(hekayə) Ucqar bir kənd… Kəndin dar küçələrində bir-birindən aralı, taxta hasarlarla əhatələnmiş evlər vardı. Bu evlərin birində Kərim baba ilə körpəlikdən ata-ana nəvazişi görməyən, onları vaxtsız itirən nəvəsi Rövşən yaşayırdı. Bu həyət digər həyətlərdən çox fərqlənirdi. Çünki həyəti ilan kimi burulub yuxarı qalxan, dəmirdən düzəldilmiş çardağa dolaşan üzüm tingləri əhatəyə almışdı. Yaşıl, kənarları dişli yarpaqlar arasından üzüm gilələri görünürdü. Bağın lap kənarında yenicə torpağa basdırılmış üzüm tinginin yaxınlığında nar ağacı əkilmişdi. Həmin üzümün budaqları nar ağacına dolaşmışdı. Ancaq bir neçə müddət əvvəl əkilməsinə baxmayaraq, hələ bar verməmişdi. Digər üzüm ağaclarının qulluğunda duran Kərim baba bu üzüm tinginə o qədər də qayğı göstərmirdi. Bu səbəbdən də tingin bar verməsini gözləmirdi. Kərim baba həmişə dəmir çardağın altına qoyulmuş nərdivana çıxar və yetişmiş üzüm salxımlarını dərərdi. Bal kimi şirin olan üzüm salxımlarını evin arxasındakı kiçik arxda yuyar, kənarda qoyulmuş taxta stulun üstündə oturar və bağda bel ilə işləyən nəvəsi Rövşəni səsləyərdi: – Ay bala, gəl, bir-iki gilə üzüm ye! Rövşən bəzən gələr, bəzən də öz işi ilə məşğul olardı. Artıq Rövşənin sadiq dostuna çevrilmiş ana quş və balaları üzüm çardağının yaxınlığındakı ağacın üstündə yuva qurmuşdular. Hər səhər Rövşən bağa işləməyə gedəndə bu rəngarəng və gözəl quşların cəh-cəhi onda xoş əhvali-ruhiyyə yaradırdı. Rövşən beli əlindən yerə qoyub babasına tərəf gələndə gördüyü mənzərədən heyrətə gəldi. Ana quş və balaları qatar kimi stolun üstündəki üzümün ətrafına düzülüb dimdikləyirdilər. Arada quşlar üzüm gilələrini didişdirirdilər və onların səsi ətrafda xoş bir ahəng yaradırdı. Bu mənzərəni görən Rövşən donub yerindəcə qaldı. O, irəliyə bir-iki addım atıb quşları oradan uzaqlaşdırmaq istədi. Ancaq bacarmadı. Çünki quş balalarının məsum baxışları və xoş ahəngli səsləri onu irəli addımlamağa qoymadı. Rövşən bir az aralıda – yaşıl çəmənin üstündə oturub əlləri ilə dizlərini qucaqlayaraq quşlara baxırdı. Birdən ana quş arxaya dönüb oğlana baxdı. Quş cəld dimdiyində üzüm giləsi tutaraq budaqdan-budağa qondu və yuvasına doğru uçdu. Onu yuvada gözləyən digər balalar anasının dimdiyindəki üzüm giləsini didişdirib yeməyə başladılar. Sonra ana quş qanadlarını açaraq yuvanın qarşısını tutdu. Sanki balalarını qorumaq üçün yuvanın qarşısına bir çəpər çəkdi. Balalar başlarını onun sinəsinə qoyaraq sakitcə dayanmışdılar. Ana quş xırda, qığılcımlı gözləri ilə yuvadan boylanaraq yaşıl çəməndə oturan oğlana baxırdı. Bu baxışlar Rövşənə çox şey deyirdi. Ana quşun balalarına olan məhəbbəti Rövşəni çox təsirləndirirdi. Axı o, valideynlərini tez itirdiyi üçün bu isti məhəbbətdən uzaq düşmüşdü… Bir neçə gün keçdi… Rövşən quşların cəh-cəhini eşitmədikdə bağda onların yuvaları olan istiqamətə getdi və gördüyü mənzərədən dəhşətə gəldi. Yuva dağılmışdı. Rövşən cəld evə qayıtdı, əhvalatı babasına danışdı. Kərim baba Rövşənə təskinlik verərək dedi: – Narahat olma, bala, quşlar harda olsalar da, geri dönüb bizim sehrli bağa gələcəklər… Günlər keçdi, quşlar qayıtmadı… Kərim baba xəstə olduğu üçün bağda çox görünmürdü. Rövşən babasının çarpayısının yanında əyləşib ona qayğı göstərirdi. – Rövşən, mənə bir stəkan su ver, – Kərim baba dili tutular-tutulmaz dedi. Rövşən cəld çarpayının yanındakı taxta stolun üstündə qoyulmuş içərisi su ilə dolu fincanı babasına uzatdı. Kərim baba titrək əlləri ilə fincanı tutdu, su ilə dodaqlarını yaşladı və yuxuya getdi. Rövşən bağa getdi, sınmış və yerə tökülmüş quş yuvasının hissələrini topladı və gətirib evin pəncərəsinin qarşısına qoydu. Bir müddət sonra quşlar geri qayıtdı. Onlar pəncərənin qarşısında qatar kimi düzülərək içəri boylanırdılar. Sonra Rövşən günlərlə çalışaraq quşlar üçün geniş bir qəfəs düzəltdi. Quşların qayıtması Rövşəni çox sevindirdi. Çünki bu bağda babasından sonra onun yaxın dostları quşlar idi. Rövşən onlara nəvaziş göstərməkdən zövq alırdı. Kərim baba isə o gündən bəri bərk xəstələnmişdi və hələ də çarpayıda uzanırdı. O, quşların səsini eşidib çox sevindi və özündə güc tapıb pəncərəyə yaxınlaşdı. Quşların məsum baxışları Kərim babaya dikilmişdi. O həm çardağın üzərində sallanaraq göz oxşayan üzüm salxımlarına, həm də cəh-cəh vuran quşlara baxaraq dərindən bir ah çəkdi. Gözlərindən bir-iki damla yaş süzülüb yanağında donub qaldı. Bu an Rövşən də pəncərəyə yaxınlaşdı və quşları böyük sevgi ilə yeni hazırladığı qəfəsə qoyub küçəyə çıxdı… …Bu gündən quşlar qəfəsdən, Kərim baba isə həyatdan ayrıldı. Həyatın hər çətinliyinə mətanətlə sinə gərən Rövşən isə ömrünü bu sehrli bağda keçirdi.
DƏLİ EYVAZIN NƏVƏSİ (hekayə) Babamın yaşı çoxdur, lap çox. Zamanın xəlbiri onun gözləri önündə ələnib. O, ömürün enişli-yoxuşlu yollarında yaxşı da görüb, pis də, mərd də görüb, namərd də, xeyirxah da görüb, quyu qazan da, haqq da görüb, haqsızlıq da. Bir sözlə, həyatın hər üzü ona tanışdır. Dünya görmüş babam bu yollardan birini – xeyirxahlığı arayıb-seçib və ömrü boyu bu yola sadiq qalıb.
Dostları zarafata salıb: – Ay Eyvaz kişi, sən nə vaxt zəmanə adamı olacaqsan? – deyəndə, babam: – Vallah, elə mənim əlimdən gələn budur, – deyib.
Di gəl ki, hamı onu “Dəli Eyvaz” deyə çağırırdı. Əslinə baxsan, bu heç babamın da xətrinə dəymirdi. Ancaq böyüklər mənə: – Ay bala, sən Dəli Eyvazın nəvəsisən? – deyə müraciət edəndə, mən cin atına minirdim. Onları: – Dəli sizin öz babanızdır! – deyə təhqir etməkdən özümü güclə saxlayırdım. Düzü, məhləmizdə yaşayan tay-tuşlarımdan bir neçəsinin ağzını bu sözün üstündə möhkəm əzişdirmişdim də.
İsti yay günü idi. Babam, nənəm və mən həyətimizdəki gövdəsinə örkən dolanmayan xar tutun kölgəsinə qoyulmuş qədim taxtın üstündə oturub, anamın dəmlədiyi pürrəngi çaya qənim kəsilmişdik. Nənəmin əlindəki söyüd budağı ilə hərdən üzümü yelləməsi mənə xüsusi ləzzət verirdi. Bu nəvazişdən xoşlanıb: – Nənə, ay nənə, mən də böyüyəndə xeyirxah adam olacağam! – dedim.
Nənəm gözaltı babamı süzüb: – Niyə olmursan, qadan alım? Dəli Eyvazın nəvəsi deyilsən?! – dedi və uğunub özündən getdi. Babam da özünü nənəmə qoşulmaqdan güclə saxladı. Düzü, nənəmin bu cavabından yaman pərt oldum. Gözlərim yaz buludu kimi doldu. İstədim hönkürüb: – Tay sizin nəvəniz olmayacam, mənə dəli baba lazım deyil! – deyəm və qaçıb gedəm. Ancaq dilimi, dodağımı gəmirə-gəmirə özümü saxladım. Babam pərt olduğumu görüb başımı tumarladı və: – Mənim balam, bilirsən, sənin babana nə üçün Dəli Eyvaz deyirlər? – deyə soruşdu. Mən daha özümü saxlaya bilmədim, yumruqlarımı düyünləyib: – Deməsinlər, deməsinlər, mənə dəli baba lazım deyil! – dedim və hıçqıra-hıçqıra ağlamağa başladım.
Babam məni bağrına basıb: – Ağlama, mənim balam, qoy nə deyirlər desinlər. Özün görürsən ki, sənin ağıllı baban var, – dedi. Sonra təmkinlə başına gəlmiş bir əhvalatı danışmağa başladı: – Bir gün işdən evə qayıdırdım. Birdən ağ parçaya bükülü nəyinsə cığırın kənarına düşdüyünü gördüm və əyilib götürdüm. Açıb baxanda gördüm ki, xeyli puldur. Evə gətirdim. Bax, bu çoxbilmiş nənənlə… – babam sağ əlini nənəmin çiyninə qoydu, – birlikdə saydıq. Nə az, nə çox düz iki min manat pul idi. Sonra belə məsləhətləşdik ki, bir gün gözləyək. Düşündük ki, kim isə kənd adamı olacaq, səs-soraq tutan kimi aparıb sahibinə qaytararıq.
Lakin səhərədək kənddən bir xəbər çıxmadı. Nəhayət, ikinci gün eşitdik ki, qonşu kənddən bir dul qadın iki min manat pul itirib. Elə o dəqiqə pulu da götürüb yola düzəldim. Gedib sahibini tapdım. Yazıq o qədər ağlamışdı ki, deyərdin, bu saat gözlərindən damcı-damcı qan damacaq. Sən demə, arvad min əziyyətlə topladığı pulu rayon mərkəzindəki əmanət kassasından çıxarıb gətirirmiş ki, rəhmətə getmiş ərinin qəbrini götürsün.
Düzü, mən də bərk kövrəldim, özümü ağlamaqdan güclə saxladım. Nə isə, uzun sözün qısası, bu hadisə çox sürətlə kəndə-kəsəyə yayıldı. Düzdür, mənə: – Allah sənə ömür versin, savab iş gördün, – deyənlər də oldu. Ancaq çoxları da küncdə-bucaqda: – Vallah, dəlidir. Özü-öz əliylə qismətinə çıxan şeyi aparıb sahibinə qaytarıb ki, nədi-nədi desinlər Eyvaz kişi xeyirxah adamdır. Ay dedilər ha, – deyə məni lağa qoydular. Üzümə qarşı: – Əşi, sən lap dəliymişsən ki, – deyənlər də oldu.
Bir sözlə, o gündən “dəli” sözü mənim adımla qoşa çəkilməyə başladı.
– Yəni sənin babanı Eyvaz yox, Dəli Eyvaz deyə çağırmağa başladılar… – Babam dərindən köks ötürüb dedi: – Eybi yox, oğul, çağırırlar qoy çağırsınlar. Onsuz da ağıllıları dəli, dəliləri ağıllı çağırmaq dəbdədir.
Mən yerimdən sıçrayıb: – Baba, sənə qurban olum, – deyib onun boynuna sarıldım, üz-gözündən öpdüm. Və o gündən sonra: – Mən Dəli Eyvazın nəvəsiyəm! – deyərək babamın dəliliyi ilə fəxr etməyə başladım. Müəllif:VALEH HEYDƏR
Aptekdə olanda Arizə məsləhət gördülər ki, boranı tumu onun xəstəliyinin ən yaşı dərmanı ola bilər. O, həkim yazan həbləri alıb aptekdən çıxdı.
İndi binanın həyətində əyləşmişdilər. Sakinlər öz təşəbbüsləri ilə binanın qarşısında park salmışdılar. Necə il əvvəl buralarda yır-yığış etmiş, ağaclar, güllər əkmişdilər. Bir neçə “Besedka” da düzəltmişdilər. Rayon bələdiyyəsinə müraciət etmişdilər. Onlar da dəstək durub abadlıq işləri görmüş, uşaqlar üçün yellənçək də quraşdırmışdılar. Əlqərəz, daş-kəsəkli yer dönüb olmuşdu park. Parka asfalt da döşənmişdi. Qonşu binaların sakinləri də gəlib bu parkda gəzişir, dincəlir, təmiz hava alırdılar.
Əyləşib söhbət edirdilər. Əlibala da gəlib onlara qoşuldu. Əlibala qonşu idi. Anası, bacısı ilə bu binada yaşayırdı. Elmlər Akademiyasının yaxınlığındakı binaların birində atadanqalma bir mənzilləri vardı. Bina plana düşdüyündən, sökülüb yenidən tikiləndən sonra təzə tikilidə mənzil almış, oraya köçmüşdülər. Buradakı mənzili isə kirayəyə vermişdilər. Əlibala arada yolunu buradan salır, qonşularla qaynayıb-qarışır, parkda oturub söhbət edir, çay içirdi. Ay tamam olanda da gəlib kirayə haqqını alırdı.
Əlibala qonşularla salamlaşıb hal-əhval tutdu. Ariz fikir verib gördü ki, o, boranı tumu çırtlayır. Tez üzünü ona tutdu:
-Əli, boranı tumunu haradan alırsan?
Əlibala elə bildi ki, Ariz ona söz atır, sataşır, burada, onların yanında tum çırtlamasını ona irad tutur. Odur ki, əlini saxladı. Çırtlamadı.
Əlibalanın dinmədiyini görən Ariz bir də dilləndi:
-Əli, deyəsən eşitmədin.
Əlibala pərt olmuşdu. qonşuların yanında Arizin onu dolaması kefinə soğan doğramışdı. Ağzını doldurmuşdu ki, onun cavabını versin, Ariz onu qabaqladı. Ciddi:
-Boranı tumu mənə də lazımdır. Aptekçi məsləhət gördü. Xəstəliyimə görə. Bayaq bir yerdə gördüm, nə isə xoşuma gəlmədi. Yaxşı qovurulmamışdı.
Arizin həqiqətən boranı tumu lazım olduğunu, onu doğrudan dolamadığını başa düşən Əlibalanın eyni açıldı:
-Bizim qonşuluqda, anam-bacım olsun, bir qadın var. Ondan alıram.
Ariz:
-Pul versəm, mənimçin də alarsan? – deyə xəbər aldı.
Əlibalanın dayanıb baxdığını görüb:
-Qulluq olmasın. Xahişdir.
Əlibala:
-Alaram, niyə almıram?! – dedi.
Arız çıxarıb ona 10 manat pul verdi:
-Elə 10 manatlıq olsun.
Əlibala pulu alıb:
-Problem yoxdur, – dedi. -Sabah çatdıraram
Bir müddət keçdi. Ariz Əlibalanın aldığı boranı tumunu çırtlayıb qurtarmışdı. Gözləri yolda idi ki, bir də gördü, budur, Əlibala gəlir. Elə həyətdəcə onun qabağını kəsdi. Əl verib səmimi görüşdü:
-Ay qardaş, harada qalmısan? Boranı tumum qurtarıb, qalmışam belə: baxa-baxa. Allah köməyin olsun, mənim də köməyimə çatır.
Ariz 50 manatlığı ona uzatdı:
-Al bu pulu, yenə qardaşın üçün 10 manatlıq boranı tumu al. Bax, yenə deyirəm. Buyruq deyil ha. Dost xahişidir.
-Yox, gözləyə bilmərəm. Tələsirəm. Eybi yox, alaram, gətirəndə pulunu verərsən, – deyib yola düzəldi.
Ariz əlində 50 manatlıq baxa-baxa qaldı.
İki gün sonra Əlibala göründü. Ariz incik:
-Məni tumsuz qoydun. Xırdan olmadı, pul xırdalamağımı da gözləmədin.
Əlibala heç nə olmayıbmış kimi:
-Eybi yox, pulunu ver, alıb uzağı sabah çatdıraram sənə.
Ariz nə vaxtdan ayırıb pencəyinin döş cibinə qoyduğu şax onluğu ona uzatdı.
Əlibala pulu alıb əlini plaşının yan cibinə atdı. Çıxarıb boranı olan bükülünü ona verdi, sonra dönüb getdi.
Ariz onun dalınca baxa-baxa: “Mən bu Əlibalanı sadəlövh, bir az avamtəhər, tez inanan bir adam kimi tanıyırdım, – dedi. -O səfər əslində cibimdə xırda pul, onluq da vardı. Fikirləşdim ki, görüm Əlibalanı hərifləyə bilərəm. Demə, bu dostum qazdan ayıq imiş. Pulunu almamış boranı tumunu mənə vermədi. Alaram adı ilə pulu alıb, sonra verdi tumu. Gör ha. Fikirləşib ki, birdən tumu mənə verər, pulunu ala bilməz. Bu da ona sərf eləmir axı. Oyunun olsun, Əlibala, sən demə, sən məndən də tədbirli imişsən. Afərin sənə”.
Hər gün səhər olduğu kimi bu gün də Günəş öncə başını azca çıxardaraq ətrafı oğrun nəzərlərlə süzdükdən sonra bütün möhtəşəmliyi ilə cahanı aydınladıb nura qərq etmək üçün səmanın fövqünə qalxmaqda idi. Yay boyu mütəmadi olaraq hər gün ən uzağı saat altıda oyanır, öncə Günəşin doğmasını seyr edir, sonra elmi işi yazmaq üçün eyvandakı masamın arxasında əyləşirəm. Uzun müddətdir, tək yaşayıram. Səbəbi insanlardan qaçmağımdır. İki il davam edən uğursuz ailə həyatından sonra özümü toplamağım üçün çox uzun zaman lazım olmuşdu. İndi o hissləri yenidən yaşamağa da qorxuram, düzü. Övladım da yoxdur. Buna kədərləndiyimi desəm, yalan olar. Hərdən düşünürəm ki, xoşbəxt uşaqlıq dövrü bəxş edə bilməyəcəyin övladı dünyaya gətirib onu da bu həyatın dərd-sərinə ortaq eləmək hansı xudbinliyin əlamətidi? Tək qalmaq qorxusununmu? Yoxsa “hər kəsdə var, məndə də olsun” düşüncəsininmi? Ya da, bəlkə, Tanrının qadınlara bəxş etdiyi ana olmağa həvəs instinktininmi? Bunun səbəbləri haqqında çox düşünmüşdüm boş vaxtlarımda. Yaxşı ki, indi beynimi elmi işdən başqa nəyəsə məşğul eləməyə vaxtım qalmır. “Təklik zirvədəkilərə məxsusdur” – deyib arada özümə naftalin ətri gələn köhnəlmiş zarafatlar eləməkdən də qalmıram. Tez-tez mənə elə gəlir ki, şəhər bom-boşdur. Burada uzun zamandır heç kim yaşamır. Bəlkə də, mövcuddurlar, amma yaşamırlar. Ola bilsin ki, Diogen də ona görə insanlardan qaçıb təkliyi və bir çəlləkdə yaşamağı üstün tutmuşdu. Çəllək ha! Özümə gülməyim gəlir. Görürsünüz də, adam uzun müddət tək qalanda belə fəlsəfi fikirlər istehsal eləməyə başlayır. Çəllək! Yox bir! Olmaya sən də özünü Diogen sayıb evinin bu tək eyvanını da çəllək hesab edirsən? Bax beləcə, tez-tez özümlə mənasız zarafatlar edib gülürük. Bəlkə də, dəli olmuşuq. Nə isə!
Səhər saat altıdır. Şəhər hələ yatır. Bir azdan Günəşin qalxması ilə bərabər isti adamları təngnəfəs etməsinə baxmayaraq küçədə maşın və adamların izdihamı başlayacaq. İndi isə səhərin erkən çağı olduğu üçün küçədə çox az, demək olar ki, bir neçə adam gözə dəyir. Beş-altı yaşlarında bir qız anasının əlindən tutub onun addımlarını balaca ayaqlarına uyğunlaşdırmaq üçün yeyin hərəkətlərlə getməkdədir. Qəfildən anasının əlini buraxıb Günəşə tərəf baxdı.
-Salam, Günəş, -deyərək üzündə şən gülümsəmə ilə onu salamladı.
Anası hövsələsiz halda:
-Tez gəl, gecikirik, -deyə onu çağırdı.
Qız Günəşə əl edib becid hərəkətlə qabaqda gedən anasına çatıb onun əlindən tutdu.
Uşağın davranışı mənə həm məzəli göründü, bir qədər də düşündürdü. Hərgah yay fəsli başlayandan hər gün lap erkən çağlarda qalxıb binanın eyvanında Günəşin necə çıxmasını izləyirəm. Amma bir dəfə də onunla salamlaşmamışam. Birdən bir qədər uca səslə “Salam, Günəş” deyə gülümsəyirəm. Mənə elə gəldi ki, Günəş də mənə gülümsədi.
Bir aydan çoxdur ki, bu təkliyimin içinə başqa bir təklik də əlavə olunub. Kiminləsə tanış olmağım fikri ağlınıza gəldisə, təbii ki, o deyil. Mən öz təkliyimlə dostam və ona xəyanət eləmək niyyətində deyiləm. Çünki uzun müddət sənə həmdəm olanı sevməsən də ona bağlanırsan. Mən qonşudakı qadını nəzərdə tuturdum. Hər gün onun eyvanına baxıram. Qəribədir, uzun zamandır, o mənzildə heç kim yaşamırdı. İndi isə səhv eləmirəmsə, bir aydan çoxdur ki, orada hər gün orta yaşlı, dolu bədənli, bəstəboy bir qadın görürəm. O, hərdən gözündə eynəklə bir müddət noutbukda nələrisə yazır. Sonra yenidən eynəyi çıxarıb əlini çənəsinin altına dayaq edib uzun müddət səmaya baxır. O, çox nadir hallarda aşağıdakı adamları, maşınları, yəni, qaynayıb-qarışan həyatı seyr edir. Hətta bəzən iki avtomobildəki adam bir-birinə yol vermək üstündə dava edirlər, ya da bir neçə qadın nəyəsə görə qışqıra-qışqıra danışırlar, səsləri aləmə yayılır. Qonşu qadın həmin anlarda belə bir saniyəlik də olsa, başını aşağı salıb küçədə baş verənlərə baxmır. Ola bilsin, o, kardı, səsləri eşitmir. Amma hər halda, bu az ehtimaldır. O daha çox bütün dünyaya laqeyidləşmiş kimi görünür. Səmada hərdənbir görünən təyyarələrin arxasınca onların silueti yoxa çıxıb göy qübbəsi ilə bir bütün təşkil edənə qədər gözlərini zilləyib ümidlə baxır. Sanki kimsə təyyarənin pəncərəsindən baxıb ona güləcəkmiş kimi gözlərində bir neçə anlıq ümid işartıları yanır. Təyyarənin görüntüsü öləziyib yoxa çıxandan sonra qadının üzünə yenə həmin mübhəm kədər yüklənir. Doğrusu, gözlərim qadının bütün üz cizgilərini sezəcək qədər yaxşı görmür, bunları yalnız onun qımıldamalarından hiss edirəm. Eyvanın divarına yapışdırılmış bir heykəl kimi uzun müddət hərəkətsiz qaldıqdan sonra onun ən cüzi tərpənişlərinin, reaksiyalarının nəyə olduğunu anlamaq elə də çətin olmur. Nədənsə qəlbimdən gələn bir hisslə qadını bir az daha yaxından tanımaq arzusu dolur içimə. Bu mənim yazıçı marağımdanmı irəli gəlir, yoxsa insani hisslərdimi qərar verə bilmirəm. Hər halda, əsas məsələ odur ki, bax elə indicə bu dəqiqə eyvandan yataq otağına keçib əynimə qonşuya getmək üçün daha münasib paltar geyinirəm. Bu xasiyyətimi sevimmi, yoxsa tənqid edimmi, heç bilmirəm. Uşaqlıqdan beləyəm. Ağlıma gələn ilk fikri reallaşdırmağa çalışıram. Daha bunun sonrası haqqında düşünmürəm. Etdiyi hərəkətlərin nəticələrini hesab-kitab edib sonra qərar verən adamlara həsəd aparmışam həmişə. Mən isə elə hey ağlımın əksinə hərəkət edib qəlbimin dediyini etməkdə israrçı olmuşam. Bax, indi mənə deyən lazımdır ki, axı təxminən bir aydır ki, müşahidə etdiyin bu qadını yaxından tanımaq sənin nəyinə gərəkdir? Durub da öz eyvanında. Adama deməzlərmi, sən kimsən ki, mənim həyatımla bağlı sual verməyə, məni daha yaxından tanımağa gəlmisən?
Təbii ki, özümə etdiyim bu töhmətlərin heç faydası olmadı. Artıq onların binasının giriş qapısından içəridəyəm. Bəlkə, marketdən nəsə bir şirniyyat filan alardım? Deyim ki, mən sizin qonşunuzam. Yəqin, buralarda heç kimi tanımırsınız. Tanış olmağa gəlmişəm. Qadın da deyə ki, lap yaxşı, şirniyyat sevmirəm, tanış olmaqla da aram yoxdu. Təklik daha gözəldir. Xoş getdiniz…
Heç nə almadım. Artıq qapının zəngini çalmışam. Mən evdən çıxanda qadın eyvanda oturmuşdu. Bəlkə də, oraya səs getmir. Ola bilsin ki, qapını ümumiyyətlə heç kimə açmır. Ya da ola bilsin ki… Düşüncələrim burada yarımçıq qalır.
-Salam, -qadın qapını açıb üzündə mənim təsəvvür elədiyim həmin o anlaşılmaz ifadə ilə gözlərini mənə dikmişdi. Nə deyəcəyimi bilmirəm. Ey Tanrı, yardım elə, marağımın güdazına gedirəm.
-Salam, necəsiz? Mən sizin qonşunuzam. İçəri girmək olar? –deyib qadının məni qapıdan qovmağını gözləyirəm. İlahi, görəsən, dünya yaranandan bəri qarşısındakına ikinci belə mənasız sual verən olub?
-Buyurun, əlbəttə, – qadın mübhəm tənhalığının üzünə çökdürdüyü məhzun ifadə ilə heç uyuşmayan istiqanlılıqla məni içəri dəvət edir.
Birbaşa salona keçdik. Orada divan, önündə balaca jurnal masası və bir də kitablar yığılmış maraqlı dizaynı olan rəfdən başqa demək olar ki, heç nə yoxuydu. İndi künc divanının hərəmiz bir başında oturub sanki belə də olmalı imiş kimi bir-birimizə baxırıq. Yəqin ki, qadın aramızdakı sükutu pozub axır ki, ona nəsə deməyimi, gəlişimin əsas səbəbini bilmək istəyir.
-Bilirsiniz, mən sizinlə üzbəüz binada yaşayıram. –deyə sözə başladım, səmimi olmaq həmişə ən yaxşı seçimdir. Al-əlvan bəzənmiş üstü bəzək altı təzək cümlələrə ehtiyac görmürəm. –bəlkə, səfeh olduğumu düşünə bilərsiniz. Deyə bilərsiniz ki, bu dövrdə kimdi ki, kimisə yaxından tanımaq üçün qapısını döyən? Yenə kənd olsa, başadüşülən olardı. Orada hamı bir-birinə daha çox can yandırır. Ancaq şəhərdə kim kimədir ki? Deyəsən, bura yeni köçmüsünüz, əvvəllər sizi heç görməmişdim bu mənzilin eyvanında. Və mənə birdən maraqlı gəldi. Xahiş edirəm, elə bilməyin ki, dəliyəm, mən sadəcə yazıçıyam. Ancaq biz yazıçılar da bir növ dəli sayıla bilərik. Ona görə də bu mənasız marağımı üzrlü sayın, -deyib yenə şit zarafat etdim.
-Yox, niyə, ola bilər də. –qadının nəzakət xətrinə üzünə qondurduğu süni gülümsəmə müşayiəti ilə verdiyi bu etinasız cavabı məni daha da pərt edir. Qovsa, daha yaxşı idi. – əslində, doğru təxmin etmisiniz, tək yaşayıram. –qadın başını aşağı dikərək yenidən danışmağa başlayanda ürəyim yerinə gəldi. Döşəməyə o qədər diqqətlə baxırdı ki, elə bil, deyəcəkləri orada yazılmışdı və oxumağa çalışırdı. –təxminən, on ildir ki, tək yaşayıram. Əvvəllər işə gedib-gəlirdim. Böyük bir şirkətin mətn redaktoru işləyirdim. Orada da heç kimlə qaynayıb-qarışmazdım. Adamlardan qaçıram çox vaxt. Heç kimlə söhbət eləməyi sevmirdim. İş yoldaşlarımla olan ünsiyyətim ancaq işlə bağlı suallara çox qısa və konkret cavablar verməkdən ibarət olurdu. Sonra daha cavan kadrlar işə gəlməyə başladı. Onların təcrübəsi az olsa da həyat enerjisi, işə həvəsi, özlərini təsdiqləmək üçün hər gün daha yaradıcı ideyalar irəli sürməyi rəhbərliyi daha çox cəlb edirdi. Mən bunu anladığım üçün onların məni ixtisara salmağını gözləmədən üzüsulu özüm ərizə yazıb çıxmaq qərarına gəldim. İndi sərbəst olaraq redaktor kimi işləyirəm. Əvvəldən işlərimə bələd olan adamlar ehtiyac olduqca mənə mətnlər göndərir, onlarla məşğul oluram, geriyə qalan zamanı da yola verirəm gedir, -qadın gözlərini döşəmədən qaldırıb mənə baxaraq yenidən gülümsədi, amma bu gülümsəmənin içində dərin bir təəssüf oxudum. –siz də tək yaşayırsınız? Ailəniz haradadır? –heç gözləmədiyim halda o da mənə şəxsi həyatımla bağlı suallar verdi.
-Bəli, mən də tənhayam. Ailəm yoxdu. İllər öncə evli idim, sonra ayrıldıq. Uşağım da yoxdur. –mən gülümsədim. İndi fikir verdim ki, mən bu cümlələri təəssüf hissi ilə deyil, beləsi daha yaxşı olubmuş kimi öz təkliyindən qürur duyan adam ədası ilə dedim.
-Həə, -deyərək qadın yalançı təsəlli sözləri tapmağa çalışmaq üçün vurnuxub bir müddət bilmədi nə desin.
-Həyatda hər şey yaxşılığa doğrudur. Belə olubsa, deməli, xeyirlisi bu imiş. –mən belə deyərək onu pis vəziyyətdə qalmaqdan xilas elədim.
-Əlbəttə, -deyə qadın məmnun ifadə ilə dediklərimi təsdiqlədi. Sonra yenidən üzünə yenə həmin kədər qondu. –yəqin ki, hər şey yaxşılığa doğru olur. Amma bəzən… –qadın duruxub fikirlərini hansı sözlərlə ifadə edəcəyini düşündü, -bəzən elə hadisələr olur ki, biz onlarda nə qədər yaxşılıq payı axtarsaq da tapa bilmirik. Mənim övladlarım var. Daha doğrusu, biri artıq yoxdur, o biri var. O isə… Həyat yoldaşımla bir-birimizi sevib evlənmişdik. Uzun müddət övladımız olmamışdı. Sonra biz mənim bacımın üçüncü oğlunu övladlığa götürdük. Mən onu lap doğulandan götürdüm ki, ana kimi məni bilsin. Onun üç yaşı olanda bir möcüzə oldu və mən də hamilə qaldım. İkinci oğlumuz dünyaya gəldi. O anadan olduqdan bir müddət sonra həyat yoldaşımı maşın qəzasında itirdik. –qadın bunu deyərkən bir az duruxdu. Bu itkinin təsirindən doğub artıq korşalmış iztirab hissi onu göz yaşı ilə müşaiyət etməsin deyə dodağını dişlədi, sonra yenidən davam etdi, -mən oğlanlarımı çətinliklə böyüdürdüm. Hətta bir neçə dəfə bacım uşaqları böyütməkdə çətinlik çəkdiyimi görüb öz oğlunu geri götürmək istəyirdi. Mənsə bundan inciyib daha da məyus olurdum. Yoldaşımın vəfatı mənə ağır təsir eləmişdi. Sarsıntıdan kimi günahlandıracağımı bilmirdim. Doğma oğlum atasına çox oxşayır. İçimə doğmuş xudbin hisslərin təsiri ilə atasının ölümündə onu günahkar bilməyə başladım. Eləbil, Tanrı mənim uşaq üçün yalvarışlarımı eşidib oğlumu verdi, amma yoldaşımı aldı. Gündən-günə oğluma qarşı daha çox qəzəb yaranırdı içimdə. Bunu böyük qardaşına həmişə yaxşı davranıb onu hər fürsətdə sancmağımla da bəlli edirdim. –bunları deyərkən qadın ağlamırdı, amma balaca bir yaş dənəsinin kipriyindən necə qopub yanağına düşərək orada yoxa çıxdığını görə bildim, – sonra orta məktəbi bitirib hər ikisi universitetə qəbul oldu. Böyük oğlum ali təhsilini yekunlaşdıranda əsgərliyə getdi. Və… –qadın bir neçə dəqiqə səssizcə döşəməyə baxdı. Mən ürəyimdə özümü tənbehləyirdim. Axı başqalarının yaralarını tərpətməyə, onlara keçmişi xatırlatmağa nə ehtiyac var? Necə də pis insanam!
-Əgər sizə çətindirsə, qalanı danışmaya bilərsiniz, -deyə çox quru cümlə ilə guya onu ovutmağa çalışdım.
-Narahat olmayın, adam hərdən bölüşməyə də ehtiyac duyur, -deyə o davam etdi. –müharibə bizim əlimizdən çox sevdiklərimizi aldı. Elə deyil? –deyib mənə baxdı. Mən nə deyəcəyimi bilmədiyim üçün susdum. O isə davam etdi, –Hə, elədi. Doğrudur, adamlar bəzən bədbəxt hadisələr nəticəsində də dünyadan vaxtsız köçə bilir, biz buna “uğursuz tale” deyirik, amma gərək müharibə insanların taleyi olmasın. Ondan sonra mənim kiçik oğlumu görməyə heç gözüm qalmadı. Hər fürsətdə onu acılayır, bütün əsəbimi ondan çıxır, başıma gələn bütün fəlakətləri onun ayağına yazır, ailəyə bədbəxtlik gətirdiyini düşünürdüm. Bəlkə də, dəli olmuşdum. Oğlum Bakıda universiteti bitirdikdən sonra Amerikada təhsilini davam etdirmək üçün vətəni tərk elədi. Sonralar məktubunda yazmışdı ki, orada yaxşı bir işdə çalışır, hətta evlənib. Nömrəmi bilməsə də “facebook” hesabımdan mənə tez-tez yazaraq nəyəsə ehtiyacım olub-olmadığını soruşur. Heç bir mesajını cavablamasam da o daim yazır. Əslində, onun üçün çox darıxmışam. Başıma gələn fəlakətlərdə günahsız uşağı müqəssir bildiyim üçün özümə nifrət eləmək istəyirəm. Amma cavab da yaza bilmirəm. Sanki hansısa gözəgörünməz bir qüvvə mənim artıq onu oğul bilməyə haqqımın olmadığını deyir. Neçə dəfə yazsam da göndərə bilməyib silmişəm. Daha haqqım çatmır özümü ona ana bilim. Mən çox pis insanam. Hələ sağ olsun ki, məni sayıb yazır, axtarır, maraqlanır. Onun da bir oğlu var, yəni mənim nəvəm –qadın bunu deyərkən gülümsədi, -çox şirin uşaqdı, şəkillərini görmək istəyirsiniz? –qadın sanki yüz illin rəfiqəsiyikmiş kimi cəld hərəkətlə noutbukda “facebook” hesabını açıb oğlunun profilinə daxil oldu. Burada uşağın fərqli məzəli fotoları var idi: yemək yeyərkən üzünə makaronlar yapışmış halda, hovuzda çimərkən, çəmənlikdə yıxılmış və başqa fərqli situasiyalarda.
-Çox şirindi, Tanrı qorusun. –mən şəkillərdən gözümü çəkmədən dedim.
-Çox sağ olun. –deyib sonra birdən xatırlayıbmış kimi –ay, üzrlü sayın heç sizə çay təklif etməmişəm bayaqdan. –deyərək cavab gözləmədən mətbəxə yüyürdü. Adını belə bilmədiyim qadının “facebook” hesabı qarşımda açıq qalmışdı. Profilinə baxıb öyrəndim: Səma Əlizadə.
Mesaj bölməsi ekranda açıq qalıb. Oğlundan gəlmiş çoxlu mesajlar var. Bunun yanlış olduğunu bilsəm də əlim dinc durmur və qeyri-iradi oğlunun yazdığı mesajlar bölməsinə girib qadının profilindən ona yazdım: Sizin üçün çox darıxıram…
Mesajı göndərib-göndərməyəcəyimə tərəddüd etməyə vaxt yox idi. Ona görə də birbaşa “göndər” etdim. Və göndərilmiş mesajı sildim. Vəssalam! Bəzən sevdiklərimizə qovuşmaq bu qədər rahatdır. Həyatı qəlizləşdirməyə nə ehtiyac var?
-Heç sizdən çay yoxsa kofe xoşladığınızı soruşmadan birbaşa çay gətirdim. Ümid edirəm, narazı qalmazsınız, mən çayı yaxşı dəmlədiyimi düşünürəm, kofeylə isə aram yoxdu –deyə çayı və şirniyyatı balaca jurnal masasının üstünə qoydu. –bayaqdan danışıb dostlaşırıq, amma heç adlarımızı da bilmirik. Mən Səmayam. Sizinlə ünsiyyətə şad oldum. Bilirsiniz, qəribədir, ünsiyyətsevən olmasam da sizə hər şeyi danışmağım gəldi birdən. Eləbil, sizi mənə Tanrı göndərdi. Bax beləcə Tanrının qəribə işləri olur arada, -deyərək qadın gülümsəyən gözlərini tavana dikdi. Sanki Tanrı orada oturmuşdu.
-Mən də Zərifə. Mənə də xoş oldu tanış olmaq. Artıq gedim, yenə gələrəm, qonşuyuq onsuz, yol yaxındı, -deyərək çaydan bir qurtum alıb durdum.
-Tez-tez gəlin, -qadın gülümsədi və məni yola saldı.
Mən artıq öz binamızın qapısından girirəm və düşünürəm ki, necə tez-tez gedə bilərəm? Mən dostlaşmağı və ünsiyyət qurmağı sevmirəm axı. Bu da sadəcə bir maraq idi, tanımaq ehtiyacımı təmin etdim, bundan sonrakı ünsiyyət mənə zövq verən deyildi, yəqin ki. Mənzilə girib yenidən əzəli məkanım olan eyvana çıxdım və beynimi başqa düşüncələrdən arındırmağa çalışıb yenidən elmi işimlə bağlı kitabı oxumağa başladım.
Bir müddət sonra yenidən qonşu binaya baxıram. Qadın eyvanda yenə həmin yerdə oturmuşdu. İndi o, bir qədər daha doğma görünürdü. Üstəlik, bir az da sevincliymiş kimi gəldi. O, harada yaşadığımı bilmirdi. Çünki mən səkkizinci mərtəbədə, o isə qarşı binadakı dördüncüdə qalır. Yəqin ki, onu izləyənin məhz mən olduğumu anlamış deyildi. Oğlunun ona verdiyi cavabı, yəqin ki, heç vaxt öyrənə bilməyəcəm. Heç olmasa, adımı səhv deməsəm, bəlkə, tapardı məni. Eh, bu da bir gün idi, yaşadım… Günəş isə üfüqdə son qalan şüalarını da yığışdırıb binaların arasında itib-batırdı…
“Ədibin Evi” Ədəbiyyata Dəstək Fondu üç illiyini yeni layihələri elan etməklə qeyd etdi.
XX əsr milli ədəbi-bədii fikir tarixinin görkəmli nümayəndəsi, yazıçı, alim və pedaqoq Mir Cəlalın 1920-1940-cı illərdə İçərişəhərdə yaşadığı məkanda yaradılmış “Ədibin Evi” Ədəbiyyata Dəstək Fondu üç illiyini qeyd etdi. Bununla bağlı keçirilən tədbirə ədəbiyyat, mədəniyyət və təhsil dairələrinin nümayəndələri toplaşdı.
Tədbirdə çıxış edən fondun icraçı direktoru Şəfəq Mehrəliyeva Fondun bu günə qədər həyata keçirdiyi işlərdən söhbət açdı, o cümlədən 2024-cü ilin ilk yarısı bitən layihələrin uğuruna görə tərəfdaşlara “Ədibin Evi”nin Humayəçilik Şurası adından minnətdarlığını ifadə etdi.
O, Fondun “gənc nəsli diqqətdə saxlayaraq “oxu” mədəniyyətini gücləndirmək, xalqa və Vətənə sevginin aşılanmasında ədəbiyyatımızın rolunu vurğulamaq” missiyasını xatırladaraq bu ilki layihələrin bu hədəfə çatdığını məmnunluqla qeyd etdi.
İlin əvvəlindən həyata keçirilən layihələr arasında Elm və Təhsil Nazirliyinin Bakı şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə başladığı “Məktəblilər “Ədibin Evi”ndə”, MEDİA İnkişaf Agentliyi ilə birgə hazırladığı “Ədibin Evin”də COP29 silsilə mühazirələri Azərbaycan kimliyinin möhkəmlənməsi baxımından ölkəmiz üçün vacib məsələləri ictimaiyyətin müxtəlif təbəqələrinin diqqətinə gətirib.
Media layihələrinin Azərbaycan ədəbiyyatının təbliğində səmərəliliyini nəzərə alaraq 2021-ci ildən ASAN Radio ilə başlanılan rəqəmsal mühitdə gənc nəsli oxuya həvəsləndirmək, klassiklərimizin qısa hekayə janrına aid ölməz əsərlərini tanıdan “Ədibin Evindən Hekayələr” layihəsi bu ildən Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Univetsitetinin aktyorluq fakültəsinin tələbələri ilə Mədəniyyət TV-də davam etdirilib. Bununla yanaşı “Ədibin Evi”nin dəstəyi ilə həyata keçirilən “Tarixin Güzgüsü” adlı media layihəsi İctimai TV-də XX əsrin əvvəlində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mətbu orqanı olan “Azərbaycan” qəzetinin arxivi əsasında yüz il əvvəlki Azərbaycana nəzər salıb tarixin güzgüsünü bu günümüzə tutub.
Zamanında xalq yaradıcılığı ilə klassik bədii üslubun qabaqcıl təcrübələrini ədəbiyyatımızın hekayəçilik ənənələrinə gətirən Mir Cəlalın irsini gənc yazıçılara nümunə göstərən ənənəvi Mir Cəlal adına Hekayə Müsabiqəsi bu il də davam edib: 3cü Hekayə Müasbiqəsindən seçmələr toplu şəklində Azərbaycan Dəmir Yollarının dəstəyi ilə kitab şəklində çıxarılıb və qatarlarda qiraət üçün oxuculara təqdim edilb, 4cü Hekayə Müsabiqəsi yekunlaşaraq qaliblər elan edilib və işləri “Azərbaycan” jurnalının son buraxılışında işıq üzü görüb.
“Ədibin Evi”nin bu il müraciət etdiyi yeni istiqamət isə əski Azərbaycan əlifbasında yazılan ədəbiyyatımızın tədris və tədqiqi olub. Belə ki, ilin əvvəlindən ilk dəfə olaraq Azərbaycanın müxtəlif ali təhsil ocaqlarının filologiya fakültəsinin tələbələri “Ədibin Evi”ndən qazandıqları təqaüdlə “Əski Azərbaycan Əlifbası” kursuna başlayıb və Azərbaycan ədəbiyyatı xəzinəsinin mislisiz bir hissəsinə açar axtarıblar.
Kursun ilk sinfi tədbir zamanı keçirilən məzun törənində təmsil etdikləri Universitetlərin rektorları tərəfindən sertifikatla təltif olunublar.
“Əski Azərbaycan Əlifbası” kursunun gələcəkdə də davam edəcəyini elan edən Fondun direktoru Şəfəq Mehrəliyeva nəzəri bilikləri möhkəmləndirmək məqsədi ilə ilk məzun sinfinin növbəti akademik semestr ərzində AR Prezidentinin İşlər İdarəsinin İctimai-Siyasi Sənədlər Arxivinin bölmə müdiri, filologya üzrə fəlsəfə doktoru Şəhla Abdullayevanın rəhbərliyi ilə birgə transliterasiya layihəsi üzərinə çalışacağını elan etdi.
“Ədibin Evi”nin ədəbiyyatsevərlərə bu günə qədər ən böyük töhfəsi üzərində iş də bu il başlayıb. Belə ki, Fond hazırda 1915-1916-cı illərdə Bakıda nəşr olunmuş “Babayi-Əmir” adlı satirik jurnalın tam mətninin (65 nömrəsinin) transliterasiya olunaraq gələn il jurnalın 110 illiyində ictimiayyətə təqdim olunmasına hazırlaşır. Qeyd edək ki, Əliabbas Müznibin redaktorluğu altında nəşr olunan “Babayi-Əmir” jurnalı “Molla Nəsrəddin” ənənələrini təqib edərək XX əsrin əvvələrində dini avamlıq, cəhaləti açıq tənqid edib, söz azadlığı, qadın azadlığını geniş dəstəkləyən yazılarla çıxış edib. Jurnalın qələmləri arasında dövrün məşhur şəxsiyyətləri, o cümlədən M.S.Ordubadi, Cəfər Cabbarlı, Əliağa Vahid, Nemət Bəsir və s olub.
“Ədibin Evi” Ədəbiyyata Dəstək Fondunun üç yaşına həsr edilmiş tədbir Rəşid Behbudov adına 2 nömrəli onbirillik musiqi məktəbinin məzunlarının ifalarını daxil edən bədii proqramla yekunlaşıb.
QUMRU XOŞBƏXTLİYİ (hekayə) Yazın günəşi pənbə buludların arxasından hürkək-hürkək boylanmaqdaydı. Sanki insanlarla qaçdı-tutdu oynayırdı. İlıq nazlı-qəmzəli günəş şüaları otağın pəncərəsindən içəri girib gözlərimdəki yuxunu qovmağa çalışırdı. Ana Günəş məni yeni günü salamlamağa çağırırdı, qızılı tellərini üzümə, gözümə dağıtmışdı. Evin xanımı, yəni uşaqların anası hələ yuxulu dünyanın qoynunda uyuyurdu… Xanım deməyimə təccüblənməyin. Bilirəm, siz də xanım demirsiniz. Axı qonşular, ata-ana eşidər, ayıbdı. Mən də ömrüm boyu “xanım” səsləyib onu sevindirməmişəm. Ona ancaq bu hekayəmdə xanım deyə müraciət edəcəyəm. Guya mədəniyəm də. İndiyə kimi heç adıyla da səsləməmişəm. Axı atamın ağarmış qalın qaşları heyrətdən atılıb-düşər, mən də onun “bunun tərbiyəsinə bax” səssiz tənəsini göydə tutaram. Gündə bəlkə də əlli dəfə ona “ey” deyirəm. Məsələn, “ey, deyəsən mən acmışam”. Ağsaqqal qonşmuz Abdulcəlil kişi həmişə mənim “tərbiyə”mi qonşulara nümunə göstərib tərifləyir ki, halal olsun sənə, əsl milli oğulsan. Əslində evin xanımını “ey” çağıranda bunun millilik olduğunu anlamamışam. Nəyə gülürsünüz, guya siz bilirdiniz?.. Nə isə. Həyətimizdə bizimlə çoxdan “qonşu” olan iki qaratoyuq lirik ləhcələriylə yeni günün “sabanınız xeyir” duetini oxuyanda dünyanı tutub bağrına basmaq istəyənlər kimi qollarımı geniş açıb “yataq idmanı” etdim, ürəkdən gərnəşib yerimdən qalxdım. Ədəb-ərkanla geyinib həyətə düşdüm. Tez-tez kəsilib bizi duşun altında “gözümçıxdı”ya salan qızıldan qiymətli su ilə və əllərimin qabarıyla ərsəyə gətirdiyim 5-6 ağacla, qızılgüllərlə, qaratoyuqlarla salamlaşdım. Onlar mənim həyətdə yaşayan doğmalarım, sevimlilərimdi. Qızılgüllərin ləçəkləri, ağacların yarpaqları, tumurcuqların “bağrını yarıb” ”azadlıq” pıçıldayan çiçəkləri qədirbilənliklə məni süzürdülər. Onların “sağ ol”unu eşidirdim. Arılar gilənarın, əriyin məsum çiçəklərinin ətrafında vızıltılı səslə “Həyat, necə gözəlsən” nəğməsini zümzümə edirdilər. Bu sehirli dünyamdan məni qəfil eyvanda görünən, ovcunun arxası ilə gözlərini ovxalayıb oyanmağa çalışan xanımın səsi ayırdı: -Neyləyirsən? -Heç nə. Təbiətlə söhbət edirəm. -Kiminlə? Təzə qonşudu? Sualından, gözlərinin böyüməsindən hiss elədim ki, ya ağlıma şübhəsi yarandı, ya da məni “iş” başında yaxalayıb. Özüm də şübhələndim ki, yəqin sevgimi kiminləsə bölüşəndə ələ keçmişəm. Eksponatlarla ziyarətçiləri tanış edən muzey bələdçisi kimi əlimi həyətin ora-burasına gəzdirib sakit-sakit dilləndim: -Qızılgüllərlə, yarpaqlarla, çiçəklərlə, arılarla, qaratoyuqlarla. -Eh, sənin də işin, gücün qurtarıb deyəsən. Bəsdir də, əl çək bu sentimentallıqdan. -Yadımdan çıxmışdı. Sabahın xeyir. Heç olmasa sən “sabahın xeyir” demədin. Gərginliyin artım sürətini azaltmaq üçün hövsələmin “əyləc”i basıb müdafiəyə çəkilmək istəyirdim ki, hücumun daha güclü dalğası məni haqladı: -Nə sabahın xeyir e, dünya vecinə deyil. O böyük qaratoyuq var ha, – əliylə ağacın dibində yem axtaran sevgi “tərəfmüqabili”ndən bir az ağırçəkili qaratoyuğu göstərib söhbətinə davam etdi, – səndən qat-qat ailəcanlıdır. Külfətinə yem axtarır. Dönüb qaratoyuqlara baxdım. Uşaqların anası böyük qaratoyuq deyəndə yəqin ki, erkək quşu nəzərdə tuturdu. Düşündüm: “doğrudanmı, erkəklər həmişə böyük olur? Bəs niyə indi ailədə, cəmiyyətdə böyüklük, kiçiklik qalmayıb”? Səhərin gözü əməlli-başlı açılmamış ovqatım elə qarışdı ki, nitqim tutuldu. Amma o, (xanım deməyə dilim dönmədi) başladı, nə başladı: -Evdə duz belə yoxdu. Hələ pendiri, yağı, qəndi, əti, qatığı demirəm. Yaxşı ki, axşam nəvəyə iki çörək aldırmışam. Sən haradan biləsən ki, nəvələrin hazırlıq, bayram pullarının vaxtından üç gün keçib. Sinif rəhbərinin ad gününə hədiyyə almaq lazımdır, özü də sanballı. Hələ üç toy dəvətnaməsini demirəm. Oğlunun evə gec gəlməsi ilə heç maraqlanmısan? Xəbərin varmı harda veyillənir? Mən də bilmirəm. Allah bilir, kimin dizi cırıq şalvarlı qızına vurulub. Yerə-göyə sığışmır. Lap sənə oxşayıb. Dayılarına oxşasaydı nə vardı? Xanımın ağzının enerjisi aşıb-daşırdı, elə bil yenicə yüklənmişdi. Dayanmaq, nəfəs almaq yadına düşmürdü. Sanki yuxudan oyanar-oyanmaz, ya da elə yuxuda “monoloq”unu əzbərləyib yataq otağından çıxmışdı. Əslində xanımlar anadangəlmə fitri istedad sahibləridir. Onlar məşqə, qrimə, rejissora, suflyora ehtiyacı olmayan aktrisalardır. “Bir aktyorun teatrı”nı yaradanlar qadınları nəzərdə tutublar yəqin. Uşaqların anası “antrakt”sız – filansız “monoloq”unun ən qəliz yerinə – kulminasiya nöqtəsinə çatdığını o dəqiqə anladım. Uşaq ha deyiləm. Birinci dəfədi ki? O, ömrümüz boyu yaxamızdan əllərini çəkməyən sağalmaz yarama – kreditin ödənilməsinə “səhnə mizan”nına fikir vermədən məharətlə “keçid” etmək istəyəndə “təzyiq”lərə dözməyib tüfəngin lüləsindən çıxan, arxasına barıt doldurulmuş giliz kimi darvazadan küçəyə nə təhər atıldımsa, cəldliyimə özüm heyran qaldım, yəqin ki, o da… Qonşulara belə “salam” sözünü qıymayan polis rəisi qonşumuzun beşmərtəbəli evinin al – qırmızı damının üstündəki şappıltı səsinə başımı yuxarı qaldırdım. Dam örtüyünün üstündə iki qumru qanadlarını bir-birinə çırparaq, üzbəüz dayanıb bir – birinin gözünün içinə dik baxaraq şıltaqlıqla sevişirdilər. Dünya yansa belə onların vecinə deyildi. Hələ də yatağında xumarlanan şəhər istirahət gününün həzzini yaşayırdı. Nə olsun ki, Günəş günota yerinə doğru yoldaydı. Aşiq qumrular yatmış şəhərin mürgülü sakinlərini qanadlarının şappıltısı, eşq qığıltıları ilə oyatmağa çalışırdılar, ömrün yeni gününə səsləyirdilər. Kimiydi qumruların “sevgi himn”inə oyanan? Qəflət yuxusu gözlərini açmağa imkan verirdi ki, oyansın təkcə gözləri yox, həm də beyni yumuqlar? Belələri oksigen çatışmayan yorğan içində hardan bilsin ki, həyat gözəldir? Nəinki şəhərdəkilər, evlərinin damının üstündə eşq “roman”ı yaşayan qumruların çağırışını beşmərtəbəli imarətin qayğısız sakinləri də eşitmirdi. Qumrular ilahi “iş”indəydilər. Mən bu “iş”ə həsədlə baxıb gözümü qonşunun evinin damından çəkdim. Niyə bəxtəvərlərə mane olum ki? Sevgi ucalığından məni seyr edən qumruların nəzərlərindən halıma yandıqlarını hiss edirdim. Bəlkə də təsəlli üçün quş dilində nəsə deyirdilər? Mən Süleymam peyğəmbər deyiləm ki, quş dili bilim? Bilsəydim də onu eşidəcək əhvalda deyildim… Deyirlər, dünya gözəldir, yaşamaq da. Bəlkə də. Gözəlliyi hamının duymasına mane olan nədir bəs? İnsanların bitib-tükənməyən qayğılarmı, paslanan zövqümü, gözəlliyə laqeydliyimi, duyğuların kasadlığımı, bir-birini anlaya bilməməsimi? Şüursuz saydığımız canlılar qədər gözəlliyi duymaq bacarığı yoxdumu insanlarda? Yəqin ki, yoxdur. Olsaydı, qumruların xoşbəxtliyinə qibtə ilə baxmazdım… Aprel 2020
Zakir axşamüstü işdən qayıdırdı. Çox yorğun idi. Əlindəki boş yemək torbasını yelləyə-yelləyə həyət qapısına yaxınlaşırdı. Arvadı Züleyxanın səsi həyəti başına götürmüşdü. Hətta yol ilə keçənlər də eşidə bilərdilər.
-Qapı-bacada cücə qalmadı. – Züleyxa deyinirdi. – Kor qalmış bu pişik hardan gəlib buraları tanıdı? Səni görüm…
-Aaz, bir dayan görüm… – Səsə ayağını yeyinlədib özünü həyətə salan Zakir arvadına təpindi. – Aaz, havalanmış qarı kimi nə səsini başına atmısan? Demirsən yolunan keçib-eliyən olar, eşidər. Heç ayıb deyil?
-Nağayırım? – Züleyxa geri çəkilmədi. – İdarənin pişiyi dadanıb qapıya, gündə bir cücəmizi aparır.
Zakir bir il olardı ki, bura köçmüşdü. Həyət evində yaşayırdılar. Həyət-bacası vardı. On-on iki gün qabaq gedib cücə bazarından iyirmi cücə almışdı ki, arvadı saxlasın. Broyler toyuq əti yeməkdən ağzının dadını itirmişdi.
-Neçəsini aparıb?
-Bu günküynən yeddisi getdi. – Züleyxa əlini yelləyib gileyləndi.
-Bəs bunu mənə niyə indi deyirsən?
-Guya birinci cücəni aparanda desəydim qulağını kəsəcəkdin?
Zakir dinmədi, nəsə fikrə getdi. Ərinin susduğunu görən Züleyxa sözünə davam elədi:
-Sənin kimi fəhlələrdi də, gətirib sür-sümüyü atıb pişiyi cücə ətinə öyrəşdiriblər.
-Yaxşı qazanın, broyler toyuq əti yeməyin, kənd çolpası alın.
-İşinin adı nədir? Cücələrə bax, pişik gəlib aparmasın.
-Day mənim işim-gücüm yoxdu. – Züleyxa gileyləndi.
Yekun qərar belə oldu. Həftənin sonuna kimi Züleyxa cücələri pişikdən qoruyur, bazar günü Zakir güdüb pişiyi güllə ilə vuracaq.
Zakirin təklülə ov tüfəngi vardı. Yaxşı ata bilməsə də hərdən üzü Şamaxıya tərəf dovşan ovuna çıxardı. Hələ vurduğu olmasa da ümidini üzməmişdi, əlbət bir gün vuracaqdı.
Şənbə günü Zakir işdən qayıdanda arvadı onu “muştuluqladı”:
-Cəmi bircə cücə qaldı.
-Sənə tapşırmışdım axı…
-Nağayırım? – Züleyxa əllərini yellədi. – Girdim evə ki, bir qurtum su içim, çıxdım gördüm apardı. Ha qışqırdım, xeyri olmadı.
-Yaxşı, daha keçib. Sabah onun işini həll edərəm. – Zakir əminliklə bildirdi.
Ertəsi gün Zakir tək qalmış cücəni ayağından ağaca bağladı. Qabağına dən tökdü, su qoydu. Özü də kənarda başqa bir ağaca söykənib pişiyin gəlməyini gözlədi. Ha gözlədi, pişik gəlib çıxmadı. Günorta oldu, pişik yenə gəlmədi. Zakiri yuxu apardı. Cücənin qışqırtısına yuxudan oyandı. Baxdı ki, pişik cücəni ağzına alıb dartışdırıb ipi qırmaq istəyir. Tüfəngi tuşlayıb çaxmağı çəkdi.
-Part!
Güllənin səsi Zakirin özünü silkələdi. Durub onlara tərəf qaçdı. Pişik cücəni buraxıb qaçdı. Cücə ölmüşdü.
Səsə Züleyxa evdən çıxdı.
-Nə oldu, ay Zakir? – Soruşdu.
-Daha bu gündən canımız qurtardı. – Zakir arxayın-arxayın dilləndi.
-Vura bildinmi? – Züleyxa sevinən kimi oldu.
-Vurmağına vurdum. – Zakir cavab verdi. – Ancaq pişik qaçdı, cücə öldü.
Gülöyşə narın budaqları Zəbulla kişigilin damına doğru əyilmişdi. Sinəsini Günəşin istisinə sərmiş ağacın, sanki damarlarında qan qaynayırdı və bu qanı budaqlardan sallanmış meyvələrə ötürürdü. Ələ-ovuca sığmayan narları yuxarıdan Günəş, aşağıdan isə taxtapuşun dəmirinin istisi yetişdirirdi. Bu damın altında dərilmək üçün tələsən bir yetişmiş meyvə də vardı…
İsi hər dəfə darıxanda babasıgilə üz tuturdu, köhnə nərdivanla dama dırmaşıb doyunca nar yeyirdi, ağzı-burnu, üst-başı şirə-mala olandan sonra aşağı enib həyətdə ora-bura qaçan Kurkurla – keçiylə oynayırdı. Kurkur da Allahın bəlası idi, adam görən kimi mələyə-mələyə ardınca düşüb ondan əl çəkəsi deyildi. İsi taxta qapını aralayıb içəri adlayan kimi Kurkur qabağına yüyürüb öz balaca dostuyla salamlaşdı. Nar ağacının yetişmiş meyvələri uzaqdan adama “gəl-gəl” deyirdi. İsi isə bu dəfə nar sevdasında deyildi… Onun bu həyətə gəlməkdə qəsdi başqa idi.
Babası eyvanda oturub qəlyan tüstülədirdi, nənəsi isə əlində süpürgə və xəkəndazla həyəti süpürürdü. İsi Kurkurun qabağında bir-iki dəfə dombalaq aşdı, keçi kəsik-kəsik mələdi, sanki oğlanın hərəkətinə uğunurdu. İsi ilə Kurkur dost idilər. İsi babasına möhkəm-möhkəm tapşırmışdı ki, nəbadə, Kurkuru kəsib-eləyəsiniz, gecəylə gəlib bu evi yandıraram. İsi dostunun buynuzundan tutub yüngülcə silkələdi:
– Kef elə, Kurkur. Bir adam sənə toxuna bilməz, canını alaram.
Kurkur razılıqla başını tərpədəndən sonra arxayın-arxayın həyətin o başındakı otluğa üz tutdu. İsi babasına, nənəsinə məhəl qoymayıb eyvana sarı deyil, evin arxa tərəfinə keçdi. Baba mızıldandı:
– Bərəkallah! Buna hələ salam verməyi öyrətməyiblər? Ay balam, bu uşağa nolub? Yaman havalı-havalı gəzir.
Nənənin, deyəsən, qulağı ağır eşidirdi, heç başını qovzamadı. Nar ağacının taxtapuşa uzanan budaqları İsini özünə doğru çəkirdi. Ən dadlı meyvə isə aşağıda – taxtapuşun altından həyətə pəncərəsi olan balaca otaqda idi.
Esmira İsigilin qonşuluğunda yaşayırdı. Qız hər dəfə məhəllədən gəlib keçəndə İsinin ürəyinin döyüntüsü artırdı, içində izaholunmaz hisslər oyanırdı. Uşaq özünü itirirdi, dili söz tutmurdu. Esmira İsiyə baxıb gülümsəyir, başına sığal çəkib ötürdü. Bu səssiz qarşılaşmalar İsinin içində nəğməyə dönürdü. Bu nəğməni özündən başqa eşidən olmurdu. Qızın sağlam bədənindən qopan ətir oğlanı əməlli-başlı sehrləyirdi. Bu, İsinin dünyada ilk sirri idi. İsi uşaq olsa da, sirr saxlamağı yaxşı bacarırdı. Qızın bu sirdən xəbəri vardımı, yoxdumu, bunun özü də sirri-Xuda idi.
İndi Esmira həmin bu taxtapuşun altındakı balaca otaqda idi. İsi onu qaçıran oğlanı da tanıyırdı. Oğlan qızı qaçırıb babasıgilə gətirmişdi. İsinin babası etibarlı adam idi və oğlanın babası ilə möhkəm dost idilər. Müharibədə almanlara qarşı birlikdə vuruşmuşdular. İsinin babası sağ-salamat qayıdıb gəlsə də, qızı qaçıran oğlanın babası sağ ayağını müharibəyə bağışlamışdı. Deyilənə görə, qızı oğlana verməyiblər, qız da qoşulub qaçıb. İndi qızı top-tüfənglə də geri qaytarmaq mümkün deyildi. İsinin babası kənddə sayılıb-seçilən adam idi. Hal-qəziyyədən də xəbərdar idi, qızı evində gizlətməyə özü razılıq vermişdi.
Çatlamış narın şirəsi axıb qabığına hopmuşdu. Şalvarının balağını dizinin kündəsinə qədər çəkmiş İsi gözucu taxtapuşdan aşağı boylandı. Başı gicəlləndi, az qaldı kəlləsi üstə taxtapuşdan aşağı dığırlansın. Tez nar ağacının budağından yapışdı, budaq möhkəm idi, müvazinətini düzəltdi. Günəşin altında narlar yaqut kimi işıq saçırdı. Digər narlar isə sürüşərək taxtapuşun kənarındakı novçaya yığılmışdı. Narların küskün görkəminə baxanda ürəyi sızladı. İndi onların yan-yörəsində qarışqalar dolaşırdı. İsi qaçırılmış qızı novçanın küncünə diyirlənmiş nara bənzətdi. Elə bu damdaca bapbalaca ürəyində babasına qarşı nifrət cücərməyə başladı: “Öz dostuna da xəyanət elədi bu qoca”.
Taxtapuş quzulamışdı, yağan yağışlar onun rəngini yuyub aparmışdı. Nar ağacı isə əvvəlki gözəlliyində idi. İsi həmişə bu dama çıxanda üst-başı bulaşana qədər, doyunca nar yeyərdi. Bu dəfə çatlamış narlar eyninə deyildi, xırdaca ürəyi nar kimi çatlamışdı.
İsi ayağı altında hənirti duydu, aşağı baxdı. Esmira him-cimlə nar istəyirdi. İsi budaqdakı ən iri narı bir andaca qoparıb ikiyə böldü, nar dənələri üzüaşağı töküldü. Qız gülümsədi. İsi parçalanmış narı ona verdi, qız narı ləzzətlə yeməyə başladı, göyərçin əlləri, ağzı, yanaqları, ağappaq donunun ətəyi, bir də ayağı altındakı mələfə qan rənginə boyandı.
***
İsi bu dəfə müvazinətini saxlaya bilmədi, tappıltı ilə taxtapuşun üstünə yıxıldı. Yetişmiş narlar dolu kimi üstünə töküldü, sanki onu daşa basırdılar, nar ağacının yarpaqları bir andaca saralıb İsinin başına səpələndi. Ağac lümlüt qaldı. İsi, sanki bir andaca yazdan payıza düşdü, canını üşütmə aldı, əlləriylə çiyinlərini qucaqlayıb büzüşdü. Taxtapuşun üstündə, nar ağacının altında İsinin xəyallarını müsadirə etmək mümkün deyildi. Onu yuxu apardı, nədisə, bir də gördü ki, başının üstündəki ağac çiçəkləyib, qollarını tərpətmək istədi, baxdı ki, qolları da ağappaq ləçəklərə bürünüb. O, nar ağacının bir parçasına çevrilmişdi. Tumurcuqların hərəsi bir nazlı mələyə çevrilib İsinin xeyli vaxtdan bəri ürəyində gizli oxuduğu nəğməni xoş avazla oxumağa başladılar. İsinin sirrini açıb aləmə faş etdilər. Mələklər oxuduqca İsinin ayaqları da ağac kimi kök atıb taxtapuşun altına, yerin dərinliyinə doğru uzanmağa başladı, qolları ağacın budaqları kimi taxtapuşun hər tərəfinə doğru uzandı. İsi qocaman bir nar ağacına çevrilib evi büsbütün əhatə etdi. Baba da, nənə də, Esmira da indi bu ağacın içində idi.
Həyətdə qarışqa qoşunu nizami ordu kimi nar ağacına hücuma keçməyə hazırlaşırdı. Kurkur çaşqın halda həyətdə ora-bura qaçır, elə hey mələyirdi. Keçinin harayını eşidən yox idi.
Evin dərinliklərindən İsinin uçunan səsi eşidilirdi:
– Sən mənimsən, mənimsən… Səni heç kəsə vermərəm, vermərəəəm!..
***
İsi gözlərini açanda başının üstündə yenə nar ağacını gördü. Hava da əməllicə soyumuşdu. Novçaya ilişib qalmış narlara qarışqalar daraşmışdı. İsinin bədəni qarışqa yuvasına dönmüşdü. Babası yuxarı qalxıb nəvəsini qucağına götürdü və birtəhər aşağı düşürtdü. Nənə ərini danlayırdı:
– Bayaqdan bir baxmırsan ki, bu gədə necə oldu? Uşağım naxoşdiycey. Tez ol, apar kiçik otağa.
– Vaxsey, bədəni buz kimidir ki! Tez ol, apar içəri! Sirkəynən, keçi piyiynən ovuşdurum uşağı. Yoxsa, soyuq canına işləyəcək.
– Uşaq döyül e, bəladır, bəla! – baba deyinə-deyinə İsini içəri apardı.
İsi damda nar rəngli yuxu görəndə oğlan gəlib qızı aparmışdı. İsini qızın gizlədildiyi otağa aparıb üstünü mələfə ilə örtdülər. İsi qeyri-ixtiyari yan-yörəsinə, mələfəyə, yatağın içinə baxdı; nar ləkəsinin bircə zərrəsini də görmədi. Baba ilə nəvə ha illah elədilər, İsi onlarla bir kəlmə də kəsmədi. Üzünü divara çevirib susdu.
Qocalar axşam tez yatırdılar. İsi onları yuxuya verib yerindən qalxdı və həyətə çıxdı. Çevrilib taxtapuşun üstündəki nar ağacına baxdı.
