra bu sual belini dikəldib nidaya çevrildi. Bu zəfərin qazanılmasında “Dolu” romanı müəllifinin də mənəvi payı var və bu həm də Azərbaycan ədəbiyatının payıdır!
“Çay kənarında bitib susuz qalan ağacların sağlığına” povesti göstərir ki, Qarabağ mövzusu A.Abbasın alın yazısıdır. “Çadırda Üzeyir Hacıbəyov doğula bilməz” kimi bu povest də qaçqın-köçkün həyatından danışır, hər ikisinin qəhrəmanı finalda Qarabağa qayıdır – birincisi ölmək, ikincisi yaşamaq üçün! Lakin təkcə “Çadırda Üzeyir Hacıbəyov doğula bilməz” deyil, həm də “Dolu”dakı nevroz povestdə psixoza, tragizm isə tragikomizmə çevrilir. Povestin qəhrəmanı – kələ-kötür, əhli-kef, söyüşcül, baməzə qarmon ifaçısı Şakir nə ölümünü göz önünə alıb təkbaşına Şuşaya gedən Müəllim, nə də Şuşada şəhadətə qovuşmaq istəyən Pələngdir! Lakin Şakirin Bakıda qaçqın kimi keçirdiyi daxili gərginlik, başını qatmaq üçün içkiyə qurşanması, nəhayət, finalda Quzanlıya dönüşü göstərir ki, hər üç qəhrəmanı birləşdirən bir ana mövzu var – Qarabağ!
Bəs, görəsən, A.Abbasın öncəki qarabağnamələrindəki tragizm son povestdə niyə (tragi)komizmə çevrilir? Çünki Qarabağ sorunu artıq çözülmək üzrə və povest Şuşanın azad edilməsindən sonra yazılıb. Amma biz bu sorunu əvəzi heç nəylə ödənilməyəcək qurbanlar bahasına çözmüş, bu zəfərə ağlasığmaz faciələrdən keçib gəlmişik. Povestin tragi(komik) ruhunu da məhz bu amillər bəlirləyir – qaysaqlamış yaraların yeri göynəyir!
A.Abbasın qarabağnamələri dalı da, qabağı da kəsən qılınc kimidir – onun heç nəyə yanaşması birmənalı deyil. Amma son povestdə bu yön öncəkilərdən daha qabarıqdır, nədən ki müəllif olaylara zamanca daha uzaqdan baxır. Yazçının təqdimində azərbaycanlıların hamısı ideal olmadığı kimi, ermənilər də elliklə bunun əksi deyil. Povestin ənənəvi müsbət qəhrəman şablonuna əsla uymayan qəhrəmanı Şakir sxematizmdən kənar canlı insandır: az qala Kvazimoda kimi çirkindir, dünyagörüşü məhduddur, içkiyə aludədir, ağzını Allah yoluna qoyub danışır; bütün bunlarla yanaşı rəhmdil, dürüst, qürurludur, özü ehtiyac içində ola-ola son qəpiyini yetim-yesirə verir, haramdan uzaq, cəsarətlidir. İkinci Cahan savaşında həlak olan və Mozdokda basdırılan atasının qəbrini görməsə də, qarabağlı ola-ola tar-kaman yerinə qarmonda ifa eləsə də, rus mentalitetindən gələn içki aludəçisi olsa da, onun “manqutluğu” xalqın tarixi taleyindən doğan və bir nəfərin simasında əks olunan faciə kimi anlaşılır. Şakirin finalda qaçqın həyatına tüpürərək Qarabağa qayıtması milli yaddaşın alt qatdan boy verməsi kimi anlaşılır. Hər insanın bilincaltında doğma yurda qayıdış kodu var, o gec-tez özünə qayıtmalıdır! Süjetin əsasında duran ideya budur!
Amma povestdə əsas qəhrəmanın daha bir görəvi də var. Rüşvət, süründürməçilik, mənimsəmə və sair kimi toplumsal sorunlar kənddən çıxıb Bakıya gələn Şakirin “yadpalnetli” baxışında daha kəskin görünür və qəhrəmanın xarakterinə uyğun baməzə rəng alır. Az qala hər epizodu ilə tragikomik partlayış doğuran povest sarkazmla minalanmış sahəni xatırladır. Lakin bu minalar öldürmür, güldürür, düşündürür, kədərləndirir, ağladır və sonucda yaşamağa səsləyir. Həyat sudan başlayır və “Çay kənarında bitib susuz qalan ağacların sağlığına” ölüm yox, yaşam, savaş yox, dinclik, sağlıq haqqında povestdir!
Povestdə iki obraz – Suren və oğlunun simasında əks olunan erməni məsələsi də özəl açıqlama istəyir. Şakirin ölümdən qurtardığı oğul əsl erməni kimi nankor çıxaraq, azərbaycanlılara qarşı döyüşlərə qatılır. Suren isə “o ermənilərdən deyil” və Ağdamdan qaçmaq üçün öz “Moskviç”ini Şakirə verir. Amma kim deyə bilər ki, bu “xeyirxahlığın” altında erməni məkri dayanmır? Erməninin “Moskviç”ylə bütün Bakını gəzib dolanan Şakir finalda doğma yerlərə qayıdır, sərhəddi keçib, bu “it iyi verən” maşına od vurur. Yazıçı sanki bununla erməni getsin, maşını da dalınca deyir. Amma istənilən halda Surenin “xeyirxahlığına” müəllif yanaşması suallar doğurur: bu, yazıçının hətta erməniyə qarşı da ədalətimi; yoxsa povestin həyata yaxınlığındanmı doğur? Məncə, hər ikisindən! Ədalət yazıçının vicdanında, cavabsız suallar isə gerçəkliyin özündədir. Fakta siyasətçi deyil, məhz yazıçı kimi yanaşan A.Abbasın uğuru da vicdan duyğusundan doğan bu obyektivliyindədir.
Povestin diqqəti çəkən daha bir yönü onun rəmzi-simvolik adıdır. Çay bu simvolikada ölkənin axıb gedən zəngin maddi sərvətləri, susuz qalan ağaclar isə insanlarını işarələyir. Son povestin öncəki əsərlərdən önəmli bir fərqi də məhz ekonomi sorunlarla ilgili üzə çıxır, müəllif sadəcə dış yox, həm də iç politikayla uğraşır. Odissey artıq yurda qayıdıb, odisseya isə hələ davam eləyir.
A.Abbas öz qarabağnamələrinə görə 2022-ci ildə İ.Əfəndiyev ödülü alıb. O istər bu əsərlər, istərsə də yarım əsrlik yaradıcılığına görə hər cür ödül və fəxri ada layiqdir. İnanıram ki, fədakarlıq və vətənsevərlik örnəyi olan ömrünün 70 illik zirvəsində sayın yazıçımızın əməyi dəyərincə qiymətləndiriləcək. Sayğıdəyər yazıçımızı bu əlamətdar yubileyindən dolayı ürəkdən qutlayır, Uca Allahdan ona cansağlığı və yeni yaradıcı uğurlar diləyirəm.
Dünya bir sirli nəğmədir – Gülhüseyn Kazımovun özü və sözü üzərinə notlar
Tanınmış şair və kulturoloq, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Gülhüseyn Kazımovun “Şuşaya o qədər yağış yağmışdı” şeirlər kitabının fevralın 17-də AYB-nin Natəvan klubunda təqdimatı oldu və biləndə ki, bu, artıq ikinci min ildir (!) üzvü olduğu yaradıcılıq qurumunda müəllifin ilk belə yığıncağıdır, təəccüb elədim. Axı, söz konusu sıradan biri deyil, dörd ali məktəb bitirən, uzun illər çoxsaylı dövlət işlərində çalışan, bədii və kulturoloji olmaqla iyirmi beş kitabı işıq üzü görən, sayılıb-seçilən bir imzadır. Onun ünlü maarifçi Əsgər ağa Goraniyə dair min bir çətinliklə əldə elədiyi sənədlərə söykənən, ədibin indiyəcən adı olub, özü əldə olmayan “Qocalıqda yorğalıq” vodevilini ortaya çıxaran “Qaranlıqdan işığa” kitabı yetərdi ki, Natəvan klubunda yaxınlar-uzaqları da başına yığıb, bir törən düzənləsin və “zəhmətimə dəyər verin” desin. O isə iyirmi dörd dəfə bunu eləməyib, əgər yaxın çevrəsi – kitabın düzənçisi və naşiri Turan İbrahim, redaktoru Kənan Hacı, eləcə də qələm dostu Maşallah Məftunun təkidi olmasaydı, bəlkə, iyirmi beşinci dəfə də eləməyəcəkdi.
G.Kazımlı Cəbrayılın Kovdar kəndində anadan olub və “Şuşaya o qədər yağış yağmışdı” kitabı şairin öz ata yurdunun işğaldan azad edilməsinin birinci ildönümündə Prezident İlham Əliyevlə Cəbrayılda çəkdirdiyi foto ilə açılır. Fotoda cənab Prezident həmişəki özünəməxsus təbəssümü, qətiyyət və inamlı baxışları, Gülhüseyn müəllim isə üzündəki məmnun, bir az da yoğrun ifadəylə əbədiləşiblər. Bu qiymətli foto öz nəzakət və səmimiyyəti ilə seçilən dövlət başçımızın elm-sənət adamlarına sayğısının ifadəsidir. Amma söhbətə şəkillə başlamağım bu məlum gerçəyi xatırlatmaq üçün deyil. Bəs, onda nə üçündür? Oxuyacağınız yazı öz mahiyəti etibarilə bu sualın cavabından ibarətdir.
Seçiminə qədər ziyalıdır və ziyalı xarakteri onun haqqı yetən bir çox şeyləri əldə eləməsinə az mane olmayıb. Bu məntiqidir – xarakter varsa, insana mane olmalıdır. Bunu ustad şair Məmməd Araz ilk şeirlərini yazan Gülhüseynə uğurlu yol arzuladığı, Pedaqoji İnstitutun “Gənc müəllim” qəzetində dərc olunan “Şeirin dayaq nöqtəsi” adlı yazısında hələ 35 il öncə belə qeyd edirdi: “Arzu edirik ki, onun özündən narazılığı, təvazökarığı, özünə qapanıb qalmağa deyil, ağır zəhmətə, yüksək poetik düşüncələrə xidmət eləsin.” Mənə elə gəlir ki, Gülhüseyn gənc bir şair kimi o “dayaq nöqtəsini” hətta ustadın özündə də tapa bilməyib və onun sonralar şeirdən elmi-publisist fəaliyətə keçməsi səbəblərindən biri, olsun ki, budur. Bu gün əlimizdə olan isə “Şuşaya o qədər yağış yağmışdı” kitabıdır və indi giley-güzarı bir yana qoyub, əldə olandan danışmaq istəyirəm.
Söz kökü üstə bitər və kitabdakı şeirlər şairin həm folklor, həm divan şeiri, həm də romantik poeziya ilə dialoquna işarələr edir. Bu, məntiqidir. G.Kazımlı xalq dilimizin zənginliyini özündə yaşadan, muğamın beşiyi olan Qarabağda dünyaya göz açıb. Onun Şuşanın adını öz kitabının sərlövhəsinə çıxarması da mövzu arxasında gizlənmək, plakatçılıq, şüraçılıqdan uzaq olub, qutsal muğam beşiyimizə bir ömürlük bağlılığın ifadəsidir və muğam səsləşən şeir, qəzəl deməkdir. G.Kazımlı təbiətcə romantik, duyğusal adamdır və poeziya romantika deməkdir. Amma onun istər folklor, istərsə də, klassikaya yanaşması yaşadığı konkret zamanın mentallığlndan doğan özünəməxsus səciyyə daşıyır. Məsələn, xalq arasında hər hansı arzuya çatmağın mümkünsüzlüyünü göstərən “yuxunda görərsən”, yaxud “heç yuxunda da görə bilməzsən” deyimlərini G.Kazımlı gənc yaşlarında yazdığı bir şeirində poetik yöndən belə emal eləyir:
Mən sənin yuxunda ağlar, gülərəm,
Sən nə ağlamazsan, nə də gülməzsən.
Mən sənin yuxuna xəlvət girərəm,
Məni yuxunda da görə bilməzsən.
“Yuxuna girərəm”
Zahiri əksliyə baxmayaraq, “yuxunda görərsən” və “heç yuxunda da görə bilmzəsən” deyimləri mahiyətcə bir medalın iki üzüdür, sadəcə, birincidə ironiya var. Şairin məsələyə yanaşmasındakı özünəmxəsusluq da elə bu ironiyadadır. Aşiq mümkünsüz olduğunu yaxşı bilə-bilə uşaqcasına “cahillik” eləyib, məşuqun yuxusuna girməkdən danışır – təcahüli-arifanəlik göstərir. Çünki yuxu idarəolunmaz, qeyri-ixtiyari psixoloji fenomen olduğundan, heç kəs hətta sevdiyi adamın da yuxusuna öz istəyi ilə girə bilməz. Odur ki, xalq deyimində başqasına yönələn ironiya şeirdə müəllifin özünə şamil olur, aqressiya öz yerini yumora verir, ironiya isə avtoironiya ilə əvəzlənərək önəmli dərəcədə yumşalır. İkincisi, müəllif fiziki ilə psixolojinin sınırını keçir, yuxuya girməkdən elə danışır ki, guya bir otağa, evə, ümumən harasa gerçək məkana daxil olmaqdan söz gedir. Nəhayət, əgər birinin yuxusuna girmisənsə, o səni necə görməyə bilər? Və sonucda bütün bu bədii yalanlar oxucunun dodağını qaçırır.
G.Kazımlı klassik divan şeirinə də epiqonçu kimi yanaşmır. Nəsimi yazırdı ki, mənim sözümü “heç kimsə… fəhm edə bilməz, bu quş dilidir, bunu Süleyman bilir ancaq.” G.Kazımlı isə nəinki quş, hətta daşın da dilini bildiyindən söz açır:
Bir qalanın divarları səhərə kimi,
Nağıl dedi, nəğmə dedi, qəlbimə girdi.
Eston dilin bilməsəm də, başa düşürdüm,
Qala dili, nağıl dili hər yerdə birdir.
“Tallin”
Qala dili, nağıl dili, daş dili! Bunar gəlişigözəl metafora, nağıl, əfsanə deyil. Daşın dili sükutun, heç vaxt səsə çevrilməyəcək, yatmış, dərin trans durumunda olan düşüncənin dilidir və şairlik telepatik bir qabiliyyətlə onu sezməkdən başlayır. G.Kazımlının fikrincə, bu hamının və hər şeyin bir nöqtəyə cəm olduğu birliyin (tövhidin!) dilidr. Amma şairin sovet dönəmi üçün səciyyəvi materialist dünyagörüşü tövhidin əsl qaynağı olan metafizik sınırlara varmağa ona macal vermir. O, başacan yox, daşacan, həqiqətəcən yox, nağılacan gedir. Nağıl isə metafiizik həqiqətin xalq yaddaşında deformativ rəmzi-simvolik saxlancıdır. Qutsal Kitabın özünəməxsus batini təfsirinə söykənən Nəsimi “quş” deyəndə “səf-səf düzülən” mələkləri göz önünə alır, durmadan Quranı “zikr edən” bu metafizik varlıqların dilində yazdığını bəyan edir (Qurani-Kərim, “Əssəffat”, 83; 1-2), əğyarın tənə və təzyiqlərindən qurtarmaq üçün rəmzlərin sətiraltı diliylə Allah-insanı vəsf elədiyinə işarə edirdi. İntibah şairinin bədii düçüncəsi insanın Allah və mələklərlə bir olduğu metafizik, əbədi “zamana” və cənnətəcən gedib çıxır. Çağdaş şair isə adam dilində yazır, uzaqbaşı daş dilində düşünür və onun düşüncəsi tarixin və təbiətin başlanğıcı olan daş dövrünəcən gedir. Onun cənnəti daşın, quşun, bir sözlə, təbiətin dilini anlamaq və varlıqla özünün metafizik yox, təbii-tarixi birliyini, məkan-zaman sınırlarındakı vəhdətini duymaqdan doğan mənəvi zövqdədir. Simvolik dillə desək, o, Aristotelin ünlü kitabxanasında fizikaya dair kitabları oxuyur, metafizika bölməsinə isə keç(ə bil)mir.
Arisitoteldən söz düşümşkən, kökü antik filosofun “Estetika”sına gedib çıxan bir haşiyə çıxmaq istəyirəm. Sənətin elə bir paradoksal özəlliyi var ki, ustalıqla rəsm edilmiş eybəcərlik də gözəlliyə çevrilir. Bəxtiyar Vahabzadənin Mikelancelonun “Kədər” heykəlinə həsr elədiyi şeirində dediyi kimi, “özgəyə bir can verib İsaya sənət / Ölü cəsədinin canszlığında!” Mən antik filosofun nəzəri fikrinin konkret təsdiqi kimi bura üçüncü bir mövzunu da artırmaq istəyirəm – hətta cəhənnəm səhnələrinin məharətlə yaradılmış təsvirində belə cənnət zövqü duyulur. Siz, yəqin ki, Dantenin “Cəhənnəm”ini xatırladınız. Amma mən gənc Gülhüseynin Leninqrad blokadasının dəhşətlərini əks etdirən şeirindən, bütün tragik məzmunu ilə yanaşı, bu şeiri düzüb qoşarkən şairin keçirdiyi zövq qarışıq hiss-həyəcandan danışıram:
O gecə o evlər döyüşə girdi,
Gözünün qəzəbli yaşına imi.
O gecə o evlər döyüşə girdi,
Vuruşdu sonuncu daşına imi.
“Dağılmış evlərin monoloqu”
Təbiətin idillik mənzərələrinə vurğun və gözəllik peşincə qoşan G.Kazımlının şeirləri üçün romantik ovqat səciyyəvidir. Təsadüfi deyil ki, kitabdakı şeirlərdən biri romantik düşüncənin başlıca simvolu olan ay işığına həsr olunub. Aydındır ki, milli bədii fikrimizdə romantizmin öz qızıl erasını yaşadığı Cavid dönəmindən G.Kazımlını onillər ayırırdı. O, İkinci Cahan savaşı sonrasının cocuğu, kosmik uçuş və elmi-texniki inqilab erasının gənci olub və “yerə enməm də, səma şairiyəm” kimi inadkar romantik kreododan uzaqdır. S.Vurğuna xüsusi şeir (“Səməd Vurğun”) həsr eləməsinə baxmayaraq, sovet dönəmi poeziyamızın bayraqdarına məxsus “inqilabi romantika” da ona yabançıdır. Hər halda, kitabda nə kommunizm idealı, nə də onun “romantikasına” dair şeir yoxdur.
G.Kazımlının romantizmi öz zamanına uyğundur. O, ay işığını “müqəddəslik”, “ədalət”, “məhəbbət” və “gözəlliyin” rəmzi kimi mənalandırsa da, elmi-texniki inqilabın sürətli sıçrayışıyla klassik romantik idealların aradan qalxması onun nəzərindən yayınmır. İnsan Aya enir və bu səma gözəlinin Yerdən nurlu görünən çöhrəsindəki ləkələri bütün genişliyi, çala-çökəkləri bütün dərinliyi ilə görür. Sən demə, Nizami düz deyirmiş, “ayı gendən görmək daha yaxşıymış.” Amma şairin texnogen erada ay işığına sədaqətini qoruyub saxlayan tənhaları, təkləri ürək ağrısı ilə xatırlaması da gözdən qaçmır. Romantik idealların dirilməsiylə bağlı arzularının bütün şiddətinə baxmayaraq, şeir müəllifinin ağlı və qəlbi arasındakı qarşıdurma heç-heçə quratrır – o, ağlı ilə pealist, qəlbiylə romantikdir. Və beləcə, gələnəksəl romantizmə məxsus hiperbolizm, yerlə-göylə əlləşən mübaliğələrin “iynəsi vurulur”, yüksək romantik doza şairin yaşadığı, bəzən məişət detallarınacan öz ifadəsini tapan konkret zamanın etkisi altında bəlli ölçüdə aşağı düşür və müəllifi “neoromantikə” çevirir.
Ay işığı bir adama borclu qalmayıb,
Heyif, ona saf inamı sındıranlar var.
Elkektrik işığına pulu olmayıb,
Öz evində ay işığı yandıranlar var.
Burda daha bir haşiyə çıxmaq istəyirəm. İnsan psixologiyasına məxsus bir yön var ki, o özünü – kənara çıxanda, hər şeyi – qıraqdan baxanda bilir. 60-cı illər 40 illik kommunist cəfəngiyatından sonra fərdi və milli anlamda özünüdərkə başladığımız dönəm idi – kəndimizə qayıdırdıq! G.Kazımlı nə qədər “Ey uzaq səfərlər, muradım, kamım/ Keçin arzu kimi, keçin qəlbimdən/ Nə vaxtı mən sizi arzulamadım/ Bilin ki o zaman qocalmışam mən/ – desə də, Hötenin ev muzeyi, Drezden şəkil qalereyası, Praqa, Tallin, Karlovı Varıya şeirlər həsr eləsə də, daxilən həmişə vətəndədir: Zaqrebdə Bakını, Tümendə Fərman Salmanovu yada salır; sonucda fikrən, ruhən (baş)kəndimizə qayıdır:
Doğma Bakı yağış kimi durulmaq üçün,
Nəğmə olub hər küçəndə axmaq gərəkmiş.
Doğma Bakı səni sevmək, vurulmaq üçün,
Sənə bir az ayrılıqdan baxmaq gərəkmiş.
“Doğma Bakı”
Və öz uşaqlığını, gəncliyini əbədi itirdiyi (“Çox uzaqda kiçik bir kənd”, “Doğma yerlər”) dəyirmanı (“Köhnə dəyirmanda keçən bir gecə”), yolu (“Kənd yolu”), otu (“Biçilmiş ot”), üzümü (“Kavdar üzümü”), çayı (“Araz vadisində”), quşu (“İsaq-musaq quşları”), insanı (“Kənd müəllimi”) ilə birlikdə dünyaya göz açdığı Kavdar kəndinə dönür. Bununla da, öz dövri-aləm səyahətini başa vurur, əvvəllə axır birləşir, çevrə qapanır:
Çox erkən yaşımda çıxdım yollara,
Uzaqlar gözümə yaxın göründü.
Məni öz kəndimdən aparan yollar
Axırda yenə də kəndimə döndü.
“Kavdar kəndi”
Şair üçün unudulmaz xatirələrlə bağlı olduğu doğma yerlərin otuz illik ayrılıqdan sonra azad edilməsinin, onun cənab Prezidentlə birlikdə çəkdirdiyi fotoda üzündəki məmnunluq və yorğunluğun nə demək olduğu bu şeirlərdən sonra tam aydın olur. Doğma torpaqların geri qaytarılması ilə o, “körpə dincliyi”, “uşaq nadincliyi”, “ömrün gəncliyi”nə, bir sözlə, “əsl həyata” qayıdrıdı – məmnunluğu bundan irəli gəlirdi. Amma o, bu günü 30 il gözləmişdi – yorğunluğu isə bundan doğurdu.
***
Dünyada olan hər şeyin və hər kəsin, o sıradan hər şairin iki koordinatı var – məkan və zaman. G.Kazımlının məkan koordinatı onun kəndidir. Bəs, zaman? Onun bir insan kimi formalaşması 60-70-ci illərə – özünüdərk və özünəqayıdışdan doğan oyanış dönəminə düşürdü. Şeirlərindəki hər cür kədəri yuyub aparan bahar ovqatı, sevinc duyğusu, həyat nəşəsi də bu oyanışdan doğurdu. Şeir sehrli çubuq kimidir, onu kədərə toxundurub, sevincə, payıza, qışa vurub, bahara çevirmək olar. Şairin təkcə kənddə müəllimlik edən qardaşı İslam deyil, özü də bu sirlə-sehrlə dolu şeir havasında bütün fəsilləri bahar bilir:
Günəş doğar yer üzünə, şəfəq saçılar,
Bahar bilər fəsillərin hamısını o.
Səhər-səhər gözlərində günəş açılar,
Açıb girər bir sinifin qapısını o.
“Kənd müəllimi”
Kitabların fəsilləri, hər şairin isə bir fəsli olur. Baharda doğulan S.Vurğunun poetik fəsli bahar, yayda doğulan Puşkininki isə payız idi. İndi poeziyamızda payız ovqatı dəbbədir. Xalq Yazıçısı Elçin bu mövzuya həsr elədiyi məqaləsində çağdaş şeirimizdəki payız ovqatını hər cür kədərin yasaqlandığı sovet dönəminin çöküşündən sonra ümumbəşəri dünya kədərinə qayıdış kimi mənalandırır. G.Kazımlının zamanı isə bahardır və bu, “işıqlı gələcəyə” dair kommunist optimizmindən doğmur. Çünki onun poetik baharı da, bədii kəndi də siyasi-ideoloji deyil, fərdi-psixoloji səciyyə daşıyır. Kənd və bahar onun daxili cənnətinin iki göstəricisidir və bir-birindən ayrılmazdır – bahar onun kəndi, kənd baharı, ikisi bir yerdə kəndisi, özüdür. Məhz içindəki bahar havası hesabına onun şeirlərində (ömürlük!) ayrılığın özü belə zərif, akvarel hüzn qarışıq nikbin auraya bürünür. O dərəcədə ki hətta “ayrılıq” sözünə mətndə yer qalmır, o “sən bir nağıldasan, mən bir nağılda” şəklində daha yumşaq, daha evfemistik ifadə forması alır:
Nağıla bənzəyir o ilk görüş də,
Yaşar təmiz hissdə, uzaq xəyalda.
Nağıla köçmüşük biz özümüz də,
Sən bir nağıldasan, mən bir nağılda.
“İki nağıl”
Kitabda payız sözü bir neçə (“İlk payız… ilk durna qatarı”, Payızın qızıl çağı”, “Payız səxavəti”, Payız nəğməsi”) bahar isə cəmi bir dəfə (“Bahar havası”) başlığa çıxır. Amma “Bahar havası”nda sözün birbaşa anlamında bahardan yox, qışdan söz gedir. “Musiqi çalınırdı/ Dünya ağappaq qardı/ Pəncərədən o yana/ Qış almışdı hər yanı/Pəncərədən bu yana/Bahar havası vardı”/ deyən şair çöldəki yox, içəridəki bahardan, özü də otağın içindəki yox, can evindəki bahardan, subyektiv fəsildən danışır. İkincisi, hansı fəsildən yazırsa-yazsın, G.Kazımlının şeirlərində daxili zaman bahar havası üstə köklənir. Bu köklənmənin hesabına məkan anlayışı keyfiyyətcə çevrilməyə uğrayır, qürbət doğmalaşır, baharın ardınca qoşan durnalar özlərini dünyann heç yerində qərib hiss etmədiyi kimi:
Çox eldə dost kimi qanad saxlayar,
Qayğı da, qırğı da görüb durnalar.
Bir ömrü yüz yerdə yaşasalar da,
Olmayıb heç yerdə qərib durnalar.
“İlk payız… ilk durna qatarı”
Diqqət eləsək, bu parçada bədii fikir üç dəyişməyə məruz qalır: qayğı və qırğı daxili qulaq qafiyələri olmaqla zahirən səsləşir, bir misraya düzülürlər – bu, tezisdir; qayğı məhəbbət və nəvazişi, qırğı isə ölüm və aqressiyanı işarələməklə təzad yaradır, antoqonizmə çevrilirlər – bu, antitezisdir; bahar eşqinin, bahar həsrətinin olduğu yerdə təzad aradan qalxır, hər yer dost elinə çevriilir – bu, sintezdir. Hər dəfə yeniləşən fikir, sonucda barış ünvanına gəlib çıxır, əksliklərin mübarizəsi öz yerini onların vəhdətinə verir. Bu, metafizik vəhdətin şair düşüncəsindəki doğal ifadəsidir. Şair bu vəhdətin yerdəki işarələrini görsə də, klassik divan şairlərindən fərqli, işarələrdən o yana keç(ə bil)mir. Bu, əlbəttə ki, G.Kazımovun “suçu” olmaqdan daha çox taleyi idi. Onun doğulduğu, təhsil və tərbiyə aldığı sovet dönəmində ictimai şüurun bütün sahələrində olduğu kimi, bədii düşüncənin də “ana təbiətdən” o yana gedən yoluna materialsit düçüncənin qadağanedici nişanı qoyulmuşdu. Bu yoldakı işıqforun yalnız bir işığı varıydı – qırmızı!
***
Mən yuxarıda “…G.Kazımlının şeirlərində daxili zaman bahar havası üstə köklənir” deyəndə “köklənmək” sözünü təsadüfən işlətməmişdim, çünki onun şeirləri musiqilidir və o, nəğməkar şairdir. Bunu deyəndə onun şeirlərinə Ş.Axundova, O.Rəcəbov, A.Rzayev, N.Məmmədov, S.Fərəcov kimi ünlü bəstəkarların 30-dan çox mahnı bəstələdiyini, musiqi xadimlərinin həyat və yaradıcılığından bəhs eləyən çoxaylı kitablara imza atdığını, Muğam Mərkəzində yubiley tədbirlərinə vaxtaşırı aparıcılıq elədiyini, ən nəhayət, muğam-sənət vurğunu olduğunu göz önünə almaqla yanaşı, əksər şeirlərinin formaca olmasa da, mahiyətcə nəğmə olduğunu vurğulamaq istəyirəm. Təsadüfi deyil ki, “Bahar” və “kənd”lə yanaşı “nəğmə” onun poeziyasında üç açar sözdən biridir. Onun poetik dünyasında “durna qatarları mahnı kimi axıb gedir”, “gecə nəğmə kimi əriyir”, “yol kənarındakı tək çinar”, hətta gururltulu “qatar relsləri” belə müğənni, “küləklər bəstəkardır”:
Küləkdə bəstəkar barmaqalrı var,
Yazır bir nəğməni neçə budaqda.
Yellənə-yellənə bir yarpaq düşür,
Saralmış hüsnünə baxır bulaqda.
“Payız nəğməsi”
Şübhəsiz ki, bu cür təşbeh və metaforalara çoxlu sayda digər şairlərdə də rast gəlirik. Amma G. Kazımlının dünyaduyumunda musiqi anlayışını şablonlaşmağa qoymayan bir fərqləndirici özəllik var – panmuzıkalizm. Yəni hara baxırsa, nəyi görürsə, musiqi səsləri eşidən şair üçün hər şey sadəcə nəğmə oxumaqla qalmır, bütün varlıq, hətta sükutun özü də sirli bir nəğmədir, hətta lal daşlarda da nəğmə uyuyur. Nəğmə, musiqi, səs təbiətin hər il yenilənən dialektik yaşam ritmi, əzəli və əbədi dövriyyəsi, yerin altından vurub, üstündən çıxan həyatverici qüvvə, həm payız, həm də bahar, həm ölüm, həm də qalımdir. Ruhu muğamla aşılanan qarabağlı şairin belə düşünməsi təbiidir:
Uzun gecələrin yaddaşı kövrək,
Çaylar həzin-həzin bayatı çəkir.
Baharda təzədən göyərmək üçün
Payız, nəğmələri torpağa əkir.
“Payız nəğməsi”
“Şuşaya o qədər yağış yağmışdı” kitabında yaddaqalan, orijinal bədii təsvir və ifadə vasitələrinə az rast gəlmirsən. Şairlərin öz ürəyini tərənnüm eləməsiylə hər addımda üzləşirik, amma insan qəlbinin səmimiyyəti və təvazö duyğusunu “Palazı pambıqdan, yorğanı çitdən / Sadə evimizə bənzər ürəyim” şəklində ifadə eləmək dünyada, yəqin ki, yalnız G.Kazımlıya məxsusdur. Duman haqqında “dağı dolanar. qiyamət, … yola sallanar, cinayət olar” (Qabil) deyə baxış bucağını tam əksinə dəyişməklə çox yazılıb və yaxşı da yazılıb. Amma oxucunu anidən yaxalayan bu rakurs dəyişkənliyi “Elə bil, dumanda bitib zirvələr/ Ya da zirvələri duman qaldırıb/” deyən G.Kazımlıda daha gözlənilməzdir və mənə Tarkovskinin “Solyaris” filminin qəfil finalını xatırladır.
Füzulidən tutmuş R.Rza, V.Səmədoğlu, R.Rövşən, V.B.Odər, İ.Qəhrəman, S.Sarvan, Q.Ağsəs və S.Babullaoğluna qədər əksər şairlər tənhalıqdan yazıb. G.Kazımlı öz təbii inancına uyğun olaraq təkliyi bir armud ağacının naturasında rəsm edir. U.Uitmenin çöldə bitən tək ağac haqqında ünlü şeirini yada salan “Armud ağacı”nda da ağacın kosmik və antropomorf portreti yaradılır. Mən armud ağacını cənnətdəki Tubanın dünyəvi işarəsi kimi anladım və mənə elə gəlir ki, o elə məhz tək olmalıdır. Şair isə ona yerlə göyü birləşdirən mifik dünya ağacı, göydən yerə enmiş romantik gözəlliyin son nişanəsi kimi baxır və bundan kədərlənir:
Axşamlar –
Ulduzlarla gözənmiş
Gecə paltarını çəkib əyninə,
Baş qoyub ulduzların çiyninə,
Yatar yək armud ağacı.
Bu qərib, bu tənha görkəmiylə
Düzənlərin boz görkəmini
Bəzər tək armud ağacı.
Bu qərib, bu tənha görkəmiylə
Qırılıb tükənmiş bir meşə nəslinin
Son yadigarına
Bənzər tək armud ağacı.
Bəzi şeirlərindəki bu romantik kədərə baxmayaraq, G.Kazımlı nikbin şairdir və onun həyatsevərliyinin məkan kodu dünyaya göz açdığı Qarabağdır. Bu nikbinlik bəzən Qarabağ elatı üçün səciyyəvi yumor, zarafat, baməzəliyə çevrilir:
Yüz nəğmə oxudu çarxlar bir anda,
Qaldı uzaqlarada neçə bərə-bənd.
Biz əsgər gedirik, bir həftə sonra
Məktub yağışına düşəcək bu kənd.
“Biz əsgər gedirik”
Bəzən isə bu yumor “Elə dolanıram/ Havalı kimi/ Sərxoş xanənədinin/ Qavalı kimi”, yaxud da “Maşınlar çoxdan ötüb/ Axşamdır soyuq düşüb/ Dayanmışam küçədə/ Yadıma toyum düşüb”/ şəklində, Molla Nəsrəddin sayağı avtoironiyaya qədər gedib çıxır və toy, qaval, bir sözlə, musiqi söhbəti yenə də şairin məkan kodundan gəlir.
Və nəhayət, adı kitabın başlığına çıxarılan “Şuşaya o qədər yağış yağmışdı” şeiri:
Qəfil günəş doğdu, gözüm qamaşdı,
Yolları yoxuşdu, enişdi Şuşa!
Şuşaya o qədər yağış yağmışdı,
Yuyulub şüşəyə dönmüşdü Şuşa!
Əgər O.Suleymanov, yaxud E.Z.Qaraxanlıdan söz getsəydi, bir bənddə 15 dəfə təkrarlanan “ş” səsinin yaratdığı nəğmənin misrabaşı alliterasiya üstündə qurulan əski türk şeiriylə səsləşdiyini deyərdim. Söhbət G. Kazımlıdan getdiyindən bunu demirəm, çünki bir-iki istisnanı çıxmaqla, milli poetik yaddaşımız şeirimizin min illərin o üzündə qalmış əski çağlarını unudub. Bu şeirdə “nəğmə” sözü yoxdur, əvəzində nəğmənin özü var. Yağış sularının öz yaş barmaqlarıyla toxunduğu təbiətin notları kitabda ilk və son dəfə məhz burda səslənir, nəğmə düşüncədən maddəyə, sözdən səsə keçir, dillənir, əyaniləşir. Mən bunu varlığın əsasında duran, mahiyəti bizə indiyəcən açılmayan və ta qiyamətəcən açılmayacaq nəsə sirli bir nəğmənin ani səslənişi kimi anlayıram. O səs məni eşidin deyir!
Bu gün Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin “Natəvan” klubunda filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, şair Gülhüseyn Kazımlının yaradıcılıq gecəsi keçirilib.
Tədbiri giriş sözü ilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyi sədrinin birinci müavini, Mətbuat Şurasının sədri, “525-ci qəzet”in baş redaktoru Rəşad Məcid açaraq Gülhüseyn Kazımlının həm muğam irsimizin tədqiqatçısı, həm də şair kimi yaradıcılıq xüsusiyyətlərindən danışıb.
Tədbirin aparıcısı, tənqidçi, “Azərbaycan” jurnalı baş redaktorunun müavini Əsəd Cahangir də Gülhüseyn Kazımlının yaradıcılıq yolundan söhbət açıb.
Tədbirdə Xalq artistləri Sərdar Fərəcov, Ənvər Sadıqov, Azərbaycan Turizm və Menecment Universitetinin rektoru İlham Mədətov, sənətşünaslıq doktoru Abbasqulu Nəcəfzadə, tədqiqatçı-naşir Turan İbrahimov, şairlər İlqar Türkoğlu, İslam Sadıq, Maşallah Məftun, Zaur Ustac, Elmira Aslanxanlı, “Kredo” qəzetinin baş redaktoru Əlirza Xələfli, gözəl mahnılar müəllifi Kəmalə Abıyeva və başqaları çıxış etdilər.
Gülhüseyn Kazımlıya “Turan Birliyi” medalı və “İsa Muğanna” diplomu təqdim edilib. Tədbirdən fotolar:
Gülhüseyn Kazımlını “YAZARLAR” kollektivi adından təbrik edir, bol-bol yaradıcılıq uğurları arzulayırıq!
Yazar Etibar Muradxanlının sənədlər və faktlara əsaslanan, əsgər və zabitlərimizin vətənpərvərlik və qəhrəmanlığını inandırıcı, təsirli döyüş səhnələri vasitəsilə əks etdirən “İlin beşinci fəsli” romanı Şuşanın və işğal olunmuş digər ərazilərimizin düşməndən azad edilməsinə həsr olunub. Birinci Qarabağ müharibəsindən bəhs edən “Siz mühasirədəsiniz, leytenant” və “Tələbə taqımı”ndan sonra bu, müəllifin müharibə mövzusunda üçüncü kitabıdır.
“İlin beşinci fəsli” əsəri İkinci Qarabağ müharibəsi haqqında Azərbaycan ədəbiyyatında ilk romandır.
İyulun 14-də Şuşada Heydər Əliyev Fondu, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin təşkilatçılığı ilə Vaqif Poeziya Günləri başlayıb.
40 illik tarixi olan Vaqif Poeziya Günləri Şuşa işğaldan azad edildikdən sonra artıq 2-ci dəfədir ki, Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtında yenidən təşkil olunur.
Mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvlərinin, gənc yazıçılar, şairlər və qazilərin iştirak etdiyi poeziya günləri iyulun 14-də “Qarabağ” mehmanxanasının qarşısında kitab sərgisi ilə başlayıb, sonra M.P. Vaqifin məqbərəsinin qarşısında və Cıdır düzündə davam edib. FOTOLAR:
İyulun 14-də Şuşada Heydər Əliyev Fondu, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin təşkilatçılığı ilə Vaqif Poeziya Günləri başlayıb.
40 illik tarixi olan Vaqif Poeziya Günləri Şuşa işğaldan azad edildikdən sonra artıq 2-ci dəfədir ki, Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtında yenidən təşkil olunur.
Mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvlərinin, gənc yazıçılar, şairlər və qazilərin iştirak etdiyi poeziya günləri iyulun 14-də “Qarabağ” mehmanxanasının qarşısında kitab sərgisi ilə başlayıb. FOTOLAR: