Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının tanınmış simalarından biri olan Zaur USTAC 1975-ci ildə Bakı şəhərində andan olub. Ali təhsillidir. Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı, ehtiyatda olan zabitdir. Bədii-publisistik kitabların, metodiki-tədris vəsaitlərinin və balacalar üçün (ingilis dilindən) tərcümələrin müəllifidir. Milli ruhda qələmə alınıb hər iki qrafika ilə (müasir və əski əlifba ilə Ana dilimizdə) çap olunmuş kitabları Bütöv Azərbaycan coğrafiyasında yayımlanır. Xüsusi ilə kiçik yaşlı məktəblilər üçün ana dilimizdə olan öyrədici (Ana dili və Hesab) şeirlərdən ibarət kitabları geniş oxucu kütləsinə tanış olmaqla bərabər məktəb və liseylərin məktəbəhazırlıq qruplarında tədris vəsaiti kimi tətbiq (2019-2020-ci təris ilindən etibarən) olunur..
Zaur USTAC 1988-ci ildən fasiləsiz olaraq dövri mətbuatda dərc olunur, 40-dan artıq kitabın müəllifidir. 2007-ci ildən özünün təsis etdiyi “Yazarlar” jurnalı, 2010-cu ildən isəYAZARLAR.AZ saytı idarəçiliyindədir.
Zaur Ustacın əsərlərinin 2011-ci ildən etibarən internet vasitəsi ilə bir neçə stabil və təhlükəsiz portalda pulsuz yayımlanmasının nəticəsi olaraq bu gün o internet üzərindən ən çox oxunan yazarlarımızdan biri, bəlkə də birincisidir.
Zaur USTAC yaradıcılığı Ana dilimizdə oxuyub, anlamağı bacaran dünyanın harasında yaşamasından asılı olmayaraq, internetə çıxışı olan hər bir şəxs üçün əlçatandır.
BU GÜZ Zəfər libasında sevinc göz yaşı, Hər iki sahildə dayanıb ərlər! Ayrılıq atəşi elə qarsıyıb, İçərək qurudar Arazı nərlər! * * * Göylərdən boylanır Tomris anamız, Əlində qan dolu o məşhur tuluq! Xain yağıların bağrı yenə qan, Canı əsməcədə, işləri şuluq… * * * Uşaqdan böyüyə hamı əmindir, Tarix səhnəsində yetişib zaman! Bu dəfə biryolluq bitəcək söhbət, Nə güzəşt olacaq, nə də ki, aman! * * * İllərdir həsrətdən gözləri nəmli, Mamırlı daşların gülür hər üzü! Neçə qərinədir qalmışdı çılpaq, Yamyaşıl çayırla gəlib bu güzü! * * * Al donun geyinir Günəş hər səhər, Səmamız masmavi, göy üzü təmiz! Duman da yox olub, itib buludlar, Gözün aydın olsun, sevin, a Təbriz!
USTACAM Müzəffər ordunun şanlı əsgəri, Ərənlər yurdunun ər övladıyam! Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox, Babəklər yurdunun hürr övladıyam! * * * Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü, Ədalət, həqiqət bağrımda közdü, Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü, Mövlalar yurdunun nur övladıyam! * * * Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm, Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm, Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm, Alovlar yurdunun nar övladıyam! * * * Unutma, şah babam Xətai başdı, Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı, İlham, nə keçilməz sədləri aşdı, İgidlər yurdunun nər övladıyam! * * * Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var, Gen dünya yağıya daim olub dar, Düşmən qarşımızda yenə oldu xar, Aslanlar yurdunun şir övladıyam! * * * Göydən Yer üzünə ərmağan, payam, Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam, Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam, Ozanlar yurdunun sirr övladıyam! * * * Ustacam, vətənim vətən içində, Axıb duruluruq zaman köçündə, Min bir anlamı var, adi “heç”in də, Aqillər yurdunun pir övladıyam!
DAĞLAR (Dağlara xitabən üçüncü şeiri) Tarix səhnəsində yetişdi zaman, Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar! Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi, Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar!
* * * Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi, Davadan doğulan ərlər yetişdi, Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi, Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar!
* * * Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı, Qoynunda yağılar məskən salmışdı, Canımı sağalmaz bir dərd almışdı, Sayalı qonağın mübarək, dağlar!
* * * Qurtuldu yağıdan zənburun, balın, Bir başqa görünür yamacın, yalın, Zirvəndən boylanır şanlı hilalın, Müqəddəs sancağın mübarək, dağlar!
* * * Haqqa nisbət tutub ulu Ələsgər, Andırıb, tanıdıb, bilib pərisgar, Hər səngər məbəddi, pirdi hər əsgər, Şuşa tək ocağın mübarək, dağlar!
* * * Ay Ustac, min şükür arzuna yetdin, “Dədə”n gedən yolu, sən də qət etdin, Dolandın dünyanı yurdunda bitdin, Doqquzu zər tuğun mübarək, dağlar!
ANA DİLİM Bu şipşirin Ana dilim, Həm də qutlu sancağımdır! Min illərdir Ata Yurdun Sərhədini bəlirləyir… Ta Şumerdən üzü bəri, Dədəm Qorqud öyüd verib, Şah İsmayıl fərman yazıb, Qoç Koroğlu nərə çəkib… Ulu Babəkin fəryadı, Füzulinin ah-naləsi, Nəsimin şah nidası, Bu dildədir!!! Bu dil, Tomrisin dilidir; Layla deyib, Hökm verib… Min illərdir Ata Yurdun Sərhədinin keşiyində Əsgər kimi durub, bu dil!!! Ana dilim həm əsgərdir, Həm də sərhəd!!! Toxunulmaz bir tabudur!!! 19.02.2023. Bakı.
Kübarlıq zadəganlıq əlamətidir, nəsildən-nəslə ötürülür. Gözünü açıb kitabların əhatəsində böyüyən insanlar bir başqa aləm olurlar. Yüksək mədəniyyət, xeyirxahlıq onların alın yazısıdır…
Bir vaxtlar işğal altında olan torpaqlarımız uğrunda döyüşən fədakar qadınlar haqqında onun ərsəyə gətirdiyi “Qarabağ müharibəsi: zərif talelər” kitabı bəlkə də bu mövzuda qələmə alınan ən gözəl publisist yazılar toplusudur. İndiyədək on beşə yaxın kitabı işıq üzü görüb. Onların əksəriyyətində məhz Qarabağdan söhbət açılır. Bu xanıma hakim kəsilən vətən qeyrəti, düşmənə nifrət yazdığı əsərlərdə də öz əksini tapıb. Bu da onun böyük vətənpərvər olduğunun təzahürüdür…
Haqqında söhbət açdığım Zemfira Məhərrəmli Bakı şəhərində ziyalı ailəsində dünyaya gəlib. Orta təhsilini 187 saylı orta məktəbdə başa vurub. 1978-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. “Bakı” və “Баку” şəhər qəzetlərində əmək fəaliyyətinə başlayaraq, 2003-cü ilədək müxbir, elm, təhsil və mədəniyyət şöbəsinin müdiri vəzifələrində çalışıb. İnsan hüquqlarına, o cümlədən mənəvi problemlərə dair çoxsaylı publisistik yazıların müəllifidir. Azərbaycan Jurnalistlər və Yazıçılar birliklərinin üzvüdür.
1991-ci ildən mətbuatda həm də hərbi mövzuda yazılarla çıxış edib. Dəfələrlə “qaynar” nöqtələrdə olaraq Qarabağ müharibəsinin dəhşətləri, torpaqlarımızın bölünməzliyi uğrunda çarpışan oğul və qızlarımızın hünərini əks etdirən silsilə cəbhə reportajları yazaraq dərc etdirib.
2010-cu ildə “Tərəqqi” medalına, 2018-ci ildə AYB-nin Beynəlxalq Rəsul Rza mükafatına layiq görülüb. 2018-2019-cu illərdə IX və X “The first” ödülləri ilə mükafatlandırılıb. Prezident mükafatçısıdır.
Ömür-gün yoldaşı, daha doğrusu həyatının mənası, sədaqətli dostu, professor Qulu Məhərrəmlini ölkəmizdə tanımayan insan çətin tapılar. Mətbuatımızın inkişafında, ədəbiyyat aləmində böyük işlər görüb və görməkdədir.
Zemfira xanım iki övladın anası və bir neçə nəvənin nənəsidir…
2003-cü ildə elmi iş müdafiə edərək pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsinə yiyələnib. Müəllifi olduğu bir sıra publisistik və bədii əsərləri ana dili ilə yanaşı rus, ingilis və türk dillərində çap olunub…
Sadə, təvazökar, zəhmətsevər, işgüzar xanımdır. Məhsuldar işləməyi bacarır. Ərsəyə gətirdiyi əsərlərin hər biri mühüm hadisədir- insanlığa, mənəviyyata xidmət edir. Məhz elə bu keyfiyyətləri onu həmişə diqqət mərkəzində saxlayır. Ünsiyyətdə çox mehribandır. Bir sözlə, yazıb-yartmaq, maarifləndirmək onun həyat kredosudur…
Dekabrın 11-i Azərbaycan xanımına xas olan ən gözəl xüsusiyyətləri özündə birləşdirən Zemfira xanımın növbəti ad günüdür. Onu bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm cansağlığı, yaradıcılıq uğurları arzulayıram.
USTACAM Müzəffər ordunun şanlı əsgəri, Ərənlər yurdunun ər övladıyam! Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox, Babəklər yurdunun hürr övladıyam! * * * Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü, Ədalət, həqiqət bağrımda közdü, Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü, Mövlalar yurdunun nur övladıyam! * * * Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm, Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm, Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm, Alovlar yurdunun nar övladıyam! * * * Unutma, şah babam Xətai başdı, Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı, İlham, nə keçilməz sədləri aşdı, İgidlər yurdunun nər övladıyam! * * * Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var, Gen dünya yağıya daim olub dar, Düşmən qarşımızda yenə oldu xar, Aslanlar yurdunun şir övladıyam! * * * Göydən Yer üzünə ərmağan, payam, Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam, Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam, Ozanlar yurdunun sirr övladıyam! * * * Ustacam, vətənim vətən içində, Axıb duruluruq zaman köçündə, Min bir anlamı var, adi “heç”in də, Aqillər yurdunun pir övladıyam!
Salam olsun, çox dəyərli oxucum! Şükürlər olsun böyük Allaha! Daha bir vəsilə ilə sizlərlə görüşmək qismət oldu. Ötən günlərdə televiziya kanallarının birindən ötəri olaraq “Dəstəgül” kəlməsini eşitməyim və son günlər baş verən hadisələr bu yazının yaranmasına, sonucda görüşümüzə səbəb oldu.
“Dəstəgül”lə bağlı eşitdiyim cümlə tam olaraq belə idi:- “…onun son döyüş yeri Dəstəgül olub…” Dəstəgül, Dəstəgül… Dəstəgül sözün əsl mənasında neçə-neçə igid -ər oğullarımızın son döyüş yeri, son mənzili, son ünvanı olub və uzun illərdir bu belə qalmaqdadır. . . Məlumunuz olsun ki, son günlər hələ I Qarabağ müharibəsində itkin düşmüş və o vaxt tanınmadığı üçün “Naməlum” adı ilə dəfn olunmuş döyüşçülərimizin siyahısının bir daha dəqiqləşdirilməsi, “naməlum”ların tanınması yolunda mühüm işlər görülür. Mənim qulaq müsafiri olduğum söhbət də məhz bu məsələ ilə bağlı idi.
Dəstəgül (40°19′14″ şm. e. 46°41′29″ ş. u.) istər 2016 –cı il Aprel döyüşləri, istərsə də II Qarbağ – Vətən müharibəsi zamanı adı daha çox hallanan Çaylı, Talış, Suqovuşan istiqamətində, onlardan sonra Təpəkəndə deyil, Gülüstan, Ballıqaya – Murova tərəf, yəni Suqovuşandan sonra çayqırağı getdikdə sağ (Goranboy) tərəfdə sıx meşə örtüklü dağlıq ərazidə yerləşmiş kiçik bir yaşayış məntəqəsidir. Daha çox yaylaq yerinə oxşayır. Buna baxmayaraq bir neçə qəbirdən ibarət olan qəbirstanlığı da var. Evlər əsasən “finski” dediyimiz taxta evlərdən ibarətdir. (Bəlkə də bu məlumatlar artıq keçmiş zamanda qəbul edilməlidir.) Tale elə gətirib ki, bu yerləri həm yayda (iyul 1993), həm də qışın oğlan çağında (fevral 1994) ziyarət etmək mənə qismət olub. 1994-cü ilin fevral ayında bu kiçik yaşayış məntəqəsini (Dəstəgül və ya Dəstəgir) kəşfiyyatçılardan təhvil alıb, motoatıcı bölmələr gələnə qədər qoruyub saxlamış bölmənin tərkibində qulluq etmişəm. Olduqca keşməkeşli həyatımın bu hissəsinin müəyyən məqamları yaradıcılığımda həm nəsrdə, həm də nəzmdə özünü zaman-zaman göstərib və yəqin ki, hələ çox göstərəcək. Məsələn elə bu yazı…
Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Mübariz İbrahimov haqqında olan (son günlərdə bədxahlar tərəfindən məqaləsi vikipediyadan silinmiş) “Oriyentir Ulduzu” kitabından bir hissəni sizlərə təqdim edib, sonra söhbətimizə davam etmək istəyirəm: – “Bəs, bu dağlardakı səngərlədə neçə illərdir torpağa tapşırılacağı günü gözləyən igid-ər şəhidlərimizin sümüklərini nə vaxt yığıb mənzilinə çatdıracağıq??? Düşünə- düşünə dərə boyu dağlara baxdı. İndi onun baxışları dağlara zillənsə də, dağların arxasında da nə olduğunu gün kimi aydın görürdü… Halbukio, heç Çaylıda da olmamışdı, amma postdakı bütün əsgərlər kimi o, da bilirdi ki, dərədə, daşı daş üstə qalmayan, bukənd Çaylıdı. Adından da göründüyü kimi vaxtında çox səfalı, axarlı-baxarlı kənd olub. Dərə boyunca dağlara – Talışa tətəf – qalxanda, Gülüstan, birinci görünən dağı aşdıqdan sonra Madagiz, sonra hər yerdə gölqırağı, çayqırağı üzü Günbatana sağ tayla, dağ cığırı ilə gedib çıxırsan yol ayrıcına, ayrıc dərədədi, köhnə ferma binası da var dərədə. Fermanın yanında dağ yolu ilə təxminən iki saat dolama yollarla sağ tərəfə qalxsan, Dəstəgüldü. Dəstəgüldə qışda qar dizdən olsa da dərədəki bulağın başında artıq Fevral ayının ortalarında qarın, buzun içində bənövşələr açır. O, bənövşələrin qurusu indi də postdakı köhnə dəftər- kitabların arasında durur, təzələrini dərməyincə uşaqlar atmaq istəmirlər.”
Sonra yenə Mübarizə həsr olunmuş “Şəhid haqqı” adlı bir şeirdə;
Bir əsgər kəmərinin toqqasıcan yoxuq biz,
İllərdi ki, gözləyir; neçə qışdı, neçə yaz,
Deyir: – “Gəl bu şəhidə bir quruca məzar qaz”,
Bu qədər bivec ata, yada ki, qardaş olmaz…
Vallah, atam-qardaşım bundan vacib iş olmaz…
* * *
Hər şeyi yükləmişik, Lazım bəyin belinə,
Zalım oğlu zalım da qüvvət verib dilinə,
Heç kimsə razı olmaz, bir quş səkə gülünə,
Bəs bu dağlarda yatan gül balalar kimindi?!
Ay – ulduzlu toqqalar, qumqumalar kimindi?!
* * *
Dəstəklərə yazılı, neçə-neçə adımız,
Qundaqlara qazılı, sezilməyən ay-ulduz,
Nişan durub, gözləyir; birdən düşər yolumuz,
Gəlin, o nişanların gözün yolda qoymayaq…
Bu işi, bu gün görək, sabaha saxlamayaq…
* * *
Bu işin bir yolu var, göstəribdi Mübariz!
Torpaq bizim Vətənsə, düşməlidi izimiz.
Bəsdir bəhanə etdik, bağlanıbdı yol-iriz.
Örnəkdən, ibrət alıb, cümləmiz coşmalıyıq!!!
Tikanlı məftilləri bu gün biz aşmalıyıq!!!
* * *
Dəli bilirlər bizi, doğruldaq adımızı,
Dost özün göstərəcək, tanıyaq yadımızı,
İllərdir su vermişik, püskürək odumuzu,
Belə yaşamaq olmaz, bilməliyik hamımız!!!
Mübariz gedən yolu, getməliyik hamımız!!!
03.08.2019. Bakı.
Daha sonra isə ümumilikdə bütün məzarsız şəhidlərimizə ithaf etdiyim “Müqəddəslər” şeirində;
MÜQƏDDƏSLƏR
(… bütün məzarsız Vətən övladlarına ithaf olunur…)
Səngəri məzarı olan qardaşım,
Hələ də bilinmir əhvalın sənin…
Dəfndən Məada Bərzəx deyirlər,
Məchuldur durumun, məqamın sənin…
* * *
Silahın pas tutub, daha heç atmaz,
Dəbilqən gəzsə də, çəkmən köç etməz,
Kəmər yox olsa da, toqqan heç itməz,
Qumquman olubdu kimliyin sənin…
* * *
Üç rəngli bayrağım süsləyən dağlar,
Hər zirvə minlərlə şəhidi ağlar,
Bənövşə çiçəyi qəlbimi dağlar,
Dağların ağ qarı kəfənin sənin…
* * *
Zaur buz bulaqdan içəmməz daha,
Bənövşə müqəddəs, dərəmməz daha,
Ağ qarı tapdayıb, gəzəmməz daha,
Bu yurdun nəyi var, ünvanın sənin…
09.05.2021. – Bakı.
Dəstəgüldə gördüklərim zaman-zaman özünü xatırlatmış, müxtəlif təzahürlər şəklində biruzə verərək, kağız üzərinə köçmüşdür. Bütün bunlardan əlavə həmin dövrdə baş verənlər “Bir parça taxta və ya ağ mələfə səfası” əsərində ətraflı öz əksini tapıb.
Yuxarıda təqdim etdiyim nümunələrin yaranmasında əsas bir epizodun rolu olub ki, o da bugünkü vəziyyətlə səsləşdiyinə görə bu yazını yazmağı özümə borc bildim. Deməli, necə deyərlər quşbaşı qar yağa-yağa gecədən xeyli keçmiş təyin olunmuş yerə çatıb mövqeyi kəşfiyyatçılardan təhvil aldıq. Komandir hamını düzüb postları, kimin harada duracağını, istirahət növbəsinin harada dincələcəyini, postda dayanma müddətini elan etdikdən sonra hamı təyin olunmuş yerlərə getdi. Mən istirahət edən heyətə düşmüşdüm. Tez istirahət edən növbə üçün təyin olunmuş evə (Kiçik girişdən və iki pəncərəli bir otaqdan ibarət olan taxta ev idi, pəncərələr Goranboy tərəfə, sıldırım dərəyə baxırdı.) daxil olduq. Pəncərələri özümüzlə gətirdiyimiz odeyallarla tutduq. Bir odun sobası tapıb qurduq və turbanın başına vedrə keçirdik ki, yananda qığılcımlar çıxmasın. Seçdiyimiz ev dağın düşmən tərəfindən görünməyən sıldırım yamacında yerləşməsinə rəğmən bildiyimiz bütün maskalanmak və gizlilik tələblərinə riayət etməyə çalışırdıq. Artıq zaman olaraq, gecədən xeyli keçsə də hər yan dümağappaq qar olduğuna və qara buludluq olmadığına görə görünüş demək olar ki, gündüz kimi idi. İstirahət otağı tam hazır idi. Hətta çaydan da qaynadıb, həm posta gedənlər, həm də postdan gələnlər üçün isti şirin su hazırlamışdıq. Biz elə posta çıxmağa hazırlaşırdıq ki, uşaqlardan (əsgər R.E.-ni) birini halı pisləşmiş vəziyyətdə içəri gətirdilər. Nə baş verdiyi ilə marqalandıqda məlum oldu ki, əsgər digər post -növbə yoldaşları ilə təyin olunduqları səngəri qardan təmizləyən zaman lapatkası nəyəsə ilişir və bu da lapatkanı qaldıranda gördüyü mənzərədən sarsılır… Halı pisləşir… Səngəri təmizləyən əsgərin lapatkası bizdən əvvəl o mövqedə olub, şəhid olmuş digər Azərbaycan əsgərinin kəmərinə ilişibmiş. Lapatkanı qaldıran zaman isə bədən ortadan bükülmüş vəziyyətdə yuxarı qalxmışdı. O vaxtlar, bizim əsgərlərə verilən yaşıl rəngli, ay ulduzlu aliminium toqqa və dəriəvəzedicidən olan qəhvəyi kəmər aydın bilinirdi. Bundan əlavə bayraqlı “bakinski” forma və çəkmələr də bizim əsgər olduğunu təsdiqləyirdi…
Biz əvəz olunana qədər itkisiz-filansız nizam-intizamla, bütün qayda-qanunlara əməl edərək (Hələ bu müddətdə xüsusi tapşırıqla bir-neçə dəfə kəşfiyyata ketmək, bundan əlavə bənövşələri dərdiyim – maraqlıdır ki, fevral ayında buzun içində bənövşələr açmışdı – bulağa suya getmək, ərzaq gətirməyə gedən uşaqların (əsgərlərin) qarşısına çıxmaq üçün aşağı düşmək kimi tapşırıqları da yerinə yetirirdik) sağ-salamat demək olar ki, Dəstəgüldə əməllibaşlı dincəldik. Vaxtı çatanda gəlib bizi əvəz etdilər…
GÜNDƏLİKDƏN SƏTİRLƏR:
08.02.1994 – axşam saat 11-də(23:00) komandir məni postdan çağırtdırdı. 6 nəfərlə Təpəkəndə kəşfiyyata getdik. Tapşırığı yerinə yetirib,( 09.02. 1994) səhər saat 4 –də Dəstəgülə qayıtdıq.
Biz əvəz olunduqdan 3-4 gün sonra (bu hadisənin öz obyektiv və subyektiv səbəbləri olub) qəfil hücumla demək olar ki, bir-iki yaralı olaraq min-bir müsibətlə qurtulan və qaçanlardan başqa bizi əvəz edən bölmənin bütün şəxsi heyətinin hamısını öldürmüşdülər…
Deməli, təkcə bu balaca (heç yanda adı, xəritələrdə izi-tozu olmayan) Dəstəgüldə həm ikinci dəfə biz alana qədər 90-cı illərdə şəhid olmuş əsgərlərimizin, həm də 1994-cü ilin fevral ayında qısa bir müddət ərzində bizdə olan vaxt şəhid olanlarla birlikdə xeyli şəhidimizin nəşi qalmaqdadır…
Görün indi nə qədər belə Dəstəgüllər var…
Xidmət müddətimdə sözün əsl mənasında başıma gəlməyən iş qalmasa da Dəstəgül mənim də yaddaşıma xüsusi olaraq yazılıb. Gözümün önündən getməyən altında gizlətdikləri məlum olan qarla dolu səngərlər və bir də istədiyim zaman baxıb, toxuna bildiyim, hətta yeri gələndə söhbət etdiyim gündəliklərin vərəqlərinə qopub itmək qorxusu ilə bərk-bərk yapışmış 1994 – cü ilin fevral ayında Dəstəgüldə Gülüstan, Ballıqaya istiqamətində dərədəki bulqdan qarın- buzun içindən yığdığım bənövşələrin qurusu mənim üçün istənilən zaman astral səyahətlə reallıq arasında mövcud olan bir dünya qurur. Həmişə bir istək olub, qəlbimin dərinliyində. Bir gün mütləq qışın oğlan çağında dincəldiyim bu səfalı məkanı may ayının sonlarında görmək, əsrlərdir şəhidlərimizn qanını ilə qidalanıb, Babəkin azadlıq sancağı kimi zühur edən alqırmızı lalərdən dərib, igid-ər oğullarımızın məzarı olmuş səngərlərin üzərinə sərmək, dərədə hüzünlü bir səslə zümzümə edən “Bənövşəli bulağ”a baş çəkmək istəmişəm. İnanıram ki, bütün digər arzularım kimi bu istəyim də vaxtı gələndə gerçəkləşəcək!
Allah bütün məzarlı və məzarsız şəhidlərimizə rəhmət eləsin. Siz də sona qədər həmsöhbət olduğunuz üçün çox sağ olun.
Rəşad MƏCİD – Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin gənclərlə iş üzrə katibi, “525-ci qəzet”in baş redaktoru
Bu günlərdə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq yazıçısı Anarın ideya müəllifliyi, Birliyin təşəbbüsü ilə 44 günlük İkinci Qarabağ müharibəsində Azərbaycanın qazandığı möhtəşəm qələbəyə həsr olunmuş “Qarabağ dastanı, otuz ilin həsrəti – 44 günün zəfəri” adlı kitab işıq üzü görüb.
Kitabda Qarabağla bağlı yazıçıların öz doğma bölgələri haqqında düşüncələrinə, xatirələrinə yer verilib.
Kitabın redaktoru və ön söz müəllifi Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədr müavini Rəşad Məciddir.
Rəşad Məcidin kitaba yazdığı ön sözü oxuculara təqdim edirik.
***
27 sentyabr 2020-ci il Azərbaycan xalqının tarixində unudulmaz günlərdən birinə çevrildi. Nəhayət, 30 illik torpaq həsrətimizə son qoyan Vətən müharibəsi başlandı və Azərbaycan düşmənin, onun havadarlarının qarşısına qətiyyətli Ali Baş Komandanı və rəşadətli Ordusu ilə çıxdı.
Elə həmin gün Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev xalqa müharibə dövründə ənənə halına çevriləcək möhtəşəm müraciətlərindən birincisini ünvanladı. O, inamlı və qətiyyətli çıxışı ilə Ermənistan Ordusunun təcavüzkar həmlələrinə qarşılıq olaraq, Azərbaycan Ordusunun əks-hücum əməliyyatına başladığını və bu əməliyyatın Qarabağın azadlığı ilə nəticələnəcəyinə inandığını bildirdi. Həmin gün ilk həmlədə rəşadətli ordumuz tərəfindən kəndlərimizin azad olunması bu inamı daha da gücləndirdi, xalqın bir yumruq ətrafında birləşməsinə yol açdı.
Oktyabrın 4-də Cəbrayıl şəhərinin işğaldan azad olunması münasibətilə xalqa müraciətində biz Azərbaycan rəhbərinin məğrur, müzəffər və qətiyyətli Ali Baş Komandan olduğunu bir daha gördük və buna ürəkdən, bütün varlığımızla inandıq. O, “Bizim müqəddəs şəhərimizi murdarlayırlar” – deyə Şuşa haqqında sonsuz səmimiyyət və hərarətlə danışır, Cəbrayılın işğaldan azad olunmasını böyük fəxrlə bəyan edirdi.
Ali Baş Komandanın “Bizim işimiz haqq işidir, biz qalib gələcəyik” sözləri isə həmin o ilahi ədalətin təcəlli etdiyini, o müqəddəs anın artıq gəlib çatdığını göstərirdi. Prezident İlham Əliyevin ən yaxın silahdaşı, Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın elə o ərəfədə sosial şəbəkələrdə paylaşdığı “Qoy uca Tanrı hər bir Azərbaycan vətəndaşına müqəddəs Qarabağ torpağını öpməyi nəsib etsin” sözləri isə Azərbaycan xalqında torpaqlarımızın işğaldan tamamilə azad olunacağına, üçrəngli bayrağımızın Şuşada dalğalanacağına sonsuz əminlik yaratdı. Əsgər və zabitlərimizin, ümumən ordumuzun, insanlarımızın böyük ruh yüksəkliyi də bundan xəbər verirdi. Azərbaycan Prezidenti hər çıxışı ilə həm xalqı qələbəyə ruhlandırır, həm də uzun illərdən bəri informasiya savaşında üzləşdiyimiz bütün sədd və baryerləri öz dəmir məntiqi ilə vurub dağıdır, savaş meydanında hər gün irəliləyən şanlı ordunun Ali Baş Komandanı, siyasət meydanında güclü təzyiqlərə sinə gərən, qüdrətli dövlət xadimi kimi davamlı olaraq zəfər tariximizin parlaq səhifələrini yazırdı.
Şəhər və kəndlərimiz bir-birinin ardınca azad olunduqca xalqa müraciətləri ilə insanları dərindən təsirləndirən, əksəriyyəti kövrəldən Prezident İlham Əliyevin leksikonu, danışıq üslubu, ürəkdən tikan çıxaran sözləri hər birimizin könlünü oxşayırdı. “Azərbaycan xalqının ləyaqəti bərpa olunur” deməklə xalqın qürurunu özünə qaytarır, “Şuşasız bizim işimiz yarımçıq qalar” sözləri ilə hər birimizin içindəki mübhəm, nisgilli arzunun həyata keçəcəyinə inamı daha da artırırdı.
Əlinizdə tutduğunuz bu kitabın ideyası Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq yazıçısı Anara məxsusdur. Anar müəllim İkinci Qarabağ müharibəsi günlərində öz fikir və duyğularını bildirmiş, Şuşa işğaldan azad olunanda “Gözün aydın, Şuşa!” adlı yazı da yazmışdı.
Anar müəllimin 1985-ci ildə “Ulduz” jurnalında çap olunan “Qarabağ şikəstəsi” adlı yazısı yaxşı yadımdadır və Qarabağ düşmən işğalında olduğu dövrlərdə mən dəfələrlə bu yazıdan sitat gətirmişəm: “Özüm də bilmirəm, Şuşanı niyə bu qədər sevirəm. Burda doğulmamışam, burda böyüməmişəm, əslim-nəslim bu şəhərdən deyil, qohum-əqrəbam burda yaşamır. Söz yox, vətənin hər qarışı, hər bucağı əzizdir, müqəddəsdir, amma Şuşa elə bir yerdir ki, imkanım olsaydı, bütün ömrümü burda keçirər və vəsiyyət də edərdim ki, öləndə məni burda basdırsınlar.
Şahanə bir vüqarı var Şuşanın. Elə bil, o, ömrümüzü bütün adiliklərdən, xırdaçılıqlardan təmizləyir, ayırır, içəri dünyamızı arıtlayır, duruldur, bizi gündəlik həyatımızın, tanış dünyamızın fövqünə qaldırır. Şuşanın ülviyyəti onun təkrarsız təbiətiylə, tarixiylə, taleyilə bağlıdır”.
Anar müəllimin Şuşaya, Qarabağa münasibəti hər bir çıxışında, yazısında özünü göstərib. Eyni zamanda, Anar müəllim özü də vurğulayır ki, ən ali mükafat olan “Heydər Əliyev mükafatı”nı alanda da Şuşa haqqında danışmış, Şuşanın azadlığını arzulamış və Şuşa azad olunana qədər yaşamaq istədiyini demişdi.
Anar müəllim müharibə günlərində Qarabağdan olan yazıçıları, şairləri arayaraq təbrik etdi və arzuladı ki, onlar işğaldan azad olunan doğma yurdları haqqında yazılar yazsınlar. Bu kitabın da əsas mahiyyəti məhz o oldu ki, hər bir yazıçı uşaqlığının keçdiyi, yaddaşının ən gözəl yerlərinə həkk olunmuş doğma torpaqlar haqqında xatirələrini, duyğularını qələmə alsın. Nəticədə belə bir kitab yarandı.
Möhtəşəm qələbədən sonra yanvarın 14-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyev ilk dəfə Şuşaya gedəndə Şuşa haqqında o gözəl və səmimi sözləri səsləndirdi: “Biz dünən gecə Şuşada qalmağa qərar verdik, halbuki Bakıya qayıtmalı idik. Ancaq mən hesab etdim ki, mütləq gecə Şuşada qalmalıyıq. Çünki Azərbaycan Prezidenti ilk dəfədir ki, Şuşaya gəlib. Bizim müstəqilliyimizin təxminən otuz yaşı var. Ancaq bu otuz il ərzində birinci dəfə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan Şuşaya gəlib, Şuşada qalıb və sözün düzü, Şuşadan getmək istəmir.
Şəhərin nadir memarlığı, relyefi, təbiəti, havası, aurası təkrarolunmazdır. Bir daha gördüm ki, bu şəhərin nadir aurası, təbiəti, memarlığı bizim böyük sərvətimizdir”.
Cənab Prezident martın 16-da – Novruz bayramı ərəfəsində ilaxır çərşənbəsi günü yenidən Şuşaya səfər etdi. Bu səfər zamanı Cıdır düzündən xalqa müraciət edən dövlət başçısı Şuşanın və azad edilən bütün torpaqların sürətlə bərpa olunacağını vurğuladı: “Şuşa bizim qədim şəhərimizdir. Erməni təbliğatı, saxta alimlər, fırıldaqçı siyasətçilər, beynəlxalq dairələr nə qədər desələr də, xeyri yoxdur, tarix var. Pənahəli xan Şuşanın təməlini qoydu, Şuşanı tikdi, qurdu. Biz isə Şuşanı əsarətdən çıxardıq və xalqımıza qaytardıq, dövlətimizə qaytardıq. Şuşa qədim Azərbaycan şəhəridir, həmişə belə olub. Son 28 il ərzində mənfur düşmən nə qədər çalışsa da, Şuşanın Azərbaycan ruhunu, Azərbaycan görkəmini dəyişdirə bilməyib.
Biz Şuşanı bərpa edəcəyik, mütləq bərpa edəcəyik. Biz nəinki Şuşanı, azad edilmiş bütün torpaqları bərpa edəcəyik”.
Bu sözlərdən sonra mən bir daha Anar müəllimin, digər yazıçılarımızın Şuşa haqqındakı fikirlərini xatırladım. Yadımdadır ki, özüm də 2013-cü ildə jurnalistlər üçün yaşayış binasının Prezident İlham Əliyevin də iştirak etdiyi açılış mərasimindəki çıxışım zamanı Anar müəllimin “Unudulmaz görüşlər” kitabından sitat gətirmiş və İlham Əliyevin hələ 1980-ci illərin əvvəllərində valideynlərilə birlikdə Şuşada, Cıdır düzündə olduğunu qeyd etmişdim. Şübhəyə yer qoymayan bir əminliklə demişdim ki, biz inanırıq, Sizin Ali Baş Komandanlığınızla torpaqlarımız işğaldan azad ediləcək, Azərbaycan bayrağı Şuşada dalğalanacaq və bir gün Siz Azərbaycan yazarlarının əsərlərində nisgilli bir ah kimi keçən Cıdır düzünün həndəvərində yaradıcı insanlar üçün bir yaradıcılıq evinin təməlini qoyacaqsınız. Həqiqətən də, istər həmin vaxt, istərsə ondan sonrakı illərdə yaradıcı insanların içində bu möhtəşəm arzunun bir gün mütləq gerçəkləşəcəyinə sonsuz inam olub.
Fikrimcə, cənab Prezidentin Şuşaya hər iki səfərində söylədiyi o sözlər ciyərdolusu Şuşa havası almaq, eyni zamanda, illər boyunca bizim yazıçıların Şuşa haqqında dediyi sözlərin, Şuşa nisgilinin ən böyük və məntiqi yekunu idi.
Kitab Xalq yazıçısı Elçinin Şuşa haqqında təsirli essesiylə başlayır. Kövrək xatirələrlə zəngin bu yazıda 1982-ci ilin 14 yanvarında – həmin o qarlı qış günündə Ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyilə Molla Pənah Vaqifin məqbərəsinin açılışı, orda baş verən hadisələr qələmə alınır. Elçin müəllimin güclü yaddaşı nəticəsində biz yenidən o günləri xatırlayır, tez-tez arxiv lentlərində gördüyümüz o anları sanki bir daha yaşayırıq. Eyni zamanda, Elçin müəllim həmin ilin 29 iyulunda ilk dəfə keçirilən, İlham Əliyevin də iştirak etdiyi Vaqif Poeziya Günlərini xatırlayır, Heydər Əliyevin bu Poeziya günlərinin ənənəvi şəkildə ardıcıl keçirilməsi haqqındakı qərarına da toxunur.
Elçin müəllim yazısında deyir: “Düzü, mən Şuşanın azad olunacağı günü görəcəyimə inamımı itirmişdim”. Bu etiraf mənə cənab Prezidentin çıxışlarının birində dediyi fikirləri xatırlatdı: “Mən son vaxtlar görürdüm ki, insanlar inamını itirir”. Fikrimcə, bu qalibiyyətlə cənab Prezident inamı itən və ya itməkdə olan insanların hamısına öz inamını geri qaytardı.
Muzeyin həyətində yerləşdirilən Xurşidbanu Natəvan, Üzeyir Hacıbəyli və Bülbülün heykəlləri… ətrafında ağrı dolu söhbətlər səngimək bilmədi. Kimisi onların Şəhidlər xiyabanında nümayiş olunmasını təklif edir, kimisi Dənizkənarı parkda sərgilənməsini uyğun hesab edirdi. Amma dövlətimiz tərəfindən bu istiqamətdə heç bir addım atılmırdı. Nəhayət, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin qələbədən sonra Şuşaya ilk səfərində – yanvarın 14-də həmin o “güllələnmiş heykəllər” də Şuşaya – öz doğma torpaqlarına qovuşdular.
Şuşaya qovuşan heykəllərin açılışında dövlət başçısı keçmişi xatırlatdı, bu abidələrin ətrafındakı söz-söhbətləri yada saldı. İllərdir ona da bu heykəllərin aqibətiylə bağlı çox sualların, təkliflərin verildiyini dedi: “Amma mənim bunlara tək cavabım vardı: “O heykəllər zamanı gələndə Şuşaya – öz yurduna geri dönəcəklər”.
Bu, Ali Baş Komandanın Şuşaya qayıdacağımıza qəti inamının bir göstəricisiydi.
Xalq artisti Fərhad Bədəlbəylinin azad olunan Şuşaya səfəri zamanı söylədiyi “Bizi bağışla, Şuşa!” sözləri də adamı kövrəldir. Şuşa haqqında bu sözləri oxuyanda 1979-cu ildə 15 yaşımda Şuşanı, Cıdır düzünü gəzərkən keçirdiyim duyğuları xatırladım, o hisslərin ifadəsi kimi şeir yazmış, Şuşanı “tarixin möcüzə sərgisi” adlandırmışdım. Şuşaya ilahi
məhəbbətim həmişə olub. 1985-1986-cı illərdə, gənc yaşlarımda mən də dinləyici kimi Vaqif Poeziya Günlərində iştirak etmiş, şairlərin coşğulu çıxışlarının şahidi olmuşdum. İndi də o çıxışlar yaxşı yadımdadır. Ən çox yadımda qalan və heç unutmadığım isə tanınmış şair-tərcüməçi Səyavuş Məmmədzadənin şeirini dinləməyim idi. Səyavuş Məmmədzadə, adətən, rusca yazırdı. Buna görə də onun Vaqif Poeziya Günlərində, məqbərənin qarşısında Azərbaycan dilində Şuşaya həsr etdiyi şeirini deməyini indiyəcən unuda bilmirəm. Şeirin ab-havası, sirli hüznü həmişə məni Şuşanın, Cıdır düzünün sehrli aurasına qovuşdurur. 1986-cı ildən yaddaşıma ömürlük həkk olunan həmin şeirdə şair deyir:
Şuşadan yol getdim, yol getdim, Dedilər, qal, getdim, qal, getdim, Ürəyim dilə gəldi, Dinmədim, lal getdim, lal getdim.
Elçin müəllim yazır ki, onsuz da Şuşaya bir dəfə gələndən sonra tez-tez gəlmək istəyəcəksən. Şuşanın bu sehri, hər kəsə təsir edən aurası sanki tilsimlidir. Prezident İlham Əliyev də Şuşaya hər iki səfərində səsləndirdiyi fikirlərində də məhz bu sehrli auranı ifadə edib.
Fikrimcə, yazıçılarımızın azad olunmuş Qarabağ haqqındakı bu təsirli yazıları çox lazımlı və vacib idi. Ona görə Anar müəllimin bu təşəbbüsü böyük razılıqla qarşılandı. Məsələn, Aqil Abbasın Ağdam, Seyran Səxavətin Füzuli, Elçin Hüseynbəylinin Cəbrayıl, Nəsiman Yaqublunun Zəngilan haqqında yazıları kövrək və doğma hisslərin ifadəsinə çevrildi.
Xalq şairi Ramiz Rövşənin müharibə günlərində dediyi “Azərbaycan əsgəri bizim ümidlərimizdən, arzularımızdan daha sürətli çıxdı” – sözləri hər kəsin diqqətini cəlb etmişdi. Onun Qubadlı haqqında yazdığı “Qapısız açarlar” essesi, doğrudan da, insanın duyğularına toxunur, qəlbini gizildədir. Bu yazıda erməni xisləti, tarixən ermənilərin etdiyi zülmlər, onun doğulduğu Qubadlı rayonuna qarşı düşmən təcavüzləri xatırlanır. Lakin bütün bunlarla yanaşı, “Qapısız açarlar” essesinin sonu ümid və inamla bitir: “Odur ki, bir vaxt dolu qoyub çıxdığımız, düşmənin soyub, talayıb, sonra da od vurub yandırdığı o doğma evlərin xarabalıqlarına baxanda, indi nəyəsə peşman olmağa, çox da kədərlənib qüssələnməyə ehtiyac yoxdu. O xarabalıqların yerində təzə, daha gözəl evlər tikmək, o köhnə evlərin illər boyu göz bəbəyi kimi qoruyub saxladığımız, indi qapısız qalan açarlarını da o təzə evlərin ən görüntülü yerində, gözmuncuğu kimi divardan asmaq lazımdı. Qoy təzə evlərimizə göz dəyməsin!..”
Professor Şirindil Alışanlı “Su səltənəti Laçın” yazısında doğulduğu torpaq haqqında danışır və “Su səltənəti” ifadəsini də vaxtilə Xalq yazıçısı Anarın “Qarabağ şikəstəsi” əsərində Laçınla bağlı işlətdiyini xatırladır. Adil Cəmil, Jalə Əliyeva öz yazılarında Kəlbəcəri anır, əslən şuşalı, Şuşa tarixinin mahir bilicisi, tədqiqatçı-jurnalist Vasif Quliyev XVIII əsr “Qarabağ poeziya məktəbləri” adlı məqaləsində Qarabağ xanlıqları zamanında fəaliyyət göstərmiş poeziya mühitindən ətraflı və geniş şəkildə bəhs edir.
Eyni zamanda, bu kitabda hörmətli professor Vilayət Quliyevin “Qarabağ bədii ədəbiyyatımızda” yazısı, akademik, Xalq yazıçısı Kamal Abdullanın müharibə dövründə yazdığı essesi, Xalq yazıçısı Çingiz Abdullayevin vaxtilə qələmə aldığı qeydləri, Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlının “Qarabağa dönüş” poeması, akademik Zemfira Səfərovanın “Şuşa Azərbaycanın musiqi qalasıdır” məqaləsi, yazıçı Mehriban Vəzirin Qarabağın məşhur qadınları – Ağabəyim Ağa, Gövhər Ağa, Xurşidbanu Natəvan, Həmidə xanım Cavanşir haqqında ətraflı və gözəl araşdırması, Günel Anarqızının “Ataya… Arzu…”, Pərvinin “Qarabağı vərəqləmək”, Əsəd Cahangirin “Səs” yazıları yer alıb.
Vaqif Bayatlının poetik ön sözüylə başlayan “Şeir çələngi” bölümündə tanınmış şairlərimizin Qarabağa, onun tarixinə və təbiətinə həsr olunmuş, bir-birindən xeyli zaman fərqiylə yazılmış şeirləri toplanıb. Bütün şeirlərin ruhuna Qarabağa ilahi bir sevgi hopub. Qarabağın işğalda olduğu illərdə yazılmış şeirlərdə məyusluq, kədər əks olunsa da, torpaqlarımıza dönəcəyimizə sonsuz ümid də bu əsərlərdən xali olmayıb. Uzaq illərdə və qələbədən sonra yazılmış şeirlərdə də əks olunan ümumi bir mətn var: “Qarabağ Azərbaycandır!”
Bütün bu yazıların içərisində dərin Qarabağ sevgisi, bizim torpaq həsrətiylə keçirdiyimiz ağrılar, eləcə də 30 ildən sonra Ali Baş Komandanın qətiyyəti, ordumuzun gücü sayəsində torpaqlarımızın azadlığı ilə qürurumuzun bərpa olunması və bunun yaşatdığı sevinc öz əksini tapıb.
Kitabda, həmçinin, Azərbaycan-Türkiyə dostluğuna həsr olunmuş səhifələr də var. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyənin Cümhurbaşqanı Rəcəb Tayyib Ərdoğanın səmimi dostluğu, müqəddəs savaşımızda Türkiyənin ölkəmizə verdiyi dəstək, eləcə də həmin günlərdə Türkiyə yazıçılarının həmrəylik məktubları yer alıb.
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun rəhbəri Günay Əfəndiyevanın yazısında isə Türkiyənin və Türk Cümhuriyyətlərinin Azərbaycana verdikləri dəstək sadalanır.
Kitabın sonunda Xalq yazıçısı Anarın ötən əsrin səksəninci illərində yazdığı, yuxarıda xatırlatdığım, informasiya bolluğu ilə seçilən, təsir gücünü itirməyən, hər oxuduqda Şuşanı xatırladıb ürəyimizi gizildədən “Qarabağ şikəstəsi” yazısı, həmçinin, Xalq yazıçısının müxtəlif illərdə Qarabağ mövzusunda yazdığı sanballı məqalələr də yer alıb. Elə bilirəm, bu kitab Azərbaycan yazıçılarının Qarabağın azadlığına sevincinin ifadəsindən əlavə, bu qələbəyə dəyərli töhfəsi və Müzəffər Ali Baş Komandana, qalib Azərbaycan Ordusuna minnətdarlığının əksidir.
