Şah İsmayıl Səfəvinin Azərbaycan taxtına oturması orjinal qaynaqdan…
Orta əsrlərdə “taxt” anlayışı dövlətçilik rəmzi hesab olunurdu. Ona görə də “Azərbaycan taxtı” yaxud “Azərbaycan səltənəti” deyəndə muasir anlamda “Azərbaycan dövləti” kimi anlaşılmalıdır. Bu tarixi fakt “tarixdə Azərbaycan dövləti” olmayıb deyənlərin iddialarının nə qədər gülünc olduğunu isbat edir..
“.. İgidliyinə görə Tozqoparan adlandırılan Piri bəy Qacar isə ordunun ön dəstəsi olaraq yola düşdü. (Rəqib) tərəfdən özünü Rüstəm və İsfəndiyardan əskik bilməyən Həsən ağa Şəkər oğlu qaraula (kəşfiyyata) gəlmişdi (o), Mişkin vilayətinin Kərmavəz (adlı yerində) Piri bəy Qacarın gəlmək xəbərini eşidib qaçdı və AZƏRBAYCAN padşahı olan Əlvənd bəy ibn Yusif bəyin qoşunu ilə birləşdi.
Xəbər çatdırdı ki, artıq Şah İsmayıl və ordunun ön dəstəsi yaxındadır. Xülasə, Əlvənd bəy həddən artıq hücuma hazır olan qoşununu nizama saldı və Naxçıvan vilayətinin Şərur düzündə şahanə müharibə oldu. Piltən bəyin nəvələri Qarçıqay Məhəmməd, Lətif bəy və Seyid Qazi bəy 8 min süvari igidlə öldürüldü. Əlvənd bəy güclə canını qurtarıb Diyarbəkrə qaçdı. Əzəmət bayraqları darüssəltənə Təbrizə gəldi. Kama çatmış Şah (İsmayıl) xoşbəxtliklə padşahlıq taxtına oturdu. Xütbə və sikkə padşahın ləqəbləri ilə bəzəndi..”
Əbdi bəy Şirazi “Təkmilətül-Əxbar” s.24 (1570-ci il)
Rəqsin dili hamı üçün başa düşüləndir. Onu tərcümə etməyə qətiyyən ehtiyac yoxdur. Rəqs sənəti xalqın adət-ənənələrindən danışır. Şöhrətini dünyaya yayır. Belə bir məsuliyyətli işə sadiq olan Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblı 54 ildir ki, xalq mədəniyyətini inkişaf etməyə xidmət edir. 2022-ci ilin noyabrında Türk Dövlətləri Təşkilatının Səmərqənd Zirvə Toplantısı çərçivəsində keçirilən konsertdə və 2023-cü ilin mayında Mükərəmmə Turğunboyevanın anadan olmasının 110 illiyi tədbirində bu ansambl öz rəqsləri ilə iştirak edib. Ansambl bu il aprelin 25-30-da Xivə şəhərində keçirilən II beynəlxalq “Ləzgi” rəqs festivalında iştirak etməklə fəxri birinci yerə layiq görülüblər. Söhbətimiz ansamblın bədii rəhbəri, Xalq artisti Rüfət Xalilzadə ilə olacaq. 2018-ci ildən məzkür rəqs ansamliyə Rüfət Xəlilzadə rəhbərlik edir. Rüfət müəllim, Azərbaycan xalq rəqslərinin tarixindən danişsaniz. Azərbaycan xalq rəqslərinin kökləri çox qədimlərə gedib çıxır. Xalq rəqslərimizin ilk nümunələri Qobustan qayaların lövhələrdə təsvir olunan Yalla rəqsləridir. Qobustan qayalarının 15 min illik tarixi var. Azərbaycan xalq rəqslərində bizə məlum olan 24 müxtəlif ritm var. Azərbaycan xalq rəqsləri cəməviy, yəni yalla, cüft və solo rəqslərdən ibarətdir. Azərbaycan xalq rəqsləri müəyyən tarixi dəvrni keçib. Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblı necə təşkil olunub? İlk dəfə xalq mahnı və rəqs ansamblı böyük bəstəkar Üzeyirbəy Hojibəyov tərəfindən yaradılmışdır. Məlumdur ki, Üzeyir Hacibəyov ilk Şərq simfoniyasını yaratmış, “Əsli və Kərim”, “Layli və Məcnun”, “Arşın mal alan” kimi musiqi əsərləri yazmışdır. İstedadlı rəqs ustası Əlibaba müəllim Abdullayev Üzeyir Hacibəyovun yaratdığı dövlət mahnı və rəqs ansamblına dəvət olunub. O vaxt peşəkar rəqs ansamblı yox idi. Ansambldakı fəaliyyəti dövründə Əlibaba Abdullayev Azərbaycan rəqs məktəbinin böyük nümayəndəsi hesab olunur. Həmçinin Əmina Dilbazi, Qorxmaz Qurbanov kimi ustad sənətkarlar incəsənət məktəblərinin ansamblının təşkilində xidmət göstərmişlər. Belə ki, Azərbaycan dövlət rəqs ansamblı 1970-ci ildə Əlibaba Abdullayev tərəfindən yaradılmışdır. 2018-ci ildən bu ansamblin bədii rəhbərisiniz. Fəaliyyətinizdən danişsanız. Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblının bədii rəhbəri işlədiyim müddətdə yox olmaqda olan bir sıra xalq rəqslərinin, əsasən də milli rəqslərin dirçəldilməsinə diqqət yetirmişəm. Əvvəlki bədii rəhbər müasirliyi təbliğ edən rəqslər səhnələşdirib. Amma xalq rəqslərimizi inkişaf etdirə bilmədi. Bildiyiniz kimi, musiqimiz simli, dəmli və zərb alətləri ilə ifa olunur. Əsas qayəmiz rəqslər vasitəsilə milli müsiqilarımızı, geyimlərimizi, adət-ənənələrimizi saxlamaq, yaşatmaqdır. Bizim hazırladığımız verilişlər digər verilişlərdən milli mənsubiyyətinə görə fərqlənir. Yeni səhnəyə qoyulan rəqslər arasında “Tənzərə”, “Qaladan qalaya”, “Misri”, “Qaytağı”, “Şələqoy” rəqsləri musiqisi, hərəkət ardıcıllığı ilə seçilir. Onlarda milli geyimlərimizdən, ritmlərimizdən istifadə olunub. Milli sərvətimiz olan rəqslərimizi qoruyub saxlamaq bizim borcumuzdur. Qafqazda ilk dəfə olaraq xalq dastanları əsasında milli “Koroğlu” baletini yaratdıq. Bu balet vətənpərvərlik və cəsarət ideyalarına əsaslanır. Balet hərəkətləri rəqs üslubunda səhnələşdirilib. Sizin “Qaytağı” rəqsinizin bəzən Ləzginka raqsi ilə yanılışdirirlər. İki rəqs arasında hansı fərqlər var? “Qaytağı” rəqsi Oğuz boylarının ən qədim rəqslərindəndir. Rəqsin adı bu boy ilə bağlıdır. Oğuz boyundan olan qayılar Azərbaycanın dağlıq bölgələrində yaşayırdılar. Ovçuluqla dolanırdılar. Bu rəqsdə Qayıların xarakterləri də öz əksini tapıb. Rəqsimizdə ayaq hərəkətlərinə daha çox önəm verilir və qolları ilə qollarını açanda qartala oxşayır. Bu rəqsin digər əsas elementi cəsarət, ehtirasla yerimək, qeyri-adi fəndlər etmək və ən əsası ciddilikdir. Qafqaz xalqlarının əksəriyyəti bu rəqs ritmlərindən istifadə edir. Lakin hər Qafqaz ritminin öz adı yoxdur. Ona görə də bu ritm “Ləzginka” adlanır. Halbuki Qaytağı rəqsi ləzginka deyil, bizim milli rəqsimizdir. Qaytağı rəqsi ritmik olaraq digər Qafqaz rəqslərinə bənzəyir. Lakin, onun musiqisi nağmələrində Şərq motivlərindən istifadə etmişdir. Ona görə də bu rəqs ləzginkadan tamamilə fərqlidir. Bu rəqs musiqisi bir çox bəstəkarlar tərəfindən yazılmışdır. Nümunə olaraq Üzeyir Hocibəyov, maestro Niyazi, Tofiq Quliyev, Fikrət Əmirov kimi məşhur sənətkarların “Qaytağı”larını göstərmək olar. Kişi və qadın rəqslərinin xüsusiyyətləri hasılərdır? Təbii ki, xalq rəqslərinin səhnələşdirilməsində həmin xalqın gənc oğlan və qızlarının adət-ənənələri, xarakterləri böyük əhəmiyyət kəsb edir. Qadın rəqsləri, Tərəkəmə, Uzundərə rəqsləri, kişi rəqsləri, Qocalı, Qazaxi rəqsləri icazə verilir Kişi rəqslərində gənclərə xas olan cəsarət, igidlik, solaxaylıq keyfiyyətlərini əks etdirməyə çalışırıq. Oğlanların rəqslərinin məzmunu güc, dözümlülük, cəsarət xüsusiyyətləri ilə bir-biri ilə rəqabət kimi başa düşülə bilər. Gənc kişilərin rəqslərində fərqli hərəkətlər – ayaqların ucunda yeriməsi, tullanan kimi arxaya fırlanması hər bir insanı heyrətləndirəcək. Gənclər öz hərəkətləri ilə “mən səndən daha cəsur və güclüyəm” deyə “danışırlar”. Oğlanların rəqslərində igidlik rəmzi olan qartal rəmzini ifadə edirik. Çünki tarixdə böyük Səlcuqlu imperiyasının simvolu ikibaşlı qartal kimi təsvir edilir. Rəqslərdə gənclər qollarını açıb sanki səmada uçurlar. Qadınların rəqslərinə gəlincə, onlar ceyran kimi zəriflik və incəliklə rəqs edirlər. Hərəkətlərində təmkin, zəriflik, şərəf öz əksini tapır. Onlar yumşaq nəvaziş və incəlik ifadə edirlər. Onda heç bir ehtiras görmürsiz. Ansamblınızın gələcək planları haqqında qısaca məlumat versaniz. Azərbaycan peşəkar səhnə rəqsləri mərhələ-mərhələ inkişaf etdirilir. Musiqişünas Rauf Bəhramlı “Azərbaycanın xalq rəqsləri” kitabını bizə hədiyyə etdi. Kitabda 400-dən çox rəqs istinadını ehtiva edir. Məncə, Azərbaycan xalq rəqslərinin cəmi 5-6 faizi səhnəyə qoyulur. Gələcək hədəflərimiz itirilmiş rəqslərimizi canlandırmaqdır. Rəqs xətləri, hərəkət texnikaları yaxşı aranjimanlı musiqi ilə düzəldilib cilalanmalı və tamaşaçıların ixtiyarına buraxılmalıdır. Bu baxımdan sənət adamları ölkəmizin mədəniyyətinə ciddi xidmət etməlidirlər. Ansamblımiz Türkiyə, Çin, Rusiya, İordaniyadə çıxış edib. Xalqımızın milli mədəniyyətini əks etdirən rəqslərimizi bir çox başqa ölkələrdə də zənginləşdirmək, dünyanın başqa ölkələrində də konsertlər keçirmək niyyətindəyik.
Bu yaxınlarda köhnə Xivədə keçirilən “Ləzgi” beynəlxalq rəqs festivalında 1-ci yer tutmağınız münasibətilə sizi təbrik edirik, festivalla bağlı təəssüratlarınızı bölüşün. Çox sağ olun. Bu, bizim ümumi qələbəmizdir. Çünki özbək və Azərbaycan xalqı əslində bir millətdir. Mədəniyyətimiz, adət-ənənəmiz, dinimiz eynidir. Biz bu festivalda “Mənim Azərbaycanım” və “Qaytağı” rəqsləri ilə iştirak etdik. Bizə 1-ci yeri verdiyiniz üçün təşəkkür edirik. Bu müsabiqə bir çox xalqların milli rəqsini yaşatmağa xidmət edir. Qardaş rəqs ansamblına gələcək işlərində uğurlar arzulayırıq.
Söhbətləşdi: Ziyodulla Həmidullayev Əlişir Nəvai adına Daşkənd dövlət özbək dili və ədəbiyyatı universitetin tələbəsi
Alban təqvimi — Qafqaz Albaniyasında istifadə olunmuş sivil və dini təqvimdir. Bu təqvimin varlığını ilk dəfə 1832-ci ildə Mariy Brosse irəli sürmüşdür.Ananiya Şirakatsiyə aid 114 nömrəli əlyazmaya istinad edən Brosse bu təqvimdə 12 ay olduğunu göstərir. Təqvim avqust ayından başlayırdı. Ayların adları həm Udi dilində həm də Fars dilində izah olunur. Paris, Tbilisi həmçinin İrəvanda saxlanılan 12 fərqli əlyazmada bu aylar sıralanmışdır. Utili tarixçi Ovannes İmastaserin (1047–1129) qeydlərinə əsasən qədim Alban və Gürcü təqvimləri 29 Avqustda başlayırdı. Bu təqvimin əsasında Udi təqvimi hazırlanmışdır.
Navasardun Alban təqvimində ilk ay olmuşdur. Əslən orta pəhləvi dilində olub “yeni il” mənasına gəlir.
T’ule Alban təqviminin ikinci ayı. T’ul — albanca olub, “şərablıq üzüm” deməkdir. Udi dilində də üzüm mənasına gəlir.
Namos’ Alban təqviminin üçüncü ayı. Bu ad üçün iki ehtimal irəli sürülüb. Bir ehtimala görə o farsca ibadət mənasına gələn “namaz” sözündəndir, ikinci bir ehtimala görə isə bu yenə farsca olan “nəm” sözündən gəlir.
Çil Təqvimin dördüncü ayıdır. Udi dilində “toxum” mənasına gəlir.
Bokavon Təqvimin beşinci ayı. Udi dilindəki “yığmaq, dərmək” mənasına gələn “bok’sun” sözündən yarandığı güman edilir.
Altı və yeddinci aylar Alban təqviminin altıncı və yeddinci aylarının mənası barədə etimoloji təklif irəli sürülməmişdir.
J’qul Alban təqviminin səkkizinci ayıdır. Udi dilində “yaz, bahar” mənasına gəlir.
Doqquz və onuncu aylar Bu ayların adlarının mənası haqqında məlumat yoxdur və Udi dili ilə də açıqlanmır.
Exna Alban təqviminin on birinci ayıdır. Udi dilində “ex” sözü “biçin” mənasına gəlir.
Baxna Alban təqviminin son ayıdır. Udi dilində be’q’ sözü “günəş” mənasına gəlir.
P.S. … məncə, albanlar da elə indi azəbaycanlılar olan kimi mövcud olublar…
Bu günlərdə Filoogiya elmləri doktoru Esmira Fuadın ərsəyə gətirdiyi “Güney Azərbaycan etnokulturoloji dəyərlər diskursunda” adlı kitabı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maddi vəsaiti ilə çap olunub. Kitabda ilk olaraq qədim Oğuz-türk yurdunun bölünməsinə gətirib çıxaran tarixi gerçəklikləri özündə əks etdirən – Azərbaycanın Rusiya qarşısında ilk yenilgisinin təsdiqi olan rəsmi sənəd – Kürəkçay müqaviləsi – Andlı öhdəlik, Qarabağ mülkündə, Zeyvə çayı yaxınlığındakı Gülüstan kəndində imzalanmış Gülüstan müqaviləsi və bədnam Türkmənçay “Sülh” müqaviləsi yer alıb. Və bu adında “sülh” yazılan-içəriyində isə əsrlərcə bir-vahid olan Azərbaycanın bölünməsi əks olunan müqavilələrin bir yurdun, bir elin iki yerə parçalanmasındakı rolu təhlil olunur. Daha sonra İranda buxovlanan Azərbaycan türkcəsinin real durumu, Türkkökənli adların bütün İranda və Güney Azərbaycan ərazisində planlı şəkildə mərhələlərlə farslaşdırılması və bu gün də prosesin davam etdirilməsi gerçək faktlar əsasında gündəmə gətirilir, hətta bu son dərəcə ağrılı məsələnin ədəbiyyata yansımasına da toxunulur, Güney Azərbaycanın tarixi abidələri: Təbrizdə yaşayan daş yaddaşımız vərəqlənir, Güney Azərbaycanda adət-ənənələr: Çillə gecəsi – Çillə bayramı, Novruz, Xıdır Əlləz-Xıdır Nəbi və Qurban bayramlarının tarixi, bu günü, xalq həyatına nüfuz etməsi məsələləri ədəbi müstəviyə gətirilir. Dad və zənginliklə milliliyin vəhdətini özündə yansıdan Güney Azərbaycan mətbəxinin özəllikləri açıqlanır. Güney Azərbaycan türklərinin ana dili problemindən sonra ikinci ən böyük problemi olan Urmu gölünün qurudulması məsələsi tarixi faktlara əsaslanaraq incələnir, xalq həyatının və milli kimliyin əks-sədası olan Güney Azərbaycan folklorunun, şifahi xalq ədəbiyyatının bir çox janrları örnəklərə söykənərək təhlil olunur, Təbriz folklor nümunələrinə Sürəyya xan Şapşalın baxış bucağından nəzər salınır. Asif Atanın (Əfəndiyev) Güney Azərbaycanla bağlı düşüncələri açıqlanır. Güneydə nəsr, “Fləş Fikşn”: Kibriti hekayələr, Güney ədəbiyyatında feminizm hərəkatı, qarşı tərəfin qələm adamlarının Qadına poetik münasibəti, tərcümə ədəbiyyatı və yayın məsələləri çözülür, real durum və çapa təqdim olunmuş əsərlərdən qısaca söz açılır, o taylı-bu taylı – Bütöv Azərbaycan ədəbiyyatında zəfər diskursu təhlil edilir. Bu dəyərli kitabın təqdimatı 10 sentyabr 2024-cü ildə AMEA-nın Mərkəzi Elmi Kitabxanasının dairəvi zalında keçirildi… Yazıçı Aysel Əlizadənin aparıcılığı ilə keçən təqdimatda bilim adamları,şair və yazıçılar, oxucular iştirak edirdi. Çıxışçıların hər biri kitabın ədəbiyyatımıza, tariximizə, bütöv Azərbaycanımıza olan layiqli bir töhvə olduğunu vurğuladı. “Güney Azərbaycan etnokulturoloji dəyərlər diskursunda” hər bir vətəndaşın masaüstü kitabı olması fikri önə çəkildi.
Rövşən Abdullaoğlu: – “Təsəvvür edin: siz elə bir şəhərdə yaşayırsınız ki, orada poçt şöbəsi, kilsə, mağaza, məktəb və hətta polis bölməsi mənzilinizdən bir neçə dəqiqəlik məsafədə yerləşir. Və bütün bunlar bir binada. Alyaskada belə bir şəhər var! Uittier – bütün əhalinin bir binada yaşadığı şəhər.” Fotolar:
26 avqust həssas və qayğıkeş ana, dövlətimizin, xalqımızın rifahı, inkişafı naminə yorulmadan çalışan, bütün fəaliyyəti boyu humanizm, bəşəri dəyərləri özünə rəhbər tutmaqla, mənsub olduğu xalqın kiçikdən-böyüyə hər bir fərdinin sevimlisinə çevrilən ölkəmizin birinci xanımı Mehriban Əliyevanın doğum günüdür.
Yazarlar cameəsi adından Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanı doğum günü münasibətilə təbrik edir, qarşıdakı bütün həyat və fəaliyyətində yeni-yeni nailiyyətlər arzulayırıq!!!
Başımın üstündən göy çəkilməmiş, Ayağım altından Yer qaçmayınca… Kimliyim, varlığım, ruhum, vücudum Soyuq bir məzara yol açmayınca… Şəhid qanı kimi son damla qanım Vətən torpağına hopana qədər. Səni sevəcəyəm, Azərbaycanım Dünya məhvərindən qopana qədər!
( Bakı, Şuşa, Xankəndi, Ağdam, Bərdə yollarında) Əraf (Cənnətlə cəhənnəm arasındakı səddin yüksəklikləri) əhli üzlərindən tanıdıqları adamlara müraciət edib: “Sizə nə yığdığınız mal-dövlət, nə də təkəbbürünüz fayda verdi” -deyəcək. (Əraf.48.)
Bəzən meşələr seyrəlmədən, tədricən deyil, birbaşa çəmənlik əraziyə keçir. Elə bil xətkeş qoyub, meşənin bir hissəsini kəsib götürmüsən. Sanki gözə görünməz sədd, sərhədd var. Sərhəd varsa, təbii ki onu qoruyan da var. Mən bu barədə bioloq həmkarlarla çox söhbət etmişəm, amma ağlıma batan izah eşitməmişəm. Məsələ burasındadır ki, bunun elmi izahı olmalıdır. Axı bu xətti, sərhəddi, səddi hansı amillər yaradır? Mahiyyəti nədir? — Minin aftobuslara, yola düşürük. – aftobus sürücüsü bir- birləri ilə söhbət edən, siqaret çəkən sərnişinlərə müraciət edir. Aftobuslar karvan kimi düzülüb Bakıdan Şuşaya doğru hərəkətə başlayır. Yanımda Əhməd Qəşəmoğlu əyləşib. Onu əvvəldən də qiyabi tanıyırdım. İndi danışdıqca aydınlaşır, daha çox tanımağa başlayıram. ” Ahəng qanunu” nəzəriyyəsindən, həyat yolundan danışır. Diqqətlə qulaq asıram, suallar verirəm. Məttəl qalıram, bu müdrik adam necə olub ki, üç qurulşda- sovetlər, keçid dövrü və indiki zamanda yaşayıb, yaşayır, amma rüşvətin, haramın xəttini, sərhəddini keçməyib? Dürüst, işıqlı qala bilib, qaranlıqlaşmayıb. — Bir dəfə tanıdığım, ehtiyacı olan tanışımı işə düzəltdim. 500 m pul şirinlik kimi vermək istədi, nə qədər etdi, götürmədim. — Niyə götürmədiz? — Axı mən indiyə kimi belə iş görməmişdim. Sonuna qulaq as, gəldim evə, yoldaşım başladı ki, evdə heç nə yoxdur, niyə bazarlıq etməmisən? Dinmədim. O yenə dedi, gəl soyuducuya bax, nə edim mən, heç nə yoxdur. Gəlib baxdım, soyuducunun boşluğu və uşaqların yemək istəyi arasındakı xətt, sərhəd, fərq adamın vicdanını sərinlədib, üşüdürdü, sonra dondururdu. Gəldim ev telefonuna tərəf, xeyli tərəddüdən sonra dəstəyi qaldırıb, mənə şirinlik vermək istəyən tanışımı yığımağa başladım. Soyuducunun boşluğu və uşaqların yemək istəyi arasındakı sərhəd, xətt.. Bu pulsuzluqdan yaranmşdı. Bəs meşələr və çəmənlik arasındakı o xətt, sərhəd nədən yaranmışdır? Axı o səddin beş- on metr sağında ağaclıq, solunda açıq sahə, çəmənlik vardı. Ağaclar niyə bu tərəfə keçə bilməmişdir? Ekoloji amillər bu səddi yaradıb? Beş- on metrlik məsafədə torpaq, nəmlik, külək, istilik və s. Amillər necə kəskin fərqlidir ki, belə sərhədd yaranıb? Yox burada ekoloji amillər rol oynamır, amma həm də oynamalıdır, başqa necə ola bilərdi ki? Bu sərhədd nədən ibarətdir? — Qulaq asırsan? — Bəli, zəng edib pulu necə istəyə bildiz? — Telefonun sonuncu rəqəmlərini yığa bilmədim. Gəlib oturdum düşünməyə başladım. Qapının zəngi çalındı, açdım, deputatımız idi, çox sevindim. Yəqin qonorar gətirmişdir. Ancaq tez də qanım qaraldı, o hərdən 8- 10 m qonorar gətirirdi. Bununla kasıbın gözündə əjdaha, varlının önündə siçovul mədəsinə bənzəyən bu soyuducu dolmazdı, yoldaşımdan və uşaqların ac qarnının səs- küyündən canım qurtarmazdı. — Deputat? O niyə qonorar gətirirdi ki? — O həm də bizim poçtolyon idi. Qabaqlar belə şeylər olurdu. — Deputat poçtalyon, maraqlıdır, amma indiki bəzi deputatlara baxanda faydalı iş görürmüşlər- deyib, güldüm. Sonra soruşdum: — Nə qədər pul gətirmişdir? — Poemam çıxmışdı, 876 m. Pul verdi, sağollaşıb getdi. Və beləliklə mən rüşvət, şirinlik almaq youna düşmədim, əzabdan canım qurtardı, elə bil ALLAH saxladı bu işdən məni. — Əlbəttə ALLAH istədiyini əyri yoldan saxlayar, onun böyüklüyüənə sonsuz şükürlər olsun- dedim. Pəncərədən baxıram, ətraf aftobusun sürətindən asılı olaraq dəyişir. Sürət və zaman hər şeyi dəyişdirir. Yaxşı bəs Quranda “Əraf” surəsində Əraf- cənnətlə cəhənnəm arasındakı səddən söhbət açılır. Bəs sədd nə vaxta qədər qalacaq? Zaman onu dəyişməyəcək, aradan götürməyəcək? Orada zaman necədir? Aftobusdakı yoldaşlar qələm dostları, alimlər, ziyalı insanlardır. Hərdən şeir deyirlər, öz şerlərinə yazılan mahnıları telefondan qoşub, səsləndirirlər. Amma nədənsə mənə elə gəlir ki, burada da insanlar arasında bir sədd, sərhədd var . Hamı eyni ola bilməz axı. Eyni olsa belə, onlara eyni cür baxış olmaycaq. Əgər şeytan olmasaydı, insanlar mələkləri fərqləndirib, ” şeytan” yaradacaqdılar. İnsan beyni belədir, xətt, sərhədd çəkməyə, fərqləndirməyə meyillidir. Yaxşı bu insanları nədə fərqləndiriblər? Bilikləri, yaradıcılıqları, istedadları- hər şey eyni olsa da belə, mütləq bir şey tapıb, fərq yaratmalı, sərhədd çəkilməlidir. Yəni meşədən çəmənliyə keçən həmən xətt, sədd burada da olmalıdır. Mümkünsüzdü olmasın. Elə bu yoldaşları da digər qələmdaşlardan fərqləndirib, “sədd çəkib” Şuşaya aparmırdılar? Hər dəfə də bu fərqləndirməyə, səddə etirazlar olur. Səddin mahiyyətini soruşurlar. Hacı Loğman Qorqud da məndən küsür, ərk eləyir, ya məndən fağırını tapmır, ya da elə bilir mən sədd çəkənəm, adam seçib aparanam… Loğman filosof şairdir, ona yaxşı ad da qoymuşam- Göyçəli Loğman… Elə burada, aftobusda da həmən sədd, sərhəd var idi. Sərhədlər, sədlər sonsuzdur. Bu dünyadan başlayıb, o dünyay keçir. Bəlkə də fırlanıb, bir də bu dünyaya qayıdır. Burada elə aftobuslara minəndə bu sədlər görsənmişdir: ” Qarabağ” otelinə minənlər bura minsinlər, ” Xarı bülbül”ə gedənlər o biri aftobuslara- demişdilər. Əslində həmən o səddi, sərhəddi göstərmişlər. Füzulinin yanından keçirik. Gözəl bir şəhər salınıb çox qısa bir vaxtda. Hamı buna sevinir, dövlətimizlə fəxr edir, şəhidlərimizə rəhmət deyirlər. — Bir dənə də maraqlı əhvalat danışım.- Əhməd müəllim deyir. — Danışın. — Ən yaxın qohumun oğluna elçi getmək üçün xahiş etdilər. Getdik, baxdım qızın atası mənim dostlarımdan biri imiş. Qız da ağıllı mələk kimi bir insan. Artıq hər şey həll olunurdu, qalırdı dostumun son qərarı. Çıxdıq eyvana. Dostuma dedim ki, qızı vermə. Çox məətəl qaldı. Amma mənə inanırdı, sonralar həmişə təşəkkür edirdi. — Niyə qoymadız? — Oğlan ən yaxınım olsa da belə, uyğub bilmədim. Mən ziyalıyam , düz bildiyimi deməliyəm. Bax Əhməd müəllim də hansısa ailə qurulmasına mane olub, sədd çəkib. O səddin də mahiyyəti varmış. İşıqlığın içində də fərqli sahələr, aralıranda səddlər var. Elə ağ işığın içində qırmızdan bənövşəyiyə doğru rənglər arasında səddlər, sərhədlər var. Birazdan Əhməd müəllimlə mənim də yoldaşlığımıza son qoyacaq sədd yarandı. Ona zəng gəldi ki, ” Qarabağ” otelində düşərsiz. Biz isə ” Xarı bülbülə getdik. Beləliklə Bakıdan başlayan bütövlük Şuşada meşə və çəmənlik kimi ” xətkeş”lə ayrıldı, həmən o sədd, sərhədd çəkildi. ” Qarabağ” otelinin qarşısında çoxu düşdü, ya azı düşdü bilmədim ki, amma bölündüyümüz dəqiq idi, aftobusdan görürdüm, xətt çəkilirdi… Rəşad Məcidi də gördüm, otelin önündə var- gəl edirdi. Bəlkə xətt, sədd çəkənlərin biri də bu idi? Bilmədim, amma qayğılı və yorğun idi deyəsən… Bir neçə gün əvvəl də Şuşada idi, indi də buradadır, bir gün sonra- mən bu yazını yazanda da gələcəkdi. -Reshad Mecid müəllim, Siz köçün Şuşaya, onsuz da çox tez- tez orada olursuz tədbirlərlə əlaqədar. Həm də Mətbuat Şurasını, AYB- ni köçürün. Qoy Sizə baxıb, Bakıda rahatlıqla işləyən qurumların də bəziləri köçsün Şuşaya, Ağdama, işğaldan azad olunmuş şəhərlərə. Həm Bakı seyrələr, həm də oralar da həyat canlanar. Sizə bu çətin və faydalı işlərinizdə sağlamlıq, yorulmazlıq və usanmazlıq arzu edirəm- yazdım ona. Onunla zamanın müxtəlif vaxtlarında dostlaşırıq, gah da arada sədlər yaranır. Bu sədd haradan peyda olur bilmirəm, amma mənim yazılarımla onun ” 525- ci qəzeti” arasında çəkilir… “Xarı Bülbül” otelinə gəldik, ayaqqabının içinə tüpürüb tərsinə yerə qoyanda durana qararı qarışan kimi, burada yerləşənə qədər biz də qarışdıq bir- birimizə. Etibar Muradxanlı ilə otaq yoldaşı olduq. Ona zəng gəldi ki, bir qurup adamla Xankəndində otelə gedə bilər. Tərəddüdə qaldı. Xankəndini də görmək istəyirdi. O özü qazi, oğlu qazi, qardaşı oğlu Əlqismət isə Şuşa uğurunda döyüşlərdə şəhid olmuş qəhrəmanlarımızdan idi. İndi də otaq yoldaşımla, yazıçı dostumla aramızda sədd çəkiləcəkdi, o çıxıb gedəcəkdi. Bir hərbi paltarll şəxs girdi otağa, məlum oldu ki, Yetim Qacar təxəllüslü yazar yoldaşımızdır. Onu da qiyabi tanısam da, burada yaxından tanıdım. Qürurlu, imanlı, sadə və çox vətənpərvər şəxs idi. Birinci Qarabağ müharibəsində də iştirak etmişdir. Amma onunla digər qələm dostları arasındakı fərq, sədd onun Bakıdan hərbi formalı paltarla gəlməsi idi. Axıra qədər də çıxarmadı. Yetim bəlkə də 30 il ərzində hərbiçi kimi qalib gəlib, Şuşaya gəlmək istəmişdi. Ona görə hərbi paltarda “Vaqif poeziya günləri” tədbirinə gəlmişdir. Yetimlə Etibar namaz qıldılar. Ondan sonra Etibar çox düşünəndən sonra Xankəndinə getmədi. Yoldaşlıq arasında sədd çəkmədi, məni tək qoymadı. Etibarlı etibar, imanlı bəndə, zəfərləri romanlarına köçürən yazıçı. Tədbir qəşəng təşkil edilmişdir. Görülən iş varsa ideal olmaz, qüsurlar, xətlər, səddlər də olar. Amma ümumi işin miqyası ilə müqayisədə bu xətalar nəzərə alınmaya bilər. Və bunlar zaman baxımından unudulan, tez yox olan səddlərdir. Tədbir vaxtı da qəribə sədlər, xətlər vardı. Xüsusilə şəkil çəkdirmək- dünyanın müasir bəlası olan mərasimlər zamanı bu xətlər aydın görsənirdi. İştirakçıları şəkil çəkdirməyə meyl edənlər, ortalıqda gəzənlər və özləri ilə şəkil çəkdirməyə yanaşanları gözləyın bir az yekələrə bölürdü bu xətlər. Ortada gəzənləri tanıyırdım, onları çox yerdə, zamanda görmüşdüm, qədimdən gəlib, bu gündən keçib, gələcəyə gedən, öz yolu olan adamlardı. Şəkil çəkdirmək istəyənlər insan, dostsevərlər, gözləyənlər isə təkəbbür kölgəsi özündən uzağa düşənlər idilər. İsa Həbibbəyli çıxış edirdi. Vaqifin yaradıcılığını qısa, lokanik, elmi əsaslarla təhlil etdi. Bu onun işidir, məşğul olduğu elm sahəsidir, sözüm yox. Məni həmişə maraqlandıran İsa müəllimin sürətlə düşünə, ümumiləşdirə bilmək və dərhal da mühakimə yürüdə bilmək bacarığıdır. Bu təkcə humanitar elmlərə mümkün deyildi. Riyazi təfəkkür mütləq lazım idi. Sonralar öyrənmişdim ki, riyaziyyatı əla oxuyurmuş, hətta onun ədəbiyyat fakültəsinə daxil olduğunu bilən riyaziyyat müəllimi çox əsəbləşmiş, qabağındakı içində pivə olan 3 litrlik şüşə balonu yerə vurub, sındırmışdı. Bəlkə də bu şüşə qırıntıları İsa müəllimin riyazi təfəkkürü ilə ədəbi bilikləri arasında sədd yaranmağa mane olmuş, xəttləri kəsmişdir. Yekunda İsa müəllim həmən riyaziyyat müəlliminə borclu qalmışdır. Biz Bakıya qayıdanda yenə birləşdik, bütövləşdik, səddlər yox oldu. Müxtəlif rənglər necə ki, birləşib, ağ işığı əmələ gətirir. Bakıya qayıdanda Xankəndindən keçdik. Bəlkə də heç keçmədik, bu yuxu ilə gerçəklik arasında səddin üstündə gəzinti idi. Xocalı, Ağdam yolu ilə gedirik. İlahi, bu yol qısa deyil axı, qışda, qarın içində ayqyalın, qucağında uşaq, ya kürəyinə şəllədiyi uşaqla insanlar bu boyda yolu, meşəni, necə keçib gediblər? İti dişli çaqqallar da ətraflarında, arxalarınca dümüş vəziyyətdə.. Ağdamda yol çəkilir. Qəsəbələr salınır. Ağdam özü uzaqdan görünür, aftobusun pəncərəsindən baxıram. Baxdıqca, gəlib Quzanlıya, işğal dövrü bizdə olan, kəndlərə çatanda əsl Əraf səddini görürəm. İraq bizim üzümüzdən, torpağımızdan, vətənimizdən, bu quleybanılar, şeytanlar sanki işğal altında olan ərazilərimizi cəhənnəmə çevriblər. Onları heç cür bağışlamaq, əl çəkmək olmaz. Füzulinin Alxanlı kəndini keçəndə fikir verin, Ağdamın Quzanlısına çatanda baxın. Elə bil Əraf səddini keçirsən, hər yeri cəhənnəmə çevriblər. O boyda Ağdamda bir ev, ev nədi evin çardağı qalmayıb. Bir ağac, kol yoxdur. Səhradır, cəhənnəmdir elə bil. Əkin sahəsi, yaşıllıq heç nə yoxdur, sadəcə yovşanlı , tikanlı susuz çöllər. Bərdəyə çatanda şəhəri insanları, binaları, yolları ağacları, kolları ilə birlikdə hazırkı Ağdamla müqayisə edirəm. Ağdam elə bil yoxa çıxıb… Füzuli, Kəlbəcər və digər rayonlarımız yoxa çıxıb. Dağıdılmayıb, əriməyib, tikələnməyib e, sadəcə yoxa çıxıb. Bir şəhər göz önünə gətirin, sonra da onu ani yox olduğunu, yerində səhra qaldığını təsəvvür edin. Şəhərlərimiz, kəndlərimiz sublimasiya edib- yod kimi ərimədən, buxarlanıb, yox olub. indi Görün 30 ildə necə dəhşətli zərbə, ziyan vurublar bizə? Ermənizm bəşəri bəladır. Təkcə biz azərbaycanlılara qarşı yox, dünya camaatına, floraya, faunaya, çaylara, bulaqlara, göyərçin yuvasına, əsən küləyə ümumən mövcudluğa qarşı bir xəstəlik, bəladır. Ona faşizm demək doğru deyil, ermənizm insanlıqla şeytanlıq arasında səddin, xəttin, sərhəddin o tayındadır. Bütün var olanlara qarşı yönəlmişdir. Azərbaycan dövləti, qəhrəman şəhidlərimiz işğal, ordumuz, xalqımız əsarət xətlərini, sərhədlərini, səddlərini keçdi, dağıtdı. 30 ildə mövcud olmuş bu səddlər bizim şəhər və kəndlərimizi yox etmişdir. Düzdür sürətli, geniş miqyaslı tikinti, quruculuq işləri gedir. Bu müharibəni udmaq bir qəhrəmanlıq idi, səhranı, cəhənnəmi cənnətə çevirmək də daha çox zəhmət, qəhrəmanlıq tələb edir. ALLAH Prezident İlham Əliyevə daha da sürətlə düşünmək, yorulmazlıq, daha gərgin işləyə bilmək nəsib etsin. Dövlətimizə, xalqımıza kömək olsun. Biz səhraya çevrilmiş ərazilərimizi də abad edək. Səddi, fərqi aradan götürək. İnanıram ki, bu olacaq. İnanıram ki, daha uzun müddətli, zamanın geniş parçasını əhatə edəcək həqiqi Əraf xətti, səddi şeytanlarla aramızda çəkiləcək dövlət sərhəddindən sonra gerçək olacaq. Onlar əbədiyyətə qədər öz cəhənnəmlərində qalacaqlar. Bizim səhralaşmış ərazilərdə sular axacaq, ağaclar, kollar, güllər çiçəklər böyüyəcək. Yoncalıqların biçilmiş yerində inəklər otlaycaq, şəhərlərimiz də yol polisi içkili sürücünü saxlayacaq, məktəblilər dərsə qaçacaq, dərsdən qaçacaq. Daha gözəl şəhər və kəndlərimiz olacaq, damlarda göyərçinlər yuva quracaq, həyat gerçəkdə olduğu kimi mövcud olacaq. Yoxluqla varlıq arasındakı sədd götürləcək.. Ancaq, zamanın xətkeş kimi kəsib götürdüy, sədd çəkdiyi, meşə ilə çəmənliyin qarışmadığı aləmlərə bənzər bir fərq əbədi qalacaqdır. Bu da əvvələr var olub, sonra yoxa çıxmış kənd və şəhərlərimizlə, indi qurub, var edəcəklərimiz arasındakı görünməyən səddlərdir.
Bakıya çatmışdıq. Yeni sədlər çəkilirdi-sərnişinlərin sayı qədər. yoldaşlar bir- bir düşüb gedirdilər, bütövlük pozulurdu. Dünya özü zərrələrdən, onları bütövləşdirən, ayıran xəttlərdən ibarətdir. Ümumilikdə isə Şuşa səfərinin sonuna xətt çəkilirdi, hər şey qalırdı səddin, zamanın, ömrün o tayında.
“Bütün türk dünyasını 28 may münasibətilə təbrik edirəm. “Azərbaycan bayrağı” şeirim bu təbriklərə sözardı olsun.” İSLAM SADIQ
AZƏRBAYCAN BAYRAĞI
Ocaqlar hələ də od umur səndən, Qucaqlar hələ də ad umur səndən. Dodaqlar hələ də dad umur səndən, Ömrümün ən şirin sorağı mənim Sənsən, Azərbaycan bayrağı, mənim!
Qırmızın günəşin alovu, odu, Onunmu nuruydu, içimi yudu?! Könlümdə sevgilər göyərdən odu, Dünyamın işığı, çırağı mənim Sənsən, Azərbaycan bayrağı, mənim!
Yaşılın torpaqdı, çöldü, çəməndi, O yaşıl, bu yaşıl, həmən həməndi. Könlüm duyğu-duyğu onu əməndi, Ömrümün-günümün hər ağı mənim Sənsən, Azərbaycan bayrağı, mənim!
Düşərmi dilimdən mavinin adı, Udduğum havadı, içdiyim sudu. Həyatın mayası, sayası odu, Döyüşdə əlimin yarağı mənim Sənsən, Azərbaycan bayrağı, mənim!
Səhər başın üstdə ucalır günəş, Axşam ayağına alçalır günəş. Sən cavanlaşırsan, qocalır günəş, Ömrümün ən ölməz varağı mənim Sənsən, Azərbaycan bayrağı, mənim!
