Etiket arxivi: AZƏRBAYCAN AŞIQALRI

Məhərrəm Qasımlı (Orxan Paşa) – 65

Alim-şair ömrünün şəfəqləri…

Orxan Paşanın şeiri, qoşa qanadın sehri…

(Elm və sənət adamının poeportretindən cizgilər)

Qarşımda bir neçə kitab var, poeziyadır – şeirlərdir. Onlardan birinin adı belədir: “Əllərini uzat mənə”, elə bil, suya batan, imdad istəyən bir nəfərdir, kiməsə yalvarır ki, “əllərini uzat mənə, bu dəryada boğuluram, batıram, ölürəm, əllərini mənə uzat, məni xilas elə!!” Belə olmasaydı, kitabın müəllifi belə yazmazdı:

Mən Orxan Paşayam, çox yaxındayam,

Yanıram oduna, bax, yaxındayam.

Getdiyin yolların ayağındayam,

Gəldiyin yolların başında, hər gün!

Bu onun birinci kitabı deyil, heç sonuncu kitabı da deyil, son çap etdirdiyi uğurlu kitabdır (Bakı, “Uğur”, 2021). İndiyə qədər xeyli poetik kitabları var. Əslində, o, alimdir, özü də elə-belə alim deyil, ustad alimlərin bulağından diz yerə qoyub içən ustad alimdir. Bir dəfə demişəm, yenə də yada salıram, “Məhərrəm Qasımlı Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında “Aşıq sənətinin nəzəriyyəsini yaradan” folklorşünas-alimdir!!”, hələlik sonuncu kitabı da budur: “Ozan-aşıq sənəti və ədəbiyyatı.”, Bakı, 2023.)

Amma o, alim olmamışdan qabaq şairimiş… İçində bir paşa-şair, qucağında saz, ürəyində söz, bardaş qurub oturubmuş. Sonra ayağa qalxıb bir üzü aşıqlığa (aşıq poeziya nəzəriyyəçisi – Məhərrəm Qasımlı oldu), bir üzü şairliyə (Orxan Paşa oldu) doğru, bəlkə də bu qoşa qanad birləşərək üzü aşiqliyə doğru inamla-ilhamla addımladı…

Həm Məhərrəm Qasımlı, həm Orxan Paşa ikisi bir canda, bir qəlbdə yaşayan bir adamdır – rəsmi bir adda – Məhərrəm Paşa oğlu Qasımlı adında pasportlaşıblar… Özünün yazdığına görə, “saz başına döndüyüm” – deyə-deyə bir ömürdə üç ömür yaşayıbdır: “İnsan övladı dünyaya sevgiylə gəlir, sevgiylə yaşayır, sevgiylə də gedir. Bu anlamda hər kəsin sevginin üç mərhələsindən keçməsi şərtdir.

Birinci mərhələ ana-bala sevgisidir. İlk böyük sevgi ana-bala arasında yaşanır. Ananın öz körpə balasına, balanın da anasına sevgisi əfsanəvi bir duyğudur, onun sirri İlahinin dərgahına bağlıdır.

İkinci mərhələ yeniyetməlik və ya gənclik illərini çevrələyir. Bu, oğlanla qızın arasında yaranan sevgidir. Onun da sirr bilinməyən tərəfləri çoxdur.

Birinci və ikinci mərhələdən sonra sevginin üçüncü-sonuncu mərhələsi gəlir. Bu, ilahi məhəbbətdir, uca Tanrıya – Yaradana olan sevgidir. İnsan oğlu birinci və ikinci sevgidən qazandığı ülvi duyğularını məhz uca Tanrıya – İlahiyə olan məhəbbətlə kamala çatdırır.

Mən indi üçüncü sevginin sehri və cazibəsi içindəyəm”. Bu məntiqlə yanaşanda (elə onun bütün şəxsiyyəti və yaradıcılığı da bunu göstərir), Məhərrəm Qasımlı – Orxan Paşa sevgi və məhəbbətlə mayalanmış bir ömür yaşamaqdadır… Amma, nə qədər, ikisi bir canda, bir təndə olsalar da, Bakılılar demiş, Məhərrəm Qasımlı bir alay, Orxan Paşa bir alayıdır, qoşa qanadla pərvaz etsələr də, alayı-alayı ruhda olan şəxsiyyətlərdir… Onu cani-könüldən sevən, ruh şairi Barat Vüsal qələm dostunu “Sözün Məhərrəmi – Sazın Orxan Paşası” adlandırıbdır və düz də eləyibdir…

Əvvəl, “Sözün Məhərrəmini” – Məhərrəm Qasımlını qısa tanıtımda təqdim edək, sonra keçək Orxan Paşaya. Çünki, bu gün bizim əsas adamımız, poeportret janrında ədəbi qəhrəmanımız – Orxan Paşa ləqəbli Məhərrəm Qasımlıdır…

“Azərbaycan Respublikasının əməkdar elm xadimi” (2015), Azərbaycan Respublikasının Dövlət Mükafatı laueratı (2010), “Şöhrət” ordenli (2018), filologiya elmlər doktoru, professor, ədəbiyyatşünas, folklorşünas, Beynalxalq Folklor Fondunun (ABŞ) Azərbaycan təmsilçisi, “Milli Folklor” (Türkiyə) dərgisinin Azərbaycan təmsilçisi, Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, Yazıçılar Birliyinin üzvü, “Folklor və Etnoqrafiya” beynəlxalq jurnalının baş redaktoru, AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun “Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı və yazılı abidələr” şöbəsinin müdiri Məhərrəm Paşa oğlu Qasımlı 1958-ci ildə, avqustun 5-də ozanlı-aşıqlı, sazlı-sözlü, nağıllı-dastanlı Tovuz rayonunun Alakol kəndində tanınmış ziyalı ailəsində anadan olub, 1975-ci ildə Tovuz rayonu Alakol kənd orta məktəbini bitirib, mükəmməl orta və ali təhsil alıbdır.

Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsini bitirib, bir müddət sonra AMEA Nizami adına Ədəbiyyat institutunun əyani aspiranturasına qəbul olunub, burada “Şah İsmayıl Xətayinin poeziyası” namizədlik və “Aşıq sənətinin qaynaqları, yaranışı və mühitləri” mövzularında doktorluq dissertasiyalarını müdafiə edibdir.

O, Mir Cəlal Paşayev, Bəxtiyar Vahabzadə, Abbas Zamanov, Firudin Hüseynov, Tofiq Hacıyev, Fərhad Zeynalov, Şamil Qurbanov, Qulu Xəlilov, Təhsin Mütəllibov kimi şəxsiyyətlərdən dərs almış, onların hərəsindən bir kişilik əlaməti, mərdlik, elm, düşüncə tərzi, mütərəqqi-milli dünyagörüş, həyat tərzi əxz etmiş, öz şəxsiyyətində cəmləyərək sabitləşdirmişdir. Bu onun Universitetdəki tələbəllik illərinə xasdır.

Sonrakı dövrdə isə AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutundakı aspirantura dövrü, namizədlik, doktorluq mövzularında dissertasiya müdafiələri, şöbə müdiri, direktor müavini kimi məsul vəzifələrdəki fəaliyyəti dövründə Azərbaycanın görkəmli alimlərindən Mirzə İbrahimov, Mirzağa Quluzadə, Kamal Talıbzadə, Məmməd Cəfər, Əziz Mirəhmədov, Bəkir Nəbiyev, Qasım Qasımzadə, Kamran Məmmədov, Məmmədhüseyn Təhmasib, Mirəli Seyidov, Qasım Qasımzadə, Teymur Əhmədov, Yaşar Qarayev, Qəzənfər Paşayev, Şamil Salmanov, İsa Həbibbəyli, Şirindil Alışanlı, Kamran Əliyev, Muxtar İmanov, Teymur Kərimli və s. bu kimi görkəmli alimlərlə, qələm dostları, həmyaşları ilə təmasları, ünsiyyəti Məhərrəm Qasımlı şəxsiyyətinin formalaşmasında mühüm əhəmiyyət kəsb etmiş, elmimizə, mədəniyyətimizə, müasir milli təfəkkürümüzə belə bir ziyalı bəxş etmişdir… Və bunu da qeyd edim ki, mənim gözümün qabağında, bu azman elm adamlarının sırsında yer tutmaq, elmdə, idarəetmədə məqam sahibi olmaq da, hər oğulun, hər alimin, hər ziyalının hünəri deyil…

Məhərrəm Qasımlı “Aşıq sənəti” (1996), “Şah İsmayıl Xətainin poeziyası” (2002), “Sənə sözüm var” (2004), “Ozan-aşık sanatı” (2010, Türkiyə), “Ozan-aşıq sənəti” (2011, 304 s.), “Şirvan aşıqlarının saz havaları” (2011), “Dərbənd folkloru” (2014), ”Ozan sənəti” (Təbriz, 2015), “Folklor və ədəbiyyat araşdırmaları” (2017, 627 s.), “Aşıq şeirinin poetik biçimləri və çeşidləri” (2018) təkin xeyli monumental monoqrafoyalar, “Ozan-aşıq keçidi” (“Qobustan” jurnalı., 1991, №3), “Manas” dastanının anlatılış özəllikləri” (Ankara, “Turk dünyası” dərgisi, 1995, №4), “Azərbaycan türklərində ad anlayışı” ( Azərbaycan interneyşel. dər. Vaşinqton, 1999, №11), “Aşıq sənətində informatik yük və repertuar problemləri” ( Bakı, 2001, Elmi əsərlər, №3–4), “Bayatılarımızın heyrət heykəli: Sarı Aşıq” (“Ədəbiyyat qəzeti”- 2015.- 5 sentyabr.- S.20–21.) qəbildən 500-dən çox elmi-nəzəri məqalələrin müəllifidir.

ABŞ, Rusiya, Türkiyə, Fransa, İran, Gürcüstan, İraq, Orta Asiya və bir çox başqa ölkələrdə tədqiqatları nəşr edilən, beynəlxalq elmi konfranslarda məruzə və çıxışları böyük maraqla dinlənilən tanınmış araşdırmaçının aşıq sənəti sahəsindəki sistemli elmi-təşkilatı fəaliyyəti barədə 2006-cı ildə Türkiyənin Atatürk Universitetində dissertasiya işi müdafiə olunmuşdur. Çoxsaylı kitab, monoqrafiya və məqalələrin müəllifi olan professor Məhərrəm Qasımlının rəhbərliyi altında otuzdan çox fəlsəfə doktoru yetişmişdir.

Naxçıvan, Dərbənd, Gəncəbasar ərazilərindən, eləcə də Cənubi Azərbaycan, Qazaxıstan və Gürcüstanda yaşayan soydaşlarımızdan folklor materiallarının toplanması və antoloji nəşrlərinin hazırlanmasında da onun mühüm xidmətləri vardır. Təkcə 2018-ci ildə nəşr olunan üç cildlik “Azərbaycan aşıq ədəbiyyatı” antologiyası bunun əyani örnəyidir…

2008-2016-cı illərdə Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin birinci katibi olan Məhərrəm Qasımlı 2016-cı ildən həmin təşkilatın sədri kimi səmərəli fəaliyyət göstərir. O, 2014-cü ildən nəşr edilən “Folklor və etnoqrafiya” Beynəlxalq elmi jurnalının təsisçisi və baş redaktoru, Türkiyədə çap olunan “Milli folklor” və “Atatürk” beynəlxalq elmi jurnallarının Azərbaycan təmsilçisi, UNESKO-nun qeyri-maddi-mədəni irs üzrə “Aşıq sənəti” layihəsinin elmi məsləhətçisi, “Ozan” elm və sənət toplusunun baş redaktorudur.

O, həm də bacarıqlı elm təşkilatçısıdır. 1992-2017-ci illərdə AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini olub, 2003-cü ildən “Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı və yazılı abidələr” şöbəsinə rəhbərlik edir. 1992-2003-cü illər arasında Ədəbiyyat institutunda Elmi Şuranın sədr müavini, 1993-cü ildən 2003-cü ilə qədər, daha sonra isə 2007-2016-cı illər arasında İnstitutun Elmi Seminarının rəhbəri olmuş, 1998-ci ildən indiyə kimi İnstitutun nəzdindəki Dissertasiya Şurasının üzvüdür.

Məhərrəm Qasımlı təxminən, 30 illik uzun bir müddətdə Azərbaycan Radiosu və Televiziyası ilə sıx əməkdaşlıq edib. Azərbaycan Radiosunda efirə gedən “Bulaq” verilişləri, Azərbaycan Televiziyasında aparıcısı və müəllifi olduğu “Bizim ellər yerindəmi”, “Qala”, “Musiqi xəzinəsi”, “Saz-söz axşamı” və başqa verilişlər Məhərrəm Qasımlının sanballı, özünəməxsus, səriştəli teleradio yaradıcılığından, xalqla ardıcıl ekran-efir ünsiyyətindən xəbər verir… Bu qismidən verilişlərin ömürdən və yaradıcılıqdan nələr apardığını, hansı zəhmət, axtarışlar hesabına (“Ədəbiyyatşünaslıq və zaman” verilişinin 12 illik aparıcı-müəllifi kimi) başa gəldiyini öz təcrübəmdən yaxşı bilirəm…

Bu ekran-efir yaradıcılığı, ünsiyyəti Məhərrəm Qasımlını Azərbaycanın hər evində, hər hücrəsində tanıdıb… Təkcə Qüzey Azərbaycanında deyil, Bütöv Azərbaycanda – Cənubdan tutmuş Dəmir qapı Dərbənd, Gürcüstan tayında Borçalı ellərində, Avropada, Şərqdə, imanımız-gümanımız, səsimiz haralara çatırsa oraların hamısında professor, folklorşünas, tele-aparıcı, aşıq sənətinin kamil bilicisi Məhərrəm Qasımlını yeddidən yetmişə hamı tanıyır, rəğbətlə qarşılayır, sevir, yolunu gözləyirlər…

Orxan Paşa isə şairdir, onun “Sənə sözüm var” (2004) adlı ilk şeirlər kitabı ilə

“Yağmur qoxusu” (2015) arasında 11 illik bir zaman məsafəsi dayanır. Məhərrəm Qaımlı elə bu kitabından başlayaraq Orxan Paşa imzasını qəbul edir. Orxan Paşanın yeddi şeir kitabı işıq üzü görüb. Bunlardan Məhərrəm Qasımlı – Orxan Paşanın birgə imzası ilə çap olunan “Taleyimdən və ürəyimdən keçənlər” (2017), nəsrlə filosofanə yazılmış esselərdir, şairanə düşüncələrdir, sənət adamının estetik düşüncələridir… Məhərrəm Qasımlı və Orxan Paşanın yazdığı bədii-publisistik əsərləri, fəlsəfi düşüncələri toplanıb. Burada müəllifin fərdi poetik duyğuları, ədəbi-estetik dəyərləndirmələri, sətiraltı eyhamlar və s. yer alıb. Onu da deyim ki, Məhərrəm Qasımlının yaradıcılığında elmi təfəkkürlə bədii təfəkkür qəribə bir tərzdə inteqrasiya edir, ya bir-birinə keçid edir, ya da paralel hərəkət edir, yaxud da qovuşur, birgəlik yaradır…

“Taleyimdən və ürəyimdən keçənlər” kitabının əvvəlində müəllif bu yazıları toplamaq ehtiyacından “Bir neçə söz” başlığı altında yazır: “İllər boyu ürəyimdən və taleyimdən keçənlərin bir qismini xırda qeydlər, bəzən də gündəlik düşüncələr şəklində yazıya almışam. Burada həyati müşahidədən gələn xəlqi ümumiləşdirmələr, fərdi poetik duyğular, ədəbi-estetik dəyərləndirmələr, sətiraltı eyhamlar və daha nələr, nələr… yer alır. Açığı, qələmə aldığım mətnlərin janr səciyyəsini müəyyənləşdirməkdə, hansı janrın əlamətlərini daşıdığını söyləməkdə çətinlik çəkirəm. Dünya ədəbiyyatında çeşidli örnəkləri ola biləcək bu yazı manerasının ən çox bəyəndiyim təqdimatını Jül Renarın məşhur gündəliyində görmüşəm”.

“Saz başına döndüyüm” (2017) kitabına isə konkret janr nümunələri, daha dəqiq desək, “Durna telli” qoşma və gəraylılar daxil edilib. Bu şeirlər toplusu çeşidli saz havalarında səsləndirilə biləcək poetik mətnlərdir.

Burada lirik-romantik duyğuların, ana yurdun gözəlliklərinin tərənnüm olunduğu, milli dövlətçilik düşüncəsinin və dünyanın fəlsəfi dərkinə yönəlmiş dəyərləndirmələr öz əksini tapıb. Şair saz, saz havaları və saz şairi haqqında düşüncələrini bu cür ifadə edir: “Mən uzun müşahidə və təcrübələrdən sonra bu qənaətə gəldim ki, poeziyada ən çətin iş saz şairi ola bilməkdir. Saz, daha doğrusu, saz havaları heç də hər şeiri öz bağrında yuvalandırmır. Saz havası və aşığın oxu biçimi qoşma və gəraylıdakı uyğunsuzluğu həmin andaca üzə çıxarıb geri itələyir. Abbas Tufarqanlının, Qurbaninin, Xəstə Qasımın, Dədə Ələsgərin şeirləri saz havalarının boyuna biçilib. Vaqif, Səməd Vurğun, Hüseyn Arif, Məstan Günər, Zəlimxan Yaqub, Məmməd Aslan kimi qələm ustaları da məhz saz şeirləri ilə ürəklərə yol açıblar. Əsl saz şairi ola bilmək hər kəsə qismət deyildir”.

Kitabın “Durnatelli qoşmalar” adlanan birinci hissəsində şairin “Hər gün”, “Səndən küsmüşəm”, “Təbriz meydanında”, “Ordumuz”, “Ay qoca dünya”, “Göyçəgülü”, “Gəldim, ay Bənövşəm”, “Arxada qalan günlər”, “Hayıf ki, sağ qaldım”, “İtirdim dostları” kimi müxtəlif məzmunlu şeirləri daxil edilib.

“Gəraylı ərmağanı” adlı ikinci hissədə isə “Bayrağım”, “Ana yurdum”, “Sazım”, “Söykən”, “Gedək Təbrizə-Təbrizə”, “Ürək pıçıltısı”, “Şuşanın “Xarı bülbül”ü”, “Qürbətin yolları”, “Özümlə könül söhbəti”, “Dünya”, “Tanrım” kimi nümunələr toplanıb.

“Əllərini uzat mənə” (Bakı, 2021. 272 səh.) şeirlər kitabı isə onun, oxuculara təqdim edilən hələlik sonuncu şeirlər kitabıdır. Ərazi bütövlüyümüzün bərpa edildiyi, işğalçı üzərində şanlı qələbə qazandığımız Vətən müharibəsinə həsr olunan kitabda müəllifin “Qırx dörd günün gerçək nağılı”, “Gəlmişəm, Şuşam, gəlmişəm”, “Kasıbın oğlu” adlı şeirləri, həmçinin “Şərqdə şər oyunu” adlı fəlsəfi-siyasi poeması, eləcə də “Taleyimdən və ürəyimdən keçənlər” adlı ömür və könül etüdləri yer alıb.

Orxan Paşanın Bakıda yeddi, Təbrizdə iki, Tiflisdə isə bir şeir kitabı işıq üzü görübdür. Bədii əsərləri Azərbaycanla yanaşı Türkiyə, İran, Rusiya, Gürcüstan və Orta Asiya ölkələrində yayılmışdır.

Göründüyü kimi, elm və sənət Məhərrəm Qasımlı (Orxan Paşa) yaradıcılığının Qoşa qanadıdır. Amma birinci qanadı şeirlə tumurcuqlayıb. 1973-cü ildə Tovuzun “Həqiqət” qəzetində çap olunan, İmadəddin Nəsimiyə həsr edilən “Dedi” adlı şeiriylə ədəbiyyata gələn Məhərrəm Qasımlı (hələ onda Orxan Paşa deyildi) illər ötdükcə həm yüksək intellektual səviyyəli ciddi alim, həm istedadı haqdan gələn görkəmli şair kimi məşhurlaşıb; hər iki sahədə sanballı uğurlar qazanıb, Azərbaycanın elmi və ədəbi xəzinəsini zənginləşdirən dəyərli əsərlər yaradıb, çoxsaylı kitablar çap etdirib. Alim Məhərrəm Qasımlı və şair Orxan Paşanın eyni şəxsiyyətdə birləşən bütövlük vəhdəti müasir elmi-ədəbi dünyamızın ən unikal faktlarından biridir. Unikallığı budur ki, sözü özünə çıraq edib daha gur işıq axtarıb, poeziya ilə işıq axtarışına çıxıb, bir şeirində dediyi kimi:

Təzədən başlayaq hər şeyə, quzum,

Yağış yağa-yağa, qar döyə-döyə.

Qanadı qan gördü uğurumuzun,

Təzədən başlayaq yollar getməyə.

…İşığı axtaraq sonsuz gecədə,

Yorğun gözümüzü zülmət boğsa da.

İşığı axtaraq ümid içində,

İşığı axtaraq, işıq yoxsa da…

Orxan Paşa aşıq babaları kimi könül şairi, ürək şairidir, təbiidir, səmimidir, dastan qəhrəmanları kimi poeziyaya qarasevdalıdır… Yaşı olan budur ki, ozan-aşıq ədəbiyyatından qaynaqlanan bu poeziya müasir poeziyaya xas olan modern təfəkkür, duyğu və üslubu da özündə ehtiva edir.

Orxan Paşa ictimai mühitimizi düşündürən, ona nigarançılıq gətirən, qayğılandıran problemləri, həmçinin sevinc və qürur dolu halları poetik tərzdə, səmimiyyətlə, inandıraraq ictimailəşdirməyi bacarır və bu onun bədii mətnlərinin poetik yaddaş səviyyəsində yaradıcılıq məziyyətidir…

Məhərrəm Qasımlı (Orxan Paşa) “hər elmdən hali olan” Aşıq Ələsgərdən, “bayatılarımızın heyrət heykəli” adlandırdığı Sarı Açıqdan, “ismi pünhan aşiqi” Molla Cümədən, Azaflıdan, Şəmşirdən, həmçinin Təbriz-Qaradağ aşıq mühiti; Urmiya aşıq mühiti; Zəncan aşıq mühiti; Savə aşıq mühiti; Xorasan aşıq mühiti; Qaşqay aşıq mühitindən, başqa sözlə “Ata Qorquddan, Dədə Qorquda” qədər süzülüb gələn ruha yiyələnmiş, bunları ən ustadcasına təbliğ edən, ilhamında cəmləyən şair-ruh adamıdır. Buna görə də, onun istər elmi, istərsə də poetik, istərsə də, “Taleyimdən, ürəyimdən keçənlər” nəsranə fəlsəfi etüdlərində ruhumuzun və dilimizin sərrafı rolunda özünü tamlıqla göstərir.

Şuşaya gedişini “Müqədəs səfər” adlandıran Məhərrəm Qasımlı (Orxan Paşa) “Şuşanın fəthi qürurunu yaşamaq adamın ruhunu səmada – Şuşanın göylərində qanadlandırır və kövrəldir. …Şuşaya gəldiyim gün, uzun illər niyət etdiyim bir ibadəti yerinə yetirdim, diz çöküb igidlərin qanına bələnmş Şuşanın daş-divarını öpdüm, tutiya kimi gözlərimə çəkdim. Və bir şeir gəldi ruhuma – “Gəlmişəm, Şuşam, gəlmişəm” şeiri elə oradaca ürəyimdən dodaqlarıma, oradan da varağa süzüldü… Bəlkə də, bu yeni, azad olunmuş Şuşada ilk yazılan şeir idi…”

Digər şeirlərinin əksəriyyəti təkin bu şeir də Orxan Paşanın (Məhərrəm Qasımlının) ömürlüyünün bələdçisidir… Şeir şəxsiyyətin – müəllifin güzgüsüdür və bu güzgü parobolik güzgü deyil, onun iç dünyası, dış dünyası bu güzgüdə yüzə-yüz əks olunur. Bu şeir güzgüsüdür, bulaq suyu kimi təmiz, gün işığı kimi nurlu poeziya güzgüsü…

Və bu güzgüdə görürük ki, şair Orxan Paşa (Məhərrəm Qasımlı) bütün varlığı ilə bu Vətənə, bu torpağa, bu elə bağlı olan bir ürək sahibidir… Onun bir ziyalı kimi bütün taleyi Azərbaycan adlanan Vətənin taleyinə bağlıdır və onun öz poeportretinə “Sənin taleyindir bu vətən!!” – xitabını da təsadüf, gəlişigözəl söz, ifadə saymırıq və bu həqiqətən də belədir… Belə olmasaydı 30 ildən sonra Xarı bülbülə dönüb, Zəfər yolunu keçərək “Gəlmişəm, Şuşam, gəlmişəm!” sevincini, fəxarətini, qürurunu çətin ki, yaşayardı, ümidləri Cıdır düzündə beləcə çiçək açıb gerçəyə, azad ruha, nurlu çöhrəyə çevrilməzdi…

Dağıt başından dumanı,

Gəlmişəm, Şuşam, gəlmişəm.

Qalmasın ahın-amanın,

Gəlmişəm, Şüşüm, gəlmşəm.

… Yolu açdı igidlərim,

Qazilərim, şəhidlərim,

Gerçək oldu ümidlərim-

Gəlmişəm, Şuşam, gəlmişəm.

Şuşanın qayasını, torpağını diz çöküb öpən lirik qəhrəman Azərbaycan qəhrəmanına çevrilir, bir müsəlman inancı ilə “Allahu Əkbər!” nidası ilə sarp qayalara dırmaşan, “Can, Qarabağ!” nidası ilə hayqıran, Koroğlu cəngisi ilə düşmən üzərinə şığıyan cəngavər olur:

“Allah əkbər” sədasıyla,

“Can Qarabağ” nidasıyla,

Koroğlunun havasıyla,

Gəlmişəm, Şuşam , gəlmişəm.

“Qırx dörd günün nağılı” Ali Baş Komandanın hökmü, dəmir yumruğu ilə gerçək olur və “Qırx dörd günün gerçək nağılı” şeirinə çevrilir, şeir dönür VƏTƏN olur:

Bir az sonra

Şəhid qanı,

Qazi qanı

Qarışıb can verəcəkdi torpağa…

44 günlük alov içində

Ürəklənib

Təzədən Vətən olacaqdı..

“Torpağa su qarışanda palçıq olur, qan qarışanda Vətən olur!” müdrik və müqəddəs deyimin nağılı Şuşada bitir və göydən fərqli rənglərlə üç alma düşərək şəhidlərimizin, qazilərimizin, şahidlərimizin əlində üçrəngli Vətən bayrağına dönərək “Gövhər ağa” məscidinin minarəsində ucalardan uca məqama çatır, “Zəfər soraqlı o mübarək gün, o hava gün, o işıq gün, o ürək gün” bütün Azərbaycan boyu qələbə, zəfər üfüqündən Vətənləşən Qarabağ Günəşi doğur və:

…Bütünləşdi Qarabağ.

Şuşa-Kəlbəcər,

Ağdam-Laçın da

Kökləndi Bakı vaxtına;

Can oldu,

Azərbaycan oldu-

Vətənləşdi Qarabağ!

Orxan Paşanın 44 günlük qələbə ərəfəsində və qələbədən sonrakı ovqatla qələmə aldığı “Azərbaycan əsgərinə”, “Bayrağım”, “Ordumuz”, “Kasıbın oğlu”, “Bir ayrıydı o kənd”, “Yolum gedir Zəngilana”, “Şəhid köynəyi lalələr” qəbildən və başqa onlarca şeirlərində şairin qələbə əzmindən yaranan könül çırpıntılarını, qələbədən vəcdə gələn vətəndaşlıq qürurunun əzəmi ifadəsini görürük…

Məhərrəm Qasıml lap ilk gənclik illərindən yovşan ətirli şeirlər yazsa da, 2015-ci ildən şeirlərini Orxan Paşa təxəllüsü ilə dərc etdirməyə başladı.

Məhərrəm Qasımlı mahir folklorşünasdır və ilk dəfə aşıq yaradıcılığının nəzəri əsaslarını yaradan folklorşünas alimdir. Xalq yaradıcılığını, aşıq şeir formalarının kamil bilicilərindən olsa da, onun poeziyasında müasir şeirin formalarından –heca vəznindən, sərbəst şeir, ağ şeir formalarından bacarıqla istifadə etdiyi görsənir. Folklorizmlərin isə onun poeziyasında üstün olması təbiidir…

Xüsusən, müəllifin ritmik-melodik ton yarada bilən səslərin alliterasiyasından, təcnisdən süzülüb gələn qafiyələnmə sisteminə xas səs uyarlığından, aşıq şeir ahənginin səslənmə effektindən ustalıqla istifadə edə bilməsi əksər şeir formatlarında düşərli, ahəngdar, harmonik poetik intonasiyaya yaratmasına səbəb olur…

Orxan Paşanın “Qarabağın qara baxtı” gəraylısı buna bariz misaldır. “Qara baxt” obazı klassik obrazlardandır. Bu ifadənin ən bariz nümunəsi XVI əsr Füzuli babamızın şeirindədir – “Oyatdı xəlqi əfqanım, qara baxtım oyanmazmı?” Sonralar bu obraz yeni çalarlarla bayatıdan-bayatıya, gəraylılara, mahnı mətnlərinə ( “Könül verməzlər şər vaxtı, Arxamca bir qərib baxdı, Qarabağın qara baxtı, Qalmaz belə, qalmaz, dünya!”) keçmiş, müəyyən silsilə yaratmışdır…

Hətta folklor janrlarından olan qarğışlarda – “Səni görüm qarabaxt olasan!” şəklində, atalar məsəli – “Qara qızın qar bəxti oyandı!” təkin işlənir.

Görünür müəyyən çağlarda, vaxtaşırı bizim milli taleyimizin bir payı da bu obrazın yükünə çevrilmişdir…

Orxan Paşa klassikadan üzübəri gələn bu obraza yeni çalar verib, bu obrazı “Qarabağ” ifadəsi ilə həmahəng olmasını, bir də məna-mahiyyət uyarlığını nəzərə alaraq, “a”, “ə” və “l” səslərinin sıx işləndiyi sözlərin yaratdığı alleterasiyadan istifadə edərək bu obraza tamamilə yeni assosiativ və ictimai məna verərək oxucusuna belə təqdim edir:

İllər illərə qalandı,

Yalan yalana calandı.

Əlli yerə haçalandı

Qarabağın qara baxtı.

Nisgilli könülləri riqqətə gətirən, ən gərgin anlarda Qarabağ həsrətini sözə çevirib ürəklərə su çiləyən, daim ümid işığı parlayan bu məzmunlu şeirlər, əslində alt qatda igidləri qələbəyə səsləyirdi… Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə şanlı Ordumuzun Vətən müharibəsində qazandığı Qələbə Azərbaycan xalqının milli qürurunu özünə qaytardı. Artıq hər kəs Qarabağın qara bəxtinin kəsilib atıldığı sevinci yaşamaqdadır…

Orxan Paşa şeirlərində, tarixi yaddaş elementlərindən, folklorizmlərdən, neologizmlərdən, epitetlərdən, təşbehlərdən, dialektizmlərdən, arxaizmlərdən, vulqarizmlərdən, metonimiyalardan, metaforalardan, anaforalardan, bədii suallardan, xitablardan, təzadlardan, təkrirlərdən və inversiyalardan – ədəbi dilin bu qəbildən olan funksoniallığından ustadcasına istifadə edir, beləliklə, şeirin emosionallığını, intonasiya zənginliyini və təsirliliyini artırmağa nail olur, özünəməxsus poetik leksikon yaradır – Orxan Paşa poetik leksikonu!! Sazın-sözün, sənətin, mənəvi sərvətlərimizin qeyrətini çəkən, qeyrətkeşi olan Məhərrəm Qasımlı – Orxan Paşa leksikonu!!

Məsələn, təkcə bir nümunə:

Cilvələnib gətirdiyin baharmı, yazmı?

Dəli könlüm dönüb bir də havalanmazmı?!

Aman tanrım, divanələr, dəlilər azmı?

– Məcnun kimi, Kərəm kimi görk olan da var…

Təkcə bu bənddəki “cilvələnib”, “dəli könül”, “havalanmaq”, “aman tanrım”, “divanələr”, “Məcnun, Kərəm”, “görk” sözlərinin yaratdığı assosiativ ruh, ovqat, qədimilikdən süzülüb gələn sözlərin məna şəhdi, hüsnü bu poetik leksikonu şərtləndirən amillərdəndir…

Orxan Paşanın “Türklüyümüz yenikməz”, “Xəzər qalxır, “Ürəyimin səcdəgahı“,

“Yol verin”, “Gedək Təbrizə-Təbrizə”, “Xudafərin körpüsü”, “Azərbaycanım”, “Getdim, gördüm”, “Bir daha enməz”, “Şuşanın xarı bülbülü”, “Türklər Krıma qayıdır”, “Laçınım”, “Göyçə dedim, yaralarım göynədi” qəbildən əksər şeirləri, sözün yaxşı mənasında yeni baxış bucağı ilə, poetik dəsgahın tamlığı ilə oxucunu içdən-içə göynədir, həyacanlandırır, ruhu havalandırır, təzələyir… Onun şeiriyyəti sadə, kövrək, ülvi, doğma, müqəddəs hislərlə, məqamlarla dop-doludur… Və qətiyyətlə deyirəm, Orxan Paşanın (Məhərrəm Qasımlının) poetik prototipi VƏTƏNDİR!! Orxan Paşa üçün Vətən anlayışı daha geniş arealı əhatə edir: Altay dağlarından, qıpçaq çöllərindən Xəzər, Qara dənizə qədər, Aralıq dənizindəndə oyana bütün Turanı!…

Belə qərar qoyub Tanrım əzəldən,

Xəzər yüksəlirsə Türkün yazıdı;

Bu qalxış, oyanış indi təzədən

Oğuz ruhlarının qabarmasıdı.

Artıb dalğasının səsində kəsər –

Dikəlir dənizim ötən gücüylə.

Yenilməz ərən tək hayqırır Xəzər

Atilla gücüylə, Mete gücüylə.

Yağıya qənimdir nərəsi Türkün,

Qənimdi boz atı, al çadırları.

Tufanlı Xəzərdən şığıyar bir gün

Oğuz dünyasının bahadırları…

Belə düşünürəm ki, Əməkdar elm xadimi, Dövlət mükafatı laureatı, “Şöhrət” ordenli, filologiya elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, AMEA Ədəbiyyat İnstitutunda şöbə müdiri, ədəbiyyatşünas, folklorşünas, şair Məhərrəm Qasımlı (Orxan Paşa) 65 yaşında 165 yaşın işini görüb… Tanrımız qələm dostumuzu, həmkarımızı, əsrdaşımızı, gündaşımızı elm, poeziya və televiziya məkanında həmişə fəxarətli, qürurlu, görümlü eləsin…

30.07.2023.

Mənbə: Qurban Bayramov

Müəllif: Qurban BAYRAMOV

tənqidçi-ədəbiyyatşünas.

QURBAN AYRAMOVUN YAZILARI

MƏHƏRRƏM QASIMLININ YAZILARI

MƏHƏRRƏM QASIMLI (ORXAN PAŞA) – 65


Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

VAQİF SULTANLININ YAZILARI

ZAUR  USTACIN  YAZILARI

> > > > MÜTLƏQ OXUYUN !!!

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

AŞIQ ABBASƏLİ NƏZƏROVUN ŞEİRLƏRİ

AŞIQ ABBASƏLİ NƏZƏROV

AŞIQ ABBASƏLİ NƏZƏROVUN ŞEİRLƏRİ

ANANIN
Analar can deyər, balasın sevər,
Siz Allah, eşidin sözün ananın.
“Balamdı ürəyim, bu canım” deyər,
Dərdinə dərmanlar gəzin ananın.
* * *
Anam olsa gözüm üstə bəslərdim,
Əzizlərdim, “ana”, “ana” səslərdim.
Canımnan artıq da onu istərdim,
Nə olsa cəbrinə dözün ananın.
* * *
Abbasəli, hər varlıqdan şirindi,
Ana məhəbbəti yaman dərindi.
Görürəm anaya çoxu sərindi,
Öpün gözləriynən üzün ananın.

TAPILMAZ
Dostu satıb yaltaq olan adamda,
Nə namus, nə qeyrət, nə də ar olmaz.
Kişilik insanda bir nişanədir,
Nə pulnan, nə varnan bilin, var olmaz.
* * *
Qorxuludur, insanların yaltağı,
Çəkər səni ayağından aşağı.
Dili də acıdır, qurtarmaz dağı,
Çox illər ötüşər, yeri sağalmaz.
* * *
Abbasəli gəlib Göyçətək eldən,
Mehriban danışaq, bağırma zildən.
Qoşacam xırmana, açacam vəldən,
Hayına yetməyə kimsə tapılmaz.

DAĞLAR
Həkim də, loğman da, sağ can da sizsiz,
Dərdlərin dərmanı, a gözəl dağlar.
Mən ağıl ucunnan olmuşam xəstə,
Ürəyim çırpınır, gözlərim ağlar.
* * *
İki ildir, dağlar, sizə gəlmədim,
Qohumdan, qardaşdan əhval bilmədim.
Nə lalə, bənövşə, nərgiz dərmədim,
Yadımdan çıxmayır soyuq bulaqlar.
* * *
Abbasəli, qəlbin çıxmır qaradan,
Rəhm eyləsin yeri-göyü yaradan.
Çətin dərddir köçüb gəlmək oradan,
Gavıra qalmasın gözəl yaylaqlar.

QURBAN OLUM
Ata-ana qədri bilən,
İnsanlara qurban olum.
Dar ayaqda bəd halını,
Duyanlara qurban olum.
* * *
Böyük yolu saxlayanlar,
Allaha da əziz olar.
Yaxşılıqdan əla nə var,
Yaxşılara qurban olum.
* * *
Abbasəli bir veteran,
Çoxdu sevən, hörmət qoyan.
Arxa olan, kömək duran,
Oğlanlara qurban olum.

DAĞLAR
Otuz ildir aralıyam,
Çıxmırsınız yaddan, dağlar.
Qardaş öldü, yaralıyam,
Ağzım düşüb daddan, dağlar.
* * *
Hacı Qurban, Tərsə dağı,
Gəşd eylədim cavan çağı.
Seyid Bayramın ocağı,
Çıxardandı oddan, dağlar.
* * *
Abbasəliyəm, oralıyam,
Dost-qardaşdan aralıyam.
Dərdim çoxdur, yaralıyam,
Xəbər verin Zoddan, dağlar.

YAMANDI
Gözəl Göyçə kimə qaldı,
Hamı susqun, hamı laldı.
Millətə çox zülüm oldu,
Çəkilməz dərddi, yamandı.
* * *
Yaddan çıxmaz o yaylaqlar,
Durna gözlü gur bulaqlar.
Qərib didərginlər ağlar,
Kömək ol, Allah, amandı.
* * *
Abbasəli, artıq gecdi,
Yaş yetmişi gəlib keçdi.
Hər nə etsən, daha heçdi,
Ürək susur, son zamandı.

XOŞ GƏLDİN
Yönün düşüb bu dağlara,
Şair, xoş gəldin, xoş gəldin.
İstisuya, bulaqlara,
Şair, xoş gəldin, xoş gəldin.
* * *
Arzu edirdik sizi də biz,
Yaman şad oldu qəlbimiz.
Aləmə dəydi görüşümüz,
Vurğun, xoş gəldin, xoş gəldin.
* * *
Şair Məmmədsöyün babam,
Dost yolunda müdəm varam.
Abbasəli sənətkaram,
Şair, xoş gəldin, xoş gəldin.

VURĞUNA
Görməmişdim, arzulardım görməyi,
Əlli beşdə mən rast gəldim Vurğuna.
Kəlbəcərdə, İstisuda, kurortda,
Qulaq asdıq bircə gecə biz ona.
* * *
İnsan gedərgidir yaxşılıq qalar,
Vurğun kimi insan harda tapılar?
Xanəndə, aşıqlar şeirin oxuyar,
Min rəhmət deyirik gözəl insana.
* * *
Adım Abbasəli, şair nəvəsi,
Çətindir dünyada deyib gülməsi,
Dolaylarda bulaq üstə məclisi,
Çox böyük şöhrətdi Azərbaycana.

YAMAN DƏRDDİ
Ana baladan ayrılsa,
Yaman dərddi, yaman dərddi.
Həm ağlayır, həm öpüşür,
Yaman dərddi, yaman dərddi.
* * *
Bala – ananın ürəyi,
Canına sinmir yeməyi.
“Of-of” bala, can deməyi,
Yaman dərddi, yaman dərddi.
* * *
Ana-bala ağladılar,
Ürəyimi dağladılar.
Qəm-qüssədə çağladılar,
Yaman dərddi, yaman dərddi.

GETDİ
İndən belə başlı başın saxlasın,
Kənddən ağsaqqallar, alimlər getdi.
Dost-qardaşlar bir-birini yoxlasın,
İnsana ən lazım bircə rəhmətdi.
* * *
Hacıyev Tanrıverdi çıxmayır yaddan,
Misir, Şahin, Tahir getdi dünyadan.
Odur ki, ağzımız düşübdü daddan,
Gözümüzdən neçə cavanlar itdi.
* * *
Abbasəli, niyə belə olubsan?
Qardaş ölüb, saralıbsan, solubsan.
Yetmiş yaşa az qalıbdı, dolubsan,
Bilirəm çəkirsən çox əziyyətdi.

Müəllif: AŞIQ ABBASƏLİ NƏZƏROV
Təqdim edir:
 Araz  YAQUBOĞLU

ARAZ  YAQUBOĞLUNUN YAZILARI

AŞIQ ABBASƏLİ NƏZƏROVUN YAZILARI


“YAZARLAR”  JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<< WWW.USTAC.AZ və  WWW.BİTİK.AZ >>>>>> 

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru

AŞIQ ABBASƏLİ NƏZƏROV

AŞIQ ABBASƏLİ NƏZƏROV

Nəzərov Abbasəli Hüseyn oğlu 1919-cu ildə Göyçə mahalının Daşkənd kəndində doğulmuşdur.

Azərbaycan aşıq sənətinin aparıcı qolu, sütunu Göyçə aşıq məktəbidir desək, yanılmarıq. Dəfələrlə ədəbiyyatşünaslar müxtəlif yazılarında bu məktəbin rolunu dəyərləndirmiş, yüksək qiymət vermişlər. Aşıq yaradıcılığının tədqiqatçılarından olan Elxan Məmmədli “Göyçə aşıq sənətinin əvəzsiz tədqiqatçısı” adlı məqaləsində yazır: “Azərbaycan aşıq poeziyasını Göyçəsiz təsəvvür etmək mümkünsüzdür. Poetik yaradıcılığın saz ahəngli qüdrətli nümunələrini yaradan Göyçə sənətkarları zəngin aşıq irsimizin əlçatmaz ustadları kimi həmişə diqqət mərkəzində olmuşlar.” [1,s.3] Bu məktəbin təşəkkül tapmasında və inkişafında Ağkilsə, Ağbulaq, Ardanış, Nərimanlı, Böyük Qaraqoyunlu, Kiçik Məzrə, Qızılvəng, Yarpızlı, Zərkənd və başqa kəndlərin ön sıralarında  Daşkənd sənətkarlarının da yeri danılmazdır. Belə ki, Daşkəndin adını şöhrətləndirən onlarla aşıq və şair Göyçə aşıq məktəbində sazı və sözü ilə tanınmış, bu məktəbin inkişafında layiqli yer tuta bilmişlər. Təkcə Aşıq Ələsgərin ən sevimli şəyirdlərindən olan, erməni daşnakları tərəfindən belinə odlu samovar bağlanaraq öldürülən Aşıq Nəcəfin və Azərbaycan aşıq sənətində dastançı aşıq kimi məşhurlaşan, “Aşıq Alının Türkiyə səfəri” dastanının ifaçısı Aşıq Hacının adlarını çəkmək kifayətdir ki, Daşkənd sənətçilərinin Göyçə aşıq məktəbində yeri və mövqeyi bəlli olsun. Daşkənd kəndinin aşıq və şairləri haqqında tərəfimizdən zaman-zaman araşdırmalar aparılmış, elmi və publisistik məqalələr yazılmış, mətbuatda nəşr olunmuşdur. Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, bu sətirlərin müəllifinin hələ 2008-ci ildə “Daşkənd aşıqları və şairləri” adlı kitabı “Nurlan” nəşriyyatında çap edilmişdir.

Ənənəmizə sadiq qalaraq bu dəfə də Daşkənd kəndində doğulan aşıqlardan biri – Abbasəli Nəzərov haqqında oxucuları məlumatlandırmaq fikrindəyik.

Öncə onu bildirək ki, Aşıq Abbasəli Nəzərov haqqında yazılı mənbələrdə demək olar ki, məlumat verilməmiş, yazılanlar isə çox səthi və azdır. Belə ki, aşığın adına ilk rast gəldiyimiz mənbə tədqiqatçı alim Ziyəddin Məhərrəmovun “XX əsr Göyçə aşıq mühiti (1920-1950-ci illər)” mövzusunda yazdığı namizədlik dissertasiyası  oldu. Dissertasiyanın “Sənətkarların sənət şəcərəsinə aid siyahı və folklor xəritəsi” adlı əlavələr bölməsi var. Alim bu bölmənin “XX əsrdə Göyçə mahalında yazıb-yaradan aşıqlar və el şairləri barədə geniş məlumat” başlıqlı hissəsinin 10-cu sırasındakı Daşkənd kəndinə aid cədvəlin 6-cı sətrində yazır: “Aşıq Abbasəli Hüseyn oğlu; 1916-1995; Bərdədə vəfat edib” [2,s.132]. Z.Məhərrəmovun verdiyi bu informasiyada yalnız aşığın adı və atasının adı doğrudur. Doğum tarixi, vəfat tarixi və vəfat yeri haqqında aşağıda daha düzgün və dolğun məlumat verəcəyik.

İkinci məlumatı isə hələ biz 2011-ci ildə Yarpızlı Aşıq İslam haqqında araşdırma apararkən müəyyən etmişdik. Belə ki, sənətşünaslıq namizədi Azad Ozan Kərimli “Göyçə aşıq məktəbi” adlı məqalələr silsiləsində Aşıq Hacı haqqında yazırdı: “Şair Məmmədhüseyn, Aşıq Nəcəf və Aşıq İslamdan sonra Göyçə mahalında Daşkənd kəndinin yetirdiyi ən sayımlı sənətkar 1931-ci ildə dünyaya göz açmış Aşıq Hacıdır. …Onun, öz söylədiyinə görə, üç ustadı varıymış. Birinci ustadı, elə öz kəndçisi Aşıq Abbasəlinin (Nəzərov 1905-1910-cu illər arası dünyaya gəlib), söylədiyinə görə, şagirdlik etdiyi yarpızlı Aşıq İslam çox yaxşı söz deyərmiş, – sinədəftər imiş. İslamın isə ustadı Aşıq Əsədin şagirdi və yeznəsi, II dünya savaşından qayıtmayan Aşıq Ziyad (o da Daşkəndlidi! – A.O.K.) imiş.

Aşıq Abbasəliyə, (özü də o 1945-ci ildə əsirlikdən qayıdıb gəldikdən sonra), 1 il qulluq etdikdən sonra atası onu Bala Məzrəli Aşıq Hüseynin yanına aparır. Bir il də onun yanında qaldıqdan daha sonra, nəhayət, Qanlılı Aşıq Mehdi onu şagirdliyə götürüb, dörd il yanında gəzdirir”. [3] Biz o zaman “Filologiya məsələləri” elmi toplusunda bu fikirlərə aşağıdakı kimi şərh vermişdik: “Müəllif ifadələrində yanlışlığa yol vermişdir. Belə ki, əvvəla Aşıq İslam Daşkənddən yox, Yarpızlı kəndindəndir, sadəcə İslamın anası Daşkənddəndir. İkincisi, Aşıq Abbasəli Nəzərov müəllifin yazdığı kimi 1905-1910-cu illər arasında yox, 1919-cu ildə anadan olub. Üçüncüsü isə Aşıq İslamın ustadının Aşıq Ziyad olması həqiqətə o qədər də uyğun deyil. Çünki Aşıq Ziyad 1917-ci ildə anadan olub. Belə çıxır ki, ustad şəyirddən 7-8 yaş kiçikdir. Bu da o qədər də inandırıcı deyil. Adətən ustad şəyirddən böyük olur. Zənnimizcə bizim gəldiyimiz qənaət daha doğrudur. Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, tam dəqiqləşdirilməmiş şəxsi araşdırmalarımıza görə Aşıq İslamın ustadı öz həmkəndlisi Yarpızlı Aşıq İman olmuşdur.” [4,s.351] Qeyd edək ki, 2011-ci ildəki bu açıqlamamızdan bir neçə ay sonra İkinci Dünya müharibəsində həlak olan və itkin düşən Daşkəndlilər ilə bağlı ətraflı araşdırmamız oldu. Məlum oldu ki, Aşıq Ziyad heç də 1917-ci ildə yox, 1911-ci ildə doğulubmuş [5; 6,s.645]. Biz 2008-ci ildə aşığın təvəllüdünü qohumlarının söyləmələrinə əsasən yazdığımızdan yanlışlığa yol vermişik [7,s.85].

Aşıq Abbasəli Nəzərov haqqında yuxarıda yazdıqlarımızdan əlavə olaraq bir neçə digər kitab və məqalələrdə də dastançı aşıq kimi məşhur olan Aşıq Hacı Bayramovun ilk ustadı kimi xatırlanır, 1945-ci ildə ona bir il ustadlıq etdiyi qeyd olunur [8,s.199; 9,s.143; 7,s.133]. Aşıq Abbasəli Nəzərovun haqqında bəzi məqalələrdə isə yalnız ad, soyadına rast gəlinir, Daşkənd kəndində belə bir aşığın da olduğu yazılır [10,s.119; 11,s.107].

Biz “Daşkənd aşıqları və şairləri” kitabında Aşıq Abbasəli Xəlilovun həyatı haqqında bilgi verərkən onun ustadı Göyçə mahalının Yarpızlı kəndindən olan Aşıq İslamın, həmçinin Daşkəndli Aşıq Abbasəli Nəzərovun da ustadı olduğunu yazmışdıq [7,s.67]. Adı çəkilən kitabı yazarkən Aşıq Abbasəli Nəzərovun doğmaları ilə əlaqə saxlaya bilmədik. Ona görə də onun haqqında kitabdakı digər aşıq və şairlər kimi daha geniş məlumat vermək mümkün olmadı. Hər iki Abbasəlinin ustadından söz düşmüşkən onu da vurğulayaq ki, biz “Filologiya məsələləri” elmi toplusunda belə bir cümlə də yazmışdıq: “Aşıq İslam Yarpızlı Daşkənddən Aşıq Abbasəli Xəlilovun (1913-2007) və Aşıq Abbasəli Nəzərovun (1919-1992) ustadı olmuş, onların aşıq kimi yetişməsində əvəzsiz rol oynamışdır” [4,s.351]. Yuxarıdakı ifadəmizdə ilk dəfə olaraq Aşıq Abbasəli Nəzərovun doğum və vəfat tarixini səhih yazmış olmuşduq.

Yeri gəlmişkən, yuxarıda iki müxtəlif Aşıq Abbasəli adları çəkdik. Oxucularda çaşqınlıq yaranmasın deyə buna aydınlıq gətirmək yerinə düşərdi. Çünki bəzən onlar dəyişik salına, yaradıcılıqları bir-birinə qarışa bilər. Ona görə də bu sahənin tədqiqatçıları diqqətli olmalıdırlar. Məhz bu üzdən biz bu aşıqların adlarını çəkərkən mütləq soyadlarını da yazırıq. Daşkənd kəndində iki Aşıq Abbasəli olub. Boylarına görə biri uzun, digəri isə gödək idi. El-obada onları fərqləndirmək üçün çox vaxt Abbasəli Xəlilova “Uzun Abbasəli”, Abbasəli Nəzərova isə “Gödək Abbasəli” deyərdilər. Bu ənənə tarixən Göyçə kəndlərinin bir çoxunda eyni adlı insanları fərqləndirmək üçün bu və ya digər formada çox istifadə olunurdu. Hətta bu bədii ədəbiyyata, poeziyaya da sirayət etmişdir. Məsələn, İsrail Şairov Daşkənd sənətkarları haqqında yazdığı şeirdə də bu ənənəvi adlandırmadan istifadə etmişdir:

Abbasəlim uzun, gödək,

Aşıq Novruz sinədə tək. [7,s.277]

Aşıq Abbasəli Pirnəzərlilər (Pirnazarlılar) nəslində dünyaya gəlib. Pirnəzərlilər nəslinin ulu babalarının əslən Sulduz mahalından olduqları söylənilir. Bizə adı məlum olan Pirnəzərin Həsən (Hasan), Cəlil və Hüseyn adlı üç oğlu olub. Həsənin övladları: Abbas, Alı, Mirsəqulu, Hüseynqulu, Rzaqulu, Çəmən; Cəlilin övladları: Elbəyi, Səmər, Mehbalı, Xıdır; Hüseynin isə övladları Elyaz, Yəmən və Abbasəli (bu yazıda haqqında danışacağımız aşıq) olublar.

Nəzərov Abbasəli Hüseyn oğlu 1919-cu ildə Göyçə mahalının Daşkənd kəndində doğulmuşdur [12; 13; 14]. Aşıq Abbasəli Nəzərov ana tərəfdən Daşkəndli Şair Məmmədhüseynin nəticəsidir. Belə ki, onun anası Zinyət Məmmədhüseynin böyük oğlu Kərbəlayi Məhəmmədin qızıdır [15,s.19].

Aşıq Abbasəli 1939-cu ildə Basarkeçər Rayon Hərbi Komissarlığından həqiqi hərbi xidmətə çağırılmışdır [12]. Xidmətini başa vurub qayıtdıqdan bir müddət sonra Böyük Vətən müharibəsi başlayır və 1941-ci ilin sonlarında Basarkeçər RHK-ğı tərəfindən orduya səfərbər olunur. SSRİ Müdafiə Nazirliyinin arxivlərində saxlanılan və hal-hazırda “obd-memorial.ru” saytında paylaşılan sənədlərdən aydın olur ki, Abbasəli Nəzərovun xidmət etdiyi 30-cu İrkutski atıcı diviziyanın 35-ci atıcı alayı 1941-ci il dekabr ayının 5-də Alman qoşunları tərəfindən bütünlüklə əsir götürülmüşdür [13; 14]. Bir neçə aylıq əsirlikdən sonra ya azad olunmuş, ya da əsirlikdən qaçaraq azad ola bilmişdir. Bundan sonra 15 mart 1942-ci ildən döyüşlərdə tağım komandiri kimi xidmət etmişdir. O, əsasən Moldaviyada, Rostov-na-Donuda döyüşlərdə iştirak edir. 15 noyabr 1942-ci ildə döyüş zamanı yaralanır. Müalicə olunduqdan sonra – 1942-ci ilin dekabrında ordudan tərxis olunur [16]. Müharibədən qayıtdıqdan sonra Daşkənd kənd orta məktəbində hərbi müəllim işləmişdir. Qeyd edək ki, Azad Ozan Kərimli də Aşıq Hacı Bayramovun söylədiklərinə əsasən Aşıq Abbasəli Nəzərovun əsirlikdə olduğunu, 1945-ci ildə qayıdıb gəldiyini qeyd etmişdi [3]. Bizim gəldiyimiz nəticəyə görə  Abbasəli Nəzərov 1942-ci ilin dekabrında ordudan tərxis olunub. Azad Ozan Kərimli isə 1945-ci ildə əsirlikdən qayıtdığını yazır. Bu məsələ hələlik açıq qalır və qəti söz demək çətindir.

Abbasəli Nəzərov müharibədə iştirakına görə “1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 20 illiyi” yubiley medalı (09.05.1966), “İgidliyə görə” medalı (08.06.1967) [12], “1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 30 illiyi” yubiley medalı (25.03.1976), “SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 60 illiyi” yubiley medalı (29.08.1978), II dərəcəli “Vətən Müharibəsi” ordeni (06.04.1985) [17], “1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 40 illiyi” yubiley medalı (05.05.1985), “SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 70 illiyi” yubiley medalı (19.05.1988) ilə təltif olunmuşdur [18].

Aşıq Abbasəli 1953-cü ilin may-iyun aylarında həmkəndliləri ilə birlikdə Basarkeçər rayonunun Daşkənd kəndindən Bərdə rayonuna deportasiya olunmuşdur. 1979-cu ilədək Bərdə rayonunun Yeni Daşkənd kəndində yaşadıqdan sonra ailəsi ilə birlikdə Naftalan şəhərinə köçməli olmuşdur. 5 iyun 1992-ci ildə Naftalan şəhərində vəfat etmiş və şəhər qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur [18].

Aşıq Abbasəli Nəzərov Abutel Paşa qızı ilə ailə həyatı qurmuş, Fərzəli (Əhliman), İman, Səmədvurğun (Səməndər), Mehmandar, Kamandar, Ədalət adlı altı oğlu, Sarıtel, Tahirə və Rahilə adlı üç qızı olmuşdur.

Abbasəli uşaqlıqdan saza, musiqiyə, sözə maraq göstərmişdir. Doğulduğu ailənin hər iki tərəfi el sənətkarları olmuşlar. Əmisi Cəlilin oğlu Mehbalı dövrünün mahir qara zurna ifaçısı kimi məşhur sənətkarlardan olmuşdur. Onun da taleyi həmkəndlisi Aşıq Nəcəfinkinə bənzəmiş, xain erməni xislətinin qurbanı olmuşdur. Bu gün də Daşkəndlilərin dilində el misalına çevrilən “Ölsəm də, dü də demərəm” sözü Mehbalıdan qalıb. Belə ki, təxminən 1939-cu ildə Mehbalı şərə düşmüş, bir oğurluq hadisəsində günahlandırılaraq Kəvər türməsində saxlanılırmış. Türmənin rəisi bir gün Mehbalıya təklif edir ki, İrəvandan türməyə gələcək generalın qarşılanmasında zurna ifa etsin və bunun müqabilində azad olunsun. Mehbalı üzdə razı olsa da, fikrində onu aldadaraq qarşılanma məqamında nə qədər təkid etsələr də zurnanı ifa etməmiş və belə demişdir: “Gavır köpək oğlu, türk oğlu sizi şənləndirməz. Ölsəm də, dü də demərəm”. Qeyd edək ki, Mehbalı elə bir mahir ifaçı imiş ki, dağın döşünə yayılıb otlayan qoyun-quzu onun ifasının səsinə yanına toplaşarmış. Sonralar Daşkənddə Məcid Şıxəliyev və Zamaxan Qəhrəmanov da belə bir istedadlı sənətkar olacaq, Mehbalının ifaçılıq məharətini təkrarlaya biləcəkdilər.

Əvvəldə də vurğulamışdıq ki, Aşıq Abbasəli Nəzərovun anası Zinyət XIX əsr Azərbaycan şairi Məmmədhüseynin  nəvəsidir. İrsi olaraq istedadın Abbasəliyə ötürülməsi heç də təəccüblü deyil. Aşıq Abbasəli sənətə başladığı ilk illərdə balabançılıq da etmiş, Aşıq Səfiyarın əvvəlcə balabançısı olmuş, sonralar səsinin də yaxşı olduğundan aşıqlığa üstünlük vermişdir. O, sənət yoldaşlığı etdiyi həmkəndliləri Aşıq Ziyad,  Aşıq Əli Şairov, Aşıq Abbasəli Xəlilov, Aşıq Səfiyar kimi nəhənglərlə ayaqlaşa bilmiş, bəzən onlardan da üstün olmuşdur. Aşıq Abbasəli Nəzərov Aşıq İslam Yarpızlı kimi ustad aşığa şəyirdlik etmişdir. Özü isə Aşıq Hacı Bayramovun ilk ustadı olmuş, sazın-sözün incəliklərini – belə demək mümkünsə, əlifbasını ona öyrətmişdir.

1953-cü ildəki məlum köçürülmədən sonra Aşıq Abbasəli Nəzərov aşıqlığını Bərdə rayonunun Yeni Daşkənd kəndində davam etdirmişdir. Bərdə rayon mədəniyyət evinin üzvü olmuş, respublika tədbirlərində fəal iştirak etmişdir. O 1961-ci il 27 apreldə keçirilən Azərbaycan Aşıqlarının III qurultayının iştirakçısı olmuşdur. Qurultay sonrası çəkilən və o illərdən xatirə kimi saxlanılan nadir fotoşəkili də Aşıq Abbasəlinin ailə albomundan əldə etmişik. 1970-ci illərdə Aşıq Abbasəlinin bacısı Yəmənin oğlu, balaban və qara zurna ifaçısı Əjdər Qədirov Yeni Daşkənd Mədəniyyət evinin direktoru idi. Bu mədəniyyət evinin üzvlərinin respublika tədbirlərində fəal iştirakına görə hətta Bərdə rayon Yeni Daşkənd Mədəniyyət evinin direktoru Qədirov Əjdər Papır oğluna 24 may 1978-ci ildə Azərbaycan SSR Əməkdar Mədəniyyət işçisi fəxri adı verilmişdir [19].

Sirr deyil ki, şair və aşıqlar dağlara, yaylaqlara daha çox bağlı insan olurlar. Hətta dağlıq ərazilərdə arana nisbətən söz sahibləri çoxluğu ilə həmişə seçilir. Aşıq Abbasəli Nəzərov da üç ay yayı Kəlbəcərin və Göyçənin füsunkar gözəllikləri ilə insanı valeh edən, dağların qoynunda yerləşən kəndlərində keçirmişdir. Göyçənin Sarı bulağı, Tərsə dağı, Hacı Qurban yaylağı, Kəlbəcərin Sarı yeri, İstisuyu, Zülfüqarlısı, Taxta yurdu onun saz sinəsində seyrangahı olardı. Belə günlərin birində – 1955-ci ildə Aşıq Abbasəli Nəzərov Kəlbəcərin İstisu kurortunda Səməd Vurğunla görüşür. Görüşdə Şair Məmmədhüseynin nəticəsi olduğunu Xalq şairinə bildirmiş, şirin söhbətlər etmiş, şeirləşmişlər. Həmin görüşdən təsirlənən aşıq “Xoş gəldin” və “Vurğuna” adlı şeirlər də yazmışdır [20,s.4]. Sonralar Aşıq Abbasəli bu görüş haqqında dönə-dönə söhbətlər edər, Səməd Vurğunla görüşündən qürur duyardı. Aşıq Abbasəlinin doqquz övladından dördünün adı tanınmış aşıq və şair adları (İman, Səmədvurğun, Kamandar, Ədalət) olması da onun aşıq sənətinə nə qədər bağlı olduğunun bariz nümunəsidir.  

Aşıq Abbasəli Nəzərov mənim xatirimdə həm də bir nüansı ilə daha çox xatırlanır. Onun səliqə-sahmanlı geyimi, üzünün həmişə təraşlı olması, çəkmələrinin  bərq vuran parıltısı çox diqqətçəkici idi. O, toylarda, el məclislərində  aşıq geyimində olar, özündən əvvəlki aşıqlıq ənənələrini yaşadar, oturuşu- duruşu, ədəb-ərkanı ilə gənc sənətkarlara nümunə olardı.

Aşıq Abbasəli Nəzərov sonralar Naftalan şəhərinə köçərək orada yaşayırdı. Aşıq Göyçə, Kəlbəcər, Bərdə  ədəbi mühiti ilə əlaqələri kəsmədən burada da bölgənin aşıq və şairləri ilə sıx təmasda olur, el-oba şənliklərində aktiv iştirak edirdi.

Aşıq Abbasəli Nəzərov ifaçı və yaradıcı aşıq olaraq Göyçədə tanındığı kimi, XX əsrin ikinci yarısında Bərdədə, Naftalanda, Tərtərdə, Goranboyda, Kəlbəcərdə daha çox tanındı. Şair və aşıqlarla sənət yoldaşlığı etdi. O, Şirvan aşıqlarından Şakir Hacıyev, Bəylər Qədirov, Göygöldən Aşıq Məhərrəm Hacıyev, Goranboyun Balakürd kəndindən balabançı Binnət, Səfikürd kəndindən balabançı Kərəm, Qızılhacılı kəndindən balabançı Cəmil, Aşıq Saleh (Göyçəli), Tapqaraqoyunlu kəndindən Bisavad Teymur, Tərtərin Qaradağlı kəndindən balabançı Şavağat, Kəbirli kəndindən Aşıq Qaçay, Kəlbəcərdən Aşıq Şəmşir, Qəmkeş Allahverdi, Aşıq Qardaşxan, Balabançı Salman, öz həmkəndlilərindən balabançılar Əjdər, Əli, aşıqlar Abbasəli Xəlilov, Novruz Şairov, Hacı Bayramov, Nuriddin İsgəndərov ilə tərəf müqabili oldu.

İfaçılığı zamanı repertuarında daha çox Şair Məmmədhüseyn, Aşıq Alı, Aşıq Ələsgər, Həsən Xəyallı, İsmixan, Alqayıt, Sərraf Şiruyə, şair Səfər, Sücaət,  Bəhman Vətənoğluna yer verər, onların şeirlərini oxuyar, “Baş sarıtel”, “Orta sarıtel”, “Ruhani” aşıq havalarını ifa edərdi. O həmçinin “Əsli və Kərəm”, “Tahir və Zöhrə”, “Abbas və Gülgəz” dastanlarından da ayrı-ayrı parçaları el şənliklərində xüsusi şövqlə ifa edərdi. Aşıq Abbasəli Nəzərov ifaçı olmaqla yanaşı, həm də yaradıcı aşıq idi. Hələlik aşığın 10 şeirini əldə edə bilmişik. İnanırıq ki, onun hələ neçə-neçə şeir nümunələrini də əldə edib çapına nail olacağıq.

***

Aşıq Abbasəli Nəzərovun əmisi Hasan kişi haqqında da bu məqalədə bəzi məqamlara toxunmaq istərdik. Pirnazar oğlu Hasan toylarda, el şənliklərində məclisin şux keçməsi, maraqlı və baxımlı olması üçün oynamağı, toybəyiliyi və müəyyən şən hərəkətlər etməsi ilə də yaddaşlarda qalıb. Onun iştirakçısı olduğu toylar xüsusi folklor ənənələri (at yarışı, şax oynatmaq və s.) ilə seçilərmiş.

Aşıq Ələsgərin aşağıda verdiyimiz “Qoymadı” rədifli qoşmasının ikinci bəndində adı çəkilən Hasan məhz Aşıq Abbasəli Nəzərovun əmisi Pirnazar oğlu Hasandır.

…Yar çıxdı qarşıma yaman halımda,

Gözüm qaldı o bimürvət zalımda.

Söynalı başını qoydu yolumda,

Hüseyn pəl vurdu, Hasan qoymadı.[21,s.19].

Şeir haqqında “Aşıq Ələsgər” kitabının “Qeydlər” bölümünün 6-cısında yazılır: “Şeirdə adı çəkilən Söynalı Aşığın şəyirdi, Hüseyn isə zurnaçı imiş. Hər ikisi Göyçənin Çaxırlı, Hasan isə Daşkənd kəndindən imiş.” [21,s.175]. Şeirdən və qeyddən də anlaşılır ki, Hasan kişi Aşıq Ələsgərin də aşığı olduğu toylarda, məclislərdə olub. Pirnazar oğlu Hasanın Aşıq Ələsgərlə aralarında olan bir əhvalata da aydınlıq gətirməyimiz labüd görünür. Belə ki, bu əhvalat bir çox hallarda yanlış söylənilir, dinləyicilər və oxucular arasında anlaşılmazlığa səbəb olur. Öncə Sərraf Şiruyənin “Aşıq Nəcəf və Gülüstan” dastanından mövzu ilə bağlı bir hissəyə də diqqət yetirək:

“Aşıq Ələsgər Daşkənd kən­dində Hacı Kə­ri­min oğlu Mux­tarın toyuna aşıq çağırıl­mışdı. Şəyirdi Əsədlə üç gün, üç gecə çaldılar, oxudular. Toyun üçüncü gecəsi Aşıq Ələs­gərə dövran yığmışdılar. Çoxları da aşığın dövranına toğlu, ke­çi, çəpiş yazılmışdı. Səhər aşıq gedəndə qabağına qata­caydılar” [22.s,351]. Dastanın müəllifi Nəcəfin məhz həmin toyda şəyirdliyə götürüldüyünü də təfsilatı ilə yazmışdır. Toyun üçüncü gününün səhərisi Aşıq Ələsgərin yola salınması dastan dilində belə nəql olunur:

“Bəli, əzizlərim, səhəriniz xeyirliyə açılsın, elə ki, səhər açıldı, Allahverdi kişi Nəcəfin pal-paltarını qoltuğuna verib, özüynən bərabər Hacı Kərimin qapısına gəldi. Hacı Kərim aşığın dövranına yığılan toğluların yanındaydı. Bir azdan Aşıq Ələsgər də, Əsəd də, qapıya çıxdılar. Allahverdi kişiyə, Nəcəfə sabahın xeyr dedilər. Bu arada, haradansa, Pirnazaroğlu Hasan da gəlib çıxdı.

Baxdı kı, aşığın dövranına çəpiş verən də var. Dedi, – Aşıq Ələsgər, ayıb olar Daşkənddən Ağkilsəyə çəpiş apa­rasan. Çəpiş mənə qalsın, sənə bir toğlu verim. Aşıq Ələs­gər, “sağ ol” deyib, razılığını bildirdi. Hasan kişi getdi, bir azdan atın qucağında toğlunu gətirib aşığın toğ­lu­la­rı­na qatdı. Aşıq Ələsgər camaatla görüşüb, hey­van­ları da Əsəd­lə Nəcəfin qabağına qatıb yola düşdü. Yol boyu on toğ­­lu bir yana oldu, Hasan verən toğlu bir yana, nə hey­­vanlara yaxınlaşdı, nə yolnan düz getdi, ağzı hara dü­­şür­dü qaçırdı. …Səhər Əsəd­lə Nəcəf oyandılar ki, Ələsgər kişi heyvanı sürüyə qatır, amma Hasan verən toğ­lu getmir. Ora-bura qaçır. Çox çalışdılar, mümkün ol­madı, naəlac qalan Aşıq Ələsgər toğlunu gətirib hörüklədi. Bu minval ilə bir həftə gəldi keçdi, ancaq ki, toğlu hörükdə qaldı Ələsgər kişi istədi toğlunu geri qaytarsın, fikirləşdi ki, düzgün çıxmaz. Nəcəfi çağırdı:

– A Nəcəf, hazırlaş, get bir evinizə baş çək, gəl. Pir­na­zar oğlu Hasana da bir tapşırığım var, onu da çatdır. Nəcəflə Əsəd işi başa düşdülər. Nəcəf dedi, Ələsgər əmi, ha­zıram, nahar eləmişəm. …Aşıq Ələsgər Hasana deyəcək tapşırığı Nəcəfə dedi. Gö­rək necə dedi. Biz deyək, eşidənlər xoşbəxt olsun.

Bizdən salam olsun, ay Hasan qardaş,

Əzəl başdan səhv eylədin bu işi.

Toğlun dəli çıxıb, getmir qoyuna,

Göndər gəlsin bizim ala çəpişi…” [22,s.352-353]

Pirnazar oğlu Hasanla bağlı olan bu əhvalata Abbas Vəfadağlı da “Ulu Göyçəm”  adlı kitabında yer vermişdir. Böyük Qaraqoyunlu kənd sakini Rzayev Məşədi Mürsəl Əhməd oğlunun söhbəti əsasında müəllifin qələmə aldığı “Aşıq Nəcəflə Aşıq Əsədin Şəmşəddin səfəri” adlı yazısında oxuyuruq. O yazır:

“Günlərin bir günü kəndə səs yayılır ki, bəs deməzsənmi, Aşıq Nəcəfın oğlunun sünnət toyudur. Bozalqanlı Aşıq Hüseyn başının dəstəsi ilə gəlir kəndə, atları birbaşa sürürlər Aşıq Ələsgərin həyətinə.” [23,s.279]. Abbas Vəfadağlı dastan-əhvalat janrlı yazısında Aşıq Ələsgərlə Bozalqanlı Aşıq Hüseynin görüşünü, söhbətlərini, bir-birilərinə şeir demələrini də qeyd etdikdən sonra davam edir:

“Sünnət toyu yaylaqda, Tərsə dağında keçirilir. Bu yaylaqda olan on səkkiz çoban sürülərini vururlar çəpərlərə. İtləri açırlar, özləri də gəlirlər məclisə. Ancaq, qonaq-qara o qədər çox olur ki, çobanlara yer çatmır. Aşıq Nəcəf irəli durur, əyləşənlər arasında olan qohumlarına xahiş eləyir ki, durub çobanlara yer eləsinlər. Çobanlar əyləşirlər və nəmər olaraq, Allah qoysa, oğlaqqıranda on səkkiz toğlu gətirəcəklərini bildirirlər.

Aşıq Nəcəf deyir ki, a kişi, heç nə lazım deyil, keçin əyləşin, ürəyiniz istədiyi kimi yeyin-için. Bu toy dağların toyudu, dağların da yiyəsi, xeyir-bərəkəti, varı-dövləti sizsiniz.

Deyilənlərə görə, yaylaqda gözəl bir sünnət toyu baş tutur. Kirvə isə aşıq Hüseynin qohumu Bozalqanlı Ələs olur.” [23,s.281]. Müəllif dastan-əhvalatda 1919-cu ildə Göyçədə baş verən hadisələri, Səməd ağanın və Aşıq Nəcəfin faciəli ölümlərini də yazdıqdan sonra sonluğu belə bitirir:

“İlqar-iman, çobanlar, həqiqətən də oğlaqqıranda toğluları yığırlar. Daşkəndli Şahnəzər kişi deyir ki, mənim nəmərliyə layiq toğlum yoxdu, mən çəpiş verəcəm. Çobanlar razılaşmırlar ki, söz danışıqdan keçər, biz toğlu söz vermişik. Şahnəzər də gətirib toğlu verir. Amma, iş elə gətirir ki, toğlu dəli çıxır. Aşıq Ələsgər zarafat eləmək üçün götürüb çobanlara belə bir ismarıc göndərir:

Başına döndüyüm, Şahnəzər qardaş,

Əzəldən pis qurdun, vallah, bu işi.

Toğlun dəli olub sürüyə getmir,

Göndər gəlsin bizim ala çəpişi.” [23,s.282]

Əvvəla onu bildirim ki, Daşkənddə Pirnazar oğlu Hasan başqa, Şahnazar oğlu Hasan isə başqa bir şəxsdi. Başqa-başqa nəsillərdəndilər. Sadəcə adları eyni, ata adlarında isə oxşarlıq var. Abbas Vəfadağlı Pirnazarla Şahnazarı səhv salır. Müəllif şeiri də Şahnəzərə (!) müraciətlə verir. Halbuki şeir Pirnazarın oğlu Hasana yazılıb. İkincisi isə Aşıq Ələsgərlə Bozalqanlı Aşıq Hüseynin söylənilən tərzdə görüşü də mübahisə obyektidi. Aşıq Ələsgərlə Bozalqanlı Aşıq Hüseyn məlum sünnət məclisində görüşərkən toyda ağsaqqal kimi iştirak ediblər, aşıq kimi yox. Toyun aşığı da Aşıq Əsədlə Aşıq Qurban olub. Hətta həmin görüşə Bozalqanlı Aşıq Hüseyn bir neçə nəfərlə, özü də sazsız gəliblərmiş. Bu barədə Aşıq Talıbın xatirələrindən də ətraflı məlumatlanlamaq olar [24,s.523]. Üçüncüsü də çəpiş əhvalatı olanda Nəcəf hələ şəyirdliyə götürülürdü, heç evlənməmişdi. Digər bir məsələ də odur ki, Aşıq Nəcəfin oğlunun sünnət toyuna verilən nəmərlik toğluya və ya keçiyə Aşıq Ələsgər niyə şeir yazmalıydı ki? Əhvalatlar yazılarkən təəssüf ki, dəqiqləşdirmə aparılmamışdır. Ona görə də ciddi qüsurların olduğu göz önündədir. Məhz bu səpkili yanlış məlumatlar haqlı olaraq oxucular və tədqiqatçılar arasında çaşqınlığa səbəb olur. Hətta onu da qeyd edim ki, “Şahnazarlılar tayfasından Şahnazar oğlu Hasan kişi 17 il kəndin (Daşkəndin – A.Y.) koxası olmuşdur” [11,s.103]. Elə bu səbəbdən də onun bu əhvalatın iştirakçısı olması inandırıcı görünmür. Daha doğru olanı əvvəldə verdiyimiz Sərraf Şiruyənin “Aşıq Nəcəf və Gülüstan” dastanındakı variantdır.

İstifadə edilmiş ədəbiyyat:

1.Elxan Məmmədli, “Göyçə aşıq sənətinin əvəzsiz tədqiqatçısı”, Aşıq Talıb, “Könlüm Vətən arzular”, Bakı, “Elm və təhsil”, 2013.

2.Ziyəddin Məhərrəmov, “XX əsr Göyçə aşıq mühiti (1920-1950-ci illər)” (namizədlik dissertasiyası), AREA Ədəbiyyat İnstitutu, Bakı, 1997.

3.Azad Ozan Kərimli, “Göyçə aşıq məktəbi” (məqalələr silsiləsi). // http://www.musigi-dunya.az/new/added.asp?action=print&txt=144

4.Araz Yaquboğlu. “Aşıq İslam Yarpızlının həyat və yaradıcılığı haqqında”, “Filologiya məsələləri” elmi toplusu, №2, 2011.

5.Мамедов Зият Мадрович // https://obd-memorial.ru/html/info.htm?id=85431906 

6.Azərbaycan Respublikası Xatirə Kitabı, XI cild, M (Mu…-N). RXKR, Bakı, 2011.

7.Araz Yaquboğlu, “Daşkənd aşıqları və şairləri”, Bakı, “Nurlan”, 2008.

8.Tərlan Göyçəli, “Göyçə aşıq məktəbi”, Bakı, “Göytürk”, 1998.

9.Məhərrəm Bədəlov, “Aşıq Hacı oxuyanda…”, Aşıq Hacı Göyçəli, “Mənim sazlı, sözlü dünyam”, Bakı, “Zərdabi LTD” MMC, 2008.

10.Xasay Zeynalov, “Göyçəsiz günlərim”, Bakı, “Nurlan”, 2006.

11.Qəşəm Məhərrəmov, İntiqam Məhərrəmov, “Başı dumanlı Göyçə”, Bakı, “E.L.”, 2007.

12.Назаров Аббосали Гусейн-оглы // https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-nagrada_kartoteka1273960005/

13.Назаров Апас-Али Кусинович // https://obd-memorial.ru/html/info.htm?id=50232141

14.Назаров Апас-Али Кусинович // https://obd-memorial.ru/html/info.htm?id=63684932

15.Daşkəndli Şair Məmmədhüseyn, “Yatıb oyanmaz, oyanmaz…”, Bakı, “Nurlan”, 2005.

16.Goranboy RHK-nın 18.06.1991-ci il tarixli, 4/643 nömrəli arayışı

17.Назаров Аббасали Рустам-оглы (mənbədə ata adı səhv yazılıb) // https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_yubileinaya_kartoteka1512702006/

18.Araz Yaquboğlu. “Daşkənd kəndinin İkinci Dünya Müharibəsi Veteranları”, “goyce.az” saytı, 09.05.2021. // http://goyce.az/news.php?id=1739

19.Respublikanın mədəniyyət və maarif idarələri işçilərinə Azərbaycan SSR Əməkdar mədəniyyət işçisi fəxri adı verilməsi haqqında Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 24.05.1978-ci il tarixli fərmanı // http://www.anl.az/down/he_serencamlar.pdf

20.“Səməd Vurğunla Aşıq Abbasəlinin deyişməsi”, “Naftalan” qəzeti, 19 may 2014.

21.Aşıq Ələsgər. Seçilmiş əsərləri. Şeirlər. (tərtib edəni, ön sözün və qeydlərin müəllifi: İslam Ələsgərov), Bakı, “Yazıçı”, 1988.

22.Şiruyə Həsənoğlu. “Ağlama, bülbül, ağlama”, “Gəncə” nəşriyyatı, 1994.

23.Abbas Vəfadağlı. “Ulu Göyçəm”, Bakı, “Renessans”, 2017.

24.İslam Ələsgər. “Aşıq Ələsgərlə Bozalqanlı Aşıq Hüseyn haqqında rəvayət” və mənim başıma gələn hekayət. // Aşıq Ələsgər. Əsərləri, dastan-rəvayətlər, xatirələr. (toplayıb tərtib edəni, ön sözün və qeydlərin müəllifi: İslam Ələsgər), Bakı, “Şərq-Qərb”, 1999.

Müəllif: Araz  YAQUBOĞLU

ARAZ  YAQUBOĞLUNUN YAZILARI

AŞIQ ABBASƏLİ NƏZƏROVUN YAZILARI


“YAZARLAR”  JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<< WWW.USTAC.AZ və  WWW.BİTİK.AZ >>>>>> 

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru