TARİXİ ƏDALƏTİN TƏNTƏNƏSİ və BEYNƏLXALQ HÜQUQUN BƏRPASI

Tarihsel Adaletin Zaferi ve Uluslararasi Hukukun Restorasyonu

The Victory Of Historical Justice And The Restoration Of International Law

Ayatkhan Ziyad,

Azerbaycan Devlet Pedagoji Üniversitesi. Araştırma görevisi.

httrs://orcid.orq/0000-0002-0034-6736

ayetxanziyad@mail.ru

+994-70 7303023; (+994 70 7303023 (wp).

Babek İskenderov,

Hukukçu, araştırmacı

Tarihsel Adaletin Zaferi ve

Uluslararasi Hukukun Restorasyonu

ÖZET

Türk oğlu, kendisine “Vatan” adını vermiş ve asırlarca sevdi­ği vatan için savaşmış; Ona “Tabiat Ana” adını verdi ve onu gözbebeği gibi korudu; Ona “anne” dedi ve kendisini doğuran kadını ruhunun hükümdarı olarak tanıdı.

Bu Türk dünyası için her zaman böyle olmuştur. Nasıl ki bir çocuk annesini sever ve ona değer verirse, ona hizmet etmeyi kendisine, bir Türk çocuğu da doğup büyüdüğü ülkeye, bü­yü­­düğü toprağa, büyüdüğü havaya borçludur. yukarı, büyü­düğü topraklara.

Azerbaycan’ın Birinci Karabağ Savaşı’nda uğradığı kayıp­ların gerçeklerine dikkat edelim: 1988-1984’te 13.240 metre­kare Km. 7 ilçe (Şuşa, Hankendi, Hocalı, Askeran, Hoca­vend, Ağdara, Hadrut) ile Laçın, Kelbecer, Ağdam, Fuzuli, Cebrail, Kubadlı, Zengilan ve Gazah ilçelerinin 7 köyü işgal edildi, 20.000 kişi öldürüldü, 50.000 vatandaş engelli ve 4.866 kişi kayıp olarak kaydedildi. 900 yerleşim yeri, 130.939 konut, 7.000 kamu binası, 1.025 okul, 855 anaokulu, 798 sağlık tesisi, 927 kütüphane, 53 cami ve tapınak, 473 tari­hi eser, müze ve mekan, 40.000 müze sergisi, 2.389 sanayi ve tarım tesisi, 5.198 km yol , 348 köprü, 7.568 km su hattı, 2.000 km gaz boru hattı, 76.940 km elektrik hattı, 280.000 ha orman, 1.000.000 ha verimli arazi, 1.200 km sulama sistemi kaldırıldı. Cumhuriyetimize verilen toplam zarar 60 milyar dolardan fazladır.

İşgal döneminde (Mayıs 1994 – 27 Eylül 2020) halkımıza verdiği zarar 4 kattan fazla olmuştur.

Ermenistan Silahlı Kuvvetlerinin İşgali Sonucu Azerbaycan Cumhuriyeti Topraklarının Kayıp ve Kayıplarının Değerlen­dirilmesi Çalışma Grubuna göre, Azerbaycan’ın doğasına verilen ilk zarar miktarı 244.4 milyar dolardı.

Uzmanlara göre, Ermenistan tarafından sağlık açısından teh­likeli olan siyanürlü suyun Araz Nehri’ne boşaltılması Güney Kafkasya’da toprak, atmosfer ve ekolojik dengesizliğe, Gü­ney Kafkasya’da ise ormansızlaşma ekolojik dengesiz­lik­lere ve çevre kazalarına neden olabilir. Kafkasya.

Ermenistan’ın halkımıza ve devletimize karşı bu saldırgan eylemi ve yıllarca BM kararlarını uygulamaması, Azerbay­can’ın 28 yıldır işgal ettiği topraklarını zorla geri almasını ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı Başkomutan’ı haklı çıkardı. -Başkomutan İlham Aliyev bu kaçınılmaz adımı attı.Kadını atmak zorunda kaldı. Ve bir o kadar da kararlı… 44 günlük kanlı savaşlarda DÜNYA Azerbaycan oğullarının azmine, kuvvetine ve gücüne şahit oldu. Nisan 2016 olaylarına öfke­lenen Azerbaycanlı gençlerin hepsi ilçe askeri komiser­lik­­lerine yöneldi. “Her şey cephe için, her şey zafer için!” Sloganları hem büyüklerin hem de çocukların ezberlediği mahalle sakinleri, askerleri cepheye taşıyan otobüsleri durdu­rarak onlara sigara ve her türlü erzak sağlamaya çalıştı. Savaş bölgelerindeki soğuk dağ havası için yiyecek ve kalın giyecek tutmak mümkün değildi.

28 yıldır Ermeni işgali altında olan Karabağ toprakları, 44 günlük cihat sonucunda özgürleştirildi. 2783 şehit ile muzaf­fer devlet unvanını kazanan Azerbaycan, gücünü dünyaya dikte etme fırsatı bulmuştur. Türkiye, Pakistan ve Azerbay­can’ın hakkını umursayan diğer Türkçe konuşan halkların siyasi himayesi sayesinde Fransa, Amerika Birleşik Devlet­leri ve Rusya gibi dünya ülkeleri seslerini bastırmak zorunda kaldılar.

Bütün bunlar Azerbaycan halkının mücadele ruhunun ve karar­lı­lığının bir göstergesidir.

Dünya halklarının yurtseverliğinin bir göstergesi olan Av­rupa Kamuoyu Araştırmaları Merkezi listesinde Azerbay­can’ın yüz­de 85 ile ilk sırada yer alması sevindiricidir. Gürcistan yüzde 76 ile ikinci sırada ve Finlandiya yüzde 74 ile üçüncü sırada yer alıyor. Gariptir ki tarih boyunca dünya halklarına vatanseverlik örneği olan Türkiye dördüncü sırada yer almak­tadır. Ukray­nalılar %62 ile 5. sırada yer aldı. Erme­nistan’ın adı ilk 10’da görünmüyor.

Azerbaycan’ın 44 günlük savaşının sonuçları, Avrupa Kamu­oyu Araştırmaları Merkezi’nin bir teyididir.

Makale, ihlal edilen uluslararası hukukun restorasyonu için Azer­­baycan gençliğinin Azerbaycan devletine karşı mücade­lesini tartışıyor. 10 Kasım 2020’nin Azerbaycan’da hem devlet hem de savaş tarihinde her zaman gururlu bir adres olarak hatırlanacak bir hatıra olduğu gururla belirtilmektedir.

Halkımızın sarsılmaz iradesi, Halk-Cumhurbaşkanı-Ordu birliği ve ülkemizin ekonomik gücü Azerbaycan devletine bu günlerin zaferini getirmiştir. Bu zafer bize Azerbaycan Cumhurbaşkanı, Başkomutan İlham Haydar oğlu Aliyev ve göğüslerini kurşun­larla siper eden binlerce Azerbaycanlı oğlu tarafından verildi.

Anahtar kelimeler: II Karabağ savaşı, zafer yürüyüşü, halk-cumhurbaşkanlığı-ordu birliği, tarihi adaletin kutlanması, ulus­lararası hukukun restorasyonu.

***

The Victory Of Historical Justice

And The Restoration Of International Law

ABSTRACT

The Turkish son named himself “Vatan” and fought for the homeland he loved for centuries; He named her “Mother Natu­re” and protected him like the apple of his eye; He called her “mother” and recognized the woman who gave birth to him as the ruler of his soul.

This has always been the case for the Turkish world. Just as a child loves and values ​​his mother, he owes serving her to himself, and a Turkish child owes the country he was born and grew up in, the land he grew up in, the atmosphere he grew up in. up to the land where he grew up.

Let us pay attention to the realities of the losses suffered by Azerbaijan in the First Karabakh War: In 1988-1984, 13,240 square meters of Km. 7 villages of 7 districts (Shusha, Khan­kendi, Khojaly, Askeran, Hocavend, Agdara, Hadrut) and 7 villages of Lachin, Kelbecer, Agdam, Fuzuli, Gabriel, Kubadli, Zangilan and Gazah districts were occupied, 20,000 people were killed, 50,000 citizens were disabled and 4,866 people were missing. recorded as. 900 settlements, 130.939 residences, 7,000 public buildings, 1,025 schools, 855 kindergartens, 798 health facilities, 927 libraries, 53 mosques and temples, 473 historical artifacts, museums and places, 40,000 museum exhibits, 2,389 industrial and agricultural facilities, 5,198 km of roads , 348 bridges, 7,568 km of water lines, 2,000 km of gas pipelines, 76,940 km of power lines, 280,000 ha of forest, 1,000,000 ha of fertile land, 1,200 km of irrigation systems were removed. The total damage done to our republic is more than 60 billion dollars.

During the occupation period (May 1994 – 27 September 2020), the damage to our people was more than 4 times.

According to the Working Group on the Assessment of Loss and Loss of the Territory of the Republic of Azerbaijan as a result of the Occupation of the Armed Forces of Armenia, the initial amount of damage to the nature of Azerbaijan was $ 244.4 billion.

According to experts, the discharge of cyanide-containing water, which is dangerous for health, into the Araz River by Armenia may cause soil, atmosphere and ecological imbalances in the South Caucasus, while deforestation in the South Caucasus may cause ecological imbalances and environmental accidents. Caucasia.

Armenia’s aggressive action against our people and our state and its failure to implement UN resolutions for years justified Azerbaijan’s forcibly reclaiming its 28-year-occupied lands and the President of Azerbaijan, the Commander-in-Chief. -Commander-in-Chief Ilham Aliyev took this inevitable step. He had to throw the woman away. And so determined… WORLD witnessed the determination, strength and power of the Azerba­ijani sons in 44 days of bloody wars. Enraged by the April 2016 events, all of the Azerbaijani youth turned to the district mili­tary commissariats. “Everything for the front, everything for the victory!” Neighborhood residents, whose slogans were memo­rized by both adults and children, stopped the buses carrying the soldiers to the front and tried to provide them with cigarettes and all kinds of food. It was not possible to keep food and thick clothing for the cold mountain air in war zones.

Karabakh lands, which had been under Armenian occupation for 28 years, were liberated as a result of 44 days of jihad. Azerbaijan, which won the title of victorious state with 2783 martyrs, had the opportunity to dictate its power to the world. Thanks to the political patronage of Turkey, Pakistan, and other Turkish-speaking peoples who care about the rights of Azer­baijan, world countries such as France, the United States and Russia had to suppress their voices.

All this is an indication of the fighting spirit and determination of the Azerbaijani people.

It is pleasing that Azerbaijan ranks first with 85% in the list of the European Public Opinion Research Center, which is an indicator of the patriotism of the peoples of the world. Georgia is in second place with 76 percent and Finland is in third place with 74 percent. It is strange that Turkey, which has been an example of patriotism to the peoples of the world throughout history, is in the fourth place. Ukrainians ranked 5th with 62%. Armenia’s name does not appear in the top 10.

The results of Azerbaijan’s 44-day war are a confirmation of the European Center for Public Studies.

The article discusses the struggle of the Azerbaijani youth against the Azerbaijani state for the restoration of violated international law. It is proudly stated that November 10, 2020 is a memory that will always be remembered as a proud address in both the state and war history in Azerbaijan.

The unshakable will of our people, the unity of the People-President-Army and the economic power of our country have brought the victory of these days to the Azerbaijan state. This victory was given to us by the President of Azerbaijan, Commander-in-Chief Ilham Heydar oglu Aliyev and thousands of Azerbaijani sons who shielded their chests with bullets.

Keywords: II Karabakh war, victory march, people-presiden­tial-army unity, celebration of historical justice, restoration of international law.

GİRİŞ

Türk övladı “Ana vətən” deyib, əsrlər boyu canından əziz bil­diyi vətən torpağı uğrunda cihada qalxıb; “Ana təbiət” deyib, onu göz bəbəyi kimi qoruyub; “Ana” deyib, onu dün­yaya gətirən qadını ruhunun hökmdarı bilib.

Türk dünyası üçün bu, həmişə belə olub. Övlad anasını necə sevib əzizləyir, qulluğunda durmağı özünə borc bilirsə, türk övladı da doğulub boya-başa çatdiği yurdu, iməkləyib ayaq açdığı, havasından udub, suyundan içib qoynunda böyüdüyü torpağı o qədərdə sevib-əzizləməyə, qulluğunda durmağa, yadel­­­li­dən qorumağa özünü borclu bilib.

Məqalədə respublika gəncliyinin Azərbaycan dövlətinə qarşı pozulmuş beynəlxalq hüququn bərpası uğrunda mübari­zə­sin­dən bəhs olunur. Qürurla, iftixar hissi ilə qeyd olunur ki, 2020-ci ilin 10 noyabr tarixi Azərbaycanın həm dövlətçilik, həm də hərb tarixində qürur ünvanı olaraq daim anılacaq yaddaşdır. 

ARAŞDIRMA

Mövzuya yönəli olaraq I Qarabağ müharibəsində Azərbayca­nın hansı itkilərə məruz qaldığına faktlarla diqqət yetirək: 1988-may 1994-cü illərdə – Azərbaycanın keçmiş sovetlər birliyinin ilhağında oldu­ğu zamanlar­da “Dağlıq Qarabağ Muxtar Vila­yəti” adlan­dırılan ərazidəki 7 rayon (Şuşa, Xankəndi, Xocalı, Əsgəran, Xocavənd, Ağdərə, Hadrut), həmçinin Laçın, Kəlbə­cər, Ağ­dam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan rayonları və bu rayonların müəyyən yaşayış məntəqələri, Qazax rayo­nu­nun 7 kəndi işğal edilmiş (bura Naxçıvan MR-in Kərki kəndini də əlavə etmək olar), 20 000 sakin öldürülmüş, 50 000 vətəndaş əlil olmuş, 4 866 nəfər itkin kimi qeydə alınmışdır. 900 yaşayış məntəqəsi, 130 939 ev, 7 000 ictimai bina, 1 025 məktəb, 855 uşaq bağçası, 798 səhiyyə müəs­sisəsi, 927 kitabxana, 53 məscid və məbəd, 473 tarixi abidə, muzey və yerlər, 40 000 muzey eksponatı, 2 389 sənaye və kənd təsərrüfatı obyekti, 5 198 km avtomobil yolu, 348 körpü, 7 568 km su xətti, 2 000 km uzun­luğunda qaz xətti, 76 940 km elektrik xətti, 280 000 ha meşə,1 000 000 ha məhsuldar torpaq, 1 200 km irriqasiya sistemi sıra­dan çıxa­rıl­mışdır. Res­pub­likamıza dəymiş ziyanın ümumi məbləği 60 milyard ABŞ dollarından çox olmuşdur.

İşğal dövrü ərzində isə (may 1994 – 27 sentyabr 2020 illər) xalqımıza dəyən ziyan bundan 4 dəfədən artıq hesablanır.

Azərbaycan Respublikası ərazilərinin Ermənistan silahlı qüv­və­lərinin işğalı nəticəsində itki və tələfatlarının qiymətlən­diril­­məsi üzrə İşçi Qrupunun rəyinə görə, işğal dövrü ərzində bio­müx­təlifliyin, meşələrin məhv edilməsi, torpaq­ların istifadə üçün yararsız hala salınması, ətraf mühitin, o cümlədən su mənbə­lərinin çirkləndirilməsi və faydalı qazıntı yataqlarının talanı nəticəsində Azərbaycanın təbiətinə dəy­miş ziyanın ilkin göstə­ri­cisi 244,4 milyard ABŞ dolları həc­mində hesablanır [2.].

Mütəxəssislərin qənaətincə, Ermənistan tərəfindən sağ­lam­lıq üçün təhlükəli olan sian qarışıqlı zəhərlənmiş suyun Araz çayına axıdılması Cənubi Qafqaz regionunda torpağın, atmos­ferin və ekoloji tarazlığın pozulmasına zəmin yarada, meşələrin qırılması isə həmin ərazidə ekoloji tarazlığın pozul­­masına və Cənubi Qafqaz regionunda ekoloji qəzalara səbəb ola bilər.

Münaqişənin zamanında çözülə bilməməsinə səbəb regionda da­vam­lı sülhə nail olmaq kimi müqəddəs bir missiya üçün məsuliyyət daşıyan beynəlxalq təşkilatların, konkret desək BMT-nın biga­nə­liyi olmasaydı, əgər münaqişənin ilk illə­rində (həmin zaman üçün 1988-ci illərdə) beynəlxalq hüquq müda­fiəçiləri erməni­lərin beynəlxalq hüquq norma­la­rını kobud şəkil­də pozmaqları kimi ciddi bir problemin həllinə soyuqqan­lılıq göstərməsəy­dilər, ermənilərin işğalçı əməllə­rinə obyektiv qiy­mət vermək kimi vəzifə borclarına biganə qalmasaydılar müna­qişə zamanında çözülər, alovlanıb qanlı müharibə həddinə yetməz­di. Ancaq bu vəzifə və insanlıq borcu unuduldu. Ən başlıcası ona görə ki, mövcud müna­qişəyə müdaxilə xaric üçün sərf edən SSRİ-nin parçalanması kimi ciddi bir prosesin ləngi­mə­sinə səbəb ola bilərdi.

Əslində baş qaldıran münaqişələrə keçmiş İttifaq dövlə­tinin özü (burada, keçmiş SSRİ dövləti) rəvac vermişdi: Bundan iki məq­səd güdülürdü: 1. İttifaq respublikalarına öz zərb-dəstini gös­tərmək; 2. Və bu mövqeyi ilə artıq start götürmüş keçmiş SSRİ-nin parçalanma prosesini dayandırmaq. Niyyət bu idi.

Ancaq gözlənilənin əksinə oldu, münaqişələri səngitmək üçün “yazılmış” ssenari tərsinə işlə­di, SSRİ-nin parça­lanması prose­sini dayan­dırmaq əvəzinə daha da sürət­lən­dirdi. 70 il monarxiya buxov­larından əzab çəkən xalqların ruhun­da tüğyan edən azadlıq duyğuları çılğınlıqla inkişaf edib elə bir həddə yetdi ki, hökumət bu “dalğanın” qarşısında duruş gətirə bilmədi.  

Tarixin bu gərdişi, başqa sözlə, ermənilər üçün göydəndüşmə olan bu fürsət (ermənilər üçün yetişən münbit şərait) 1988-ci ildən start verdikləri mənfur niyyətlərini həyata keçirmək məq­səd­­lərinə zə­min yaratmış oldu. Bu, elə bir vədə idi ki, Şuşanın işğalından “ilhamlanan” Ermənistan Silahlı Qüvvələri geniş­miqyaslı döyüş əməliyyatlarına əl atdılar. Bir-birinin ardınca Azərbay­canın yed­di rayonu (Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Cəb­rayıl, Qu­bad­lı, Zəngilan, Laçın) və DQMV-nin Ermənista­nın nəza­rə­tinə keçmiş 4 388 kvadrat km sahəsi də daxil olmaqla Azərbaycanın ümumi­likdə 12 022 kvadrat km ərazisi (Naxçıvan MR-in  Kərki kəndinin ərazisi bu statistikaya daxil edilmə­miş­dir) işğal altına alınmış oldu [7.].

1992-ci ilin martında BMT-yə üzv qəbul edilməsi Azərbaycana Ermə­nistanın işğalçılıq siyasətinə son qoymaq və regi­on­da davamlı sülhə nail olmaq üçün BMT-nin Təhlü­kəsizlik Şurasına müraciət etmək hüququ yaratdı. Ancaq təəs­süf ki, 1993-cü ildə edilən bütün müraciətlər, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qəbul etdiyi 822, 853, 874 və 884 saylı qətnamələr icrasız, 1997-ci il yanvar ayının 1-də forma­laşan Minsk Qrupu, 2016-cı ildə İslam Əmək­daşlıq Təşkilatı (İƏT) çərçivəsində yaradılmış “Təmas qru­pu”nun, ATƏT-in bütün iştirakçı dövlətlərinin illərlə məsə­lə­yə ciddi olmayan üzdəniraq “müdaxilələri”, guya bütün hərbi əməliyyatların və digər düş­mənçilik aktlarının hökmən dayandı­rıl­masına yönəli “işlər”, işğalçı qüvvə­lərin Azərbayca­nın işğal altına alınmış rayonlarından guya çıxarıl­masına, problemin guya sülh yolu ilə həllinə, tərəflərin Beynəlxalq Humanitar Hüququn prinsip və normalarına guya əməl etməklərinə yönəl­miş “çağırışları” səmə­rə­siz qaldı. Səbəb isə bəllidir: BMT-yə üzv dövlətlər bu məsələdə maraqlı deyildilər.

İllərlə göstərilən cəhdlərin, BMT qətnamələrinin icrasız qalması Azərbaycana haqq qazandırırdı ki, 28 il işğal altında qalmış torpaqlarını zor gücünə də olsa geri alsın. Hər zaman “sözümüz imzamızdır” deyən dövlə­timizin başçısı İlham Əliyev xalqın inadlı iradəsi və tələbi ilə bu qaçılmaz addımı atmağa məcbur qaldı.

2016-cı ilin məlum aprel hadisələrindən qeyzlənən Azər­­baycan gənc­liyi hamılıqla rayon hərbi komissarlıqlarına üz tutmuşdu. “Hər şey cəbhə üçün, hər şey qələbə üçün!” şüar­ları böyüyün də, kiçiyin də dilinin əzbəri idi. Sakinlər əsgərləri cəbhəyə aparan avtobusları saxlayır, vətən torpağı uğrunda cihada qal­xan­ları siqa­retlə, hər cür ərzaq növləri ilə təmin edirdilər. Əsgərlər üçün döyüş bölgələrinə ərzaq, soyuq dağ havasına uyğun isti paltar aparanların qabağını almaq mümkün deyildi.

17 il yürüdülən uzaq­görən siyasət, ordu quruculuğunda həyata keçirilən məqsəd­yönlü hazırlıqlar, günbəgün möhkəmlənən və tarixin heç bir dönəmində indiki dərəcədə müşahidə edilməyən Xalq-Prezident-Ordu birliyi xalqımıza böyük qələbə sevincini nəsib etdi. İqtidarlı-müxalifətli 44 gün bir cəbhədə birləşən Azərbay­can insanı tarixində ilk dəfə müha­ribədən öz ərazi bütövlüyünü, demək olar ki, bərpa edərək çıxdı. 28 il erməni işğalı altında qalmış Qarabağ ərazisi 44 günük cihad nəticəsində işğaldan azad edildi. 2783 şəhidi ilə qalib dövlət adını qazanan Azərbycan 28 illik yurd, torpaq nisgilinə son qoydu [8.]. 2020-ci ilin 10 noyabrı Ümum­milli lider Heydər Əliyevin “Şuşasız Qarabağ, Qarabağ­sız Azərbaycan yoxdur” arzularının həyata keçməsinin təntənəsi kimi yazıldı. 44 günlük qanlı döyüşlərdə DÜNYA Azər­bay­can övladı­nın hansı qeyrətə, gücə, qüdrətə qadir olduğuna şahidətlik etdi. Respublikamızın haqq işinə hay verən Türkiyə, Pakistan, Türkmənistan, Özbəkistan, Qazax­ıstan, və digər türkdilli xalq­ların siyasi havadarlığı sayəsində Fransa, ABŞ, Rusiya kimi region dövlətlər səslərini içlərində boğmağa məcbur qaldular.

Bütün bunlar Azərbaycan xalqının döyüşkənlik ruhunun, döyüş əzminin göstəricisidir.

Fərəhlidir ki, Avropa İctimai Rəyin Öyrənilməsi Mərkəzinin dünya xalqlarının vətənpərvərliyinin göstəricisi olan siyahı­sın­da Azərbaycan 85 faizlə I yeri tutub. II yerdə 76 faizlə Gürcüstan, III yerdə 74 faizlə Finlandiya qərarlaşıb. Qəribə­dir ki, tarixən dünya xalqlarına vətən sevgisi ilə nümunə olan Türkiyə bu sırada IV yerdədir. 62 faiz göstərici ilə V yer ukraynalılara nəsib olub. Ermənistanın adı I onluqda görün­mür.

Azərbaycanın 44 günlük II Qarabağ müharıbəsinin nəticələri Avro­pa İctimai Rəyin Öyrənilməsi Mərkəzinin haqlı rəyinin təsdiqidir.

XII əsrin böyük Azərbaycan şairi N.Gəncəvi yazmışdır:

Qoy ədalət zəfər çalsın,

Zülm məhv olub alçalsın.

Şərəflənsin qoy səxavət,

Mərdlərə halaldır şöhrət.   [1. s.46].

Yaxın keçmişə nəzər salsaq görərik ki, Azərbaycan Prezi­denti İlham Əliyev bütün çıxışlarında, yerli və xarici mətbuat orqan­larına verdiyi müsahibələrində təkrar-təkrar xatırladırdı ki, ərazi məsələsi heç vaxt müzakirə mövzusu ola bilməz.

Bumeranq geri qayıdır. 28 il sonra da olmuş olsa, bumeranq geri qayıtdı və ermənilərin özünü cəzalandırdı – Ali Baş Ko­man­­­dan İlham Əliyevin uzaqgörən daxili və xarici siyasəti sayəsində ədalət zəfər çaldı, pozulmuş beynəlxalq hüquq nor­­ma­ları bərpa olundu. Bu günlərin müzəffərliyini sarsılmaz iradəyə sahib xalqımızın dövlətlə birliyi, ölkəmizin iqtisadi gücü və müasir ordu quruculuğu qazandır­mışdır.

Azərbaycan ordusunun peşəkarlığı, düzgün strategiya və takti­kanın tətbiq edilməsi, müasir silah-sursat, hərbi texnika və texnologiyadan səmərəli istifadə, ən əsası yeni döyüş standart­larının tətbiqi sayəsində Azərbaycan yağı düşmən üzərində qələbə çaldı. Ali Baş Komandan İlham Əliyevin təkrar-təkrar vurğuladığı kimi, bu qələbə əsgər və zabitlərimizin şücaəti, qorxmazlığı, tükənməz Vətən sevgisi hesabına əldə edilmişdir.

44 gün sürən ağır döyüşlər 20 faizi işğal altında qalmış Azər­baycan ərazisinin çox hissəsinin – Cəbrayıl, Füzuli, Zəngilan, Qubadlı şəhərlərinin, Zəngilan rayonunun Minci­van, Ağ­bənd, Bartaz qəsəbələrinin, Xocavənd rayonunun Hadrut qəsə­bəsinin və bir sıra digər kəndlərin, Tərtər rayo­nunun Suqovuşan kən­dinin, Xocalı və Laçın rayonlarının bir neçə kəndi də daxil olmaqla ümumilikdə 300-dən çox ya­şa­yış məntəqəsinin, o cümlədən Ağdərə, Murovdağ və Zəngi­lan istiqamətlərində mühüm strateji yüksəkliklərin işğal­­dan azad edilməsi ilə sonlan­mışdır. Şuşa əməliyyatı Ölkə başçısı, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin dediyi, ekspert­lərin də təs­diq­lədiyi kimi, dünya hərb tarixinə düşəcək unikal hərbi əmə­liyyat kimi diqqət çəkir. Yüksək peşəkarlıq, cəsarət, sarsılmaz iradə tələb edən Şuşa döyüşlərini qəhrəman Azər­baycan oğulları Şuşanı alınmaz edən dağları, sıldırım qayaları, sıx meşələri­ ələ keçirə­rək, həm də yün­gül silahlarla silahlanmış halda icra ediblər. Əməliyyata rəh­bərlik edən xüsusi təyinatlılar birləş­məsinin komandiri pol­kovnik Tehran Mənsimovun sözlərinə istinad etsək, “düşmən zirehli texnikadan istifadə edirdi, xüsusi təyi­natlıların isə yalnız tank əleyhinə qumbaraatanları var idi” [6.].

Sonrakı günlərdə Ermənistan, Rusiya və Azərbaycan ara­sın­da üçtərəfli razılaşma əsasında Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayon­ları da qan tökülmədən Azərbaycana qaytarıldı.

Dövlət başçısı İlham Əliyev çıxışlarının birində demişdir: “Məhz Şuşa iş­ğaldan azad olunandan sonra düşmən artıq dərk etdi ki, bun­dan sonra bizə qarşı müqavimət göstərmək heç bir əhəmiyyət kəsb etməyəcək. Şuşa işğaldan azad olunandan bir gün sonra qəhrə­man Azərbaycan Ordusu daha 70-dən çox yaşayış mən­təqəsini işğalçılardan azad edib və əslində, bu, düşmənə vurulan son zərbə idi. Təsadüfi deyil ki, noyabrın 10-da düş­mən faktiki ola­raq kapitulyasi­ya aktını imzalamışdır. Şuşanın işğaldan azad edilməsi bizim gücümüzü göstərdi, Ordu­mu­zun peşəkarlığını, hərbçilərimizin cəsarətini, qəhrəman­lı­ğını göstərdi. Şuşanın götü­rülməsi çox böyük peşəkarlıq, cəsarət tələb edən əməliyyat idi. Bu əməliyyat dünya hərb tarixində xüsusi yer tutacaqdır. Çünki bu əməliyyatı yalnız yüngül si­lahlarla silahlanmış bizim qəhrəman hərbçilərimiz dağlardan, meşələrdən, cığırlardan keçə­rək icra ediblər. Şuşanın işğal­dan azad edilməsi bizim şanlı Qələbəmizdir”.

Ümummilli lider Heydər Əliyev dövlətiidarəetmə yolunun sədaqətli da­vam­çısı, Vətəninə, xal­qına, Azərbaycan dövlətçili­yinə səda­­­­qət nümunəsi olan İlham Əliyev bu Zəfər yürüşü ilə Azər­baycanın tarixinə YENİ SƏHİFƏ yazmış oldu. Dövlət başçımızın siyasi iradəsi, diplomatik məharəti, Azər­baycana müxalif mətbuat nümayən­də­lərinə kəsgin və tutarlı cavabları ilə siyasi arenada qələbə­mizin ilhamverici qüvvəsi oldu.

Qazanılan zəfərin nəticəsi olaraq Azərbaycan Silahlı Qüvvələri öz hərbi qüdrəti, döyüş tak­tikası, müasir döyüş texnologiyala­rından istifadə məharəti ilə dünya­nın hegemon dövlətlərinin diqqətində qaldu.

Bu qələbə ilə Ali Baş Komandanın qalib sərkərdə, Azərbaycan Silahlı Qüvvə­lərinin güclü ordu, xalqımızın isə məğrur, yenil­məz oldu­ğu öz təsdiqini tapdı. “Güclü lider”, “Güclü ordu”, “xalqın Ali Baş Komandan ətrafında sıx birliyi” –  44 gün sürən müharibəAzərbaycan tarixinin yaddaşında bu istilahlarla yaşa­yır.

Əldə edilən qələbə Prezident İlham Əliyevin həm də ata vəsiy­yətini yüksək səviyyədə yerinə yetirdiyinin göstərici­lərindən biridir. Şuşanın işğaldan azad edilməsi xəbərini Şəhidlər xiya­banından xalqa çatdıran Ali Baş Ko­mandan bir fikri xü­susi vurğulamışdır ki, “Fəxri xiyabanda ulu öndər Heydər Əliyevin məzarını ziyarət etdim, onun ruhu qarşı­sında baş əydim. Ürə­yim­də dedim, xoşbəxt adamam ki, ata vəsiyyətini yerinə yetirdim”.

Bəli, İlham Əliyev həqiqətən xoşbəxt övladdır. “Hər şey­dən ön­cə ona görə ki, müdrik, dünya şöhrə­tli, fövqəl idarəetmə qabi­liyyətinə, dünyaya görk olan siyasi səriştə və iradəyə malik Heydər Əliyev kimi bir atanın ailəsində dünyaya gəlib. Və ona göstərilən etimadı şərəf və ləyaqətlə doğ­rult­maqdadır” [5. s.160].

Ümummilli lider Heydər Əliyev də xoşbəxt ata­dır.“Ona görə ki, Azərbaycan xalqına genetik və siyasi varisi İlham Əliyevi bəxş etmişdir. Bu gün bütün Azər­baycan qürur duyur ki, Ümum­milli liderin zamanında söylədiyi “Mən İlham Əliyevə özüm qədər inanıram” kəlmələri həyat­da təsdiqini tapıb. Ulu öndər Azərbaycana O`nun ümidlərini doğruldan, Azərbaycan Respub­li­kasının daxili və xarici siyasətini uğurla idarə edən, Azərbaycanı­mızın dünyanın hegemon döv­lətləri ilə bir sırada qürurla dayanmasını qərarlaşdıran İlham Əliyev kimi bir varis, dövlət başçısı qoyub gedib” [5. s.160].

Bu gün hər bir Azərbaycan övladı bu qələbənin şahidi olmasın­dan qürur duyur. Xalq öz dövlət başçısına məhəbbətini “Ali Baş Komandan”, “Diplomatik cəbhədə böyük strateq” kəlmələri ilə ifadə edir. Qələm sahibləri bu iradənin nəticəsini “dəmir yumruq” adı ilə əbədiləşdirir, şairlər “dəmir yumruq” sahibinin şəninə şeirlər yazır, bəstəkarlar nəğmələr qoşur.

Rəssam Musayev Fikrət Qazıxan oğlu “ZƏFƏR GÜNÜ”nü “Dəmir Yumruq” masaüstü abidəsi ilə əbədiləşdirdi.

Şair Zahid Xəlil öz ürək sözlərini “Dəmir yumruq dastanı” ilə yaddaşlara belə hopdurdu:

O anlatdı Yer üzünə

Məğlub nədir, zəfər nədir.

O adi bir yumruq deyil,

Həyatdakı möcüzədir.

Dəmir kimi, polad kimi

Birləşdirdi insanları.

İlkin payız günlərinə

O qaytardı ilk baharı.

…Yorulmadı, usanmadı,

Heç dərmədi nəfəsini.

Dəmir yumruq gedib tutdu

Qarabağın zirvəsini.

O yandırdı Qarabağda

Elin sönmüş çırağını.

Yağmalanmış torpağıma

Taxdı zəfər bayrağını.

Haqqı nahaq etmişdilər,

O qaldırdı haqq səsini.

Onun polad iradəsi

Titrətdi Yer kürəsini.  [3.s.11.]                                                                                                                    

Birinci Qarabağ müharibəsi veteranı, hal-hazırda ehti­yatda olan zabit,  şair-publisist Zaur Ustac “Şanlı zəfərimizin mema­rına ithaf” silsiləsindən şeirlərinin birində yazır:

Ustaca bəllidi zamanın feli,

Tarixdə dastandı babamın qolu,

Dəmir yumruq oldu İlhamın əli,

Tarixindən aldı ilhamı İlham!

Xalqımın, ordumun ilhamı İlham!  [4.səh.7]

Azərbaycan, Türkiyə, Pakistan qardaşlığına əbədilik arzusu­nu Z.Ustac “Üç qardaş” şeirində belə ifadə edir::

Bir qardaş sağında, biri solunda,

Təpəri dizində, gücü qolunda,

Qardaşlıq məşəli yanır yolunda,

Yeni çağ başlayır xan Azərbaycan!

Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!    [4.səh.7]

Bu gün hər bir Azərbaycan övladı bu tarixi qələbənin şahidi olmasından qürur duyur.

50 milyondan artıq azərbaycanlıya qürur yaşadan bu savaş 8 noyabrın Zəfər Günü, 27 sentyabrın isə Anım Günü olaraq təsis edilməsi, Bakı prospektlərindən, eləcə də, Bakı metro­politeni stansiyalarından birinin “8 Noyabr” adlandırılması, Şuşanın erməni işğalından azad olunmasının isə dünya hərb tarixinə düşəcək hərbi əməliyyatlardan biri kimi qiy­mət­lən­di­ri­l­məsi, qazi­lərin və şəhid ailə­lərinin təminatına dəstək üçün “YAŞAT” Fondunun yara­dılması, “Zəfər Paradı”nın təşkili, “Qarabağ Dirçəliş Fon­du”nun və Bakı şəhərində Vətən müharibəsi memorial kompleksinin, eləcə də Zəfər muzeyinin (və s.) yara­dılması ilə tarixiləşdirildi. Min­lərlə Vətən övladının bu qanlı savaşda göstərdiyi qəhrə­man­lıqlar “Vətən Müharibəsi Qəhrə­manı” adı, “Zəfər” və “Qarabağ” ordenləri, “Cəsur döyüşçü”, “Döyüşdə fərqlən­məyə görə”, Şuşanın, Füzulinin, Qubadlının, Suqovuşanın, Xocavəndin, Zəngilanın, Kəlbəcərin, Ağdamın, Laçının azad olunmasına görə (və digər) orden, medal və fəxri adlara layiq görülməsi ilə Azərbaycanın zəfər tarixini yazdı. 

NƏTİCƏ

Məqalədən gəlinən ümumi qənaət budur ki, 2020-ci ilin 10 noyabrı tarixi ədalətin təntənəsi, beynəlxalq hüququn bərpası, hər haldan öncə isə Azərbaycan xalqının qürur ün­vanı olaraq daim xatırlanacaq. Diqqətə çatdırılır ki, II Qara­bağ müharibəsi xalqı­mızın öz ata-baba torpaqları uğrunda cihada qalxdığı zamanlar civarında ərazi itkisi olmadan zəfər qazandığı ilk müharibədir.

Bu gün inkişafımızın bütün sahələrində olduğu kimi, II Qara­bağ müharibə­sindəki qalibiyyətimizdə də ümummilli lider Heydər Əliyevin müdrik siyasəti­nin izlərini görürük. Fikri­miz­cə, Ulu öndər I Qarabağ müharibəsində ATƏŞKƏS`ə nail olmaqla tökü­­ləcək çox qanların, ərazi itkisinin qabağını almaqla yanaşı, həm də II Qarabağ müharibəsindəki qələbəmiz üçün də zəmin yaratmış, bünövrə qoymuşdu.

XX əsrin 70-ci illərində Azərbaycan dilində tərcüməsini oxu­du­ğum (kiril əlifbası ilə) Zaparojye kazaklarının xalq hərəkatından bəhs edən “Taras Bulba” əsərində belə bir məqa­mı xatırlayıram: Komandan (Taras Bulba) öldürülür, atasının öldürüldü­yünü görən böyük oğul Ostap öz mühafizə dəstəsi ilə mühasirəni zorla yarıb canını qurtara bilir. Aradan yarım ildən artıq bir müddət ötür. Əsərin sonuncu abzası təxminən aşa­ğı­dakı məzmundadır: “Üfüqdə toz dumana qarış­dı. Ostap 300 minlik ordu ilə ğöründü”.

…II Qarabağ müharibəsinin qələbə ilə son­lan­ması təxminən eyni məntiqi ardıcıllığı düşünməyə əsas yaradır: Ümum­milli lider Heydər Əliyev I Qarabağ müharibəsində ATƏŞ­KƏS`ə nail olmaqla Azərbaycanın daha böyük bir ərazisinin işğal altına düşə bilmək təhlükəsinin və daha çox ölümlərin qabağını almış­dısa, Q`nun həm bioloji, həm də siyasi varisi olan Azərbaycan Prezi­denti İlham Əliyev 17 il apardığı düşünülmüş müdrik siyasət sayəsində təkcə erməni faşiz­minə yox, dünyanın bütün erməni­pərəst qüvvə­lərinə mey­dan oxudu, 28 il işğal altın­da qalmaqla, bəlkə də unutdurul­mağa məhkum Azərbaycan torpaq­la­rını yağı işğalın­dan azad etdi.

Açar sözlər: II Qarabağ müharibəsi, zəfər yürüşü, xalq-prezi­dent-ordu birliyi, tarixi ədalətin təntənəsi, beynəlxalq hüququn bərpası.

İstifadə olunan ədəbiyyat

1. Əliyev H.Ə. “Qoy ədalət zəfər çalsın”. (“Литературная     газета”nın xüsusi müxbirinin suallarına cavab). Naxçıvan-Əcəmi NPB-2007, 48 səh., s.46.

2. Hüseynli Qabil. “Qarabağın ekoloji harayı”. “Xalq cəbhəsi” qəzeti, 11 iyul 2019-cu il.

3. Xəlil Zahid. “Dəmir yumruq dastanı”. Bakı-TEAS Press Nəşriyyat evi-2021, 220 səh. s.11. İSBN: 978-9952-540-58-1. www/teaspress.az   www.3alma.az.

4. Ustac Zaur. “Həftə içi” qəzeti, 4-10 noyabr 2021-ci il, s. 7.

5. Ziyad Ayətxan. “Heydər Əliyev – xalqının, dövlətinin qürur ünvanı”. Bakı-“Ulu”- 2018, 166 səh. s.160.

İnternet resusrları

6. https://news.milli.az/politics/918265.html. General-leytenant Hikmət Mirzəyev mənə əmr verdi ki…” – Tehran Mənsimov. 31 yanvar 2021.

7. https://az.m.wikipedia.org»wiki Dağlıq Qarabağın ətrafında Ermənistan işğalı altında olan Azərbaycan əraziləri.

8. az.m.wikipedia.org.

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

VAQİF SULTANLININ YAZILARI

ZAUR  USTACIN  YAZILARI

> > > > MÜTLƏQ OXUYUN !!!

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru