Vallahi, billahi, çox maraqlı bir öllkədə yaşayırlq, macəralarla dolu bir ölkədə…
Macəra dolu Amerika bizə baxanda toya getməlidir. Bə nə? Heyf deyil, hər gün gündəmi bir yeni qeyri-adi, heyrətamuz olay zəbt edə? Bir gün eşidəsən, şagird müəllimi döyüb, müəllim işdən çıxarılıb. Bir gün eşidəsən, müəllim şagirdi döyüb, yenə müəllim işdən çıxarılıb. Bir gün müəllim şagirdi intizama dəvət edə, mərəkə qopa, bir gün sinifdə baş verən hadisələrə gözüçıxan qardaşını görən müəllim gözünün ucu ilə də etina etməyə, yenə mərəkə qopa… Adı “Buraxılış” olan imtahanı buraxılışdan 3 ay əvvələ salalar, uşaq da Hatəmxan ağa demiş: “hoppana gedə düşə Arazın o tayına… “. Bundan sonra da müəllim 3 ay əli çıraqlı şagird axtara davamiyyəti düzəltmək üçün…
Bir gün yuxudan oyanasan ki, əsgərlərin qanı bahasına aldığı Şuşa adını komandasına qoyan, amma o adı qorumağa cürəti çatmayan, ermənilərin ağzına çeynəməyə saqqız verən nəşəli və sözəbaxan ağıllı, lal-dinməz oğlanlar klubu onu “Buta” ilə əvəz edə… Utanıb-qızarmaq əvəzinə sabahı camaata elə təppəcə gələ ki, day deməyə sözün qalmaya. …Ayıbına kor olmaqdansa, camaata qeyrət, namus, şərəf dərsi keçələr, sən də maddım-maddım baxasan… Bir gün də oyanasan ki, şou-biznes əhlindən birisi başlaya hərbiçini sosial şəbəkələrdə açıq-açığına söyə, zənən xeylağı kimi ağzına gələn qarğışı yağdıra, “əcəb eləmişəm, yaxşı eləmişəm”, – deyə-deyə, hamının da matı-qutu quruya…
Maraqlı ölkədə yaşayırıq, Vallahi, Billahi. Adamın burada günü əyləncəli keçir, adamı qəti darıxmağa, öz dərd-sərin, çörəyin, neftin qiymətlərinin qalxmasının dərdin çəkməyə, fikir eləməyə qoymurlar ki! Sağ olsunlar. Gərəkdir bizim ölkənin bu təcrübəsin özgə ölkələr də mənimsəyə, yayıb geniş istifadə edələr… Hansını deyək, hansını danışaq? 17 ildə 3 dəfə orfoqrafiya lüğəti çıxarılıb, 3-ü də yararsız. Burada da o orfoqrafiyanı nəşr elətdirənlər yox, günahkar xalq ola ki, bəs, düz-əməlli söz işlədə bilmir. İşləri-peşələri də yoxdur, elə bil orfoqrafiyadan başqa söz tapmırlar danışmağa… Ancaq onu müzakirə edirlər. A bala, çörəyin qiyməti qalxmayıb, neftin qiyməti qalxmayıb, reklamlarda-zadda sözlər hamısı səhv-sühv yazılmayıb? Get onu müzakirə elə dana. Nə dərdinə qalıb orfoqrafiyada “dəmşalaq” sözü var, “mişoppa” sözü yoxdur? Hıy!? Başına iş qəhətdur? Əcəb edirlər, “oxşar” və “bənzər” sözü ilə eyni sözlərin sayın artırırlar. İstəyərlər, “meymunabənzər” yazarlar, istərlər, “meymunaoxşar”, istəyərlər, “suiti” yazarlar, istəyərlər, “dəniziti”, “supərisi” və ya “dənizpərisi”. Bax bundan sənə nə?
Nə dərdinə qalıb ee?! Küçələrdə reklam və obyekt adlarının 99, 99%-i əcnəbicədir? Sənə nə?
Vallahi, billahi qəribə, maraqlı, macəra dolu bir ölkədə yaşayırıq, sensasiya dolu bir diyarda! Sağ olsunlar, adamı darıxmağa, fikir eləməyə qoymurlar. Hər gün yuxudan durursan ki: “Şok, şok, şok!”
Hər gün bir yeni olay, Hər gün bir yeni vay-vay . Maraqlıdır buralar, İşiniz olsun kolay.
Vallahi, billahi, mən bu işə çox məətəl qalmışam, Müstəqilliyin illərlə arzusunda olmuşuq, niyə? Çünki, müstəqil dövlət heç kəsdən asılı olmayan, öz milli-mənəvi dəyərlərinə özü sahib çıxan, nə siyasətdə, nə iqtisadiyyatda heç kəsdən asılı olmayaraq qanun və qərarlar qəbul edən, öz dili, pulu, himni, gerbi, ordusu olan dövlətdir. Öz torpağına, vətəndaşına və dilinə sahiblik müstəqil dövləti şərtləndirən əsas xüsusiyyətlərdəndir. Şükür, biz müstəqilliyin çətin yollarında addımlayaraq bütün bunlara sahib oluruq, ərazimizə sahib çıxır, işğal olmuş torpağımızı geri alaraq qoruyur, bərpa edir, bayrağımızı yenidən əzəmətlə ucaldırıq. Və bu, bizim dövlətimizin bölgədəki müstəqilliyinin nüfuzunu get-gedə artırır və dünya dövlətləri artıq onunla hesablaşmağa başlayır. Bununla yanaşı, müstəqillik dönəmində ölkədə ana dilinin işləkliyi, istifadəsi ilə də bağlı da bir sıra qanun və sərəncamlar verilir. Doğrudur, müstəqillik əldə etdikdən sonra əcnəbi dildə yazılı reklamlar ölkəni daha çox başına alaraq, ana dilimizi obyekt adları və reklamlardan daha sürətlə sıxışdırnağa başladı. Amma inanırıq ki, görülən tədbirlər, xalqın ziyalılarının çoxsaylı müraciətlərindən sonra bu yöndə irəliyə doğru müsbət addımlar atılacaq və istər Bakı şəhəri, istərsə də regionlarda reklam və obyekt adları əcnəbi dillərin işğalından qısa müddətdə təmizlənəcək.
Bizim dilimiz çox zəngin və hər cür fikri – istər diplomatik, istər bədii və publisistik fikri ifadə etməyə qadir zərif və çoxşaxəli, əhatəli bir dildir.
Azərbaycan dili türk dilləri ailəsinə mənsub, ədəbi dil baxımından çox inkişaf etmiş, oz sabit fonetik, leksik və qrammatik qayda-qanunları möhkəmlənmiş, sabitləşmiş bir dildir. Vaxtilə hətta Azərbaycan türkcəsi nəinki türklərin, hətta Qafqazdilli xalqların da ortaq dili olub. Ruslar Qafqaza gəlməmişdən bu bölgənin xalqları həmin ortaq dildə danışırdılar. Bu haqda çoxlu faktlar var və onun fransız dilinin Avropadakı mövqeyi ilə müqayisəsi hamımıza məlumdur.
Əslində Azərbaycan türkcəsi türk dilləri içərisində kökünə daha çox bağlı olan, leksikası çox da dəyişikliyə uğramayan ən gözəl və ən mükəmməlidir, lakin biz bunu təbliğ edə bilirikmi? Anadolu türkləri müəyyən dönəmdə öz kökündən daha çox uzaqlaşıb, öz leksikasına daha çox əcnəbi sözlər daxil edib, nəinki biz. Əslində onlar bizdən çox söz götürə bilərlər, lakin etmirlər. Bunun da müxtəlif səbəbləri var. Bir tərəfdən Türkiyə 600 il imperiya olmuş dövlətdir deyə digər türk xalqlarına bir az böyük qardaş kimi baxır. Digər tərəfdən də biz sanki hər zaman kiçik qardaş olmağa öyrəncəliyik. Öz dilimizi təbliğ etməkdənsə, hansı dilinsə hegemonluğunu qəbul etməyi daha asan yol hesab edirik. Bu gün Güney Azərbaycanda olan türkçülük, dilinə sahib çıxma, onun uğruna dirəniş nə Quzey Azərbaycanda var, nə də Türkiyədə. Niyə mən bu barədə danışıram? Çünki hazırda yenidən gündəmə gələn mövzulardan biri də ortaq türk dilinin yaradılması məsələsidir ki, bu barədə AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun baş direktoru Nadir Məmmədlinin APA-ya müsahibəsində oxuyuruq:
“- Məşhur alimimiz Afad Qurbanov bu işlə (Ortaq türk dili -G.Ə) peşəkar məşğul olurdu. Bununla bağlı layihə də hazırladı. Ondan sonra müxtəlif alimlər bu işlə məşğul olub. Bu günə kimi iş gedir. Burada müəyyən əngəllər var. O xalq udacaq ki, iqtisadi cəhətdən güclüdür. Hesab edirəm ki, Anadolu türkcəsi bütün türkdilli xalqlar üçün ortaq dil ola bilər. Türkiyə iqtisadi cəhətdən bütün türk dövlətlərindən güclüdür. “Kayu” cizgi filmi evlərə girəndən sonra balaca uşaqlar da türkcə danışmağa başladı. Bu gün İranda yaşayan soydaşlarımız da bizə meyllənmirlər, onlar da Türkiyə türkcəsində danışırlar. Zaman yolumuzu ora aparır. Tarixi şərait özü göstərir ki, iqtisadi cəhətdən güclü dövlətlər irəlidədir. Digər türk dövlətlərindəki yeni nəsil Anadolu türkcəsində çox söz işlədir. Düşünürəm ki, ortaq dil məfhumu yaransa, bu, Türkiyə türkcəsi olacaq. Lakin bu prosesin yekunlaşması uzanır.”
Məncə, ortaq dil məsələsi çox ağır mövzudur: “Onun incəliklərini bilmədən “ortaq dil yaradaq”, “birləşək” şəklində şüarlar verməklə iş getməz. Bu, çox ciddi araşdırma, üzərində çox ciddi işləmə tələb edən böyük problemdir. Dərindən düşünməmiş belə bir mövqe tutmaq dilimizin məhvinə aparıb çıxara bilər. Dilini sevən, onun dəyərini, incəliklərini bilən heç bir dilçi, məncə, bu fikrə düşməz.
Niyə axı biz M.Ə.Sabir demiş:
Çırmanırıq keçməyə çay gəlməmiş, Başlayırıq qızmağa yay gəlməmiş, Söz veririk indi, bir ay gəlməmiş?…
Bu yerdə C. Məmmədquluzadənin sözləri yadıma düşdü, ortaq əlifbanın qəbulu ilə bağlı dediyi sözlər…mən xoruza horuz deyə bilərəm, amma xəstə ölür, son nəfəsidir xırıldayırı, necə xəstə hırıldayır demək olar axı?!
Axı nəyə görə Sovet dövründə ruslardan qoruyub inkişaf etdirdiyimiz dilimizi müstəqillik dövründə “özümüzünkülərdən” qorumaq müşkülə çevrilib?!. Hərəsi dilin başına bir oyun açır. Bilmirsən, bu qəsdən, bilərəkdən, planlı şəkildə görülən bir işdir, ya düşünülmədən, təsadüfən olan bir iş. İndi dili sanki elə dilçilərdən qorumaq lazım gəlir! Nəyə görə?
“Kayu” cizgi filmini evlərə salıb yuxarı başa keçirməkdənsə, balaca uşaqların öz ana dilinə sevgi yaradan cizgi filmlər çəkməyi, özümüzü, öz dilimizi təbliğ etməyi düşünmürük?! Bu yolla İranda yaşayan soydaşlarımızı da özümüzə meylləndirmək, təsir etmək əvəzinə onların da Türkiyə türkcəsində danışmasına rəvac veririk? “Kayu” cizgi filmini sıxışdıracaq, uşaqlarda maraq oyadacaq, kökümüzə soyumuza bağlayacaq, dilimizi, özümüzü sevdirəcək “Kitabi – Dədə Qorqud”un motivləri əsasında bir cizgi filmi çəkməyi, cənublu qardaşlarımıza da arxa olmağı niyə düşünmürük axı?! Kimdir bizə mane olan? Zamanın yolumuzu başqa yerə aparmasına deyil, bizimlə birləşməyə gətirməsi üçün iş görmək, çaba sərf etmək lazımdır. “Allahdan buyruq, ağzıma quyruq”la iş getməz! “Tarixi şərait özü göstərir ki, iqtisadi cəhətdən güclü dövlətlər irəlidədir”. Bizim iqtisadi qüdrətimizə nə gəlib? Niyə çalışmırıq ki, yeni nəsil Anadolu türkcəsində “anahatar”a meyl etməkdənsə, elə türklərdə də bizim işlətdiyimiz “açar” sözü işlənsin? Bizim müstəqil dövlətimiz var, Cənubda isə dilimizə sevgi çox artıb. Biz, Dərbənddən Həmədana, Bakıdan Kərkükə, Qarsa, İğdıra qədər Azərbaycan türkcəsinin inkişafına çalışmalıyıq. Şübhəsiz, bütün Türkiyəyə sevgimiz var və onlarla qaynayıb-qarışmada heç bir problemimiz yoxdur. Eləcə də Kərkük, Xorasan, ya Qaşqay türkləri ilə də.
Amma hər şey qarşılıqlı olmalıdır. Yoxsa, indidən hegemonluğu kiməsə verməklə razılaşıb oturmaq düzgün dil siyasəti deyil, məncə.
Azərbaycanlı kimliyi, Azərbaycan dili bizə doğmadır. Ancaq bunu Türk kimliyindən və dilindən kənarda təsəvvür etmirik, bərabərhüquqlu qardaşlar olaraq təsəvvür edirik. Eyni atanın oğulları kimi. Daha böyük-kiçik qardaş misalı ilə yox. Böyük qardaşdan ağzımız bərk yanıb axı…
Bir millətik, iki dövlət Eyni arzu, eyni niyyət Hər ikisi Cümhuriyyət Azərbaycan-Türkiyə.
Bir ananın iki oğlu Bir ağacın iki qolu O da ulu, bu da ulu Azərbaycan-Türkiyə.
Yüz il bundan qabaq M.Ə.Sabir deyirdi:
“Osmanlıdan türkə tərcümə” – bunu bilməm Gerçək yazıyor gəncəli, yainki hənəkdir; Mümkün iki dil bir-birinə tərcümə, amma «Osmanlıcadan türkə tərcümə» nə deməkdir?!.
Sabir türkcə deyəndə Azərbaycan türkcəsini nəzərdə tuturdu. O zaman Osmanlı türkcəsi Azərbaycan türkcəsinə baxanda daha anlaşılmaz idi. Biz Azərbaycan türkcəsini daha da inkişaf etdirməliyik, bütün sahələrdə ön plana çıxartmalıyıq. Amma bu o demək deyil ki, Azərbaycan dilinin varlığını türk dili, mədəniyyəti, ədəbiyyatından kənarda təsəvvür edirik.
Müstəqillik dövründə televiziyadan gözləntilərimiz çox idi.
Öz milli-mənəvi dəyərlərimizin aliliyi qorunacaq!
Tariximizi doğru-dürüst əks etdirəcək samballı tarixi-qəhrəmanlıq filmləri çəkiləcək.
Uşaqlar bizim gələcəyimizdir. Uşaqlıqda qazanılan biliyin, öyrədilən dəyərlərin insanı ömrü boyu tərk etməyəcəyini nəzərə alaraq, tarixi qəhrəmanlarımızdan, milli-mənəvi dəyərlərimizdən bəhs edən, təmiz ana dilində səsləndirilən cizgi filmləri çəkiləcək.
Ən azından radiolarımız Sovet dövrünün yaxşı ənənələrini – “Bulaq” kimi verilişlərin ənənələrini davam və inkişaf etdirəcək.
Teatr sənətimiz Sovet dövründə özünün yüksək inkişaf pilləsində idi, bu inkişafı davam elətdirərək, müstəqil Azərbaycanın teatr sənətini daha da inkişaf elətdirərək, ən azından keçmişdə efirə gedən “Komediyalar aləminə səyahət” verilişindən daha irəli getmiş, səhnə əsərlərindən bəhs edən teatr məktəbi yaradılacaq.
Musiqimizin çox gözəl örnək sənətkarları var idi, onların təcrübəsindən istifadə yolu ilə Azərbaycan musiqisi daha da inkişaf elətdiriləcək.
Televiziya kanalları xalqa xidmət edəcək.
Vətənpərvərlik, ana dili, təhsil təbliğ olunacaq. Televiziya verilişlərinin keyfiyyəti daha da yaxşılaşdırılacaq…
Deyir, sən saydığını say, gör bizim televiziyalar nə sayır..
İllərdir, “Bozbaş Pictures”, “Bu şəhərdə”, “Komedixana” və s. adlar altında arvad paltarı geymiş”kişi”lər xalqın zövqünü korladılar və korlayırlar. Bayağı, şit, ədəbsiz hırıltı…bəli, hırıltı, gülüş yox, illərdir, insanları buna öyrətdilər, düşüncəsiz, hırıldıyan kütlə formalaşdırdılar. Bu cür verilişlərlə “tərbiyə” alanlar üçün xalq, dövlət marağı, milli təəssübkeşlik önəmlidirmi? Önəmli olsaydı, Soçidə KVN yarışmasında ölkəni təmsil edən komanda erməni Rubenin təkidi ilə “Şuşa” adını “Buta” adı ilə əvəz edəcək qədər alçalmazdı. Nə vacidir ki, o adla qalıb çıxış edəsən?! Nəyə görə onların alçaldıcı təklifi ilə razılaşırsan? Şuşa adının şərəfini Azərbaycan əsgəri öz qanı, canı bahasına qoruyub qazanmadımı? Şuşa Azərbaycanın Mədəniyyət mərkəzi adını almadımı? Əgər sən o adı qoruya bilməyəcəksənsə, sənin o adı götürməyə mənəvi haqqın var idimi ki, sonradan onu biabrçı şəkildə dəyişəsən? Sənin orada çıxışının bizim üçün nə önəmi var?!
Azərbaycanı təmsil edən “Şuşa” komandası adını ermənilərin “tələbi” ilə “Buta” olaraq dəyişənlər ermənidən artıq erməni olan KVN -cilər , məncə, qəhrəman Azərbaycan oğullarının dişi və dırnağı ilə azad etdiyi Şuşanı, şəhidlərin ruhunu, qazilərin qürurunu tapdayıblar.
Komandanın adı “Şuşa” olmsa da olar, təki erməni Ruben inciməsin, ona xoş getsin, eləmi?!. Yəqin ki, o KVN-ciləri ora gondərən dövlət qurumunun da bir izahi olacaqdır. Hər haldan bu sıradan bir hadisə deyil…
Bütün bunları “Bozbaş Pictures”, “Bu şəhərdə” səviyyəsinin acı nəticələri sanıram. Bu gün televiziyalarımızın səviyyəsin nə əks elətdirir?
Gəlin televiziya verilişlərinin birində oxunan bir mahnıya diqqət yetirək.
Bu cür mahnını yazana da, oxuyana da, televiziya kanalları vasitəsilə Azərbaycan xalqına çatdıran TV rəhbərliyi və verlişin aparıcısına da əhsən! Vətən müharibəsindən sonra televiziyalarımızda gedən verilişlər bizi çox qürurlandırır. Tamaşaçıları tam aşağılayaq, istədikləri cür hərəkət edirlər! Xalqın qarşısında, milyonlarla auditoriya qarşısında küçə söyüşü oxunmaz!
Mən bu cur kuçə sözlərindən ibarət mahnını ifa efənə də, mahnının sözlərin yazan “şairə” də bir daha əhsən deyirəm. Buyurun mahnının sözləri ilə tanış olun:
Hədlərini aşarlar, Kəlməbaşı çaşarlar, Arxamca danışarlar, Mənim vecimə deyil.
Haqlı düz yolu seçər, Haqsız olan and içər, İt hürər karvan keçər, Mənim vecimə deyil…