Şair Vidadi Ağdamlı Turanın 70 illik yubiley tədbirləri çərçivəsində “GƏLİN GEDƏK AĞDAMA” adlı antologiyanın tərtib olunmasında iştirak etmiş bir qrup qələm adamı “VİDADİ – 70” DİPLOMU ilə təltif olunmuşdur:
ZAUR USTACIN YURD HƏSRƏTİ (Ağdama-Yusifcanlıya dönəcəyimiz günü həsrətlə gözləyirik) Salam olsun, çox dəyərli oxucum! Min şükür Böyük Allaha. Nəhayət, belə bir mövzuda yazı yazmaq qismət oldu. Sözün əsl mənasında bu çox ağrılı məsələ idi. Mənim ötən əsrin 90-cı illərində yazdığım bir şeir dəftəri var. O dəftəri öz aləmimdə “Məhrəm” adlandırıb, orada yazılmış şeirləri heç yanda dərc etdirməmişəm. Bu şeirlərin əksəriyyəti vaxtı ilə Şuşa, Laçın işğal olunarkən qələmə aldığım şeirlərdir. Ağdamın yoxluğunu isə hətta işğal altında olduğu zamanlarda belə qəbul edə bilmədim… Ağdamın işğalı ilə, qəm-kədəri ilə bağlı heç nə yaza bilmədim. Məncə bu düşüncə ilə bağlı olan məsələdir. Kənd camaatı iki gün təntənəli şəkildə bizim həyətdə toplaşıb hal-xoş edəndən sonra 4 aprel 1993-cü ildə Ağdam rayonun Yusifcanlı kəndindən məni əsgərə yola saldılar… 1 iyun 2022-ci il, axşam saat 17:15 özümü hələ də əsgərdə hesab edirəm… Mən tərxis olub kəndimə, doğma Yusifcanlıya qayıdacağım günü böyük səbrsizliklə gözləyirəm… Yusifcanlı mənim dünyaya göz açdığım, dünyanı tanıdığım, söz, ədəb, elm öyrəndiyim müqəddəs məkandır. Bu yazı indi nəyinsə xatirinə yazılmış, boğazdan yuxarı ibarələrlə dolu süni bir mətn, söz yığını deyil. Bunun belə olmadığını şanlı zəfərimizlə yekunlaşmış 44 günlük müharibədən əvvəl, müharibə dövründə və eyni zamanda qələbədən sonra müxtəlif mətbu orqanlarda dərc olunmuş yazılarım (şeirlər də) təsdiq edir. Ötən günlərimə, düşüncələrə sizinlə birlikdə yazılı mənbələr üzərindən səyahət etmək istəyirəm. Birinci müharibədən əvvəl “ta bıçağın sümüyə dayandığına”, dözməyə, gözləməyə səbr qalmadığına işarə edən yazılara nəzər yetirək. “Köçkün (qaçqın) olmaq nə deməkdir?!”, “Ədalət”,23.07.2019, say: 125 (5589), s.6. – bu yazı ilə tam şəkildə sadəcə adını yazmaqla internet üzərindən tanış olmaq olar. Burada sizə sadəcə sonluqda olan qısa bir hissəni təqdim etmək istəyirəm: “…2002 – ci ildən Bakı şəhəridə yaşayıram, heç vaxt maddi çətinliyim olmayıb (ümumiyyətlə, qayıtmaqdan başqa həyata keçməmiş heç bir arzum yoxdur, şükür Allaha…) . Əvvəlcə bir müddət kirayədə, sonra isə öz evlərimdə yaşamışam. Bu müddət ərzində Bakı şəhəri, Yasamal rayonu daxilində üç dəfə evimi dəyişmişəm və hər dəfə yeni təmirli evlərə köçmüşəm. Tam şəraitli, bütün rahatçılığı olan evlər olub. Ancaq o evin heç birində həyətimizdəki zoğal ağacının altında qoyulmuş taxtın üstündəki kimi bircə dəfə də olsun rahat yata bilməmişəm… Qaçqın-köçkün olmaq öz evində qonaq kimi yaşamaqdır… Evləri dəyişsən də, illər ötsə də bu hiss dəyişmir… Qayıdacağın günü gözləyirsən…” İlk dəfə 2011-ci ildə dərc olunmuş və bu günə qədər 6 (altı) dəfə nəşr olunaraq, müxtəlif layihələr çərçivəsində Azərbaycanın, ayrıca olaraq dəfələrlə Ağdamın kitabxanalarına məktəblərinə paylanmış “Oriyentir ulduzu” povestinin əvvəlinə və sonluğuna diqqət yetirək (bu kitabın da elektron variantı ilə sadəcə Zaur Ustac – Oriyentir ulduzu yazmaqla tanış olmaq olar): “…Qurban olum , ay ALLAH, Ali Baş Komandan bircə, bu “HÜCUM” ƏMRİNİ VERSƏYDİ!!! Bəs, bu torpaqları kim azad edəcək? Bəs, bu dağlardakı səngərlədə neçə illərdir torpağa tapşırılacağı günü gözləyən igid-ər şəhidlərimizin sümüklərini nə vaxt yığıb mənzilinə çatdıracağıq??? Düşünə- düşünə dərə boyu dağlara baxdı. …” və ya “…Ayağı səkiyə ilişdi, yıxılmadı səndələdi bir az… Yavaşca sağ dizi üstə çöküb, sağ böyrü üstə uzandı- sol yaman incidirdi- sağ əlini torpağa tərəf uzatdı, başını qaldırıb, həsrətlə baxdı burnunun ucundakı torpağa; İlahi, hələ çoxmu öz torpağımızda həsrətlə baxacayıq öz torpağımıza,-dedi və başını qolunun üzərinə qoydu. Hiss etdi ki, iradəsini itirir, istədi gözlərini yumsun, ancaq göz qapaqları sözünə baxmadı. İstədi sol əlini qaldırıb, gözlərini yumsun. Qolunu bir az qaldırdı, ancaq axıra qədər qalxmadı yanına düşdü. Göy üzünə baxa-baxa kəlmeyi-şəhadət gətirdi. Daha heç nə düşünmürdü, gedirdi üzü Günbatanda doğan Günəşə tərəf gedirdi… Sanki kimsə onu gəzdirirdi; bura Ağdərədi, bura Kəlbəcərdi, bura Laçındı, bura Göyçədi, bura Borçalıdı,bura Dərbənddi, bura İrəvandı, bura Zəngəzurdu, bura Təbrizdi, bura Füzulidi, bura Zəngilandı, bura Qubadlıdı, bura Cəbrayıldı, bura Xocavənddi, bura Ağdamdı, bura Xocalıdı, bura Xankəndidi, bura Şuşadı- Qaladı eee, Qala- bura QARABAĞDI- bura dünyanın mərkəzidi, bura bəşəriyyətin beşiyidi, bura ADƏMİN vətənidi, bura AZƏRBAYCANDI, bu torpaqlar türk oğluna UCA TANRININ ərmağanıdı, bu torpaq Adəmin yoğrulduğu torpaqdı, bu torpağın uğrunda ŞƏHİD olmaq hər kəsə nəsib olmur… O, quş kimi idi, sərhəd tanımırdı. Elə bil bir az əvvəl bir səkinin əlində aciz qalan adam deyildi. Üzü Günbatanda doğan Günəşə doğru gedirdi. Birdən dayandı mən hara gedirəm belə, bəs bu mənə deyilənləri necə çatdırım Vətən oğullarına, düşüncəsi ilə uçdu göylərə… İndi, Günbatanda bir ulduz parlayır, elə parlayır, elə parlayır ki, sanki gəl, gəl, bu tərəfə gəl, buralar səni gözləyir deyir… 07-21 fevral 2011. BAKI. …” Müxtəlif mətbu orqanlarda və kitablarda dəfələrlə çap olunmuş şeirlər: (“Dağlar” şeirindən) Dünya belə qalmaz, dəyişər zaman, Yenə dövran olar, həmənki dövran, Bulaqlar başında məclislər quran, Oğullar ərsəyə gələli, dağlar! * * * Ustac bulud kimi dolub, ağlamır, Köksünün yarası qaysaq bağlamır, Bir bilsən, ruhumu nələr çuğlamır, Doğacaq nə zaman Hilalın, dağlar?! 07.05.1995. Marağa. (“Şəhid haqqı” şeirindən) Dəstəklərə yazılı, neçə-neçə adımız, Qundaqlara qazılı, sezilməyən ay-ulduz, Nişan durub, gözləyir; birdən düşər yolumuz, Gəlin, o nişanların gözün yolda qoymayaq… Bu işi, bu gün görək, sabaha saxlamayaq… * * * Bu işin bir yolu var, göstəribdi Mübariz! Torpaq bizim Vətənsə, düşməlidi izimiz. Bəsdir bəhanə etdik, bağlanıbdı yol-iriz. Örnəkdən, ibrət alıb, cümləmiz coşmalıyıq!!! Tikanlı məftilləri bu gün biz aşmalıyıq!!! * * * Dəli bilirlər bizi, doğruldaq adımızı, Dost özün göstərəcək, tanıyaq yadımızı, İllərdir su vermişik, püskürək odumuzu, Belə yaşamaq olmaz, bilməliyik hamımız!!! Mübariz gedən yolu, getməliyik hamımız!!! 03.08.2019 – 19.06.2020. Bakı. 44 günlük müharibənin gedişində Müzəffər Ali Baş Komandanla, xalqla, ordu ilə həmahəng olan qələm şanlı qələbəmizdən sonra da yurd həsrəti ilə çırpınan qəlbin istək və arzularından yazdı: (“Dağlar” şeirindən) Tarix səhnəsində yetişdi zaman, Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar! Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi, Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar! * * * Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi, Davadan doğulan ərlər yetişdi, Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi, Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar! 22.01.2021. Bakı. və ya “Qarabağda torpaq islahatları vacibdir, …”, “Təzadlar” qəzeti, 16.02.2021, say: 06 (2291), s. 11. : “…Sizlərlə növbəti yazıların altında “Ağdam rayonu, Yusifcanlı kəndi” qeydi ilə quruculuq işlərindən bəhs edən məqalələrimlə görüşmək …” Sonda “Kredo” qəzeti, 20.04.2022, say: 16 (1096), s.15. və “Həftə içi” qəzeti, 21-27.04.2022, say: 15 (3431), s.8. “Vallah, kəhrizdən ayıbdı…” şeirində: “…Kol-kos basmış arxların İtib bəndi-bərəsi… Məni görcək deməzmi, – Hanı bunun dəhrəsi!?-…” HAŞİYƏ: Mən 1991 –ci il Ağdam rayonu, Yusifcanlı kənd orta məktəbinin məzunuyam. Sinfimizdə 17 oğlan var. Demək olar ki, səhəti imkan verənlərin hamısı Qarabağ Müharibəsinin iştirakçısıdır. Hər il məzun günü toplaşırıq, Azərbaycanın dilbər guşələrini gəzirik. Harda olsaq, süfrədə nə olsa da Yusifcanlıda məktəbli olarkən Böyük Bağda limonadla kökə yeməyimizdən danışıb o günlərin həsrətini çəkirik… İndi o bağ-bağatdan, kəndimizdən əsər-əlamət qalmadığını fakt olaraq bilsək də, düşüncə sanki bu reallığı qəbul etmək istəmir… 45-48 yaşlı kişilər 14-16 yaşlı uşaqlığımızın o yerlərdə bizi gözlədiyinə inanırıq və bu həsrətin bitməsini səbirsizliklə gözləyirik… Harada yaşamağımızdan asılı olmayaraq bu gün hamımız yolüstəyik… Gözümüz Qarqarın o tayında olmayan bağlarda, göz dağı dağlarda qalıb… İndi icazənizlə qayıdıram söhbətimizin əvvəlidəki “Məhrəm” adlandırdığım dəftərdəki şeirlərimə o şeirləri bu ötən 30 (otuz) il ərzində ona görə heç vaxt çap etdirmədim ki, bir gün bütün bunların tarix olacağına inanınrdım və inanırdıq. “93-ün yayı və ya bir qaşıq qatıq”, “Qarqara çıxılan gün” kimi mətnlər bizim yurd həsrətinin, sarsılmaz iradəmizin, mübariz düşüncəmizin məhsulu idi… Ancaq bütün bu inamla bərabər içimizdə vaxtın uzanması qorxusu var idi… Şükür indi belə problem yoxdur. Əsas məsələ həll olunub. Ərazi bütövlüyümüz bərpa olunub. İndi qalır ulu Dədə Qorqud tövsiyəsi gərəyi yurdu abadlaşdırmaq. Biz inanırıq ki, tezliklə Müzəffər Ali Baş Komandan möhtərəm prezidentimiz cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında bu işin də öhdəsindən uğurla gələcəyik. PS. Bu yazının bəzi qeydləri Bakıda, bir hissəsi uşaq vaxtı qoyun otardığımız, çimdiyimiz Qarqar çayının sahilində, müəyyən məqamları da Ağdamdan Murova qədər olan dağların seyrangahında yazılıb. Bu günə şükür. 24.05-01.06.2022. Bakı, Ağdam, Göygöl.
VALLAH, KƏHRİZDƏN AYIBDI… Turist kimi gəzmişəm, Qarış-qarış Yurdumu! Hələ yada salmıram, Süründüyüm Ordumu! * * * Əlimdə qayçı, dəryaz, Toz-torpaq uda-uda! İstəyirəm mən dönəm, Nisgilli, dərdli Yurda! * * * Gözümüzü açandan, Eşitdik; “Araz”, “Araz”… O vaxtlar Qarqar bizə, Dayaz idi, damdayaz… * * * İndi keçilməz olub, Dərindən də dərindi… Yeganə təsəllimiz, Bu dərdimiz sərindi… * * * Bir də ümid çırağı, Qurumayan o kəhriz… O vaxtlar düşünərdik, -“Nə ərköyün bu kəhriz…”- * * * Kənkanlarla qol-boyun, Yaşamaqdan zövq alır. Onlar nazın çəkməsə, Suyu tez-tez azalır… * * * İndi bu fikrə görə, Utanıram özümdən… Düz otuz il sərasər, Yaş axıdıb gözündən… * * * Arınıb zir-zibildən, Xirtdəyinə çıxsa da… Axıdıb göz yaşını, Öz içinə axsa da… * * * İndi mən o kəhrizin Yanına turist kimi… Yaxası zınqırovlu, Muncuqlu artist kimi… * * * Necə gedim, a millət!? Dilə gəlib deməzmi: -Hanı sənin külüngün?!- Göz yaşını yeməzmi?! * * * Ya evimin divarı, Qarqarın qara daşı, Şahbulağın ağ daşı, Atıb-tutmazmı başı?! * * * Soruşmazmı, nə vaxtdır, Hardasan, “İşlərbaşı”!? Qalmayıb xanəgahın, Artıq daş üstə daşı… * * * Hanı malan, şuğulun!? Ya isgənən, sığırğan!? Neçə vaxtdır, hardasan!? -Budra hamı bağrı qan… * * * Bəlkə də kəhriz kimi, Arılar da vəfalı… Kötüklər ta çürüyüb, Pətək arar səfalı… * * * Kol-kos basmış arxların İtib bəndi-bərəsi… Məni görcək deməzmi, -Hanı bunun dəhrəsi!?- * * * İndi mən o kəhrizin Yanından turist kimi… Yaxası zınqırovlu, Muncuqlu artist kimi… * * * Ötüb keçə bilmərəm, Bəlkə bir “ajıqıjı” İllərdi yol gözləyir, -Harda qaldı bu “Qıjı”!? * * * Məndən dastan gözləyən, Mən “Zəfər dastanım”ı Bax, orda yazacağam, -Əkəcəm bostanımı… * * * Hər tutumu çırpanda, Ya da üzüm dərəndə… Axtalıq zoğalları Kölgəliyə sərəndə… * * * Gözü bıçaqlı əzgil Batsın sənin gözünə… Buz quyumdan içməmiş Söz baxarmı sözümə!? * * * Ən sonuncu adamsan, Bu işdən söz açmağa! Qısqı bərk gələn kimi, Yer gəzərsən qaçmağa… * * * Öz işinlə məşğul ol!!! Qoy, dərdli dərdin çəksin… Gilas da dəriləcək, Döz, barı bir ting əksin… 17.04.2022. – Bakı.
>>>SÖZÜN AĞ RƏNGİ ŞAHMAR ƏKBƏRZADƏ HAQQINDA Tanınmış şair, jurnalist Şahmar Əkbərzadə — 28 Dekabr 1941-ci ildə Ağdam rayonunun Çəmənli kəndində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. 1958-ci ildə Mahrızlı kənd orta məktəbini bitirdikdən sonra həmin il Şuşa Pedaqoji Texnikomuna daxil olub və 1960-cı ildə texnikomu bitirmişdir. Elə həmin il M.F.Axundov adına Dillər İnstitutunun Rus dili və ədəbiyyatı şöbəsinə daxil olmuş, 1960-cı ildə Rus dili müəllimi ixtisasını bitirmişdir. Bir neçə il Çəmənli kənd orta məktəbində müəllim işləmiş, 1968-ci ildə Bakı şəhərinə köçüb “Azərbaycan gəncləri” qəzetində jurnalist kimi fəaliyyətə başlamışdır. Sonralar həmin qəzetdə şöbə müdiri vəzifəsində çalışmışdır. “Kommunist” qəzetində müxbir və şöbə müdiri olmuşdur. 1990-cı ildə “Mədəniyyət” qəzetini təsis etmiş və ömrünün sonunadək qəzetin baş redaktoru olmuşdur. Şahmar Əkbərzadə 2000-ci il avqust ayının 30-da Bakı şəhərində dünyasını dəyişmişdir. 10 fevral 2014-cü ildə adını daşıyan “Şahmar Ədəbi Məclisi” (ŞƏM) təsis olunmuşdur. YARADICILIĞINDAN NÜMUNƏLƏR: QARABAĞSIZ QARABAĞLI Utanım yerinə ay bulud sənin, Allahın altında ağ eyləyirsən.. Alışır ciyəri çölün, çəmənin, Yağışı dənizə səpələyirsən.. * * * Utanım yerinə sənin, ay dəniz, Susuzlar qoynunda yetmir kamına.. Çayların başını kəsib tər-təmiz, Dönmüsən suların qəbristanına.. * * * Bu da ki, min illik Türk qəbristanı, Analar kor oldu ağı deməkdən.. Utanım yerinə, Türk yatağanı, Gözlərin doymadı Türkü yeməkdən.. * * * Utanım yerinə Misri qilincım, Tufəng çıxan kimi qınına girdin.. Utanıb-qızarıb sənə güvəncim, Sən öz qanımıza yerikləyirdin.. * * * Utanım yerinə qoç Koroğlu, din! Düşmənin kimiydi? – Həsən paşaydı.. “Leş bir yana, baş bir yana” -deyirdin, Qalağa vurduğun qardaş başıydı.. * * * Utanım yerinə Əmir Teymurum, Əzdin Bəyazidi, qırdın Tatarı.. Sənin zəfərinlə sındı qürurum, Yadlara qul oldu yurd balaları.. * * * Şah babam Xətayi, ey Sultan Səlim, “Çaldıran” deyəndə odlanıram mən.. Əsrlər keçsə də düzəlmir belim, Sizin yerinizə utanıram mən.. * * * Utanım yerinə ey insan oğlu, Bir yandan əcəldən fəryad edirsən.. O biri yandan da zirehli, zağlı, Ölüm silahları icad edirsən.. * * * Bir utanc qurumu qurardım hökmən, Egər olmasaydı məni qınayan.. Yerlərdən, göylərdən utanıram mən, Utanım yerinə, ay utanmayan..!
DAYANIN! Mənə əl eləyən əllər dayanın, Boynuma dolanan qollar dayanın, Çiçəklər dayanın,güllər dayanın, Məni ötürməyə tələsməyin siz ! * * * Hələ ocaqlardan od əmməmişəm. Dərdimi Araza göməmməmişəm, Vüsalın ətrinə bələnməmişəm, Məni ötürməyə tələsməyin siz! * * * Dərddən hayıf çıxmamışam doyunca Onu daşa çaxmamışam doyunca Ərk qalama baxmamışam doyunca Məni ötürməyə tələsməyin siz. * * * Qoyun sevincimi selə döndərim, Günümü uzadıb ilə döndərim , Dəli həsrətimi külə döndərim , Məni ötürməyə tələsməyin siz! * * * Səttərxanın məzarını öpməmiş, Torpağını gözlərimə səpməmiş, Ayrılığa dəli nərə təpməmiş, Məni ötürməyə tələsməyin siz ! Təbriz 1992.
ÖZÜN ÖZGƏNİN Sənin tilsimindən çıxa bilmirəm, Neyləyim bu eşqi boğa bilmirəm, Yolundan gözümü yığa bilmirəm, Gözdağın mənimdir, gözün özgənin. * * * Öz sevdan özünü qarğışa salıb, Ömrün qara qalıb, yağışa qalıb, Taleyin tüstünlə baş-başa qalıb, Tüstün mənimkidir, közün özgənin. * * * Şahmara vəfandan cəfan nurludur, Baharın şaxtalı, yayın qarlıdır, Həsrətin özündən etibarlıdır, Həsrətin mənimdir, özün özgənin.
QRİMLƏYİR Dolanır boynuma doğmalıq mehi, Hardasa bir dəli həsrət inləyir. Sükutu ilahi bülbül cəh-cəhi, Mənim varlığımı qəm qrimləyir. * * * Şəfəqlər zülmətin kəsir başını, Bəyaz dan yerini qan qrimləyir. Sübh yeli meşəni, şeh bənövşəni, Məğrur zirvələri çən qrimləyir. * * * Şirin mürgülərdən ayrılır güllər, Göylər yer üzünü nura bələyir. Dənizdən sahilə çıxır gözəllər, Mərmər sinələri gün qrimləyir. * * * Tökülür dənizə nazlar, qəmzələr Bəxtəvər suları naz qrimləyir. Leyli-Məcnunları sərin gölgələr, Məcnun söyüdləri yaz qrimləyir. * * * Gündüzü-günəşli loğman havalar, Gecəni Krımda Ay qrimləyir. Yalları bulaqlar, yolları çinar, Zümrüd vadiləri yay qrimləyir. * * * Hanı gözəllikdə Krıma tay yer? Hanı əzizlikdə Krıma əvəz? Hər şey bu yerlərdə qrim götürər, Bircə faciələr qrim götürməz. * * * Dolanır boynuma ayrılıq mehi, Hardasa bir dəli həsrət inləyir. Kiminin bəxtini bülbül cəh-cəhi, Kiminin bəxtini qəm qrimləyir. 1985.
YOLLAR Ayaqla torpağın öpüşməsindən Doğulub böyüyür yollar həyatda. Tapdana-tapdana min illər boyu, Ömür qazanıbdır ayaqlar altda. * * * Gəlimli-gedimli yol nəsillərin, ölməz abidəsi, əmanətdir. Tapdanmaq – insanın şərəfsizliyi, Tapdanmaq – yolların ləyaqətidir. * * * İnsan qədəminə tamarzı qalmaq, Yolların bağrına çəkilən dağdır. Dünyada ayaqlar altda yaşamaq, Bircə yollar üçün alçalmamaqdır. 1968.
TƏZƏ NAĞARA Sitəm görəcəksən ulduzlar sanı, Bir azdan başına od ələnəcək. Dodaqlar öpəcək qara zurnanı, Səninsə sifətin sillələnəcək. * * * Hələ təpər topla, dözüm yığ hələ, Qanları coşdurub qaynatmalısan. Üzünə çırpılan sillələr ilə Toya gələnləri oynatmalısan. * * * Bir azdan üstünə düşəcək əllər, Səni nağaraçı yesir edəcək. Ağrından həzz alıb süzən gözəllər Fəryadın üstündə yallı gedəcək. * * * Bu alın yazındı, nə küs, nə inci, Çırtma çatlayacaq qaşında sənin. Dərdə bax, hamının toyu, sevinci Qapaza dönəcək başında sənin. * * * Alın yazısından qaçmayıb heç kim, Sitəmə sinə gər, qəmə qələm çək! Yediyin sillələr qorxma əzizim, Şəninə əskiklik gətirməyəcək. * * * Qoşa şapalağa dözəcək dərin, Nalən musiqiyə dönəcək hökmən, Qəm yemə, nağara, döyülənlərin Bütün yer üzündə xoşbəxti sənsən. * * * Bəxtəvər başına, sillələn nə qəm, Sillələr ömrünə nur ələyəcək. Dərd mənim dərdimdir, sabah bilmirəm Kimlər taleyimi sillələyəcək!
ALLAH AMANDIR! Adamlar itirir adamlığinı, Adam təlxək olur, Allah amandır! Kələklə gələnlər küləklə getmir, Kələk pələng olur, Allah amandır! * * * Sürülər mələşir, qoçlar həlləşir Çaqqal qurda dönür,tülkü şirləşir Cüllüt qartallaşir,milçək filləşir, Fillər milçək olur, Allah amandır! * * * Bülbülün yurduna quzğun tökülür, Güllərin gözünə millər çəkilir, Qədim gülüstana sitəm əkilir, Sitəm çələng olur, Allah amandır! * * * Səyi bəy eyləyən dastançıya bax, Bostan tanımayan bostançıya bax, Pulla böhtan deyən böhtançıya bax, Böhtan çörək olur, Allah amandır! * * * Quru didişmədə vaxt batıb gedir, Hamı xalq-xalq deyir, xalq batıb gedir, Haqsızın əlində haqq batıb gedir, Haqlı “xərçəng”olur, Allah amandır! * * * Hesab çəkiləndə əyri düz çıxır, Üzü üzlər görən qarı qiz çıxır, Həqiqət bir anda dönüb fıs çıxır, Yalan gerçək olur, Allah amandır! * * * Namərdlər birləşir, mərdlər əyişir, İmanlar, məbədlər, pirlər dəyişir, Məqamlar dəyişir, yerlər dəyişir, İblis mələk olur, Allah amandır!
HANI? Xoş gördük a yerlər a göylər salam Gəldim o yerlərdən bir salam alam. Danış bənövşəli, laləli talam Ölüb dirildiyim o anım hanı. * * * İlk eşqin qisməti gətirməyirsə Talada görməsin günahı kimsə Andına eşqinə dönük mənəmsə Bəs əhdinə vəfalı olanım hanı. * * * Tutulub göylərin qaşı qabağı Dindirə bilmirəm şahid qovağı Soruşa bilmirəm ayrılıq çağı Arxamca gözləri dolanım hanı. * * * Sənsiz bu yerlərdə şirin avazam Kövrələ-kövrələ axan Arazam “Yanıq Kərəm”yə köklənmiş sazam Dindirənim hanı, çalanım hanı.
LAÇINLI ŞAHVERDİ DƏDƏYƏ Çoxdandır burnumun ucu göynəyir Şirin söhbətindən, sözündən ötrü. Söhbət bəhanədir, vallah, ay dədə, Özüm divanəyəm özündən ötrü. * * * Könlümdə bir dəli həsrət kişnədi, Bu dünya gözümdə sənsiz heç nədir. Özüm də bilmirəm niyə təşnədi, Gözüm Gözbulağın gözündən ötrü?! * * * Küsməyə haqqı var o dağların da, Lilparlı, yarpızlı bulaqların da, Bir il yarımdır ki, dodaqlarımda Bir öpüş göynəyir üzündən ötrü. * * * Bahar yal-yamaca gül ələyibdir, Xəyalım o yerə iməkləyibdir, Sinəmdə qəm-qüssə çiçəkləyibdir Başyurdun çiçəkli düzündən ötrü. * * * Mıxtökən zirvəsi göz diksin bizə, O dağlar nəriylə duraq üz-üzə, Dədə-bala bardaş quraq diz-dizə, Dizim həsrət çəkir, dizindən ötrü. * * * Hövcələm tükənib ajı il sayır Hər gün görüşünə ümid bağlayır. Mərmər səkilərdə izim ağlayır Şehli çəməndəki izindən ötrü.
ÜŞÜDÜ Sənsiz salamımı almadı dağlar, Həmdəmim, həyanım olmadı dağlar, Elə köks ötürdü gülgəz yaylaqlar Yamaclar üşüdü, qaşlar üşüdü. * * * Məni sənsiz görüb süsən saraldı, Nərgiz pörşələndi, lalə qaraldı, Göyü bulud basdı, yeri qar aldı, Dərələr ah çəkdi, döşlər üşüdü. * * * Məni sənsiz görüb ürpəşdi otlar Əsdi titim-titim titrəşdi otlar, Bəyaz yaylığını sıxdı buludlar, Məni sənsiz görüb quşlar üşüdü. * * * Üzümə baxmadı gədiklər, gülüm, Mələşdi talada əliklər, gülüm, Elə oxudu ki, kəkliklər, gülüm, Qayalar səksəndi, daşlar üşüdü. * * * Məni sənsiz görüb çağladı bulaq, Könlümü min yerdən dağladı bulaq, Körpə cüyür kimi ağladı bulaq, Gözümün içində yaşlar üşüdü.
KİRPİYİMİ QƏDƏMİNƏ SƏRİM QOY! (Mələk Baharlıya) Məndən küsmə, gül nəfəsin töyşüyər, Səni görüb bənövşələr pörşüyər, Dayan gülüm, ayaqların üşüyər, Kirpiyimi qədəminə sərim qoy! * * * Əl verirəm, əsdirmirsən əlimi Gül verirəm, küsdürürsən gülümü, Yavaş yeri, yel dağıtmış telini Ürəyimin tellərinə hörüm qoy! * * * Həsrətimin çiçəkləri xallanıb, Ədaların şan bağlayıb, ballanıb, Dodağında küsüşmələr barlanıb, O barları dodağımla dərim qoy! * * * Heç bilmirəm ulduz nədir, Ay nədir! Bürcüm nə bürc, günüm nə gün, ay nədir? Baxışların taleyimə aynadır Ayaq saxla, taleyimi görüm qoy! * * * Şahmar yazıq hardan alsın dözümü? Nazın, qəmzən sındırıbdır dizimi. Yana-yana kül elədim özümü, Sürmə olum, gözlərinə girim qoy!
BİLMƏYİM Bir gün ünvanıma gələcək ölüm! Zərrəcə eynimə gəlmir ölməyim! Elə utanıram, gələsən, gülüm, Sənin ayağına dura bilməyim! * * * Namərddir ölümdən üşənib qorxan! Bir şərbət nədir ki, içə bilməyəm?! Elə utanıram, adi yağışdan Sənin göz yaşını seçə bilməyəm! * * * Elə utanıram gəlib-gedəsən, Sənin gəlişini duya bilməyəm! Üstümə səpdiyin çiçəkləri mən Gözümün üstünə qoya bilməyəm! * * * Elə utanıram, utanıram mən, Ayılam, könlünü ala bilməyəm! Dərdim təzələnə, xəcalətimdən Ölmək istəyəm mən, ölə bilməyəm!
“POÇT ŞEİRLƏRİ” SİLSİLƏSİNDƏN Qismətim gümandan gümana düşüb, Köksümdən perikib könlüm haçandır. Məhəbbət çəmənim tufana düşüb, Çırtlamır çiçəyim, gülüm haçandır. * * * Haçandır ürəyim dağlanır köz-köz, Dəstəkdən üstümə od ələnibdir. Könlümün həsrətlə gözlədiyi söz Telefon xəttində çiliklənibdir. * * * Gör harda qırıldı telefon teli, Qismətim çətin ki, isinə daha. Qəzaya uğrayıb eşqimin feli, Qanadı qırılmış isiməm daha. * * * Xətlər ümidimi veribdir bada, Taleyim o sözü öpəsi idi. O söz gümanımı öldürüb, ya da Üstümə səadət səpəsi idi. * * * Görən tapılarmı söz qırıqları?! Tutubdur üzünü ellərə könlüm. Baş alıb sinəmdən Gəncəyə sarı, Düşüb dəli kimi çöllərə könlüm. * * * Telefon telini bağrına basıb, Çalıb oxuduğu “Yanıq Kərəm”di. Neyləsin “sev”-çatıb, sözün arxası Bilmir ki, “-irəm”di, yoxsa”-mirəm”di?!
BİTMƏSİN Apar məni o günlərə,o aya Göz baxmaqdan,üz yanmaqdan doymaya, Əllərimi əlin yaxin qoymaya, Nəfəsimdə də nəfəsinə yetməsin, Bu sevdamin ömrü-günü bitməsin! * * * Apar məni ilk görüşə,üşənim, O görüşün ayaqina döşənim, Biraz gecik,üşüm-üşüm üşüyüm, Qoy ürəyim titim-titim titrəsin Bu sevdamin ömrü günü bitməsin! * * * Apar məni o bahara gəl,gülüm, Cicək olum əllərinlə üzülülm, Bircə-bircə tellərinə düzülüm, Xəyalimdan özgə xəyal ötməsin, Bu sevdamin ömrü-günü bitməsin! * * * Apar məni o yerlərə,gəzək bir. Anan səni şişə cəksin,dözək bir, Bəhanə tap,inciyək bir,küsək bir. Durub gedim,ayaqlarim getməsin, Bu sevdamin ömrü-günü bitməsin! * * * Apar məni o günümə baxim mən, Qizillari yandirim mən,yaxim mən, Öz eşqimi barmaqina taxim mən, Bir üzüyə yenə gücüm yetməsin, Bu sevdamin ömrü-günü bitməsin! * * * Daş-qaş nədir,sən qüdrətdən süslüsən, Göydən enməz mələklərin mislisən, Bu dünyada bir od mənəm,bir od sən, Alov varmi,mənə qibtə etməsin? Bu sevdamin ömrü-günü bitməsin!
AYIRAR BU DÜNYA BİZİ NƏ VAXTSA Burax inadını, ay ömrüm, günüm Çəkilər göylərə harayım, ünüm. Dolaşar qəfildən ömür düyünüm, Ayırar bu dünya bizi nə vaxtsa. * * * Dağlayar qəlbini, dağlayar dağ-dağ, Sinəmdə əcəlin çatdığı ocaq. Tüstüsü gözünü yandırar ancaq, Üşüdər qəlbini közü nə vaxtsa. * * * Ha səslən, dağılmaz əbədi yuxum, Burnunun ucunu göynədər qoxum. Çarpaz dağlar çəkər sənə yoxluğum, Çiləyər yarana duzu nə vaxtsa. * * * Düşər xatirələr yadına bir-bir, Yanarsan günlərin oduna bir-bir. Əsər əsim-əsim, titrəyər tir-tir, Sınar qürurunun dizi nə vaxtsa. * * * Bəxtin gözlənilməz günlə rastlaşar, Odun da, közün də Şahmarsızlaşar, Dadın da, duzun da Şahmarsızlaşar, Ayırar bu dünya bizi nə vaxtsa.
ƏLVİDA Çatdı halallaşmaq vaxtı, a yerlər. Yamaclar əlvida, yollar əlvida! Hər yarpaq mehriban bir ələ bənzər, Mənə əl eyləyən əllər, əlvida! * * * Dərdimi heç kimə aça bilmədim, Hicranın əlindən qaça biımədim, Zülmün sədlərini keçə bilmədim, Çəmənlər əlvida, çöllər əlvida! * * * Bir ocağın odu-közü olmadım, Saza dönüb “Yanıq Kərəm çalmadım, Toza dönüb qoynunuzda qalmadım, Cığırlar əlvida, yollar əlvida. * * * Kükrəyə-kükrəyə qabarmadınız, Həsrətin bəndini qoparmadınız, Yuyub dərdlərimi aparmadınız, Yağışlar əlvida, sellər əlvida! * * * Hələ bu dünyada qalmaq payım var, Bəxtimin üzünə gülmək payım var, Azadlıq yolunda ölmək payım var, Obalar əlvida, ellər əlvida! Təbriz. 1992.
SƏNİ Arzumun yoluna çıxan həyatsan, Dönmərəm köksümdə tonqal da çatsan… Bilsəm ki, yandırıb-yaxsan bir odsan Yenə gözüm üstə qoyaram səni * * * Gülüm, könlüm hara, şikayət hara? Sevinər çəkdiyin çarpaz dağlara Gündə baxışından alsam min yara Xeyirxah mələyim sayaram səni. * * * Ölüncə yanında əsir qalaram Verdiyin əzaba layla çalaram, Vaxt gələr çevrilib torpaq olaram Gəlsən hənirtindən duyaram səni.
BU GECƏ Bu gecə nə gözəl gecədir, könül, Bu gecə ay necə bədirlənibdir. Dünya süd gölündə çimir elə bil, Elə bil üfüqlər yerə enibdir. * * * Gecə ağ duvaqlı nazlı gəlin tək, Açıb saçlarını yuyur sularda. Yaylıq tək asılıb ağacdan külək, Dünya nə gözəlmiş bu ilk baharda… * * * Bəlkə ikimizik dünyada oyaq, Bəlkə bu gecənin gəlişi haqdır. Sən mənə səhərin gözləriylə bax, Bəxtim günəş kimi doğulacaqdır. * * * Ulduzlar torpağa tökülür dən-dən, Çiçək yağışında yuyulur gecə. Torpağın əliylə yazıla bilən Gözəl şer kimi duyulur gecə. * * * Uzansın bu gecə… Sökülməsin dan, Bu gecə huşumu başımdan almış, Utansın bu gecə yanaqlarından, Bu gecə üzündə bir qara xalmış…
VƏTƏN ŞEİRİ (“Və-Tən”) Sui-qəsd ediblər şan-şərəfinə! Edam olunubdur beş hərfin də! “Və” keçib sərhəddin o tərəfinə, “Tən”qalıb sərhəddin bu tərəfində! * * * İmkan yox tikanlı sətri pozmağa, Pozanım olsa da, poza bilmirəm. Ürəyim gəlməyir bütöv yazmağa, Mən səni bitişik yaza bilmirəm. * * * Sən iki hecalı bir sözsən “və-tən!” Sətirdən-sətrə ķecirilmisən!!! 1966. Müəllif: Şahmar ƏKBƏRZADƏ
MƏNİMÇÜN Vətən, sənə sevgim zərrə azalmaz, Şəfalı ocaqsan, pirsən mənimçün. Varlığından dəyərli bir ləl olmaz, Qiymətli incisən, dürsən, mənimçün. * * * Fələk məni qoynunda ac qoysa da, Könlüm ahın külək ərşə yaysa da, Kədər yıxıb, dərdlər kəsib soysa da, Ən əziz məkansan, yersən mənimçün. * * * Haqq bilir ki hal əhliyəm gözüm tox, Qəlbim səni Ana bilib, sevir çox. Gül üzündə noxud boyda ləkən yox, Dağ başında bəyaz qarsan, mənimçün. * * * Rahim deyir, nəfəsimsən canımsan, Şərəfimsən, şöhrətimsən, şanımsan. Damarımda axan qızıl qanımsan, Sakit Araz, coşan Kürsən, mənimçün. Ağdam-15.06.2022.
GÖZƏLƏ GÖZƏL DEMƏSƏN Dil quruyar, dodaq əsər, Şux mələklər səndən küsər, Diş qıcanıb səbri kəsər, Gözələ, gözəl deməsən. * * * Təbin özün yetim sanar, Duyğuların odda yanar. Qələm əldən düşüb sınar, Gözələ, gözəl deməsən. * * * Ruhun səkib göyə uçmaz, Dərd əriyib kədər qaçmaz. Günəş yerə şəfəq saçmaz, Gözələ, gözəl deməsən. * * * Sevən aşiq kama yetməz, Bülbül eşqlə dil-dil ötməz, Tanrı dərdə dava etməz, Gözələ, gözəl deməsən. * * * Rahim, yatan Div oyanar, Gül-Çiçək qana boyanar. Araz axmaz, Kür dayanar, Gözələ, gözəl deməsən..! Ağdam-13.06.2022.
ÜRƏYİMDƏ BİR ARZU VAR Ürəyimdə bir arzu var, dodaqları çat-çat olub, Kaş dözüb tab gətirə şır-şır axan çaya qədər. Qışı dərdsiz keçirib, mərdlik ilə çıxsa yaza, Sevinib şad olaram pöhrələsə yaya, qədər. * * * Sevgisi gur yağışdır, məhəbbəti içində qar, Yağarsa, səxavətlə ehsan edər bəxtimə bar. O qədər xoş məramı, dürlü-dürlü istəyi var, Çin olsa, nur saçacaq al Günəşdən, Aya qədər. * * * Rahimə qismət olsa, lütf eləyib qəmdən alar, Bu arzu qəlb evimə içıq çəkib, duyğu salar. Dünyam kökdən dəyişər həyat dönüb Cənnət olar, Könlümdə sağ yaşasa, fələk sayan saya qədər.! Ağdam-11.06.2022.
YAŞADIM Kədər hərdən zəmi kimi biçsə də, Ruhum, süzüb göz yaşımı içsə də, Ömrüm, günüm kasıblıqla keçsədə, Coşub daşan bir sel ömrü, yaşadım. * * * Hissim, duyğum hər işimə yaradı, İlham-Pərim göydən enib aradı. Saçlarımı şux mələklər daradı, Xumarlanıb, bir tel ömrü yaşadım. * * * Vəcdə gəlib ələ qələm götürdüm, Hər fəsildə qəlbdə Çiçək bitirdim. Qara yaya, ağ sərinlik gətirdim, Həzin əsən, bir yel ömrü yaşadım. * * * Öz elində çox nadanlar gördü göz, Ürək dedi, həyat budur qorxma döz. Büdrəmədi, qəm yükünü çəkdi diz, Kötan sürən, bir Kəl ömrü yaşadım. * * * Rahim, artıq tamah nədir bilmərəm, Fələk məni Şah eyləsə, gülmərəm. Bir də çaşıb dünya, sənə gəlmərəm, Bəsdir yetər, bir Gül ömrü, yaşadım.! Ağdam-07.06.2022.
GÜLÜM HƏSRƏT ÜZÜR MƏNİ Yaşamağa halım yoxdur, Gülüm, həsrət üzür məni. Kədər yenə eşqlə baxır, Məhəbbətlə süzür, məni. * * * Bəsləyir hələ sayğılar, Bəxt vermir özgə qayğılar. Cəm gəlir indi duyğular, İlmə-ilmə çözür məni. * * * Nə tab qalıb nə də səbir, Ruh səmaya özün təpir. Dərib göydə sevgi səpir, Qəmim, yerdə gəzir məni. * * * Rahim üzgün, qeydinə qal, Bir gün yolun yurduna sal. Gəl, bu dərdin əlindən al, Qurbanlıq tək kəsir, məni.! Ağdam-04.06.2022.
YAVAŞ-YAVAŞ Sevgi olan canda, duyğu od saçar, Durular damarda qan yavaş-yavaş. Ürəyi tərk edib bəd hisslər qaçar, Sökər qaranlığı dan yavaş-yavaş. * * * Dönüb zilə çıxan şeyda Bülbülə, Nəzər yetirməyib, özgə bir gülə, Ruhun səmalardan enib eşq ilə, Tutar yar bağına yön yavaş-yavaş. * * * Gözlərin zillənib yol çəkən zaman, Hər gələn öz pərin, eyləyib güman. İçindən sel keçər, çölündən duman, Düşərsən elindən gen, yavaş-yavaş. * * * Rahim, qəlbdə açsa sevgi gülləri, Kim deməz, kaş dərə bir Qız əlləri. Bir gün qəm gətirib, həsrət yelləri, Salar saçlarına, dən, yavaş-yavaş.! Ağdam- 22.05.2022.
MƏNDƏN ŞEİR UMMASALAR Qəlbim yanıb dönsə külə, Hissim, duyğum çıxsa zilə, Yazmazdım bir kəlmə belə, Məndən, şeir ummasalar. * * * Qəm yükün çatıb kürəyə, Zülüm verməzdim, ürəyə. Qoymazdım şam tək əriyə, Məndən şeir ummasalar. * * * Ruhun göz yaşın silərdim, Şad olub deyib gülərdim. Sevincin dadın bilərdim, Məndən, şeir ummasalar. * * * Oyanıb tezcə durmazdım, İlham-Pərimi yormazdım. Gecələr xəyal qurmazdım, Məndən şeir ummasalar. * * * Dərd-kədəri çəkib dara, Nə sevgim var verib yara. Üz tutardım gəldi hara, Məndən, şeir ummasalar.! Ağdam-20.05.2022.
AĞDAMLILAR, GƏLİN GEDƏK AĞDAMA Yenə həsrət gəlib qapımı döydü. Ağdamlılar, gəlin gedək Ağdama. Dördyoldan ötərək,Xaçından keçək. Duz səpildi bu qan verən yarama. Ağdamlılar, gəlin gedək Ağdama. * * * Çinar kölgəsində Qərvənddə düşək. Kəhrizin suyundan doyunca içək. Lalə həsrəyiylə zəmiyə girək. Bənövşəni üzüb taxım yaxama. Ağdamlılar, gəlin gedək Ağdama. * * * Gülçülükdə qızılgülü iyləyək. Vətən deyib ordan vətən səsləyək. Göytəpədə yatıb bir az dincələk. Minim Konzovadda kəhər atıma. Ağdamlılar, gəlin gedək Ağdama. * * * Ana layla desin Uzundərədə. Neçə şəhid yatır bu doğma eldə. Onları bir anaq yanan ürəkdə. Həsrət qılınc vurub dərdli bağrıma. Ağdamlılar, gəlin gedək Ağdama. * * * Bilirəm küskündü Əhmədağalı. Bizi qarşılar Keşdazdı, Qiyaslı. Ətyeməzli bağı olub gilaslı. Yaman düşüb o bağlarım yadıma. Ağdamlılar, gəlin gedək Ağdama. * * * Girək o möhtəşəm gözəl elimə. Səs versin minacət mənim səsimə. Baxaq tarmar olan din evimizə. Baxıb çay evinə dostum sızlama. Ağdamlılar, gəlin gedək Ağdama. * * * Natavanım imarətdə nigaran. Bizə dağ çəkibdi bu acı devran. Bazarın yerində qalıbdı al qan. Baş çəkim dağılan o yurd-yuvama. Ağdamlılar, gəlin gedək Ağdama. * * * Qarağacı heç yoxuymuş diyəsən. Məzarların yerin düzən görərsən. Bir dosluq tərəfə əgərki getsən. Üzüm muzeyinə baxıb ağlama. Ağdamlılar, gəlin gedək Ağdama. * * * Dram ocağının daşı qalmayıb. Muradbəyli sanki burda olmayıb. Qeyb olan şəhərə ürək ağlayıb. Necə ağır gəlir bunlar adama. Ağdamlılar, gəlin gedək Ağdama. * * * Sarı təpə bir xəyaldı tapmıram. Kuybişevdə dosları axtarıram. Fərhadin büstünə hələ yanıram. Abidəmiz yoxdu dostum arama. Ağdamlılar, gəlin gedək Ağdama. * * * Məktəblərin yeri otlaq olubdu. O güllü bağçalar artıq solubdu. Ana oğul deyib saçın yolubdu. Necə sığışdırım bunu arıma. Ağdamlılar, gəlin gedək Ağdama. * * * Şahbulaq dağından qan iyi gəlir. Asfalt yollarımda qanqallar bitir. Ay allah vətənə bizləri yetir. Vidadiyəm yığışın harayıma. Ağdamlılar, gəlin gedək Ağdama. Bakı 22-03-2015.
Ağdam rayonu Azərbaycanın qədim, füsunkar təbiətli torpağı olan Qarabağın mərkəzində – Qarabağ dağ silsiləsinin şimal-şərq ətəklərində, Kür-Araz ovalığının qərbində yerləşir. Gözəl Qarabağın ürəyi sayılan Qarabağın Ağ İncisi Ağdam!
Tarix boyu Qarabağ bölgəsi, bu bölgənin siyasi və mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Ağdam siyasi, iqtisadi və strateji baxımdan olduqca əhəmiyyətli məkanlardandır. Strateji əhəmiyyət daşıyan bu ərazilər zəngin ticarət karvanlarının, əzəmətli orduların, diplomatik elçilik heyətlərinin, səyyahların diqqət mərkəzində olmuş, bir çox tarixi və ədəbi əsərlərin mövzusuna çevrilimişdir. Bir zamanlar gözəlliyi dillərdə dastan olan, iyirmidən çox Milli Qəhrəmanı, minlərlə şəhidi, saysız-hesabsız elm, mədəniyyət, incəsənət, ictimai-dövlət xadimləri yetişdirən Ağdam! “Ağdam” qədim türk dilində “Kiçik qala” mənasını verir:”Bu sözün etimologiyası barədə müxtəlif versiyalar səslənir. Türk qəbilələri düşmənlərdən müdafiə olunmaq məqsədi ilə çox vaxt düzənlik yerlərdə kiçik qalalar inşa ediblər. “Ağdam” sözünün də qədim türk dilində mənası “kiçik qala” deməkdir. Sonradan “Ağdam” kəlməsinin “işıqlı, ağ bina” anlamı qazandığı da bildirilir. Bu adın yeni məna kəsb etməsinin əsl səbəbini XVIII əsrdə Pənahəli xanın özünə ağ daşdan ev tikdirməsi ilə əlaqələndirirlər. Həmin ev bir-biri ilə həmahəng olan tikililərdən ibarət bütöv bir kompleks – ağ imarət idi. Ağdam sözünün digər bir mənası “Ağ insan” mənası verir. Ağdam – Ağ Adəm, İlk insan mənasın verir və Ağdam ərazisi dünyanın ən qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Dünya tarixində ilk dəfə ən qədim buğdanın Ağdamın Əfətli kəndində yerləşən Çalağan təpəsindən tapılması bizə bu qərara gəlməyimizə şərait yaratdı”. 7 min il yaşı buğdanın bu ərazidə tapılması İlk insanın – Adəmin burda yaşamasının bariz nümunəsidir. Ağ sözünün ifadə etdiyi müqəddəslik, ali məna Ağdamın ta qədimdən xüsusi bir məkan olduğuna işarədir. İlk dəfə Ağdam bir ərazi kimi öz adını ərəb tarixçilərinin 1357-ci ildə yazdıqları “Səyahtnəmə” kitabında çəkilib və ərəb səyyahları bu ərazidən keçən zaman 1147-ci ilə aid qəbrstanlıqda araşdırma aparandan sonra Ağdamın dünyanın ən qədim yaşayış məskənlərindən biri olduğun yazırlar. Orta əsr mənbələri, xüsusilə də ərəb çoğrafiyaşünas və səyyahlarının qeydləri sayəsində Azərbaycanın bir çox orta əsr şəhərlərinin adları dövrümüzədək gəlib çatıb.
Ağdam rayonu 1930-cu ildə yaradılıb. Sahəsi 1150 kvadrat km olan rayonun relyefi əsasən düzənlik, qismən dağlıqdır.Ağdam rayonu Azərbaycanın qədim, füsunkar təbiətli torpağı olan Qarabağın mərkəzində – Qarabağ dağ silsiləsinin şimal-şərq ətəklərində, Kür-Araz ovalığının qərbində yerləşir. Gözəl Qarabağın ürəyi sayılan Ağdamın qədim tarixi abidələri minillik keşməkeşli illərdən keçərək bu günə qədər gəlib çatmışdır. “XVIII əsrin birinci yarısında Qarabağlı Pənahəli xan bu şəhərdə özü üçün ağ daşdan imarət tikdirmək barədə əmr verib. Həmin imarət uzun müddət ətraf kəndlərin sakinləri üçün bir növ oriyentirə çevrilib. Bu mənada “Ağdam” – günəş şüaları ilə nurlanmış işıqlı, ağ ev deməkdir. Ağdam rayonunda çoxlu sayda tariximizin şahidi olan mеmarlıq abidələri var. Ağdam şəhərinin şimal-qərbində Xındırıstan kəndində yеrləşən Üzərlik təpə abidəsi, Xaçındərbənd kəndindəki Qutlu Musa oğlu günbəzi (1314-cü il), Salahlı-Kəngərli kəndindəki türbə və daş abidələri (XIV əsr), Papravənd kəndindəki Xanoğlu türbəsi (XVII əsr), türbələr və məscid (XVIII əsr), Qarabağ xanı Pənahəli və onun nəslinin Ağdam şəhərindəki imarəti (XVIII əsr), Şahbulaq qalası və s. mеmarlıq abidələri bu yurdun qədim Azərbaycan torpağı olduğunu təsdiq еdir. Tariximizin sirdaşı, еv ünvanı olan bu abidələr Ağdamın kеçmişinin qaranlıqlarına işıq saçaraq dünənindən bu gününə soraq vеrir. Ağdam Azərbaycan ərazisində ilk formalaşan dövlət quruculuğunda mühüm rol oynadığını bir daha əyani sübut edir!
Ermənilərin “miatsum” bağırtısına ilk kütləvi etiraz mitinqi ilə cavab verən, sovet dövründə təkcə Qarabağda deyil, həm də Ermənistanda yaşayan bütün hayların gözünün qənimi oğulları yetişdirən Ağdam 1993-cü il iyulun 23-də erməni silahlı birləşmələri tərəfindən işğal olunmuşdur. Bir şəhər,138 kənd,14 qəsəbə olan Qarabağın mərkəzində yerləşən Ağdamın 846,8 kv. km-i, yəni 77,4%-i, 1 şəhər və 80 kəndi ermənilərin əlinə keçmişdi. Rayondakı 38 kolxoz-sovxozun 26-sı, 129 səhiyyə obyektinin 105-i, 108 məktəbin 74-ü, 271 mədəniyyət evinin 199-u, 24 tikinti təşkilatı, 67 idarə-müəssisə, 17 məscidin 14-ü işğal altında qalmışdı. Erməni işğalı nəticəsində Ağdama 13 milyard 135 milyon ABŞ dolları məbləğində ziyan dəymişdir. Ağdam şəhəri, onun qədim keçmişin şahidi olan çox sayda tarixi abidələri, mədəniyyət, memarlıq nümunələri, keçmiş SSRİ-də birinci, dünyada ikinci olan Çörək Muzeyi düşmən tərəfindən vəhşicəsinə dağıdılmışdır.Ağdam düşmənlə döyüşlərdə 6000 şəhid verib, onlardan 16-sı Azərbaycanın Milli Qəhrəmanıdır. İşğal nəticəsində rayonun 160 min nəfər əhalisindən 143 min nəfəri öz ölkəsində məcburi köçkünə çevrilmişdir. Hazırda Ağdamın 204 000-dən çox əhalisi var. Onlardan 160 000- yaxını məcburi köçkündür.
Ağdamın azadlığa qovuşmasından bir il keçir. Azərbaycanın müzəffər ordusunun rəşadəti nəticəsində torpaqlarımız azad olunandan sonra Ermənistan hökuməti 10 noyabr 2020-ci il Bəyənnaməsini – kapituliyasiya aktını imzalayaraq Ağdam rayonunu öz gerçək sahiblərinə geri qaytarmalı oldu. Tarixlər boyu öz strateji və geosiyasi əhəmiyyətinə görə Qarabağ bölgəsinin olduqca əhəmiyyətli hissəsi olan Ağdamın düşmən işğalından azad olunması olduqca əhəmiyyətli hadisə idi. Bir il öncə Ağdam düşmən işğalından azad olunsa da, təəssüflər olsun ki, erməni vandalizminin 30 illik vəhşilikləri nəticəsində bu ərazilər yerlə yeksan edilmiş, yüz illər boyu Azərbaycanın sivilizasi mərkəzlərindən biri, siyasi və mədəniyyət beşiyi olan bu məkanın yalnız xarabalıqları qalıb…
İmarət Qarabağ xanlığının qurucusu Pənahəli xan başda olmaqla Cavanşirlər sülaləsinin uyuduğu bu müqəddəs məkan, Azərbaycan poeziyasının qadın bahadırlarından olan Xurşidbanu Natəvanın dağıdılmış məzarı, Pənahəli xanın divan otağının yalnız divarları qalan xarabalığı, yüz illərlə yaşı olan Xan çinarların kəsilmiş gövdələri… Daha nələr, nələr… Bu məkanı 1993-cü ilin yayına qədər görməyənlərə, bəlkə də, adi görünə bilərdi, bu mənzərə dəhşətə gətirir İnsanı! Yaxşı bir xalq deyimi var: “Namərd dostdansa, mərd düşmənin olsun!” Vay o günə ki, mərdlikdən, insanlıqdan, mənəviyyatdan irak düşmənin olsun. Bizim bəxtimizə, nə yazıqlar ki, belə düşmən çıxıb, əslində çıxarılıb. Qarşı-qarşıya döyüşməyə cəsarət etməyib, heyfini qəbirlərdən, məzarlıqlardan, tarixi abidələrdən alan bir düşmənin nə qədər rəzil, nə qədər aciz, bir o qədər də şərəfsiz, ləyaqətsiz….
İşğalçı Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Ağdamı tərk etməsi Azərbaycan Prezidenti, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin siyasi liderliyi, sərkərdəlik qabiliyyəti və Azərbaycan Ordusunun Vətən müharibəsindəki uğurlu hərbi əməliyyatlarının nəticəsindir. 10 noyabr 2020-ci il tarixində Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zonasında atəş və bütün hərbi əməliyyatlar tam dayandırılıb. 20 noyabr 2020-ci il tarixinədək Ağdam rayonu Azərbaycana qaytarılıb. 27 ildən sonra işğaldan azad olunan Ağdamda indi dövlət bayrağımız qürurla dalğalanır.Qarabağın mərkəzi,düşünən beyni,müqəddəs ruhlar diyarı Ağdam mənfur düşməndən azad edildişükür! 6 min şəhidi,onlarla Milli Qəhrəmanı ,müqəddəs inanc yeri var Ağdamın! Qoşa minarəli Məçidi var Ağdamın! Bu görüntüləri hər bir azərbaycanlı fəxrlə və böyük sevinclə izləyir!
QUSMƏTİNDƏ MƏKKƏDƏN GƏTRİLƏN QURAN!
ALİ BAŞ KOMANDANIN DÜALARI VAR!
MÜQƏDDƏS RUHLARA EHTİRAMI VAR!
VÜQARLI, QÜRURLU AĞDAMIMIZ VAR!
VƏTƏN İGİD OĞULLARIN ÇİYNİNDƏ DAYANIR!
RUHIARI ŞAD OLAN ŞƏHİDLƏRƏ HÖRMƏT VƏ
EHTİRAMIMIZ ŞONSUZDUR!!! (Z.V)
Qafqazın Xrosiması:- Bir vaxtlar qaynar həyatın olduğu, əməksevər insanların qurub-yaratdıqları abad şəhərdən əsər-əlamət qalmayıb. Erməni işğalçılar xislətlərinə uyğun olaraq, Ağdamın ağ damlarını xarabalığa çeviriblər, şəhəri darmadağın ediblər. Ağdamda bərpa-yenidənqurma işləri aparılır, yeni infrastruktur qurulur, şəhər dirçəldilir. İnanılmazı reallaşdıran, yuxularımızı çinə çevirən, arzularımızı reallaşdıran, Azərbaycanın qeyrət və şücaət rəmzi olan ordumuzun olması qürurunu yaşayır. Bir də… Bir də son 270 ildə, Nadir Şah Əfşarın ölümündən sonra bir-birinə düşmən kəsilməyə, kiçilməyə, xirdalanmağa, marığa yatmış böyük güclərə baş əyməyə vadar edilmiş bir xalqın, müstəqilliyinə qovuşduğu cəmi otuz illik zaman kəsiyində bu qədər sürətlə inkişaf etməsi, dünyanın ən böyük güclərinin maraqlarına zidd hərbi əməliyyatlar keçirməklə möhtəşəm tarixi zəfərə imza atılması kimi qəlbimizi riqqətə gətirən duyğular gələcəyimizə ümidverən hisslər kimi qəlbimizi qürurlandırır. İçimizdəki bu duyğular bizdə daha qüdrətli, daha güclü və daha firavan Azərbaycanın qurulacağına şəksiz inam yaradır. Artıq İkinci Qarabağ müharibəsi sona çatıb, torpaqlarımız düşmən işğalından azad edilib. Qarabağda başlanan böyük quruculuq və abadlıq işləri Ağdamın da tarixi, mədəni və mənəvi görkəminin bərpa olunmasına səbəb olacaq.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev mayın 28-də Ağdam ictimaiyyətinin nümayəndələri ilə görüşündə işğaldan əvvəl bu rayondan olan məcburi köçkünlərlə söhbətlərində torpaqlarımız düşməndən təmizlənəndən sonra onlara daha gözəl şərait yaradılacağını dediyini xatırladıb: “Bu gün sizə təqdim ediləcək Ağdam şəhərinin Baş Planı bu sözümün təsdiqidir. Biz elə bir şəhər quracağıq, elə bir Ağdam quracağıq ki, bütün dünya üçün örnək olacaqdır”.
Tarixən Qarabağın ağ incisi hesab olunan Ağdam bölgəsi, nəinki Qarabağın, bütün Azərbaycanın siyasi və mədəniyyət incisinə çevriləcək.
Qələbəmizdir:-Vətən,İnsan,yurd sevgimiz!Şəhid olan,qazi olan oğullara hörmət və ehtiramımız! Ziyqiymət torpağımız,əzəli,əbədi yerimiz Vətənimiz!
Amalımız ,istəyimiz güclü Dövlət,güclü Ordu,güclü xalq ın birliyi ilə Qorunaq!,Səhvlərə yol verməyək,düşmən hiyləsinə qalib gəlmək üçün bir olaq,Yumquq olaq!!!Dünya nizamına imza atılsın!!!Türk Dünyası ailəsində möhtəşəm Azərbaycan dövlətinin uğurlarina hər kəs öz töhfəsini versin!Gələcək nəsillər rahat və firavan olsun!!! Qalib ölkənin,güclü,sayılıb seçilən ölkənin vətəndaşı olmağımızla Qürurlanaq!!!
QƏLƏBƏ KÖYNƏKLİ AĞDAM Müqəddəslik yatır hər qarışında, Övliya nuru var adi daşında. Tanrı işığısan yurd yaddaşında, Belini qırmısan fələyin, Ağdam. * * * Gördüm yağı bagrın yaranlarınï, Vüsala qovuşan yar anlarını. Köksünü üşüdən yaralarını, Vətən oğulları bələyib, Ağdam * * * Yollar misra-misra açıb sinəsin, Sözləri kövrəlib Qulu Ağsəsin. Zəfər torpağına sərib nəfəsin, Arzusu çin olmuş ürəyin, Agdam. * * * Bitib yaxasında qönçə ürəyin, Neçə ürəklərdən keçən ürəyin. Ruhuna səpilib neçə ürəyin, Bu zəfər ətirli diləyin, Ağdam. * * * Torpaqda buğlanır şəhid nərəsi, Bax,Aqil Abbasın coşub həvəsi. Məzarda kövrəlib Qədirin səsi, Gəl,ovut bu qəlbi kövrəyi, Ağdam. * * * Torpağın bələnib şəhid ətrinə, Daha dəyə bilməz kimsə xətrinə. Şükür alnındakı Tanrı sətrinə, Geymisən əyninə qələbə köynəyi, Ağdam.
