Ermənistanın dəhşətli ekosid siyasəti haqqında yeni nəşr
ALTMIŞ İKİNCİ YAZI
(Ayətxan Ziyadın yeni kitabı haqqında)
Bu gün bütün dünyada, o cümlədən, Azərbaycanda ekoloji tarazlıq pozulmaqda, su, torpaq və atmosferin çirklilik dərəcəsi çox təhlükəli qlobal problem həddinə çatmaqdadır. Bu hal mütəxəssislər tərəfindən XX və XXI əsrlərdə sənayenin sürətli inkişafı, insanların təbiətə amansızcasına müdaxiləsi, təbii ehtiyatlardan istifadənin istismar həddini alması, təbii sərvətlərin insan tərəfindən sərhəd gözlənilmədən məsrəf edilməsi və bir sıra digər səbəblərlə izah olunur.
Ancaq respublikamızda mövcud problemlərlə yanaşı, Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarında təqribən 30 il ekosid, urbisid və kultursid siyasəti aparması kimi səbəblər də var. Bu isə mövcud problemlərə daha üstün diqqət ayırmasını tələb edir.
Bütün dünya dövlətlərində olduğu kimi, respublikamızda da ekoloji siyasətin başlıca hədəfi dövlətin öz vətəndaşının təhlükəsiz mühitdə yaşamasını təmin etmək, əldə olanları, başqa sözlə, ekosistemləri qorumaq, ətraf mühitə imkan daxilində ziyansız təsir göstərməklə təbii sərvətlərdən səmərəli istifadədir. Yazıçı-jurnalist, tədqiqatçı Ayətxan Ziyad İsgəndərovun Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda Ermənistann ekosid, urbisid və kultursid siyasəti (Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarının nümunəsində) yeni kitabında məhz bu mövzuya işıq tutulur.
Kitab işğal dövründə Ermənistanın Azərbaycan ərazilərində ekosid, urbisid və kultursid siyasəti və “Ekoloji tarazlığın pozulması Azərbaycanın inkişaf strategiyasında” adlanan iki hissədən ibarətdir. I hissədə Ermənistanın Azərbaycana qarşı apardığı məkrli işğalçılıq siyasətindən, II hissədə isə Ermənistanın viranə qoyduğu Azərbaycan ərazilərini əvvəlki görkəminə qaytarmaq üçün dövlətimizin həyata keçirdiyi böyük quruculuq işlərindən bəhs olunur.
Tədqiqat müstəvisinə çıxarılan mövzu ölkənin ekoloji cəhətdən təhlükəsiz və davamlı inkişafının təmin edilməsi yönümündə əhatəli işlər görüldüyü indiki zamanda ciddi aktuallıq kəsb edir.
Kitabdan məqsəd XX əsrin sonuncu onilliyindən keçən müddətdə Ermənistanın Azərbaycanın təbiətinə və ümumən ekologiyasına vurduğu zərəri və bərpa işlərinin təşkili barədə araşdırmaları bir arada təqdim etmək olub. Bərpa işlərinin keyfiyyətli, ancaq qənaət prinsipi qorunaraq həyata keçirilməsinə, inkişaf modelinin yeni və standartlara uyğun olmasına, erməni ekosid siyasətinin nəticəsi olaraq yararsız hala düşmüş torpaqların istifadə üçün yararlı hala gətirilməsinə, bu işlərə dünyanın tanınan şirkətlərini cəlb etməklə müvəffəq olmağa, xarabalığı xatırladan ərazilərdə “Yaşıl enerji” zonası yaradılmasına Azərbaycan dövlətinin ayrıdığı xüsusi diqqət ətraflı işıqlandırılıb.
Qeyd olunan məsələlər Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarının işğaldan əvvəlki iqtisadi göstəriciləri ilə müqayisəli təhlil edilib, digər rayonların səviyyəsinə gətirilməsi yolları açıqlanıb.
Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında ermənilərin usanmaq bilməyən ekosid, irbisid və kultursid siyasəti yalnız Azərbaycanın və regionun deyil, bütövlükdə dünyanın ekoloji və sosial-iqtisadi həyat tərzinə köklü təsir göstərə biləcək problem tərzində ifadə edilib. Fikrimizcə, problemə dünyanın problemi prizmasından yanaşılması daha düzgün olardı. Təəssüf ki, Ermənistan II Qarabağ müharibəsindəki məğlubiyyəti ilə barısmaq istəmir, atəşkəsin şərtlərini mütəmadi olaraq pozmaqda işğaldan azad edilmiş torpaqlarda bərpa işlərinin gedişinə maneçilik törətməkdə israrlı olaraq qalmaqdadır.
Uzun illər səngimək bilməyən bu mürəkkəb tarixi-siyasi vəziyyət, eləcə də Azərbaycanın təbii sərvətlərinə Ermənistanın dağıdıcı münasibəti və ekosistemlərin qorunması kimi məsələlər nəzərə alınaraq, erməni ekosidinin aktuallığı əsərin I hissəsində bir neçə istiqamətdə nəzərdən keçirilib: ekosid anlayışına tarixi bir nəzər, ekosid siyasəti qanunvericilik müstəvisində; qərəzli münaqişə və gərginlik səbəbindən içməli və suvarma suyun çirkləndirilməsi və bunun əhalinin sağlamlığına və iqtisadiyyata mənfi təsiri; ekosistemin tarazlığının pozulması, başqa sözlə, torpağın dağıdılması, yerli fauna və flora növlərinin kökünün kəsilməsinin nəticəsi olaraq bölgədə bioloji müxtəlifliyin ciddi təhlükə altında olması; ekoloji faktorlar nəzərə alınmaqla infrastrukturun qurulması, sənaye fəaliyyətinin artması və təbii sərvətlərin davamlı şəkildə idarə olunması; ekosid siyasətindən əziyyət çəkilməsi səbəbindən bölgədə iqlim dəyişikliyinin baş verməsi və bunun əhalinin sağlamlığına, eləcə də kənd təsərrüfatının məhsuldarlığına mənfi təsiri.
“Ekoloji tarazlığın pozulması Azərbaycanın inkişaf strategiyasında” adlanan II hissədə “Ekoloji tarazlığın qorunması – Azərbaycanın ekoloji siyasətinin tərkib hissəsi” və “Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarının nümunəsində Azərbaycan ekologiyanın bərpası sahəsində respublikamızın davamlı inkişaf konsepsiyası” mövzuları tədqiqat müstəvisinə çıxarılıb, Ermənistan və Azərbaycan hökumətlərinin ekoloji siyasət modelləri qarşılıqlı müqayisə zəminində açıqlanıb, adı çəkilən dövlətlərin BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərini necə qarşıladığı məsələlərinə aydınlıq gətirilib. Faktlarla göstərilib ki, Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddialarının nüvəsində yalnız ekosid yox, urbisid və kultursid siyasətləri də durur. Ermənistanın bu əməlləri Beynəlxalq Cinayət Məcəlləsinin soyqırım, etnik təmizləmə və zorakılıq kimi maddələrində özünü açıq-aşkar göstərir. Və bu mövqe nəinki respublikamız, yaxud region, ümumilikdə bəşəriyyət üçün ciddi təhlükədir.
Kitabda ekoloji siyasətin Azərbaycan modelinin əsas istiqamətlərinə geniş açıqlama verilir, respublikamızın mövcud problemləri “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər” vasitəsilə həll etmək iqtidarında olduğu tədqiqat müstəvisinə çıxarılır. Prezident İlham Əliyevin ekoloji siyasəti ilə bağlı mövzu gündəmə gətirilməklə Azərbaycan hökumətinin həyata keçirdiyi ekoloji siyasətin hədəfləri açıqlanır. Başlıca məqsədin indiki və gələcək nəsillərin ehtiyaclarının ödənilməsi, davamlı inkişafın təmin edilməsi, başqa sözlə, mövcud ekoloji sistem-lərin və iqtisadi potensialın qorunması, təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə, fəaliyyət zamanı qarşıya çıxa biləcək problemlərin sağlam düşüncə və ətraf mühitə mümkün qədər az mənfi təsir göstərməklə aradan qaldırılmalı olduğu diqqətə çatdırılır.
Tədqiqat işi ekoloji problemlərin öyrənilməsi və elmi-nəzəri təhlili ilə məşğul olan hər kəs üçün əhəmiyyətli mənbədir. Araşdırmadan və onun nəticələrindən tədris proqramlarının, dərslik və dərs vəsaitlərinin, müvafiq mövzularda mühazirə mətnlərinin hazırlanması işində yararlanmaq mümkündür.
Mətbuat aləmində usun illər işləyən görkəmli jurnalist dostum Ayətxan Ziyad İsgəndərovun «Qara məxmər gecələrim» («Hər yuxusuz gecənin öz rəngi») kitabı haqqında düşüncələrim. Kitab Türkiyədə işıq üzü görüb. Kitabı Ayətxan müəllimin göndərdiyi PDF- dən oxudum.
Kitabda-»Yasdığı qolu getdikcə tolazladı», «Kişilər ağlamaz, ağlasa da…», «Bir Novruz axşamı», «Ay səni dünya», «Mənim nağıllı dünyam», «Onlar S,Vurğunu görmüşlər» («Muğana Ceyran» və «Yadigar») adlı hekayələri, «Ata qarğışı», «Alın yazımız Tanrının» povestləri, «Ata qarğışı» kino ssenarisi, və şeirləri toplanıb. Bu hekayələrdə, povestlərdə taleyinin acısını yaşayan insanlar təsvir olunub.O, kənddən gəlib şəhərdə ali təhsil alan adamların başlarına gələn hadisələri, iztirabları ustalıqla qələmə alıb. Bəlkə də bu hadisələrin çoxu onun ətrafında baş verib.
A.Ziyad qəhrəmanlarının dili ilə milli adət-ənənələrimizi, atalar sözlərini yaşadır. İki gəncin bir-birinə sevgisinə, məhəbbətinə baxmayaraq valideynlərin övladlarına qarşı zorakılığını qabarıq verir. Zaman keçsə də bu keçmiş zorakılıq adətlərimiz hələ də yaşayır. Bu nöqteyi-nəzərdən, ailələrin dağılması, dağılan ailələrdə uşaqların kimsəsiz qalması, kimsəsiz uşaqların acı talehi müəllifin nəsr əsərlərinin əsas süjet xəttidir.
«İtirilmiş bəyazlıq» hekayəsində dağılmış ailənin ortalıqda qalan uşağın, nənə himayəsində böyüyən Möhübəli Əbilovun başına gələnlərlə tanış oluruq. Hekayəni oxuduqca göz önünə kimsəsiz möhübəlilər gəlir. Onlar nə qədər mərd olsalar da, maddi çətinlik, kimsəsizlik onların arzuların ürəklərində qoyur. Müəllif burda həm də cəmiyyəti günahlandırır. İstedadlı elm aramlarımıza sözü üzə dediyinə görə, haqqı tələb etdiyinə görə göstərilən münasibətləri, işdən azad edilmələrin, elmdən kənarlaşdırılmaların göstərir. Möhübəli kimlərəsə kömək etməyinə baxmayaraq, mövqeyini itirəndən sonra heç kim ona yaxınlaşıb qayğı göstərmək istəmir. Belələrindən çoxu kənar gəzir. Bu zamanın eybəcərlikləridi…
Ayətxan müəllimin güclü nəsr əsərlərində güclü bədii təsvirləri var. Bu bədii təsvirlər çox incəliklə işlənib. Möhübəli Tüncəlini gözləyəndə yarpaqlarla necə «sinif-sinif» oynamasını, əllərini torbalanmış ciblərinə qoymağını, kibrit çöplərini qırmağını çox gözəl verib.Oxucu bunu oxuduqca özünü orada hiss edir. Siqaretin əzilmiş kötüyün dişləri arasında sıxmağı sanki gözümüz önündə baş verir. Yağışın yağması, buludların hərəkəti və başqa təbiət hadisələrini özünəməxsus çalarlarla təsvir edir.Bu müəllifin təbiətə hədsiz vurğunluğundan irəli gəlir…
***
«Ata qarğışı» povestində Ayətxan Ziyadın yazıçı təxəyyülü ilə jurnalist peşəkarlığının vəhdətini görürük. Hadisələrin gedişini sadə dildə oxucusuna çatdırır. Ona görə də oxucu çalışır ki, povesti birnəfəsə oxuyub nəticəni öyrənsin.
Bu əsərdə tələbə həyatı da çox gözəl təsvir olunub. Sanki müəllif öz tələbəlik illərini yadına salır. Tələbəlik illəri gənclərin həyatının sevən, sevilən romantik dövrüdü. Tələbələr xoşbəxtliyi öz sevgilərində, məhəbbətlərində görürlər.Ancaq unudurlar ki, valideyn xeyir-duası da lazımdır ki, xoşbəxt olasan. Oğlu Rəşid atasının xeyir-duasın almamağı «ata qarğışı» kimi hesab olunur.
Elin milli adət-ənənələri ilə böyüyən A.İsgəndərov povestdə milliliyi qorumağa çalışıb.Bununla bərabər müasirliyin də əleyhinə deyil.Bu şərtlə ki, əhdə vəfalı olasan. Rəşidin Aygünə xəyanəti onu uçuruma aparırı.Xəyanət sayəsində ailəsini itirir. Təzadlı həyat keçirən Rəşid, Ayğünü də, özünü də bədbəxt edir.
Povest uğurlu alınıb.
Ayətxan Ziyadın nəsr əsərləri özünəməxsus çalarları ilə seçilir.Jurnalist peşəkarlığı da burada onun köməyinə çatır. Dilimizdəki sözlərin bədii yazılış qaqydasını gözləmək Ayətxan müəllimin yaradıcılığında öndədi.
***
Duyğuların poeziyası
Hər bir duyğulu, həssas insanda özünəməxsus poeziya var.Şeir əsasən qısa zaman kəsiyinin məhsuludu. O da Allah vergisidi. Allah onu kimə necə bəxş edirsə, elə də oxucusuna çatdırır.
Nəsri ilə tanış olduğumuz Ayətxan Ziyadın da poetik dünyasına nəzər salaq. «Ürəyim» adlı silsilə şeirlərində yazır:
Ağrini özün seçdin.
Hardan alım vüsalı,
Sənə bəxş etməkçün.
Hıçqırıb için-için,
Sən Ağrı bulağından,
Udum-udum su içdin…
Ağrı bulağından su içən ürəkdə yaranan ağrılardan lirik bir nəğmə yaradır.
…Bir ürək ağrı-səndə,
Bir ürək ağrı-məndə.
Mən çıxardım köksümdən, Sən çıxardın köksündən…
Yaydıq dünya üzünə,
Dünya-acı ağrıdan,
Dünya-şirin ağrıdan,
Hamiləymiş havaxtdan,
Xəbərimiz yox bizim.
Biz ürəyimizdəki ağrıları dünyaya ötürürük. Dünyanın da başı bu ağrılara qarışır, bizdən xəbəri olmur, deyir. O, ürəklə dünya arasında müqayisələr aparır.
Bu da işdi, a qaerdaş?-
Bir söz demək istədim,
Ağzımdan vurdilar,
Dodağım qanadı…
Ürəyim bir söz dedi,
dilim özgə.
Əlimi apardım dodağıma,
Əlim qana bələndi.
Gördüm dünyanın hər qarışı
bir özgə rəngdədi,
əlim özgə…
Yəni demək istəyir ki, haqq söz deyənin ağzından vurub qanadırlar. Dünya qan içində çalxalanır. Ürək bundan ağrı tapır. Bax, budur Ayətxan Ziyadın poeziyası. Onun nəsr dili başqadı, poetik dili başqa.
Ayətxan Ziyadın poetik dünyasında ithaflara çox rast gəlirik. Bu da ötən əsrin, illərin tarixi şəxsiyyətlərinə həsr olunmuş şeirlərdi. O, keçmişi unutmur, poeziyasında yaşadır.
İnsan dünyaya gələndən sevgi ilə, məhəbbətlə əhatə olunur. Ana, vətən məhəbbəti, sonra da gənclik eşqi insanın yaşamaq marağını artırır. İnsanda bu eşq, sevgi olmasa nəysə yarada bilməz. Şairi, yazıçını… yaradıcı adamları da bu məhəbbət əsərlər yaratmağa zövq elətdirir.
De bir yadındamı incədən-incə,
izlərim izində dolaşdı, gəzdi.
Atamız, anamız xəbər bilincə,
Görüşdü baxışlar xəfif, gizlicə…
Şairin qəlbindən süzülüb gələn bulaq suyu kimi saf lirika. Və ya «Qısqanıram» şeirində:
Öpüb xumar-xumar əsən gilavar, şıltaq saçlarını,
aldı əlimdən.
Dağınıq telləri yığıb birtəhər, oxşadı darağın.
Qıqanıram mən…
Oxucularına təqdim etdiyi bayatıları, rübailəri, uşaq şeirləri Ayətxan Ziyad yaradıcılığının bəzəidi. Onun işıq üzü görən «Qara məxmər gecələrim» kitabı oxucuların sevimli kitabına çevrilməsinə əminəm.
Kitab haqqında mülahizələrinizi məmnuniyyətlə oxudum. Yanaşma tərzinizdə Zaur Ustac mövqeyi bütün məqamlarda özünü göstərir. Və buna görə Sizə minnətdaram. Hər haldan çox həm də ona görə ki, hərbi-vətənpərvərlik mövzuları mənim üçün olduqca önəmlidir. l Qarabağ müharibəsi illərində Azərbaycan Dövlət radiosunda, respublikanın müxtəlif mətbuat orqanlarında və “Şahidlər” məqalələr toplusunda nəşr edilmiş, amma illərdir kitab halında nəşrini gözləyən toplunun müəllifiyəm. Təşəbbüsünüzü isə xüsusi alqışlayıram. Bu yazılarımı, inşaAllah, sizə göndərəcəyəm. Məqalənizdə ürəyimə təskinlik gətirən 1 halı xüsusi qeyd etmək istəyirəm. Məqamı gələndə “hekayət” istilahına müraciət etməyinizi alqışlayıram. BİZ Azərbaycan efirinin aparıcılarına “hekayət”lə “hekayə” terminlərinin fərqli anlayışlar olduğunu dərk etdirməliyik. Və bu fikrimdə qalıram ki, “hekayət” jurnalistikanın janrları sırasında tədris proqramına daxil edilməlidir.
Əməkdar müəllim Zülfiyyə Vəliyevanın yeni kitabı bu addadır
II Qarabağ müharibəsindəki qələbəmizdən qürurlanan VƏTƏN SEVDALI Azərbaycan xanımının ürək döyüntüləri kitab səhifələrində bu kəlmələrdə sətirlənib: “Cənnətməkan Qarabağ torpaqlarının işğaldan azad edilməsi, sərhədlərimizin bərpası, torpaqlarımızın mənfur düşmən tapdağından təmizlənməsi yeni tarixin yazılması, xalqın, ordunun, güclü liderin birliyinin təntənəsidir!”
İlk təqdim olunan “Tarix yazan sərkərdə” adlı məqalədə Ali Baş Komandanın öz xalqı haqqında düşüncələri sətirlənib: “Biz Azərbaycan xalqını qürurlu, cəsarətli, yenilməz xalq kimi təsdiqlədik”. Müəllif diqqəti bu kəlmələrin açıqlaması olan aşağıdakı fikrə istiqamətləndirir: “Dünya Azərbaycanın hərbi qüdrətinə, XXI əsrin müharibə taktikasına heyrət etdi”.
Və elə bu məqamdaca “Qarabağ müharibəsi xalqımız üçün nə deməkdir?” anlamını cavablandırılır: “Azərbaycan dövlətinin zəfər yürüşüdür, Qayıdışının başlanmasının nəticəsidir Qələbə!” … “Qarabağ müharibəsi Azərbaycanın qızıl hərflərlə yazılan yeni tarixinin təməli oldu. Bu müharibədə əsgər və zabitlərimiz düşmənin canlı qüvvəsini və texnikasını məhv edərək, xalqımıza qələbə sevincini yaşatdı. Vətən sevdalı Vətən oğulları xalqımızın 30 illik Qarabağ həsrətinə son qoydu”.
Bu tarixi qələbədən qürurlanan Z.Vəliyeva xalqına cözaydınlığı verməyi də unutmur: “Gözün aydın, Azərbaycan dünyası, Azərbaycan bayrağı Qarabağda dalğalanir! Eşit dünya, Qarabağ Azərbaycandır! Bunu Ali Baş Komandan deyir, Azərbaycan xalqı, qüdrətli ordumuz deyir! … Gəncəmiz, Bərdəmiz,Tərtərimiz – bütöv Azərbaycan, gözlərin aydın, bayrağımız Şusada, Ağdərədə, Xocalıda, Xocavənddə, Xankəndidə dalğalanır!”
Müəllif “Qarabağ müharibəsi xalqımız üçün nə deməkdir?” sualını özünəməxsusu cavablandırır: “Qarabağ müharibəsi Azərbaycanın qızıl hərflərlə yazılan yeni tarixinin təməli oldu. Bu müharibədə əsgər və zabitlərimiz düşmənin canlı qüvvəsini və texnikasını məhv edərək xalqımıza qələbə sevincini yaşatdı”.
***
Nəticə etibarı ilə kitabda iki istiqamət diqqət çəkir: 44 günlük Zəfər yürüşündən bəhs edən publisistika nümunələri və Qarabağ müharibəsi qəhrəmanlarının döyüş yolundan söz açan yazılar.
“Müstəqilliyimiz əbədidir, dönməzdir” yazısı ölkə prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin bu yöndəki fəaliyyətinə işıq salır.
Kitabda Qarabağ, Şuşa, Ağdam haqqında geniş informasiyalı yazılar da (“Qələbəmiz sərvətimiz, xalqımızın, dövlətimizin varlığıdır”, “Mədəniyyətin mərkəzi, Qarabağın döyünən qəlbi Şuşa”, “Yanar çırağın heç zaman sönməsin, Ağdamım, Qarabağın ağ incisi, Qafqazın Xirosiması Ağdam”, “Ağdam, qaydışın mübarək olsun!) yer alıb. Bu yazılarda oxucu Şuşanın,Ağdamın, bütövlükdə Qarabağın tarixi və özəllikləri, eləcə də “Şuşa Azərbaycan xalqı üçün niyə bu qədər əzizdir?” sualına cavab tapmaq imkanı əldə edir,
“Ordum var – yurdum var” kimi məzmunlu məqalələrdə 44 günlük Zəfər yürüşünün sirlərinə aydınlıq gətirilir, igid Azərbaycan oğullarından Milli qəhrəman Mübariz İbrahimovu, leytenant Əmrulla Əliyevi, Suqovuşan fatehi Babək Şəmdillini, döyüşçü Sərdar Rəsulovu, Sübhan Abdurahmanlını, Cəbrayıl Dövlətzadəni, Mirmusa Hüseynzadəni və Asim Camalzadəni şəhadət zirvəsinə ucaldan məqamlardan söhbət açılır.
Kitabda həmçinin döyüş yolu Füzuli, Qubadlı və Şuşa uğrunda əməliyyatlarda iştirakına görə və “Cəsur döyüşçü” medalları ilə dəyərləndirilən II Qarabağ müharibəsi veteranı kərbəlayi Fail İsgəndərovun və I Qarabağ müharibəsi veteranı usta Ceyhun Nuriyevin də döyüş yoluna işıq salınır.
Sonda təqdim olunan “Vətən və insan sevdalı Zülfiyyə xanım” yazısında oxucular kitabın müəllifi ilə tanış olmaq imkanı əldə edirlər.
KIMDIR ZÜLFİYYƏ ƏLSAAB QIZI VƏLIYEVA?
Göyçay şəhərində dogulub. BDU-nun Tarix fakültəsinin (qiyabi, 1975-ci il) və Pedaqoji Kadrların İxtisasartırma və Yenidənhazırlama İnstitutunun İqtisadiyyat fakültəsinin (1996-cı il) məzunudur. 1971-1973-cü illərdə Göyçay şəhər 7 saylı orta məktəbində müəllim işləyib. 1973-1978-ci illərdə Göyçay rayon Komsomol Komitəsinin məktəblər üzrə katibi, II katibi, 1978-1996-cı illərdə Göyçay rayon 1 saylı orta məktəbində müəllim işləyib. 1990-cı ildə “Əməkdar müəllim” fəxri adına layiq ğörülüb. 1998–2016-cı illərdə APKİA və YHİ-da metodist, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunda metodist, kabinet müdiri, “Təhsildə araşdırmalar və innovasiyalar” mərkəzində metodist işləyib. 2016-cı ildən “Pedaqoji təhsilin problemləri” elmi tədqiqat laboratoriyasında kiçik elmi işçi vəzifəsində çalışıb. SSRİ Təhsil Nazirliyinin “Krupskaya medalı”na layiq görülüb. Akademik M.Mehdizadə mükafatı laureatı, “XXI əsrin tanınmış maarifçisi” beynəlxalq diplomçusu, “VEKTOR” Elmi Mərkəzi mükafat komissiyasının “Azərbaycanın tanınmış maarifçiləri” beynəlxalq layihəsinin qalibidir Elm və Təhsil Nazirliyinin ”Müəllimlərin peşəkarlıq səviyyəsinin inkişaf etdirilməsi” layihəsi üzrə Milli məsləhətcisi olub. Çoxsaylı əsərlərin və elmi məqalələrin müəllifidir. Hazırda ADPU Elmi Tədqiqat Mərkəzinin elmi işçisi, ”Zəfər” İnformasiya Mərkəzinin-zefer.info.az saytının redaktorudur.
***
Məsuliyyətli, bağışlamağı bacaranxarakter insan, səbr-hövsələ sahibi
Bu dörd cəhət Zülfiyyə xanımın kimliyinə açar sala biləcək keyfiyyətlərdir. İlk iki dəyərində Zülfiyyə xanım özünün kimliyii təsdiq edir, Sonuncularda isə… Sözünün əvvəli də-axırı da ünsiyyətdə olduğu, hətta heç tanımadıqlarına da tövsiyəsi budur ki, hər hansı çətinliyinizdə SƏNİ YARADANINDAN kömək dilə, mövqe göstərə biləcəyin hər hansı əməlində nəfsini-izzətini, abrını, ləyaqətini qoru.
Xanım üçün “xarakter insan” olmaq mümkünsiz dərəcədə çətindir. Sözünün sahibi, mövqeyində dəyişilməz, insanlar arasında həmişə səmimiyyət toxumları səpən, doğmalığa səy göstərən – bu gün cəmiyyətimiz bu qism insanlara ehtiyacdadır.
Ömür yolunu səhifələdikcə önündə qat-qat zəngin informasiya qalareyası açılır. Elə mövzu yoxdur ki, Zülfiyyə xanımın söz kəhkəşanında əksini tapmasın. Görüb-bildiyi, təmasda olduğu elə bir tədbir, hadisə, yaxud tarixin təqvim gününü xatırlamazsan ki, Zülfiyyə xanımın mövzu obyektinə düşməsin. Bu rəngarənglikdə başlıca yeri müəllim, müəllim sənəti, pedaqoji işə vurğunluq, vətən, torpaq məhəbbəti, vətənpərvərlik mövzuları tutur. Onun üçün həyatda ən müqəddəs “müəlim” və “insan” adı, ölçü vahidi – insana insanlıq münasibətidir.
Zülfiyyə xanım bu adların müqəddəsliyini qoruya bilmək imkanlarından həmişə qürur duyub. Deyir:
– Müəllim olmaq, bu adı layiqincə daşımaq şərəfdir, şərəfli olduğu qədər də məsuliyyətlidir, çətindir;
– Mənən pak, böyük ürək sahibi, gənc nəslin mənəvi aləminin memarı, cəmiyyətin etibar etdiyi ali sima, böyük nüfuz sahibidir müəllim. Bu sıralarda olmaq qürurvericidir. Gənc müəllimlərə tövsiyəm budur ki, daim yaradıcı, məsuliyyətli, Vətən sevdalı, azərbaycançılıq ideyalarına sadiq olsunlar;
– Müəllim gənclərə bilmədiklərini öyrədən elm saxlancı deyil, bu iş – kitabın işidir, bilmədiklərimizi kitabxanalarda tapmaq mümkündür, müəllim – ruhumuzan memarıdır;
– Allahın dəyər verdiyi insan öz əməli, xidməti, dürüstlüyü və xisləti ilə hörmət qazanır, özünü təsdiq edir.
Zülfiyyə xanımın həyat kredosu: – Təmənnasız yaxşılıq etmək, kimə isə əl tutmaq, hətta tanımadığın kəs olsa belə…
Zülfiyyə xanım ictimai auditoriyada da fəal ziyalı, mübariz “əsgərdir”. Yazmış olduğu çoxsaylı elmi əsərləri ilə, xalqımızı zəfərə aparan 44 gün boyunca duaları, çağırışları, ictimaiyyətə müraciətləri ilə bunu bir daha sübut etdi. Qələmə almış olduğu “Zəfərimiz mübarək” adlı kitabını böyük sevgi, ehtiram və əzmlə Zəfərimizə borclu olduğumuz şəhid və qazilərimizin döyüş qəhrəmanlığını qələmə almaqla Vətən qarşısında “əsgəri” xidmətini ehtiva etmişdir! Vətəni sevmək imandan gəlir – Zülfiyyə xanım həyat devizi belədir.
***
Zülfiyyə Vəliyeva belə mənalı-məzmunlu ömür sahibidir.
Həyatda kimliyimizin təsdiqi üçün Zülfiyyə xanımdan görüb-götürməyiniz kifayər edər zənnimcə.
Bu göstərici Ayətxan Ziyadın peşəkar jurnalistikada ilk qələm nümunəsinin mətbat səhifələrində göründüyü 1969-cu ilin avqust ayı deməkdir. Hansı ki, həmin il orta məktəbi bitirən 18 yaşlı Ayətxan Əlibayramlı (indi Şirvan) şəhər Partiya Komitəsinin orqanı olan “İşıq” qəzetində dərc etdirdiyi iki məqalə ilə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU-nun) jurnalistika fakültəsinə sənəd vermək hüququ əldə etmiş və həmin fakültənin tələbəsi olmuşdur.
Əslində isə Ayətxan Ziyadı jurnalistikaya istiqamətləndirən yolun yaşı daha əvvəlki illərdən – orta məktəbdən bünövrə götürüb. Əvvəlcə oxuduğu sinfin, sonra isə şagirdi olduğu Hacıqabul 9 saylı dəmir yol orta məktəbin “Ədəbiyyat” divar qəzetinin redaktoru olub.
Ayətxan Ziyadın peşəkar yazıçı-jurnalist, tədqiqatçı ömrünü üç mərhələdə təsnifatlandırmaq olar:
– 1969-2001-ci illər. Bu illərin əhatəsində öncə Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsində (indi qapalı səhmdar cəmiyyət), sonra müxtəlif respublika qəzet və jurnallarda çalışmış, yaxud çap olunmuşdur;
– 2001-ci ildən yaradıcılığına kitab nəşri də daxil olmuşdur. “Sənsiz, yaxud Arifsizlikdə ötən ömür” kitabı ilə açılan bu səhifə bu gün də uğurla davam etdirilməkdədir;
– 2015-ci ildən bu ömürə elmi tədqiqatla məşğul olmaq kimi bir missiya da əlavə olunmuşdur. Yola salıdığı son 6 ildə 60-dan artıq beynəlxalq və respublika elmi konfransına qatılmış, oxucularına 6-dan artıq monoqrafiya və dərs vəsaiti ərməğan etmişdir.
Bir cəhəti xüsusi qeyd olunmalıdır ki, Azərbaycan ədəbiyyatında və jurnalistikasında “dissident ədəbiyyatı” və “Azərbaycan səlcuqları” mövzuları ilk dəfə A.Ziyad tərəfindən tədqiqata cəlb edilmişdir. “Heydər Əliyev – azad düşüncənin və milli təfəkkürün təəssübkeşi” məqaləsində ümummilli lider Heydər Əliyevin dissident ədəbiyyatı ilə bağlı düşüncələri və mövqeyi önə çıxarılmışdır. Məqalə “Paritet” qəzetinin, “İpək yolu” elmi jurnalının və “Azərbaycan” jurnalının 2008-ci il saylarında dərc olunandan sonra ilk dəfə “Space” TV (daha sonra digər TV-lər də) bu mövzuda verilişlər səsləndirməyə başlamışlar.
Bu məqam üçün gəlin tanış olaq:
Kimdir Ayətxan Ziyad İsgəndərov?
Bu sualı ilk olaraq “Bu mənəm – Ayətxan Ziyad” kitabında yazıçı-jurnalist, tədqiqatçının özü cavablandırmışdır. Kitab 5 bölümdən ibarətdir: 1. “Mən kiməm?”; 2. “Ayətxan Ziyad dostların, qələm yoldaşlarının deyimlərində”; 3. a) “Kitabları haqqında yazılmışdır”, b) “Haqqında söz yazdığı kitablar”; 4. “İnsanın doğum tarixinin sirləri” və “Yaddaşları yaşadır fotolar”.
QISA ARAYIŞ
1951-ci il oktyabrın 15-də Hacıqabul şəhərində anadan olmuş, 1969-cu ildə orta təhsilini başa çatdırməşdır. ADU-nun (indiki BDU-nun) jurnalistika fakültəsinin 1975-ci il məzunlarındandır. Tələbəlik illərində Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsinin (indi QSC) ştatdankənar müxbiri (1970-1976) olaraq yaradıcılıqla məşğul olmuşdur. 1975-1976-cı illərdə Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin nəşriyyatında, 1976-1994-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsində kiçik redaktor, redaktor, böyük redaktor-şöbə müdiri vəzifələrində çalışmışdır. 1994-cü ilin yayından sonrakı zaman kəsiyində “Ədalət” qəzetində, “Azərbaycan məktəbi” jurnalında, “Respublika”, “Naxçıvan” və “Yeni Naxçıvan”, “Həftə içi”, “Hakimiyyət və Xalq” qəzetlərində, 15.09.2004 – 03.04.2006-cı illərdə AMEA-nın İnsan Hüquqları İnstitutunda elmi işçi və paralel olaraq institutun nəşri olan “Dirçəliş-XXI əsr” elmi jurnalında (analitik-İnformasiya Mərkəzinin rəhbəri) vəzifələrində çalışmışdır.
A.Ziyad İsgəndərovun 2007-ci ildən sonrakı fəaliyyəti ADPU ilə bağlı olmuşdur. Yanvar 2007 – fevral 2015-ci illərdə “Gənc müəllim” qəzetinin redaktoru olmuşdur. 2015-ci ilin martından ADPU Elmi-Tədqiqat Mərkəzinin elmi işçisidir.
AzTV-də işlədiyi 25 il müddətində Azərbaycan LKGİ MK (VLKSM MK) Komsomol Projektoru Qərargahının üzvü, AzTV Azad Həmkarlar Komitəsinin üzvü, AzTV Bağçılıq-bostançılıq təsərrüfatının sədri, AzTV DOSAAF-n sədri, AzTV Xalq Drujinası Qərargahının sədri (və s.) ictimai işlərdə çalışmışdır;
– 1979-cu ildə Gənc Jurnalistlərin II Ümumittifaq Qurultayının nümayəndəsi olmuşdur (Moskva şəhərində keçirilmişdir), Ümumittifaq Teleradio Verilişləri Komitəsində (Moskva) yaradıcılıq təcrübəsi keçmış, kosmonavtların Baykanur Kosmodromunda (Moskva) olmuşdur;
– Qarabağ Müharibəsinin ilk günlərindən ATƏŞKƏSƏ qədər – 6 il sərasər hər ay 7-10 gün cəbhə bölgələrində olmuş, Azərbaycan ordusunun döyüş yolunu tarixiləşdirən efir materialları ilə çıxış etmişdir.
– AzTV-də Hərbi Proqramlar və Salnamə baş redaksiyası yaradılmasının təşəbbüskarı olmuşdur.
– 2000-ci il parlament seçkilərində deputatlığa namizəd olmuşdur.
– “XX əsr Azərbaycan yazıçıları” ensiklopediyasında barəsində yazılmışdır.
– Haqqında vikipediya yaradılmışdır.
1980-ci ildən SSRİ Jurnalistlər İttifaqının, 2010-cu ildən Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin, 2015-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür.
İki əsrin mükafatları:
– 1980-ci ildə Azərbaycan LKGİ MK-nın Fəxri Fərmanını almışdır;
– Azərbaycanlı əsgər Rahib Məmmədova həsr etdiyi “Əfsanəyə dönən ömür” adlı radio verilişi pul mükafatı və əmək kitabçasına yazılmaqla dəyərləndirilmiş, radio verilişinin məqalə variantı “Ölməzlik” toplusunda nəşr edilmişdir (Bakı-Azərnəşr-1989. Səh: 60-67).
– Hərbi-vətənpərvərlik mövzusunda yazan jurnalistlərin yaradıcılıq müsabiqəsində “Ədalət” qəzetinin xüsusi mükafatını almışdır;
– 2012-ci ildə «Əsrin ziyalıları» Xeyriyyə İctimai Birliyinin «İlin alimi – İlin ziyalısı» diplomuna,
– 2019-cu ildə “Qafqaz-Media” İB-nın təsis etdiyi “İlhamlı Azərbaycan” diplomuna,
– 2021-ci ildə “Ziyadar” Mükafatına layiq görülmüşdür.
Nəşr olunmuş 16 kitabdan 6-sı monoqrafiya, 1-i dərs vəsaitidir. Daha 2 monoqrafiya nəşr üçün hazırdır.
ETM-də uşlədiyi 6 il ərzində 60-dan artıq beynəlxalq və respublika elmi konfransında, həmçinin 4 seminarda məruzə ilə çıxış etmiş, müvafiq sertifikatlara layiq görülmüşdür, elmi məqalələri konfrans materiallarında dərc edilmişdir. Seminarlardan biri AMEA-nın Dilşilik İnstitutunda olmuşdur.
İşıq üzü görmüş kitabları:
1. “Sənsiz, yaxud Arifsizlikdə ötən ömür”. Bakı-2001, 400 səh.
8. “Heydər Əliyev – xalqının, dövlətinin qürur ünvanı”. Bakı-2018. 168 səh. Monoqrafiya.
9. “Dədə Qorqud” ünvanında sözüm” (elmi məqalələr. Mart 2015-2017-ci il).
Bakı-“ULU”-2018. 268 səh. Monoqrafiya.
10. “Heydər Əliyev və ədəbiyyat məsələləri: Azərbaycan ədəbiyyatının, mədəniyyətinin… –
dövlətinin hamisi”. Bakı-2018. 104 səh. Dərs vəsaiti.
11. “Heydər Əliyev və ədəbiyyat məsələləri: Azərbaycan ədəbiyyatının, mədəniyyətinin… –
dövlətinin hamisi”. Dərs vəsaiti. “LAMBERT Akademic Publishing” nəşriyyatı – 2018, 92
səh.; İSBN-13: 978-613-9-88091-1 və İSBN-10: 613-98800912.
12. “Ömrüm bir yaşıl yarpaq, rəngləri mənimkidi. (hekayə,
povest, kino-ssenari, şeir)”. İKSAD yayın evi – 2019, 463 səh.
13. Zaur Ustacın uşaq dünyası. Bakı-2021, 58 səh. Elmi məqalələr.
14. Azərbaycan mətbuatı tarixi. Z.Xəlil, P.Soltanqızı,A.Z.İsgəndərov.
Bakı-“Elm və təhsil”- 2021, 132 səh. Monoqrafiya.
15. Bu mənəm – Ayətxan Ziyad. Bakı-2021. 400 səh.
16. Zahid Xəlilin poetik obrazları ədəbi tənqid müstəvisində. 200 səh. Monoqrafiya.
17. Elmi mübahisələr: mülahizələr, qənaətlər.
Nəşrə hazır daha 9 kitabı vəsait çatışmazlığına görə uzun illərdir işıq üzünə həsrət qalıb.
Ayətxan Ziyad İsgəndərov bu gün də sutkanın 16-18 saatını yorulub-usanmaq bilməyən enerji ilə qələmə sarılıdır. Bu, şablon, söz xatirinə deyilən söz deyil, söylənilənləri fakt olaraq Ayətxan Ziyadı tanıyıb-bilənlərin hamısı görür, bilir.
Bütün bu əzmkarlıq, qələmə fəda edilmiş 53 il qarşılığında imkanlarımız daxilində Ayətxan müəllimin fədakarlığını qiymətləndirməyə çalışmışıq. Belə ki, tərəfimizdən elmi araşdırmaçılıq fəaliyyətinə görə “Vintsas”, 53 illik ədəbi-bədii yaradıcılığı nəzərə alınmaqla “Bayram Bayramov” mükafatlarına layiq görülmüşdür. Yuxarıda yazımın “Qısa arayış” bölümündə qeyd olunduğu kimi, Ayətxan müəllimin doğum günü 15 oktyabrda olacaq qarşıda qosqoca iki ay var bu münasibətlə imkanlı şəxsləri nəşrə hazır kitablarının çapşna dəstək olmağa, əlaqədar təşkilat və qrumları isə onun qələmə, yazıya xərclədiyi günlərin xoş xatirəsi ola biləcək əlamətdar işlər görməyə çağırıram. Söna qədər həmsöhbət olduğunuza görə təşəkkür edir və söhbətimi artıq çoxdan Haqqın dərgahına varmış digər dəyərli ziyalımız Cabir Novruzun ibrətamiz misraları ilə bitirmək istəyirəm:
Türk oğlu, kendisine “Vatan” adını vermiş ve asırlarca sevdiği vatan için savaşmış; Ona “Tabiat Ana” adını verdi ve onu gözbebeği gibi korudu; Ona “anne” dedi ve kendisini doğuran kadını ruhunun hükümdarı olarak tanıdı.
Bu Türk dünyası için her zaman böyle olmuştur. Nasıl ki bir çocuk annesini sever ve ona değer verirse, ona hizmet etmeyi kendisine, bir Türk çocuğu da doğup büyüdüğü ülkeye, büyüdüğü toprağa, büyüdüğü havaya borçludur. yukarı, büyüdüğü topraklara.
Azerbaycan’ın Birinci Karabağ Savaşı’nda uğradığı kayıpların gerçeklerine dikkat edelim: 1988-1984’te 13.240 metrekare Km. 7 ilçe (Şuşa, Hankendi, Hocalı, Askeran, Hocavend, Ağdara, Hadrut) ile Laçın, Kelbecer, Ağdam, Fuzuli, Cebrail, Kubadlı, Zengilan ve Gazah ilçelerinin 7 köyü işgal edildi, 20.000 kişi öldürüldü, 50.000 vatandaş engelli ve 4.866 kişi kayıp olarak kaydedildi. 900 yerleşim yeri, 130.939 konut, 7.000 kamu binası, 1.025 okul, 855 anaokulu, 798 sağlık tesisi, 927 kütüphane, 53 cami ve tapınak, 473 tarihi eser, müze ve mekan, 40.000 müze sergisi, 2.389 sanayi ve tarım tesisi, 5.198 km yol , 348 köprü, 7.568 km su hattı, 2.000 km gaz boru hattı, 76.940 km elektrik hattı, 280.000 ha orman, 1.000.000 ha verimli arazi, 1.200 km sulama sistemi kaldırıldı. Cumhuriyetimize verilen toplam zarar 60 milyar dolardan fazladır.
İşgal döneminde (Mayıs 1994 – 27 Eylül 2020) halkımıza verdiği zarar 4 kattan fazla olmuştur.
Ermenistan Silahlı Kuvvetlerinin İşgali Sonucu Azerbaycan Cumhuriyeti Topraklarının Kayıp ve Kayıplarının Değerlendirilmesi Çalışma Grubuna göre, Azerbaycan’ın doğasına verilen ilk zarar miktarı 244.4 milyar dolardı.
Uzmanlara göre, Ermenistan tarafından sağlık açısından tehlikeli olan siyanürlü suyun Araz Nehri’ne boşaltılması Güney Kafkasya’da toprak, atmosfer ve ekolojik dengesizliğe, Güney Kafkasya’da ise ormansızlaşma ekolojik dengesizliklere ve çevre kazalarına neden olabilir. Kafkasya.
Ermenistan’ın halkımıza ve devletimize karşı bu saldırgan eylemi ve yıllarca BM kararlarını uygulamaması, Azerbaycan’ın 28 yıldır işgal ettiği topraklarını zorla geri almasını ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı Başkomutan’ı haklı çıkardı. -Başkomutan İlham Aliyev bu kaçınılmaz adımı attı.Kadını atmak zorunda kaldı. Ve bir o kadar da kararlı… 44 günlük kanlı savaşlarda DÜNYA Azerbaycan oğullarının azmine, kuvvetine ve gücüne şahit oldu. Nisan 2016 olaylarına öfkelenen Azerbaycanlı gençlerin hepsi ilçe askeri komiserliklerine yöneldi. “Her şey cephe için, her şey zafer için!” Sloganları hem büyüklerin hem de çocukların ezberlediği mahalle sakinleri, askerleri cepheye taşıyan otobüsleri durdurarak onlara sigara ve her türlü erzak sağlamaya çalıştı. Savaş bölgelerindeki soğuk dağ havası için yiyecek ve kalın giyecek tutmak mümkün değildi.
28 yıldır Ermeni işgali altında olan Karabağ toprakları, 44 günlük cihat sonucunda özgürleştirildi. 2783 şehit ile muzaffer devlet unvanını kazanan Azerbaycan, gücünü dünyaya dikte etme fırsatı bulmuştur. Türkiye, Pakistan ve Azerbaycan’ın hakkını umursayan diğer Türkçe konuşan halkların siyasi himayesi sayesinde Fransa, Amerika Birleşik Devletleri ve Rusya gibi dünya ülkeleri seslerini bastırmak zorunda kaldılar.
Bütün bunlar Azerbaycan halkının mücadele ruhunun ve kararlılığının bir göstergesidir.
Dünya halklarının yurtseverliğinin bir göstergesi olan Avrupa Kamuoyu Araştırmaları Merkezi listesinde Azerbaycan’ın yüzde 85 ile ilk sırada yer alması sevindiricidir. Gürcistan yüzde 76 ile ikinci sırada ve Finlandiya yüzde 74 ile üçüncü sırada yer alıyor. Gariptir ki tarih boyunca dünya halklarına vatanseverlik örneği olan Türkiye dördüncü sırada yer almaktadır. Ukraynalılar %62 ile 5. sırada yer aldı. Ermenistan’ın adı ilk 10’da görünmüyor.
Azerbaycan’ın 44 günlük savaşının sonuçları, Avrupa Kamuoyu Araştırmaları Merkezi’nin bir teyididir.
Makale, ihlal edilen uluslararası hukukun restorasyonu için Azerbaycan gençliğinin Azerbaycan devletine karşı mücadelesini tartışıyor. 10 Kasım 2020’nin Azerbaycan’da hem devlet hem de savaş tarihinde her zaman gururlu bir adres olarak hatırlanacak bir hatıra olduğu gururla belirtilmektedir.
Halkımızın sarsılmaz iradesi, Halk-Cumhurbaşkanı-Ordu birliği ve ülkemizin ekonomik gücü Azerbaycan devletine bu günlerin zaferini getirmiştir. Bu zafer bize Azerbaycan Cumhurbaşkanı, Başkomutan İlham Haydar oğlu Aliyev ve göğüslerini kurşunlarla siper eden binlerce Azerbaycanlı oğlu tarafından verildi.
Anahtar kelimeler: II Karabağ savaşı, zafer yürüyüşü, halk-cumhurbaşkanlığı-ordu birliği, tarihi adaletin kutlanması, uluslararası hukukun restorasyonu.
***
The Victory Of Historical Justice
And The Restoration Of International Law
ABSTRACT
The Turkish son named himself “Vatan” and fought for the homeland he loved for centuries; He named her “Mother Nature” and protected him like the apple of his eye; He called her “mother” and recognized the woman who gave birth to him as the ruler of his soul.
This has always been the case for the Turkish world. Just as a child loves and values his mother, he owes serving her to himself, and a Turkish child owes the country he was born and grew up in, the land he grew up in, the atmosphere he grew up in. up to the land where he grew up.
Let us pay attention to the realities of the losses suffered by Azerbaijan in the First Karabakh War: In 1988-1984, 13,240 square meters of Km. 7 villages of 7 districts (Shusha, Khankendi, Khojaly, Askeran, Hocavend, Agdara, Hadrut) and 7 villages of Lachin, Kelbecer, Agdam, Fuzuli, Gabriel, Kubadli, Zangilan and Gazah districts were occupied, 20,000 people were killed, 50,000 citizens were disabled and 4,866 people were missing. recorded as. 900 settlements, 130.939 residences, 7,000 public buildings, 1,025 schools, 855 kindergartens, 798 health facilities, 927 libraries, 53 mosques and temples, 473 historical artifacts, museums and places, 40,000 museum exhibits, 2,389 industrial and agricultural facilities, 5,198 km of roads , 348 bridges, 7,568 km of water lines, 2,000 km of gas pipelines, 76,940 km of power lines, 280,000 ha of forest, 1,000,000 ha of fertile land, 1,200 km of irrigation systems were removed. The total damage done to our republic is more than 60 billion dollars.
During the occupation period (May 1994 – 27 September 2020), the damage to our people was more than 4 times.
According to the Working Group on the Assessment of Loss and Loss of the Territory of the Republic of Azerbaijan as a result of the Occupation of the Armed Forces of Armenia, the initial amount of damage to the nature of Azerbaijan was $ 244.4 billion.
According to experts, the discharge of cyanide-containing water, which is dangerous for health, into the Araz River by Armenia may cause soil, atmosphere and ecological imbalances in the South Caucasus, while deforestation in the South Caucasus may cause ecological imbalances and environmental accidents. Caucasia.
Armenia’s aggressive action against our people and our state and its failure to implement UN resolutions for years justified Azerbaijan’s forcibly reclaiming its 28-year-occupied lands and the President of Azerbaijan, the Commander-in-Chief. -Commander-in-Chief Ilham Aliyev took this inevitable step. He had to throw the woman away. And so determined… WORLD witnessed the determination, strength and power of the Azerbaijani sons in 44 days of bloody wars. Enraged by the April 2016 events, all of the Azerbaijani youth turned to the district military commissariats. “Everything for the front, everything for the victory!” Neighborhood residents, whose slogans were memorized by both adults and children, stopped the buses carrying the soldiers to the front and tried to provide them with cigarettes and all kinds of food. It was not possible to keep food and thick clothing for the cold mountain air in war zones.
Karabakh lands, which had been under Armenian occupation for 28 years, were liberated as a result of 44 days of jihad. Azerbaijan, which won the title of victorious state with 2783 martyrs, had the opportunity to dictate its power to the world. Thanks to the political patronage of Turkey, Pakistan, and other Turkish-speaking peoples who care about the rights of Azerbaijan, world countries such as France, the United States and Russia had to suppress their voices.
All this is an indication of the fighting spirit and determination of the Azerbaijani people.
It is pleasing that Azerbaijan ranks first with 85% in the list of the European Public Opinion Research Center, which is an indicator of the patriotism of the peoples of the world. Georgia is in second place with 76 percent and Finland is in third place with 74 percent. It is strange that Turkey, which has been an example of patriotism to the peoples of the world throughout history, is in the fourth place. Ukrainians ranked 5th with 62%. Armenia’s name does not appear in the top 10.
The results of Azerbaijan’s 44-day war are a confirmation of the European Center for Public Studies.
The article discusses the struggle of the Azerbaijani youth against the Azerbaijani state for the restoration of violated international law. It is proudly stated that November 10, 2020 is a memory that will always be remembered as a proud address in both the state and war history in Azerbaijan.
The unshakable will of our people, the unity of the People-President-Army and the economic power of our country have brought the victory of these days to the Azerbaijan state. This victory was given to us by the President of Azerbaijan, Commander-in-Chief Ilham Heydar oglu Aliyev and thousands of Azerbaijani sons who shielded their chests with bullets.
Keywords: II Karabakh war, victory march, people-presidential-army unity, celebration of historical justice, restoration of international law.
GİRİŞ
Türk övladı “Ana vətən” deyib, əsrlər boyu canından əziz bildiyi vətən torpağı uğrunda cihada qalxıb; “Ana təbiət” deyib, onu göz bəbəyi kimi qoruyub; “Ana” deyib, onu dünyaya gətirən qadını ruhunun hökmdarı bilib.
Türk dünyası üçün bu, həmişə belə olub. Övlad anasını necə sevib əzizləyir, qulluğunda durmağı özünə borc bilirsə, türk övladı da doğulub boya-başa çatdiği yurdu, iməkləyib ayaq açdığı, havasından udub, suyundan içib qoynunda böyüdüyü torpağı o qədərdə sevib-əzizləməyə, qulluğunda durmağa, yadellidən qorumağa özünü borclu bilib.
Məqalədə respublika gəncliyinin Azərbaycan dövlətinə qarşı pozulmuş beynəlxalq hüququn bərpası uğrunda mübarizəsindən bəhs olunur. Qürurla, iftixar hissi ilə qeyd olunur ki, 2020-ci ilin 10 noyabr tarixi Azərbaycanın həm dövlətçilik, həm də hərb tarixində qürur ünvanı olaraq daim anılacaq yaddaşdır.
ARAŞDIRMA
Mövzuya yönəli olaraq I Qarabağ müharibəsində Azərbaycanın hansı itkilərə məruz qaldığına faktlarla diqqət yetirək: 1988-may 1994-cü illərdə – Azərbaycanın keçmiş sovetlər birliyinin ilhağında olduğu zamanlarda “Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti” adlandırılan ərazidəki 7 rayon (Şuşa, Xankəndi, Xocalı, Əsgəran, Xocavənd, Ağdərə, Hadrut), həmçinin Laçın, Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan rayonları və bu rayonların müəyyən yaşayış məntəqələri, Qazax rayonunun 7 kəndi işğal edilmiş (bura Naxçıvan MR-in Kərki kəndini də əlavə etmək olar), 20 000 sakin öldürülmüş, 50 000 vətəndaş əlil olmuş, 4 866 nəfər itkin kimi qeydə alınmışdır. 900 yaşayış məntəqəsi, 130 939 ev, 7 000 ictimai bina, 1 025 məktəb, 855 uşaq bağçası, 798 səhiyyə müəssisəsi, 927 kitabxana, 53 məscid və məbəd, 473 tarixi abidə, muzey və yerlər, 40 000 muzey eksponatı, 2 389 sənaye və kənd təsərrüfatı obyekti, 5 198 km avtomobil yolu, 348 körpü, 7 568 km su xətti, 2 000 km uzunluğunda qaz xətti, 76 940 km elektrik xətti, 280 000 ha meşə,1 000 000 ha məhsuldar torpaq, 1 200 km irriqasiya sistemi sıradan çıxarılmışdır. Respublikamıza dəymiş ziyanın ümumi məbləği 60 milyard ABŞ dollarından çox olmuşdur.
İşğal dövrü ərzində isə (may 1994 – 27 sentyabr 2020 illər) xalqımıza dəyən ziyan bundan 4 dəfədən artıq hesablanır.
Azərbaycan Respublikası ərazilərinin Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğalı nəticəsində itki və tələfatlarının qiymətləndirilməsi üzrə İşçi Qrupunun rəyinə görə, işğal dövrü ərzində biomüxtəlifliyin, meşələrin məhv edilməsi, torpaqların istifadə üçün yararsız hala salınması, ətraf mühitin, o cümlədən su mənbələrinin çirkləndirilməsi və faydalı qazıntı yataqlarının talanı nəticəsində Azərbaycanın təbiətinə dəymiş ziyanın ilkin göstəricisi 244,4 milyard ABŞ dolları həcmində hesablanır [2.].
Mütəxəssislərin qənaətincə, Ermənistan tərəfindən sağlamlıq üçün təhlükəli olan sian qarışıqlı zəhərlənmiş suyun Araz çayına axıdılması Cənubi Qafqaz regionunda torpağın, atmosferin və ekoloji tarazlığın pozulmasına zəmin yarada, meşələrin qırılması isə həmin ərazidə ekoloji tarazlığın pozulmasına və Cənubi Qafqaz regionunda ekoloji qəzalara səbəb ola bilər.
Münaqişənin zamanında çözülə bilməməsinə səbəb regionda davamlı sülhə nail olmaq kimi müqəddəs bir missiya üçün məsuliyyət daşıyan beynəlxalq təşkilatların, konkret desək BMT-nın biganəliyi olmasaydı, əgər münaqişənin ilk illərində (həmin zaman üçün 1988-ci illərdə) beynəlxalq hüquq müdafiəçiləri ermənilərin beynəlxalq hüquq normalarını kobud şəkildə pozmaqları kimi ciddi bir problemin həllinə soyuqqanlılıq göstərməsəydilər, ermənilərin işğalçı əməllərinə obyektiv qiymət vermək kimi vəzifə borclarına biganə qalmasaydılar münaqişə zamanında çözülər, alovlanıb qanlı müharibə həddinə yetməzdi. Ancaq bu vəzifə və insanlıq borcu unuduldu. Ən başlıcası ona görə ki, mövcud münaqişəyə müdaxilə xaric üçün sərf edən SSRİ-nin parçalanması kimi ciddi bir prosesin ləngiməsinə səbəb ola bilərdi.
Əslində baş qaldıran münaqişələrə keçmiş İttifaq dövlətinin özü (burada, keçmiş SSRİ dövləti) rəvac vermişdi: Bundan iki məqsəd güdülürdü: 1. İttifaq respublikalarına öz zərb-dəstini göstərmək; 2. Və bu mövqeyi ilə artıq start götürmüş keçmiş SSRİ-nin parçalanma prosesini dayandırmaq. Niyyət bu idi.
Ancaq gözlənilənin əksinə oldu, münaqişələri səngitmək üçün “yazılmış” ssenari tərsinə işlədi, SSRİ-nin parçalanması prosesini dayandırmaq əvəzinə daha da sürətləndirdi. 70 il monarxiya buxovlarından əzab çəkən xalqların ruhunda tüğyan edən azadlıq duyğuları çılğınlıqla inkişaf edib elə bir həddə yetdi ki, hökumət bu “dalğanın” qarşısında duruş gətirə bilmədi.
Tarixin bu gərdişi, başqa sözlə, ermənilər üçün göydəndüşmə olan bu fürsət (ermənilər üçün yetişən münbit şərait) 1988-ci ildən start verdikləri mənfur niyyətlərini həyata keçirmək məqsədlərinə zəmin yaratmış oldu. Bu, elə bir vədə idi ki, Şuşanın işğalından “ilhamlanan” Ermənistan Silahlı Qüvvələri genişmiqyaslı döyüş əməliyyatlarına əl atdılar. Bir-birinin ardınca Azərbaycanın yeddi rayonu (Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan, Laçın) və DQMV-nin Ermənistanın nəzarətinə keçmiş 4 388 kvadrat km sahəsi də daxil olmaqla Azərbaycanın ümumilikdə 12 022 kvadrat km ərazisi (Naxçıvan MR-in Kərki kəndinin ərazisi bu statistikaya daxil edilməmişdir) işğal altına alınmış oldu [7.].
1992-ci ilin martında BMT-yə üzv qəbul edilməsi Azərbaycana Ermənistanın işğalçılıq siyasətinə son qoymaq və regionda davamlı sülhə nail olmaq üçün BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasına müraciət etmək hüququ yaratdı. Ancaq təəssüf ki, 1993-cü ildə edilən bütün müraciətlər, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qəbul etdiyi 822, 853, 874 və 884 saylı qətnamələr icrasız, 1997-ci il yanvar ayının 1-də formalaşan Minsk Qrupu, 2016-cı ildə İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) çərçivəsində yaradılmış “Təmas qrupu”nun, ATƏT-in bütün iştirakçı dövlətlərinin illərlə məsələyə ciddi olmayan üzdəniraq “müdaxilələri”, guya bütün hərbi əməliyyatların və digər düşmənçilik aktlarının hökmən dayandırılmasına yönəli “işlər”, işğalçı qüvvələrin Azərbaycanın işğal altına alınmış rayonlarından guya çıxarılmasına, problemin guya sülh yolu ilə həllinə, tərəflərin Beynəlxalq Humanitar Hüququn prinsip və normalarına guya əməl etməklərinə yönəlmiş “çağırışları” səmərəsiz qaldı. Səbəb isə bəllidir: BMT-yə üzv dövlətlər bu məsələdə maraqlı deyildilər.
İllərlə göstərilən cəhdlərin, BMT qətnamələrinin icrasız qalması Azərbaycana haqq qazandırırdı ki, 28 il işğal altında qalmış torpaqlarını zor gücünə də olsa geri alsın. Hər zaman “sözümüz imzamızdır” deyən dövlətimizin başçısı İlham Əliyev xalqın inadlı iradəsi və tələbi ilə bu qaçılmaz addımı atmağa məcbur qaldı.
2016-cı ilin məlum aprel hadisələrindən qeyzlənən Azərbaycan gəncliyi hamılıqla rayon hərbi komissarlıqlarına üz tutmuşdu. “Hər şey cəbhə üçün, hər şey qələbə üçün!” şüarları böyüyün də, kiçiyin də dilinin əzbəri idi. Sakinlər əsgərləri cəbhəyə aparan avtobusları saxlayır, vətən torpağı uğrunda cihada qalxanları siqaretlə, hər cür ərzaq növləri ilə təmin edirdilər. Əsgərlər üçün döyüş bölgələrinə ərzaq, soyuq dağ havasına uyğun isti paltar aparanların qabağını almaq mümkün deyildi.
17 il yürüdülən uzaqgörən siyasət, ordu quruculuğunda həyata keçirilən məqsədyönlü hazırlıqlar, günbəgün möhkəmlənən və tarixin heç bir dönəmində indiki dərəcədə müşahidə edilməyən Xalq-Prezident-Ordu birliyi xalqımıza böyük qələbə sevincini nəsib etdi. İqtidarlı-müxalifətli 44 gün bir cəbhədə birləşən Azərbaycan insanı tarixində ilk dəfə müharibədən öz ərazi bütövlüyünü, demək olar ki, bərpa edərək çıxdı. 28 il erməni işğalı altında qalmış Qarabağ ərazisi 44 günük cihad nəticəsində işğaldan azad edildi. 2783 şəhidi ilə qalib dövlət adını qazanan Azərbycan 28 illik yurd, torpaq nisgilinə son qoydu [8.]. 2020-ci ilin 10 noyabrı Ümummilli lider Heydər Əliyevin “Şuşasız Qarabağ, Qarabağsız Azərbaycan yoxdur” arzularının həyata keçməsinin təntənəsi kimi yazıldı. 44 günlük qanlı döyüşlərdə DÜNYA Azərbaycan övladının hansı qeyrətə, gücə, qüdrətə qadir olduğuna şahidətlik etdi. Respublikamızın haqq işinə hay verən Türkiyə, Pakistan, Türkmənistan, Özbəkistan, Qazaxıstan, və digər türkdilli xalqların siyasi havadarlığı sayəsində Fransa, ABŞ, Rusiya kimi region dövlətlər səslərini içlərində boğmağa məcbur qaldular.
Bütün bunlar Azərbaycan xalqının döyüşkənlik ruhunun, döyüş əzminin göstəricisidir.
Fərəhlidir ki, Avropa İctimai Rəyin Öyrənilməsi Mərkəzinin dünya xalqlarının vətənpərvərliyinin göstəricisi olan siyahısında Azərbaycan 85 faizlə I yeri tutub. II yerdə 76 faizlə Gürcüstan, III yerdə 74 faizlə Finlandiya qərarlaşıb. Qəribədir ki, tarixən dünya xalqlarına vətən sevgisi ilə nümunə olan Türkiyə bu sırada IV yerdədir. 62 faiz göstərici ilə V yer ukraynalılara nəsib olub. Ermənistanın adı I onluqda görünmür.
Azərbaycanın 44 günlük II Qarabağ müharıbəsinin nəticələri Avropa İctimai Rəyin Öyrənilməsi Mərkəzinin haqlı rəyinin təsdiqidir.
XII əsrin böyük Azərbaycan şairi N.Gəncəvi yazmışdır:
Qoy ədalət zəfər çalsın,
Zülm məhv olub alçalsın.
Şərəflənsin qoy səxavət,
Mərdlərə halaldır şöhrət. [1. s.46].
Yaxın keçmişə nəzər salsaq görərik ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bütün çıxışlarında, yerli və xarici mətbuat orqanlarına verdiyi müsahibələrində təkrar-təkrar xatırladırdı ki, ərazi məsələsi heç vaxt müzakirə mövzusu ola bilməz.
Bumeranq geri qayıdır. 28 il sonra da olmuş olsa, bumeranq geri qayıtdı və ermənilərin özünü cəzalandırdı – Ali Baş Komandan İlham Əliyevin uzaqgörən daxili və xarici siyasəti sayəsində ədalət zəfər çaldı, pozulmuş beynəlxalq hüquq normaları bərpa olundu. Bu günlərin müzəffərliyini sarsılmaz iradəyə sahib xalqımızın dövlətlə birliyi, ölkəmizin iqtisadi gücü və müasir ordu quruculuğu qazandırmışdır.
Azərbaycan ordusunun peşəkarlığı, düzgün strategiya və taktikanın tətbiq edilməsi, müasir silah-sursat, hərbi texnika və texnologiyadan səmərəli istifadə, ən əsası yeni döyüş standartlarının tətbiqi sayəsində Azərbaycan yağı düşmən üzərində qələbə çaldı. Ali Baş Komandan İlham Əliyevin təkrar-təkrar vurğuladığı kimi, bu qələbə əsgər və zabitlərimizin şücaəti, qorxmazlığı, tükənməz Vətən sevgisi hesabına əldə edilmişdir.
44 gün sürən ağır döyüşlər 20 faizi işğal altında qalmış Azərbaycan ərazisinin çox hissəsinin – Cəbrayıl, Füzuli, Zəngilan, Qubadlı şəhərlərinin, Zəngilan rayonunun Mincivan, Ağbənd, Bartaz qəsəbələrinin, Xocavənd rayonunun Hadrut qəsəbəsinin və bir sıra digər kəndlərin, Tərtər rayonunun Suqovuşan kəndinin, Xocalı və Laçın rayonlarının bir neçə kəndi də daxil olmaqla ümumilikdə 300-dən çox yaşayış məntəqəsinin, o cümlədən Ağdərə, Murovdağ və Zəngilan istiqamətlərində mühüm strateji yüksəkliklərin işğaldan azad edilməsi ilə sonlanmışdır. Şuşa əməliyyatı Ölkə başçısı, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin dediyi, ekspertlərin də təsdiqlədiyi kimi, dünya hərb tarixinə düşəcək unikal hərbi əməliyyat kimi diqqət çəkir. Yüksək peşəkarlıq, cəsarət, sarsılmaz iradə tələb edən Şuşa döyüşlərini qəhrəman Azərbaycan oğulları Şuşanı alınmaz edən dağları, sıldırım qayaları, sıx meşələri ələ keçirərək, həm də yüngül silahlarla silahlanmış halda icra ediblər. Əməliyyata rəhbərlik edən xüsusi təyinatlılar birləşməsinin komandiri polkovnik Tehran Mənsimovun sözlərinə istinad etsək, “düşmən zirehli texnikadan istifadə edirdi, xüsusi təyinatlıların isə yalnız tank əleyhinə qumbaraatanları var idi” [6.].
Sonrakı günlərdə Ermənistan, Rusiya və Azərbaycan arasında üçtərəfli razılaşma əsasında Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayonları da qan tökülmədən Azərbaycana qaytarıldı.
Dövlət başçısı İlham Əliyev çıxışlarının birində demişdir: “Məhz Şuşa işğaldan azad olunandan sonra düşmən artıq dərk etdi ki, bundan sonra bizə qarşı müqavimət göstərmək heç bir əhəmiyyət kəsb etməyəcək. Şuşa işğaldan azad olunandan bir gün sonra qəhrəman Azərbaycan Ordusu daha 70-dən çox yaşayış məntəqəsini işğalçılardan azad edib və əslində, bu, düşmənə vurulan son zərbə idi. Təsadüfi deyil ki, noyabrın 10-da düşmən faktiki olaraq kapitulyasiya aktını imzalamışdır. Şuşanın işğaldan azad edilməsi bizim gücümüzü göstərdi, Ordumuzun peşəkarlığını, hərbçilərimizin cəsarətini, qəhrəmanlığını göstərdi. Şuşanın götürülməsi çox böyük peşəkarlıq, cəsarət tələb edən əməliyyat idi. Bu əməliyyat dünya hərb tarixində xüsusi yer tutacaqdır. Çünki bu əməliyyatı yalnız yüngül silahlarla silahlanmış bizim qəhrəman hərbçilərimiz dağlardan, meşələrdən, cığırlardan keçərək icra ediblər. Şuşanın işğaldan azad edilməsi bizim şanlı Qələbəmizdir”.
Ümummilli lider Heydər Əliyev dövlətiidarəetmə yolunun sədaqətli davamçısı, Vətəninə, xalqına, Azərbaycan dövlətçiliyinə sədaqət nümunəsi olan İlham Əliyev bu Zəfər yürüşü ilə Azərbaycanın tarixinə YENİ SƏHİFƏ yazmış oldu. Dövlət başçımızın siyasi iradəsi, diplomatik məharəti, Azərbaycana müxalif mətbuat nümayəndələrinə kəsgin və tutarlı cavabları ilə siyasi arenada qələbəmizin ilhamverici qüvvəsi oldu.
Qazanılan zəfərin nəticəsi olaraq Azərbaycan Silahlı Qüvvələri öz hərbi qüdrəti, döyüş taktikası, müasir döyüş texnologiyalarından istifadə məharəti ilə dünyanın hegemon dövlətlərinin diqqətində qaldu.
Bu qələbə ilə Ali Baş Komandanın qalib sərkərdə, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin güclü ordu, xalqımızın isə məğrur, yenilməz olduğu öz təsdiqini tapdı. “Güclü lider”, “Güclü ordu”, “xalqın Ali Baş Komandan ətrafında sıx birliyi” – 44 gün sürən müharibəAzərbaycan tarixinin yaddaşında bu istilahlarla yaşayır.
Əldə edilən qələbə Prezident İlham Əliyevin həm də ata vəsiyyətini yüksək səviyyədə yerinə yetirdiyinin göstəricilərindən biridir. Şuşanın işğaldan azad edilməsi xəbərini Şəhidlər xiyabanından xalqa çatdıran Ali Baş Komandan bir fikri xüsusi vurğulamışdır ki, “Fəxri xiyabanda ulu öndər Heydər Əliyevin məzarını ziyarət etdim, onun ruhu qarşısında baş əydim. Ürəyimdə dedim, xoşbəxt adamam ki, ata vəsiyyətini yerinə yetirdim”.
Bəli, İlham Əliyev həqiqətən xoşbəxt övladdır. “Hər şeydən öncə ona görə ki, müdrik, dünya şöhrətli, fövqəl idarəetmə qabiliyyətinə, dünyaya görk olan siyasi səriştə və iradəyə malik Heydər Əliyev kimi bir atanın ailəsində dünyaya gəlib. Və ona göstərilən etimadı şərəf və ləyaqətlə doğrultmaqdadır” [5. s.160].
Ümummilli lider Heydər Əliyev də xoşbəxt atadır.“Ona görə ki, Azərbaycan xalqına genetik və siyasi varisi İlham Əliyevi bəxş etmişdir. Bu gün bütün Azərbaycan qürur duyur ki, Ümummilli liderin zamanında söylədiyi “Mən İlham Əliyevə özüm qədər inanıram” kəlmələri həyatda təsdiqini tapıb. Ulu öndər Azərbaycana O`nun ümidlərini doğruldan, Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətini uğurla idarə edən, Azərbaycanımızın dünyanın hegemon dövlətləri ilə bir sırada qürurla dayanmasını qərarlaşdıran İlham Əliyev kimi bir varis, dövlət başçısı qoyub gedib” [5. s.160].
Bu gün hər bir Azərbaycan övladı bu qələbənin şahidi olmasından qürur duyur. Xalq öz dövlət başçısına məhəbbətini “Ali Baş Komandan”, “Diplomatik cəbhədə böyük strateq” kəlmələri ilə ifadə edir. Qələm sahibləri bu iradənin nəticəsini “dəmir yumruq” adı ilə əbədiləşdirir, şairlər “dəmir yumruq” sahibinin şəninə şeirlər yazır, bəstəkarlar nəğmələr qoşur.
Rəssam Musayev Fikrət Qazıxan oğlu “ZƏFƏR GÜNÜ”nü “Dəmir Yumruq” masaüstü abidəsi ilə əbədiləşdirdi.
Şair Zahid Xəlil öz ürək sözlərini “Dəmir yumruq dastanı” ilə yaddaşlara belə hopdurdu:
O anlatdı Yer üzünə
Məğlub nədir, zəfər nədir.
O adi bir yumruq deyil,
Həyatdakı möcüzədir.
Dəmir kimi, polad kimi
Birləşdirdi insanları.
İlkin payız günlərinə
O qaytardı ilk baharı.
…Yorulmadı, usanmadı,
Heç dərmədi nəfəsini.
Dəmir yumruq gedib tutdu
Qarabağın zirvəsini.
O yandırdı Qarabağda
Elin sönmüş çırağını.
Yağmalanmış torpağıma
Taxdı zəfər bayrağını.
Haqqı nahaq etmişdilər,
O qaldırdı haqq səsini.
Onun polad iradəsi
Titrətdi Yer kürəsini. [3.s.11.]
Birinci Qarabağ müharibəsi veteranı, hal-hazırda ehtiyatda olan zabit, şair-publisist Zaur Ustac “Şanlı zəfərimizin memarına ithaf” silsiləsindən şeirlərinin birində yazır:
Ustaca bəllidi zamanın feli,
Tarixdə dastandı babamın qolu,
Dəmir yumruq oldu İlhamın əli,
Tarixindən aldı ilhamı İlham!
Xalqımın, ordumun ilhamı İlham! [4.səh.7]
Azərbaycan, Türkiyə, Pakistan qardaşlığına əbədilik arzusunu Z.Ustac “Üç qardaş” şeirində belə ifadə edir::
Bir qardaş sağında, biri solunda,
Təpəri dizində, gücü qolunda,
Qardaşlıq məşəli yanır yolunda,
Yeni çağ başlayır xan Azərbaycan!
Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan! [4.səh.7]
Bu gün hər bir Azərbaycan övladı bu tarixi qələbənin şahidi olmasından qürur duyur.
50 milyondan artıq azərbaycanlıya qürur yaşadan bu savaş 8 noyabrın Zəfər Günü, 27 sentyabrın isə Anım Günü olaraq təsis edilməsi, Bakı prospektlərindən, eləcə də, Bakı metropoliteni stansiyalarından birinin “8 Noyabr” adlandırılması, Şuşanın erməni işğalından azad olunmasının isə dünya hərb tarixinə düşəcək hərbi əməliyyatlardan biri kimi qiymətləndirilməsi, qazilərin və şəhid ailələrinin təminatına dəstək üçün “YAŞAT” Fondunun yaradılması, “Zəfər Paradı”nın təşkili, “Qarabağ Dirçəliş Fondu”nun və Bakı şəhərində Vətən müharibəsi memorial kompleksinin, eləcə də Zəfər muzeyinin (və s.) yaradılması ilə tarixiləşdirildi. Minlərlə Vətən övladının bu qanlı savaşda göstərdiyi qəhrəmanlıqlar “Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı” adı, “Zəfər” və “Qarabağ” ordenləri, “Cəsur döyüşçü”, “Döyüşdə fərqlənməyə görə”, Şuşanın, Füzulinin, Qubadlının, Suqovuşanın, Xocavəndin, Zəngilanın, Kəlbəcərin, Ağdamın, Laçının azad olunmasına görə (və digər) orden, medal və fəxri adlara layiq görülməsi ilə Azərbaycanın zəfər tarixini yazdı.
NƏTİCƏ
Məqalədən gəlinən ümumi qənaət budur ki, 2020-ci ilin 10 noyabrı tarixi ədalətin təntənəsi, beynəlxalq hüququn bərpası, hər haldan öncə isə Azərbaycan xalqının qürur ünvanı olaraq daim xatırlanacaq. Diqqətə çatdırılır ki, II Qarabağ müharibəsi xalqımızın öz ata-baba torpaqları uğrunda cihada qalxdığı zamanlar civarında ərazi itkisi olmadan zəfər qazandığı ilk müharibədir.
Bu gün inkişafımızın bütün sahələrində olduğu kimi, II Qarabağ müharibəsindəki qalibiyyətimizdə də ümummilli lider Heydər Əliyevin müdrik siyasətinin izlərini görürük. Fikrimizcə, Ulu öndər I Qarabağ müharibəsində ATƏŞKƏS`ə nail olmaqla töküləcək çox qanların, ərazi itkisinin qabağını almaqla yanaşı, həm də II Qarabağ müharibəsindəki qələbəmiz üçün də zəmin yaratmış, bünövrə qoymuşdu.
XX əsrin 70-ci illərində Azərbaycan dilində tərcüməsini oxuduğum (kiril əlifbası ilə) Zaparojye kazaklarının xalq hərəkatından bəhs edən “Taras Bulba” əsərində belə bir məqamı xatırlayıram: Komandan (Taras Bulba) öldürülür, atasının öldürüldüyünü görən böyük oğul Ostap öz mühafizə dəstəsi ilə mühasirəni zorla yarıb canını qurtara bilir. Aradan yarım ildən artıq bir müddət ötür. Əsərin sonuncu abzası təxminən aşağıdakı məzmundadır: “Üfüqdə toz dumana qarışdı. Ostap 300 minlik ordu ilə ğöründü”.
…II Qarabağ müharibəsinin qələbə ilə sonlanması təxminən eyni məntiqi ardıcıllığı düşünməyə əsas yaradır: Ümummilli lider Heydər Əliyev I Qarabağ müharibəsində ATƏŞKƏS`ə nail olmaqla Azərbaycanın daha böyük bir ərazisinin işğal altına düşə bilmək təhlükəsinin və daha çox ölümlərin qabağını almışdısa, Q`nun həm bioloji, həm də siyasi varisi olan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 17 il apardığı düşünülmüş müdrik siyasət sayəsində təkcə erməni faşizminə yox, dünyanın bütün ermənipərəst qüvvələrinə meydan oxudu, 28 il işğal altında qalmaqla, bəlkə də unutdurulmağa məhkum Azərbaycan torpaqlarını yağı işğalından azad etdi.
Açar sözlər: II Qarabağ müharibəsi, zəfər yürüşü, xalq-prezident-ordu birliyi, tarixi ədalətin təntənəsi, beynəlxalq hüququn bərpası.
İstifadə olunan ədəbiyyat
1. Əliyev H.Ə. “Qoy ədalət zəfər çalsın”. (“Литературная газета”nın xüsusi müxbirinin suallarına cavab). Naxçıvan-Əcəmi NPB-2007, 48 səh., s.46.
“Şəhid balamız Qadir nişanlı idi. İndi də onun düyününün tortunu kəsək!”
Bu kəlmələr II Qarabağ müharibəsi şəhidi Heydərov Qadir Ədalət oğlunun adına bağlanan “El bərabəri Şəhid” kitabının təqdimat mərasimində səslənib.
Kitab elə təqdim etdiyimiz kəlmələrə uyarlı deyimlərlə də açılır. “Vətən”, “torpaq” istilahlarına aydınlıq gətirən yozumlarla, “Şəhid kimdir?”, “Şəhadət zirvəsinə ucalmaq hüququnda kimlər ola bilər?” sorğularını cavablandıran açıqlamalarla.
“Doğru deyiblər ki, şəhidsiz torpaq, itkisiz qələbə, qansız istiqlal olmur. Bu yolda öz canından keçənlər əbədi olaraq adlarını Vətən tarixinə qızılı hərflərlə həkk edirlər. Elə ona görə də şəhidlik insanın allaha, Vətənə, Haqqa olan sevgisinin həyat-ölüm astanasında şəhadət tapdığı ən ali məqam hesab edilir”.
Hər dünyaya gələn bir gün dünyadan gedir, hər doğulan bir gün ölür, Lakin şəhidlik ölümlərin ən gözəli, Vətən, torpaq, millət kimi müqəddəs amallar yolunda canından keçmək, özünü məqsədli şəkildə qurban vermək, ölümsüzlük qazanmaq deməkdir. Şəhidlik isə Tanrının verdiyi ömür payını bugünkü və gələcək nəsillərinxoşbəxtliyinə bağışlamaqdır. Müqəddəs kitabımız Quranda göstərilir ki, şəhidlər peyğəmbərlərdən sonra gələn ən ali şəxslərdir. Şəhidlər diridirlər, onlar ölmürlər. müvəqqəti dünyadan əbədi dünyaya köç edir, cənnətlə mükafatlandırılırlar. Əslində cənnət bizim bildiyimiz kimi, şəhidlərin ən ali mükafatı yox, onlara verilmiş 72 mükafatın ən sonuncusudur. Deməli, şəhidlərin bizim bilmədiyimiz daha neçə-neçə mükafatları vardır ki, həmin mükafatlar başqa ölülərə şamil edilmir.
Yaşadığımız adi günləri unudulmaz edən, şərəfli tarixə çevirən qəhrəmanlardır şəhidlər. Ömür payını hamıdan fərqli başa vurub həyata ən gözəl şəkildə vida etmıəkdir şəhidlik. Əsrlər, minilliklər keçsə də, unudulmayanlardır şəhidlər. Vətənin azadlığını şirin canı ilə qazanıb qəhrəmanlıq dastanını qanı ilə yazanlardır şəhidlər. Xalqın təkcə azadlığını deyil, kimliyini, mənliyini qoruyanlardır şəhidlər. Vətənin başı üzərindəki zülmətləri yaranlar, xalqı işıqlı gələcəyə aparanlardır şəhidlər. Kədərimiz, nisgilimiz, ağrı-acımız, həm də fəxrimiz, qürurumuz, vüqarımız, ölməzliyimiz, örnəyimizdir şəhidlər”.
***
II Qarabağ müharibəsi şəhidi Qadir Ədalət oğlu Heydərovun xatirəsinə həsr olunan kitab təqdimatı elə-belə də adlanırdı: “El bərabəri şəhid”. Təqdimat mərasimi Bakının Mehdiabad qəsəbəsində yerləşən “Qarabağ” şadlıq sarayında keçirilib. Müəlliflər Azərbaycan-Türk Xalqları Qardaşlığı İctimai Birliyinin sədri, filologiua üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Səkinə Bayramova və birliyin həmsədri, filologiua üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Yeganə Qəhrəmanova, redaktoru filologiua elmləri doktoru, professor İslam Qəribli, məsləhətçi şair-publisist, Azərbaycan yazıçılar və jurnalistlər birliklərinin üzvü İlham Qurbanoğludur.
Təqdimat mərasiminə şəhidin ailə üzvləri və yaxınları, şəhid ailələri, ziyalılar, Abşeron və Cəlilabad rayon icra hakimiyyətlərinin, eləcə də KİV və mətbuat nümayəndələri iştirak ediblər. Tədbiri gürüş sözü ilə Azərbaycan-Türk Xalqları Qardaşlığı Birliyinin sədri Səkinə Bayramaova açmış, təqdimat mərasiminə qatıldıqlarına görə, şəhidin ailə üzvlərinə, qonaqlara minnətdarlığını bildirmişdir. Birliyin sədri S.Bayramova və həmsədr Yeganə Qhrəmanova kitab yazılan zaman qarşılaşdıqları çətinliklərdən bəhs etmişlər: “Yeganə ana danışdıqca o səhnələr gözlərimiz önündə canlanır, göz yaşlarımızı saxlaya bilmirdik. Şəhid anası olmaq tək oğul övladının acısına qatlaşmaq nə qədər çətin imiş”.
Tədbirdə Qarabaq qazisi, II qrup əlil, Qarabağ Qaziləri İctimai Birliyinin Sabunçu rayonunda sədrin hüquqi işlər üzrə müavini Ruslan Əbilzadə, şəhid Elçin Həsənlinin anası, Abşeron RİH yanında İctimai Şuranın sədri Xatirə İsmayılova, şəhid Orxan Qəhrəmanovun anası, “Vətən Bağı” İctimai Birliyinin nümayəndəsi Arzu Qəhrəmanova, Cəlilabad RİH nümayəndəsi Füzuli Cəfərov, şəhid anaları, şəhidin tağım komandiri Rəşad Həsənov və digər döyüşçü yoldaşları iştirak etmiş, Qadir haqqında xatirələrini bölüşüblər.
Müğənnilərdən Yusif Mustafayev, Həsənağa Babayev və Nemət, gənc bəstəkar Yaqut Almaz şair Abil İslamın sözlərinə bəstələdiyi “Qadirimiz” və sözləri və musiqisi özünə məxsus “Qələbə” nəğmələri ilə, ADPU-nun III kurs tələbəsi Süleyman Haşımov şəhidlərə həsr etdiyi şeirlə, Bakı şəhər Nərimanov rn 73 saylı tam orta məktəbin şagirdləri Xəzangül Məhərrəmli, Fərman Məhərrəmov, Əli Haqverdiyev və Fatimə Bayramova təqdim etdikləri bədii qiraətlə tədbirə xüsusi ahəng bəxş ediblər.
Yazıçı-jurnalist, tədqiqatçı Ayətxan Ziyad İsgəndərov Hacıqabul rayon Şəhidlər Xiyabanını ziyarət edib. Hacı Ağaməli Baxşəliyev şəhadət zirvəsini fəth etmiş Hacıqabullular haqqında ziyarətdə olanları məlumatlandırmışdır.
“Zaur Ustacın yaradıcılığı ədəbi-tənqid müstəvisində”
Redaktoru və texniki-tərtibat işi:
Ayətxan Ziyad (İsgəndərov)
Toplumda ədəbiyyatşünas və tədqiqatçıların, eyni zamanda yazıçı və müxtəlif digər peşə sahiblərinin müasir Azərbaycan ədəbiyyatına öz baxış müstəvisi olan yazıçı-publisist Zaur Ustacın yaradıcılığına münasibətləri gündəmə gətirilib. “Ədəbiyyatşünas, tədqiqatçı sözü” və “Dost sözü, həmkar sözü” bölümlərrində həmin yazılarla tanış ola bilərsiniz.
Toplumda uşaq ədəbiyyatı problemlərinə xüsusi mövqe sərgilənir.
