Etiket arxivi: KAMAL CAMALOV

HEYDƏR ƏLİYEV, Kamal Camalov, ZƏRİFƏ XANIM ƏLİYEVA, ZƏRİFƏ XANIM ƏLİYEVA - 100

ZƏRİFƏ XANIM ƏLİYEVA – 100

Bir şərh yazın

BƏNZƏRSİZ ÜRƏK SAFLIĞININ TƏ­CƏS­­­SÜMÜ OLAN BİR İNSAN – ZƏRİFƏ XANIM ƏLİYEVA

Bu gün əməkdar elm xadimi, tibb elmləri doktoru, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasınnın akademik, ulu öndər Heydər Əliyevin həyat yoldaşı, Müzəffər Ali Baş komandan İlham Əliyevin və Sevil xanımın anası Zərifə xanım Əliyevanın anadan olmasının 100-cü ildönümüdür.

Zərifə xanım Əliyeva görkəmli alim-oftalmoloq olmuşdur. Təkcə ofta­l­mo­­loqmu?! Xeyir, O, eyni zamanda böyük filosof, gözəl pedaqoq və natiq idi. Onun elm­­də məqsədyönlü fəaliyyəti indi də insanı valeh edir. Axı onun elmi fəaliy­yə­tinin əsas is­tiqamətini görmə orqanının peşə patologiyası müəyyənəş­dirirdi. Bu problemin həllinə çoxları girişə bilmirdi. Çünki elmin bu sahəsi olduqca ağır­dır və onun araş­dırılması təkcə dərin oftalmoloji savad yox, həm də funda­men­­tal təcrübi bilgilər tələb edir. Üstəlik yüksək təşkilatçılıq bacarığının olması da vacibdir. Məhz bütün bu keyfiyyətlər Zərifə xanım Əliyevaya  xas idi.

1767-ci ildə Helmolts adına institutun İxtisaslaşmış Elmi Şurasında onun tibb elmləri doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim etdiyi dissertasiya müdafiəsi indi də məmnuniyyətlə xatırlanır.

Zərifə xanım peşə patologiyası sahəsində görkəmli oftalmoloq, geniş pro­fil­­­li mü­təxəssis həkim olmaqla yanaşı, həm də gözəl pedaqoq idi. Azərbay­can Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun göz xəstəlikləri kafedrasında oxuduğu müha­zi­rələr bunu bir daha sübut edir.

Görkəmli alim istər Oftalmoloqlar Cəmiyyətinin qurultaylarında, plenumlarında Moskva Of­­talmoloqlar Cəmiyyətinin plenar iclaslarında etdiyi məruzələr, istərsə də, pub­li­sis­tik çıxışlarında özünün natiqlik istedadını göstərmişdir. Müx­­təlif səviyyəli auditoriyalarda belə onun deontologiya məsələlərinə həsr olun­­­muş məruzələri necə də heyranlıqla dinlənirdi, istər-istəməz məruzəçinin fəl­­sə­fə­yə, səhiyyəyə aid ədəbiyyatı dərindən bildiyi hiss olunurdu.

Məlumdur ki, 40-50 yaş arası alim üçün daha məhsuldar fəal dövr hesab olu­nur. Zərifə xanım  peşə patologiyasına və digər problemlərə həsr olunan əsas tədqiqatları ilə bunu bir daha sübut etdi. Məhz həmin yaş dövrünün peşə diaqnostika­sına dair monoqrafiyanı nəşr etdirir. Onun elmi tədqiqatları arasında göz da­mar­larının anormallığı, gözün hidrodinamik sistemi məsələləri də əsas yer tutur. Elmi tədqiqatların yüksək səviyyəsinə, sosial əhəmiyyətinə, ictimai fəallığına, pedaqoji istedadına görə haqlı olaraq Zərifə Əziz qızı Əliyeva Azərbaycan Elm­lər Akademiyasının həqiqi üzvü kimi fəxri ada layiq görüldü.

Zərifə xanımın hərtərəfli istedadı incəsənətdə də üzə çıxmışdı. O, forte­pi­a­no sinfi üzrə musiqi təhsili almışdı. Musiqi təhsili alan musiqiçilərin əksəriy­yə­ti yal­nız not üzrə çalır, əgər belə demək mümkünsə, yalnız bəstəkarın bəstələ­di­yi mu­siqini ifa edir. Zərifə Əliyeva ifasında həm klassik, həm də populyar musiqini bö­­­­­yük zövqlə ifa edir, həm də röyalda zəngin daxili hisslərini, bü­töv­­­lük­də musiqinin mahiyyətini, məğzini dinləyiciyə çatdıra bilirdi. O, müəl­li­fin bəstələdiyi akkord və melodiyaları “quru” şəkildə ifa etmir, musiqi əsərinin əsas məğ­zini şəxsi hisslərinin süzgəcindən keçirirdi.

Zərifə xanımın daxili aləmi, vəzifə borcuna, xəstələrə və ətrafdakılara münasibəti 1983-cü ildə nəşr etdirdiyi “Həkimin əxlaqi tərbiyəsi, deontologiya, səhiy­­yə etikası və əxlaq məsələləri” əsərində özünü daha parlaq biruzə verir. Bu möv­­zuya həsr olunan çıxışlarında Zərifə xanım bilik və təcrübəsini həkim həmkarlarına çılğınlığı, inam hissi ilə aşılayırdı. Qeyd etmək lazımdır ki, onun çap et­dirdiyi elmi əsər mahiyyət etibarilə daha geniş əhəmiyyət kəsb edir, təkcə səhiyyə aləmində deyil, məişət və ailə əlaqələri də daxil olmaqla, bütövlükdə insan­la­rın qarşılıqlı münasibətlərinin öyrənilməsində mühüm rol oynayır.

Zərifə xanım haqlı olaraq hesab edirdi ki, həkimin həyati mövqeyi onun xəstəyə münasibətini müəyyənləşdirən başlıca amildir: “Yalnız o şəxs əsl hə­kim­­dir ki, xəstənin ağrılarını məhz özünün ağrıları hesab edir. Belə bir həkim üçün hər də­fə xəstəni qəbul etmək, hər dəfə xəstəliyə düçar olmuş insanla söhbət et­­mək həm xəstə qarşısında, həm də cəmiyyət qarşısında, ən başlıca isə öz vic­danı qarşı­sın­da əxlaqi məsuliyyət deməkdir”.

Yaddaşın nə zamansa ilk baxışdan kiçik, lüzumsuz görünən elə məqamları üzə çıxır ki, insan həyatdan köçəndən sonra məhz o məqamların daha önəmli, əhəmiyyət kəsb etdiyini anlayırsan. Bu isə “ölülərdən çox dirilərə lazımdır”. Nə qədər ki, bizim yaddaşımız yaşayır, deməli, həmin yaddaşdakı adam da yaşayır. Ne­çə ki, bizim beynimizdən qiymətli xatirələr silinib getməyib, istər-istəməz xatırlamaq anlamaq, fikirləşmək, yazmaq istəyirsən.

Zərifə xanım da yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi təkcə görkəmli alim, iste­dad­lı pedaqoq və tərbiyəçi, fəal icti­mai xadim deyildi, həm də kövrək qəlbli insan, qayğıkeş və sevimli qadın, ana, nə­nə idi. Onun şəxsiyyəti ictimai və fərdiliyin bir vəhdəti idi.

Azərbaycan Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, respublikanın əməkdar elm xadimi, SSRİ Tibb Elmlər Akademiyasının M.İ.Averbax adına mükafatı laureatı, tibb elimləri dok­to­ru, professor, Əziz Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İns­ti­­tutunun göz xəstəlikləri kafedrasının müdiri Zərifə Əziz qızı Əliyevanın adı həm alim, pedaqoq, həkim, ictimai xadim, həm də bənzərsiz ürək saflığının tə­cəs­­­sümü olan bir insan kimi onunla ünsiyyətdə olan hər bir adamın qəlbində əbə­di yaşayacaqdır.

Zərifə xanımın bütün həyatı və fəaliyyəti çoxşaxəliliyi ilə fərqlənmiş, başqala­rı üçün nümunə olmuşdur. İndi onunla bağlı hadisələr yaddaşın dərin qat­la­rın­da üzə çıxanda bu bənzərsiz insanın işıqlı obrazı cilalanmış almaz kimi göz önün­də can­lanır, bərq vurur. Görkəmli alimin yaradıcı həyatının ana xəttini, heç şüb­hə­siz ki, onun oftalmologiya sahəsində apardığı pedaqoji fəaliyyət təşkil edir. O, 1947-ci ildə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunu bitirdikdən sonra öm­rü­nü of­ta­l­mo­logiyaya həsr etmişdir. Təbiətən insanın dəqiq və incə təhlilinə meyl göstərən Zərifə xanım təsadüfi deyil ki, səhiyyə ixtisasları arasında məhz in­cəliyi və zərgər dəqiqliyi ilə seçilən oftalmologiya sahəsinə maraq göstər­miş­dir. Onun yaradıcı taleyi elə gətirib ki, seçdiyi sənətdə ilk addımla­rı­nı atdığı gündən ömrünün sonunadək Moskvada yerləşən Mərkəzi Həkimləri Təkmilləşdirmə İns­ti­tutunun Oftalmologiya kafedrası ilə sıx bağlı olub. Gənc həkim 1948-ci ildə bu kafedrada ilk ixtisas kursunu keçir, göz həkimi diplomu alır, sonradan uzun illər ardıcıl olaraq Azərbaycan Həkim­lə­ri Tək­milləşdirmə İnstitutunun göz xəstəlikləri kafedrasında dosent, professor və ka­fedra müdiri vəzifələrini tutur, daim bizim kafedra ilə sıx yaradıcılıq əmək­daş­­lı­ğı saxlayır, Azərbaycan üçün oftalmologiya mütəxəssisləri hazırlayır. Bu il­lər ər­zində o, gözəl diaqnostik, kilinik və cərrahoftalmoloq kimi təşəkkül ta­pır, əsl pe­daqoq istedadı üzə çıxır.

Cazibəli şifahi nitq mədəniyyətinə malik olan Zərifə xanım həkim-oftalmoloq­­­lar üçün Azərbaycan və rus dillərində müxtəlif ixtisaslar üzrə yüksək elmi sə­viy­­­yədə mühazirələr oxuyur. Zərifə Əziz qızının pedaqoji ustalığının zirvəsi isə onun iştirakı ilə 1985-ci ildə “Meditsina” nəşriyyatı tərəfindən 40 çap vərəqi həcmində buraxılan “Tra­pev­tik oftalmologiya” kitabıdır. Burada dünya oftolmoloji təcrübənin yenilikləri öz əksini tapmışdır. Həmin nadir nəşr Moskvada, Azərbaycanda, Novokuz­netsk­də və Xarkovda oftalmologiyada terepevtik problemləri araşdıran Həkimləri Tək­­mil­ləş­dirmə İnstitutlarının göz xəstəlikləri kafedrasının professor-müəllim hey­­ə­ti­nin birgə gərgin zəhmətinin məhsulu idi. Zərifə xanım həmin kitabın ən samballı böl­mələrini yazarkən təbii ki, özünün zəngin klinik təcrübəsinə və elmi təd­qi­qat­la­rına əsaslanmışdır. O, eyni zamanda həmin kitabın illustrasiyalarla zən­gin olan “Görmə orqanının endo krinik xəstəlikləri”, “İridosiliar distrofi­ya­lar”, “Görmə or­qanının virus xəstəlikləri” bölmələrinin hazırlanmasında  da fəal  iş­­tirak et­miş­dir. Həmin əsərləri oxuyan həkimlər neçə illər bundan sonra da gör­kəmli alim və pe­daqoqun ideyalarını əməli işə tətbiq edəcəklər.

Görkəmli alim dərs vəsaitləri ilə yanaşı dövrü mətbuatda çap etdir­diyi məqalələrdə elmi nöqteyi-nəzərindən həkimlərin təkmilləşdirilməsi mə­sə­lə­lə­rini də araşdırmışdır. Onun 1984-cü ildə “Oftalmologiya xəbərləri” jurnalını 5-ci nömrəsində yazdığı “Oftalmoloq kadrlarının təhsili və tərbiyəsi” sərlövhəli baş məqa­lə buna əyani sübutdur. Zərifə xanımın “Həkimləri təkmilləşdirmənin elmi əsas­­­ları” mə­qaləsində internatura, klinik ordinatura, ilkin ixtisaslaşdırma, ümumi və tematik təkmilləşdirmə, informasiya kursları, seminar və simpoziumlar vasitəsilə göz həkimlərinin təhsil sisteminin inkişafının əsas istiqamətləri müəyyən­ləş­­dirilir. Məqalə redaksiya heyətinin sifarişi ilə yazılmış və jurnalın 100 illik yub­leyi münasibətilə çap edlimişdir.

Zərifə xanım fundamental elmi araşdırmaların müəllifi olan, tibb­ el­minə nəhəng töfhələr vermiş, böyük erudisiyaya malik görkəmli alim kimi də ge­niş tanılırdı. Onun tədqiqatları geniş miqyası ilə seçilirdi. Alimin “Yaşla əla­­qə­dar olaraq gözün və görmə-əsəb yollarının dəyişikliyi” adlı monoqrafiyası bunu bir daha sübut edir. Burada konkret şəraitdə görmə orqanının vəziyyətini öyrənən klinik istiqamətli elmi müddəaların bütöv bir silsiləsi öz əksini tapmış­dır. Bu elmi işlər sırasında böyük yaradıcı əməklə başa gələn Ozbəkis­tanın “Me­dit­sina” nəşriyyatı tərəfindən çap edilmiş “Şəkərli diabet zamanı göz xəstəlik­ləri” adlı monoq­­rafiya xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu qiymətli əsərində Zərifə xa­nım bir sosial mənbə kimi Orta Asiya və Qafqaz regionunu götürərək insanlar ara­sında teztez müşahidə olunan və kifayət qədər geniş yayılmış şəkərli diabet za­manı yaranan göz xəstəliklərinin patoloji, klinik, diaqnostik və müalicəvi xüsusiyyətlərini araş­dırır. Elmi siqlətinə görə bu nəşr nadirdir və bu gün də oftalmo­loqların sto­lüs­tü kitabıdır.

Görkəmli akademik, tanınmış ictimai xadim, gözəl pedaqoq və nəcib insan Zərifə xanım Əliyevanın xatirəsi unudulmazdır.

Müəllif:Kamal CAMALOV

Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu,

Pedaqogika elmləri doktoru,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi,

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.

KAMAL CAMALOVUN YAZILARI


YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<<WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ>>>>>>

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

VƏTƏNİN XOŞBƏXT SA­BA­HI­NA İNAN HÜSEYN CAVİD. KAMAL CAMALOV

Bir şərh yazın
KAMAL CAMALOVUN YAZILARI

VƏTƏNİN XOŞBƏXT SA­BA­HI­NA İNAN HÜSEYN CAVİD

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev qüdrətli sənətkar, humanist ideallar çarçısı, böyük söz ustadı, pedaqoji fikrin inkişafında müstəsna rolu olan Hüseyn Cavidin anadan olmasının 140-cı ildönümünün qeyd olunması ilə bağlı 24 sentyabr 2022-ci ildə Sərəncam imzalamışdır.

Vətən, vətənə sevgi, vətənə bağlı olmaq ideyası Hüseyn Cavidin həyatı və yaradıcılığında böyük önəm kəsb etmişdir. Vətənpərvər şair H.Cavid özünün məs­lək eşqinə, əqidəsinə müvafiq bütün həyatı və yaradıcılığı boyu izlədiyi vətən­pər­vər­lik ideyasını yeni forma, yeni məzmunla ifadə etmişdir. O, və­tən­pər­vər­lik haq­qın­da söy­lənilən fikirləri daha da zənginləşdirmiş, sözün əsl mənasında onu ən yüksək mər­hə­­ləyə qaldırmışdır. Hüseyn Cavidin vətənpərvərlik ideyası demokra­tizm nöqteyi-nə­zə­­rindən də düzgün istiqamətləndirilmişdir. Çünki o, həmişə ic­ti­mai mübarizədə məh­kum siniflərin tərəfində olmuş, onda zəhmətkeş siniflərə də­rin rəğbət, vətənin mü­­tərəqqi qüvvələrinə böyük inam, başqa xalqların mədəni nailiy­yətlərini yüksək qiymətləndirməklə yanaşı, istismarçılara, hakim siniflərə qarşı dərin nifrət hissi çox qüvvətli olmuşdur. Bu keyfiyyətlər arzu və ideallarının sinfi sə­ciy­yə­si­ni müəyyənləş­dir­­məkdə, vətənpərvərlik ideyasını aydınlaşdırmaqda rəhbər rol oynayan demok­ra­tizm təliminə uyğundur. Hüseyn Cavidin vətən­pər­vər qayəli əsərlə­ri­nin pedaqoji cə­hət­dən tədqiqi və təhlili sübut edir ki, onun və­tən­pərvərlik ide­ya­ları zorakılığa, is­tis­ma­ra, ədalətsizliyə, cəhalətə, nadanlığa qar­şı çevrilmiş, doğ­ma vətənin, xalqının ta­le­yi və həyatı ilə bağlı olan, sinfi səciyyə eti­ba­rilə mütərəq­qi məna da­şı­yan həqiqi və­tən­­pərvər duyğulardır.
H.Cavidin 1907 və 1917-ci illərdə «Vətən» mövzusuna müraciət etməsi məhz dövrün ictimai-siyasi hadisələri ilə bağlı idi. Bu şeir və əsərlərin mətbuatda dərc edilmə­si («Füyuzat», «Açıq söz», «Qardaş köməyi» və s.) onu sübut edir ki, şair-müəllim gənc nəslin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə olunmasına böyük əhə­miy­yət vermişdir. Onun vətənpərvərlik hissləri aşılayan əsərlərinin tədqiqi göstərir ki, vətənpərvərlik H.Cavidə görə gənc nəslin Vətənin tərəqqisinə, səadətinə, onun əmək­çi insanlarına, di­linə, mədəniyyətinə şüurlu sədaqət və məhəbbət, əgər lazım gələrsə canını belə və­tən uğrunda əsirgəməmək ruhunda tərbiyə olunmasından ibarətdir. Lakin o, əsər­lə­rin­də sadəcə tərənnüm yolu ilə getməmiş, bu müqəddəs his­sin mahiyyətini araşdırmaq, gənc nəslə çatdırmaq imkanlarını göstərmişdir. Odur ki, qarşıya belə bir təbii sual çı­xır: Bəs H.Cavid vətənpərvərlik hisslərinin gənc nəslə aşılanması işində hansı me­tod­lar­dan istifadə etmişdir?
H.Cavidin vətənpərvər ruhlu əsərlərinin pedaqoji cəhətdən tədqiqi və təh­li­li xalq şairinin vətənpərvərlik hissləri aşılayacaq əsərlər qarşısında qoyduğu müa­sir tələblərə tamamilə uyğun gəldiyini sübut edir.

Gülüşür pəmbə, al, bəyaz güllər,

Ötüşür hər tərəfdə bülbüllər.

Ninni söylər küçük sular xəndan,

Görünür hər tərəfdə bir orman.

Qarlı, qartallı bir yığın dağlar,

Ta uzaqlarda bəmbəyaz parlar.

…Burda qızğın günəş də pək munis

Gecələr büsbütün nədimeyi-hiss…

Hələ Kür nəhri başqa bir aləm!

Gecə mehtabə qarşı pək həmdəm

Yaxud:

Bən yetişdim atəşlə su

Öpüşdüyü bir ölkədən

mis­raları ilə başlayan şeirlərdə odlar diyarı Azərbaycan özünün zəngin təbiəti, dum­du­ru, göz yaşı kimi axan sərin bulaqları, qövsi-qüzeh, otları, çiçəkləri, gül­lə­ri, ağac­la­rı, nəhrlər, hətta kiçik suları,  gözəl ormanları, əməksevər insanları  ilə hər bir ye­ni­yet­mə və yaşlı oxucunun gözü qarşısında canlanır.
H.Cavidin «Hali-əsəfiştimalımı təsvirdə bir ahi-məzlumanə» şeiri gənclərin pedaqoji prinsipə əsaslanan vətənpərvərlik tərbiyəsinə xidmətin bariz nümunəsi­dir. Şair bu şeirdə hər bir namuslu şəxsi öz vətənini sevməyə, onu qorumağa ça­ğı­rır:

Mayeyi-iftixarı ər kişinin

Vətən uğrunda bəzli-himmətdir.

Lafə baqmazlar, iştə hər kişinin

İşi ayinəsində müsbətdir.

Qeyrət istər ki, can nisar edəlim,

Mədəniyyətlə iftixar edəlim.

Cavid o zamankı  vəziyyəti Azərbaycan üçün dözülməz sayırdı. O, vətən övladlarını ana vətənin tərəqqisi uğrunda çalışmağa, vüsət tapmağa dəvət edir. Vətənin mə­dəni, ictimai-siyasi inkişafdan geridə qalması (XIX əsrin axırları – XX əsrin əvvəl­lə­ri) və Azərbaycan xalqının məhkum bir millət halına düşməsini şair ağır dərd kimi qarşılayırdı. Vətən onun nəzərində «zəvalə uğramış», «böyük bəlalara düçar olmuş», «ayaq altında payimal olmuş», «dərmansız dərdə giriftar olmuş» kimi görünürdü. Əl­bət­tə, H.Cavidin «zavallı vətən» deməsi rus im­pe­ri­ya­sı­nın Azərbaycanda amansız su­rət­də apardığı mənfur milli siyasətdən doğurdu. Ümumiyyətlə, bütün türk qövmünə qar­şı Rusiya imperiyası pis nəzərlə baxır və «istər çeçen, istər tatar, hər ikisi bir şey­tan­dır. Hər ikisini də yer üzündən silmək gərəkdir. Tatar, türk, pers, çeçen və s. gə­rək­siz zir-zibillərin əlindən biz rus milləti çox qanlar udmuşuq. İndi böyük Rusiyada on­lardan ötrü yer yoxdur» – deyirdi. Buna rəğmən məktəblərimizin vəziyyəti olduqca ağır idi. Azərbaycanın hər bir guşəsində fəaliyyət göstərən milli məktəblərimiz ya qa­pa­dı­lır, ya da adı dəyişdirilərək «Rus-tatar» məktəbi adı altında təsis edilirdi. H.Cavid bu acınacaqlı vəziy­yət­dən bəhs edərək yazırdı: «Naxçıvan on beş il əvvəl cəhalət uy­qu­sun­dan dik­sin­mək ehtiyacını duydu, maarif dairəsinə girmək istədi. Milli məktəb tə­sis etdi, mər­hum Sidqi sayəsində çalışıb-çabalamağa həvəsləndi, gündən-günə arş irə­li!.. Hə­rəkət etməyə başladı. Sidqi vətənpərvər idi, həmiyyətli idi, məslək sahibi idi, mil­lətini sevərdi. Hər addım başında məşhur Napolyonun (dünyada olmaz-ol­maz) düs­turi-cəsuranəsi sərməşq (nümunə, örnək – K.C.) ittixaz (qəbul etmə, dərk etmə – K.C.) edilmişdi. Öyrənmək, bilmək, dev adamları ilə irəliləmək, əf­ka­ri (fikirlər – K.C.) milliyəyi aydınlatmaq ən birinci məqsəd sayılırdı. Bu hal beş-altı il qədər davam etdi. Sonra zavallı Sidqi getdi (ölümünə işarədir – K.C.), məktəbin məktəbliyi də onunla bərabər bitdi. Sonra nə oldu… Məktəb qapan­dı­mı? Xeyr, qapanmadı… Lakin nə zərər verdi, nə xeyir gətirdi. Zira qapansa idi, gö­zəl bir təhəssür, həzin bir arzu ru­hu oxşar idi, insanı məşğul edərdi. Məktəbin bu uyğunsuz yaşaması hər kəsi iy­rən­dirdi. Xalqa böyük bir dərd oldu.
Məktəbdə əvvəldən hökumət barmağı var idi (rus imperiyası nəzərdə tutu­lur – K.C.). Fəqət Sidqi dövründə əsla əl vurulmadı. O zavall sönər-sönməz istib­da­dın qara bulutları hər tərəfdən məktəbin üzərinə çökməyə başladı. İş büsbütün də­yiş­di. Nə­ha­yət işin sonu bir heçdən ibarət qaldı. İki-üç ay sonra qiraətxanə da fərağətxanəyə təb­dil etdi». H.Cavid vətənin bu dözülməz hala sa­lın­dığını görərək:

Bana gəl! Gəl bana, zavallı vətən!

Hiç unutmam səni bu halilə bən – deyirdi.

H.Cavid qeyd edir ki, hər bir vətənpərvər şəxs vətənin, xalqın azad, xoş gə­lə­­cəyi uğrunda fəal, ciddi mübarizə aparmalıdır. Onun məqsədi məhz vətən öv­lad­larından vətəni, xalqı müdafiə edən mərd, mübariz vətənpərvər yetişdirmək idi. Cavid qeyd edir ki, vətənimizə göz tikənlərə layiqincə cavab verən igid, qəh­rə­­man mübariz  oğullar az deyil. O, «Səyavuş» əsərində yazırdı:

Yurdumuzu çignəyən

Sayğısız hər kim olsa.

İnan ki, çoq sürmədən,

Diz çökəcək qarşıda.

Bizdə dəmir biləklər,

Çəlik qollar az deyil;

Saldırıcı, hünərvər

Mərd oğullar az deyil.

Bütün şüurlu fəaliyyətini ədəbi yaradıcılığa, şeirə, sənətə, maarifə, mək­tə­bə, tə­lim və tərbiyəyə həsr edən yüksək amallar sahibi H.Cavid istər doğma vətə­nin­də, istərsə də onun hüdudlarından kənarda olsa belə, doğma yurdunu ana ki­mi, ata kimi sev­miş, onun nəfəsiylə, oduyla isinmişdir. Şair vətən övladlarına de­yir ki, «bu vətən bir sevimli validədir». Hələ vətənimiz Azərbaycanda ulduz par­la­yanda, Qərb əhli ca­hil­lik dövrü keçirirdi. Bəs, necə oldu ki, indi Azərbaycan tənəzzülə uğra­dı!?

Ey vətən!Səndə parlayanda ziya

Büsbütün əhli-qərb cahilimiş.

Ştmdi bulmuş vüqu əksi-qəza,

Əcəba bu nasıl təqafilimiş?

Kim təsəvvür edərsə bu hali,

Varlığı hissdən olur xali.

H.Cavid bunun səbəbini nankor övladlarda, biganə, əhlikef ziyayılarda gö­rə­­rək bədbinləşirdi. Lakin gələcəyə nikbin gözlə baxan şair vətənin xoşbəxt sa­ba­hı­na inanır və bu inamını belə ifadə  edirdi:

Hər şita bir baharı mevcib olur,

Vardır  əmniyyətim bu hala bənim,

Yenə onlar ən əski halı bulur,

Heç maraq etmə, nazənin vətənim.

Vətəni sonsuz məhəbbətlə sevən, vətən eşqiylə alovlanan H.Cavid onun se­vin­cini öz sevinci, kədərini öz kədəri bilirdi. Hələ yaradıcılığının ilk çağlarında «Salik» təxəllüsü ilə yazdığı bir qəzəlində vətənə olan odlu məhəbbətini, alovlu sev­gisini poetik dildə belə izhar edirdi:

Olubdu qəlbimə hakim mənim məlali-vətən,

Başımda şur ilə məskən salıb xəyali-vətən.

Vətən, vətən deyərək hər diyara səs salıram.

Düşərmi bircə dilimdən mənim məqali-vətən?

Əgər sual edələr Salikin xəyalı nədir?

Deyin həqiqəti, ancaq olub məali-vətən.

H.Cavid qabaqcıl maarif xadimi kimi, xalqın maariflənməsi, cəhalətdən xi­las olması yollarını gənc nəsildə görür və gənclərdə axtararaq «Topal Teymur» əsə­rində fa­teh Teymurun dilindən xitabən qeyd edirdi: «Avropalıların dilləri başqa, yürəkləri da­ha başqadır. Hər halda məmləkətimiz as­lanlar yurdu, qartallar yuvası olaraq qal­ma­ma­lı. Bəlkə dünyada ən parlaq ma­arif və mədəniyyət ocağı, ən zəngin sənaye və ti­ca­rət mərkəzi olmalıdır. Əvət, qoy düş­manlarımız görsünlər ki, türk evladı yalnız ba­­sıb-kəs­məkdən deyil, yaşamaq və yaratmaqdan da zevq alır. Yalnız yaqıb-yıqmaq deyil, yap­maq və yaratmaq da bilir. Bununla bərabər yapdıqlarımız heç bir şey deyil. Bu, yal­nız mədəniyyətə doğ­ru bir adım, gələcək üçün bir başlanğıcdır. Bizim baş­la­dıq­la­rı­­mı­zı gələcək nə­sil ikmal etməli. Yalnız beş-on şəhər deyil, bütün məmləkət tərəqqi və gözəlliklər üçün birər nümunə olmalı. Əvət, biz təməl daşı atıyoruz. İştə bu təməl üzə­rində möh­təşəm binalar qurmaq və bu şüarı çiçəkləndirmək… ancaq yeni nəslə, an­caq sar­sılmaz gəncliyə aiddir».
Bütün böyük sənətkarlar kimi, H.Cavid üçün də həqiqətin ancaq bircə mə­nası var­­dır ki, bu da öz doğma xalqını azad, xoşbəxt və mədəni görmək, və­tə­nə xidmət et­mək arzusudur. Cavidin romantik qəlbi nəcib əməllərlə döyünürdü. Şair «ayaq altında pa­mal olmuş» vətənin dərdlərinə acıyır, dəhşətə gəlib belə fəryad qoparırdı:

Arkadaş, yoldaş! Ey vətəndaş, oyan!

Yatma artıq, yetər… Dəyişdi zaman;

… Çoq əzildin, yetər, ər oğlu, ər ol!

Çırpınıb çareyi-xilas ara, bul!

Şair bu imtahanın uzaqda olmadığını görür və inanırdı ki, hər hansı bir ye­nil­məz qüvvə meydana atılıb həyatda hökm sürən rəzalətlərə son qoyacaqdır.

Ey şanlı əmək ordusu, ey şanlı mübariz!

Çoqlar səni zənn etsə də aciz,

Sən yüksələcək, parlayacaq, parladacaqsın,

Hər qütbə şətarət qatacaqsın.

Hüseyn Cavidin əsərləri orta və ali məktəblərdə tədris edilir. Orta məktəbin tək­milləşdirilmiş proqramlarında onun əsərlərinin geniş yer tutması da vətən­pər­vər şairin  yaradıcılığına verilən yüksək qiymətdir.

Fikrimizi Hüseyn Cavid irsinin əbədi var olmasında tək səbəbkar ümumilli li­der Heydər Əliyevin fikri ilə tamamlamaq istəyirik. Ulu öndər Heydər Əliyev  Hü­seyn Cavid və Cavid irsi ilə bağlı  belə deyirdi: «Hüseyn Cavid XX əsrdə Azər­baycan ədə­­­biyyatının, mədəniyyətinin inkişaf etməsində mi­­­­silsiz xidmətlər göstərmişdir. Hü­seyn Cavid Azər­­­­baycan xalqını, onun mədəniyyətini, ədəbiyya­tı­­nı, elmini yüksəklərə qal­dıran böyük şəxsiy­yət­lər­dən biridir. Hüseyn Cavidin yaratdığı əsərlər Azər­bay­can xal­qının milli sərvətidir. Onlar bu gün üçün, gələcək nəsillər üçün dərslik kitabıdır. Hü­­seyn Cavidin bütün yaradıcılığı, bütün fəaliyyəti Azər­baycan xalqının mə­də­niy­yə­ti­ni yüksəklərə qal­dır­maqdan, xalqımızı azad, müstəqil xalq etmək­dən ibarət olubdur. Onun bütün yaradıcılığı Azər­bay­can xalqını milli azadlığa, müstəqilliyə ça­ğı­rıb­dır. O, hə­mişə millətini, xalqını həddindən artıq sev­miş və millətinə həddindən artıq xidmət edən bir insan olmuşdur».

Müəllif:Kamal CAMALOV

Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu,

Pedaqogika elmləri doktoru,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi,

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.

KAMAL CAMALOVUN YAZILARI

MÜSABİQƏ ELAN OLUNDU 


“YAZARLAR”  JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<< WWW.USTAC.AZ və  WWW.BİTİK.AZ >>>>>> 

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

ZƏMANƏSİNİN QABAQCIL ZİYALISI VƏ XEYRİYYƏÇİSİ XURŞİDBANU NATƏVAN

Bir şərh yazın
Kamal Həsən oğlu Camalov

ZƏMANƏSİNİN QABAQCIL ZİYALISI VƏ XEYRİYYƏÇİSİ XURŞİDBANU NATƏVAN

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev Qarabağ xanlığının sonuncu varisi sayılan, zərif lirizmin yaradıcısı, xalqa məhəbbət ruhunu xeyriyyəçilik fəaliyyəti ilə uzlaşdıran, Şuşa şəhərinin abadlığı və mədəni həyatının canlılığı üçün əvəzolunmaz işlər görən Xurşidbanu Natəvanın anadan olmasının 190 illiyinin keçirilməsi ilə bağlı 14 mart 2022-ci ildə Sərəncam imzalamışdır.

Xarakter dərketmə nöqteyi-nəzərindən bədənin və üzün quruluşu, dərinin və tükün rəngi, geyim və s. kimi xarici-fiziki əlamətlər, həmçinin adamın ifa etdiyi vəzifə özü haqqındakı rəyi əsas ola bilməz. Bunun üçün daxili-mənəvi əlamətləri diqqətlə öyrənib nəzərə almaq vacibdir. Xurşidbanu Natəvan – Vətən aşiqi, Xurşidbanu Natəvan – şair, Xurşidbanu Natəvan – fədakar, qayğıkeş ana, Xurşidbanu Natəvan – sənətkar, Xurşidbanu Natəvan – rəssam, Xurşidbanu Natəvan – xeyriyyəçi və s. Bu mənada, Xurşidbanu Natəvan Şərq aləmində ilk qadın şairədir ki, 1960-cı ildə Bakıda heykəli, 1982-ci ildə isə ulu öndər Heydər Əliyevin iştirakı ilə Şuşada büstü ucaldılmışdır.

Zəmanəsinin qabaqcıl ziyalısı, maarifçisi sayılan Xurşidbanu Natəvan XIX əsrdə nəinki Qarabağda və ya Azərbaycanda, onun hüdudlarından kənarda da sadə və səmimi lirik şeirləri ilə pedaqoji fikrin inkişafı tarixini zənginləşdirmiş, həmçinin biri-birindən gözəl rəsm və qiymətli sənət nümunələri ilə, xeyriyyəçi işləri ilə özünə ölməz abidə ucaltmışdır. Xurşidbanu Natəvanın lirik şeirlərində elə bir xüsusiyyətlər vardır ki, bu xüsusiyyətlər onun yaradıcılığını başqalarının şeirlərindən fərqləndirir, özünü tanıtdırır. Bu kimi xüsusiyyətə xüsusi obrazla ifadə vermək istəsək onu, ancaq sadəlik adlandıra bilərik.

Xurşidbanu Natəvan öz hiss və fikirlərini, şeirlərinin leytmotivini təşkil edən ictimai mənanı anlaşıqlı, sadə şəkildə ifadə etməyi bacardığı üçün onun şeirlərindəki forma sadəliyi mənanın gözəlliyini qüvvətləndirir. Bu gözəllikdən də şeirin yalnız forması deyil, həmçinin ideya məzmununa aid olan ümumi xüsusiyyət öz əksini tapmış olur.

Xurşidbanu Natəvanın şeirlərinə hopan bu gözəllik xalq pedaqogikasından, islami dəyər və prinsiplərindən, Nizami, Füzuli, Cami, Vaqif kimi və digər klassik poeziya nümunələrindən gəlmişdir desək heç də yanılmarıq. Xurşidbanu Natəvan bu kimi böyük korifeylərin incə lirik şeirləri ilə öz bədii zövqünü təkmilləşdirmişdir.

Həyatı, insanların daxili aləmini, fəaliyyət və mübarizəsinin bütün mürəkkəbliyi ilə düzgün, dolğun əks etdirən realist yaradıcılıq şəxsiyyətin psixologiyası üçün zəngin mənbədir. Bu baxımdan Xurşidbanu Natəvanın yaradıcılığı xüsusilə əhəmiyyətlidir. Əlbətdə, belə bir fikir səhv olardı ki, sənətkar psixologiyanı, onun əsas müddəalarını öyrənmiş və onları yeri gəldikcə öz yaradıcılığında tətbiq etmişdir. Pedaqoji-psixoloji bilik şairin insanları dərindən və dəqiq müşahidə edib topladığı faktları təfəkkür süzgəcindən keçirməklə, ümumiləşdirmələr vasitəsilə unudulmaz xarakterlər yaratmasına müsbət təsir göstərsə də, heç vaxt yaradıcılıq istedadını əvəz edə bilməz. Yüksək istedad və gərgin yaradıcı əmək məhsulu olan realist əsər pedaqojipsixologiyanın müddəalarına uyğun gəlir, onları təsdiq və təsbib edir. Xurşidbanu Natəvanın zəngin irsini bu cəhətdən öyrəndikdə orada ciddi elmi əhəmiyyətə malik material tapırıq. Bu böyük şairimizi, həm də sözün geniş mənasında, psixoloq adlandırmaq üçün əsas verir.

XIX-XX əsrin əvvəllərinin ictimai-siyasi baxışlarına nəzər salan zaman görürük ki, nəinki qadının hüquq, qadının yazıb-oxuması, qadın adının dilə gətirilməsi böyük fəlakətlərə səbəb ola bilərdi. Böyük demokrat Cəlil Məmmədquluzadə dövrün acı həqiqətlərinin təsvirini sadə və anlaşıqlı dillə belə ifadə edir: “Qadın ləfzi islam aləmində indiyədək bir “od” olubdur ki, ona əl vurmaq, barıta əl vurmaq kimi xətalı hesab olunubdur. İslamın şəriəti, necə ki, məlumdur, qadını kişilərə naməhrəm tutubdur və bu qanunu pozmaq günahi-kəbirə (böyük günah – K.C.) qəbilindən sayılıbdır. Mürur ilə məsələ daha da bərkiyibdir, ta o yerə kimi ki, qadın sözünü ağıza alıb danışmaq bilmərrə qədəğən olunubdur… Bu qanunu pozanlar müsəlman içində “yoldan azmış”, “biqeyrət” adı ilə şöhrət tapmışlar və həmin “qeyrət” üstə müsəlman qardaşlar o qədər “qeyrət” göstəriblər ki, bir-birinin qanını içməyə hazır olublar və içiblər də… Onun üçün də cahil islam şairləri dünyanın cəmi bədbəxtliklərini qadınların üstünə yıxıblar: “Viran şüdən mülki-Süleyman əz zən”.

El arasında “Xan qızı”, sarayda isə “Dürrü yekta” (tək inci) kimi tanınan Xurşidbanu Natəvan “islam carçıları” sayılan klerikallar və ya yalançı din adamlarının təsir imkanlarına məhəl qoymayaraq aşiqanə hisslərdə ictimai məna daşıyan şeirlər yazmış, rəsm çəkmiş və musiqidən həzz almışdır. Naqis baxışlara baxmayaraq “Məclisi-üns” adlı şeir məclisində öz şeirlərini, qəzəllərini uca səslə, avazla oxumuşdur.

Şuri-eşqin başıma axırı sövda gətirir,

Bu müşəxxəsdi ki, eşq aşiqə qovğa gətirir.

…Gül üzün görmək əgər mümkün olaydı bir dəm,

Hər zaman görmək onu nuri-mücəlla gətirir.

…Sidqi-qəlb ilə nisar etmiş idin can nəqdin,

Natəvan, müjdə bu gün, qətlinə fərma gətirir.

Yaxud:

Hicran ilə kim, dəməni-qəm dəstrəsimdir,

Şadəm ki, xəyalın, gözəlim, həmnəfəsimdir.

…Görmək üzünü qayəti-hər fikrü xəyalım,

Öpmək ayağın, mayeyi-şövqü həvəsimdir.

Xurşidə yetər başım əgər, çakərin olsam,

Bu rütbə ilə aləm əra fəxr bəsimdir.

Yaxud da:

Eşq sultanı mənim qətlimə fərman gətirib,

Etmədim tərki-vəfa, taəti-fərman etdim.

…Ya təbib, adını tərk eylə, təbabət etmə!

Ya mənim dərdimi tap, gör niyə tüğyan etdim?!

Yoxdu bir kimsə məgər dərdimi bilsin, Ya Rəb!

Ki, mən öz qanım ilə dərdimə dərman etdim.

Natəvanşünas Bəylər Məmmədovun sözləri ilə desək Xurşidbanu Natəvan bu kimi qəzəllər yazarkən “o zamankı şəraitdə qadının öz məhəbbətini izhar etməsinin necə qarşılanacağını yaxşı bilirdi”. “Desəm öldürərlər, deməsəm ölləm” aforizm deyişindən baxsaq, əgər “zəmanəsinin möhnətü-məlalından sinədağlı lalə” olmuş Natəvana yazmaq nə qədər çətin idisə, yazmamaq da bir o qədər qeyri-mümkün idi. Qeyd etdiyimiz kimi dilinin sadəliyi, qəzəllərinin orijinallığı ilə öz müasirlərindən fərqlənən Natəvanın hər bir şeiri Qarabağ, Şirvan, Bakı, Şəki, Naxçıvan (Ordubad) şairlərinin qəlbini dilləndirmiş, onların məhəbbət tellərini ehtizasa gətirmişdir.

Xurşidbanu Natəvanın poetik misralar və ya söhbət arasında dediyi hikmətli kəlamlar, müdrik sözlər vardır ki, bunlardan bəziləri bu gün də xalq arasında aforizm kimi səslənməkdədir. Oğlu Mehdiqulu xan məzuniyyətə Şuşaya gələrkən, anası boynuna sarılıb, qədd-qamətini oxşayaraq kontrastlı ifadələrlə oğlunu aşağıdakı kimi vəsf etmişdir:

Fəda o qamətinə kim, qəza nə xoş çəkmiş,

Qədər büküb belimi, eyləyib kəman, ölürəm!

Məzuniyyəti bitdiyi zaman Şuşadan qayıdanda isə:

Nə böylə vəslin olaydı, nə də öylə hicranın – demişdir.

Xalq arasında belə bir məsəl var: “Olan oldu, torba da doldu”. Xurşidbanu Natəvan oğlu Mir Abbasın ölümü münasibəti ilə başsağlığı, təsəlli verənlərə “Öldü bülbül, soldu gül – istər ağla, istər gül!” sözləri deyilən məsəlin ən gözəl poetik variantı səviyyəsinə qaldırmışdır.

Xurşidbanu Natəvanın şeirlərindəki dərin məna, təravət, üslub aydınlığı və səmimilik o qədər güclü olmuşdur ki, şeirləri el arasında əldən-ələ ötürülərək yayılmış, mağarlarda keçirilən toy şənliklərində, məclislərdə xanəndələr qəzəllərini mahur, şur, təsnif muğamları üzərində oxumuş, həmçinin şeir və qəzəllərinə çoxlu nəzirələr yazılmışdır.

Nə mən olaydım, İlahi, nə də bu aləm olaydı!

Nə də bu aləm əra dil müqəyyədi-qəm olaydı!

Həmçinin,

Varımdı sinəmdə dərdü qəmi-nəhan, ölürəm,

Fəda olum sənə, gəl eylə imtəhan, ölürəm.

– misrası ilə başlanan qəzəllər bizə onu deməyə əsas verir ki, bu qəzəllərdən

görkəmli pedaqoq-alim Hüseyn Cavid və həmçinin pedaqoq-alim, musiqişünas Üzeyir Hacıbəyov da çox təsirlənmişlər. Hüseyn Cavidin “Şeyx Sənan” faciəsindəki ikinci kor ərəbin:

Nə eşq olaydı, nə aşiq, nə nazlı afət olaydı,

Nə xəlq olaydı, nə xaliq, nə əşki-həsrət olaydı

– sözləri arasındakı məna oxşarlığı və ya məna yaxınlığı hər bir oxucunun nəzər diqqətini cəlb edir. Üzeyir Hacıbəyov da “Leyli və Məcnun” adlı operasında Leylinin ölüm anında dediyi “Ölürəm” qəzəlini Məhəmməd Füzulinin qəzəli ilə deyil, Natəvanın qəzəlinin dili ilə verməsi fikirlərimizə əyani sübutdur. Təbii ki, operada Füzuli əsərinin ruhu ilə Natəvan qəzəllərinin ruhundakı, ahəngindəki xallar biri-birini tamamlayır. Yeri gəlmişkən, buradan bir haşiyə də çıxaraq qeyd edək ki, Üzeyir Hacıbəyov 1896-cı ildə Qori Seminariyasında təhsil almağa gedərkən Xan qızından xeyir-dua almağa gəlmiş, Xan qızı da müqəddəs Quran kitabından ayələr oxuyaraq Üzeyir bəyə xeyir-dua vermişdir. Bu da onu deməyə əsas verir ki, Üzeyir Hacıbəyov sonralar Xurşidbanu Natəvanın yaradıcılığına dərindən bələd olmuşdur. Xalq rəssamı Mikayıl Abdullayevin “Xeyir-dua” adlı gözəl sənət əsərinin repreduksiyası bu gün də Üzeyir Hacıbəyovun ev muzeyində qorunub saxlanılmaqdadır.

Xurşidbanu Natəvanın xeyriyyə dolu işlərindən “Tərcüman”, “Qafqaz”, “Kaspi” və s. kimi qəzetlər də geniş bəhs etmişlər. Hələ 1856-cı ildə “Qafqaz” qəzeti 44-cü nömrəsində Xurşidbanu Natəvanın anası Bədircahan Bəyimin xeyriyyəçi bir qadın olmasından yazır. Oxuyuruq ki, Bədircahan Bəyim Şamaxıda açılan “Müqəddəs Nina” qız məktəbinə 1.000 manat ianə vermişdir. Bu da ümumilikdə bu ailənin mədəni həyatdakı maarifçi xidmətindən xəbər verir.

1897-ci ilin 42-44-cü nömrələrində “Tərcüman” qəzeti Xurşidbanu Natəvanın şəxsiyyəti və xidmətləri ilə bağlı geniş bəhs etmişdir: “Xurşid banu xanım xan zamanında doğulub Rusiya zamanında yaşamış bir vücud idi. İki zamanın ara yerində qalmış xanım əhvalə görə bir tərz məişət qurub etiqadad və adati-milliyəsini mühafizə etməklə bərabər zəmani-cədidin iqtizasına görə hərəkət edərdi… Müsəlmanların maarifinə dəxi həmiyyəti və müavinəti az deyil idi. Qarabağın rus və milli məktəblərinə və şagirdlərə ianəsi çox idi”. Krımda çıxan “Tərcüman” qəzetinin yazdıqlarından məlum olur ki, “elmü mərifət sahibəsi” Xurşidbanu Natəvan müasir mədəniyyətə yiyələnmiş, zəmanəsinin dünyagörüşlü qabaqcıl adamları ilə bir sırada getmişdir. Bir daha göründüyü kimi, Natəvan təkcə incə təbli şeirləri ilə deyil, həm də dövrünün qabaqcıl meylləri ilə bağlı olması, maarifpərvərliyi, xeyirxahlığı, səxavətliyi, açıq qapısı və qüvvətli nüfuzu sayəsində şöhrət qazanmışdır. 1872-ci ildə altı kilometrlik məsafədən Şuşaya ilk su kəməri çəkdirmişdir. Həmin su kəməri indi də “Xan qızı bulağı” adlanır. Araz çayından Ağcabədiyə qədər su arxı, Bakıdan Şıx kəndinə yol çəkdirmişdir.

Xurşidbanu Natəvan onlarla gəncin mədəni şəhərlərdə təhsilini davam etdirməsinə maddi yardım göstərməklə yanaşı, Qarabağın bir çox tanınmış bəy və şairlərinin də o cümlədən Qasım Bəy Zakirin, Molla İbrahim Qarabağinin, Mirzə Ələsgər Növrəsin və digərlərinin maddi ehtiyac keçirdiyi vaxtlarda onlara kömək əlini uzatmış, maddi yardım göstərmişdir. Qasım Bəy Zakir Xurşidbanu Natəvanın insaniyyət və insansevərliyini yüksək dəyərləndirərək Natəvanın təmənnasız etdiyi yaxşılıqları başa düşməyəni verdiyi çörək kor edər, zəlil edər deyir.

Şikəstə Zakirə veribsiz əmək,

Əmək bilməyəni kor etsin nəmək,

Necə ki, baqidir həyatı, gərək

Unutmaya xeyir-duadan səni.

Xurşidbanu Natəvan Qarabağda atçılığın inkişafı üçün də çox mühüm işlər görmüşdür. Məşhur cins atları ilə tanınmış ilxısı nəinki Azərbaycanda, 1867-ci ildə Parisdə açılmış ümumdünya sərgisində, 1869-cu ildə Moskvada kənd təsərrüfatı sərgisində, 1882-ci ildə isə Tiflisdə nümayiş etdirilmiş və hər bir yarışmada da birinci yeri tutaraq qızıl medallar, fəxri fərmanlar qazanmışdır. Qarabağda yaranan at zavoduna iyirmiyə yaxın gözəl madyan atı və həm də dillərdə gəzən “Ceyran” adlı ayğırını zavoda bağışlamışdır.

Qeyd etdik ki, Xurşidbanu Natəvan bir rəssam kimi təsviri və tətbiqi sənətə də dərindən yiyələnmişdir. Yazdığı şeirlərin çoxu itib-batdığı kimi, çəkdiyi şəkillərin, əl işlərinin də əksəriyyəti təəssüf ki, çağdaş dövrümüzə qədər gəlib çatmamışdır. Xan qızı Natəvanın məlum olan “Gül dəftəri” adlı bir albomu var ki, o albom da hazırda Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar fondunda saxlanılır. Xan qızının yüksək estetik zövqünü göstərən rəsmlər – qərənfil, süsən, bənövşə, yasəmən, qızılgül etüdlərindən, Bakı, Şuşa, Tiflis peysajlarından Kür qırağının, Metex qalasının, “Narınqala”nın və çay körpülərinin mənzərələri və təbiət lövhələrindən ibarətdir. Qara karandaşla işlənmiş bu şəkillər incəliyi və bədiiliyi ilə adamı valeh edir. Albomun cildində rəngli saplarla toxuduğu qızılgül və qovaq ağacı, habelə sürahiyyə müxtəlif muncuqlarla tikdiyi örtük incəsənət xəzinəmizə qiymətli hədiyyədir. Əşyaları təbii, inandırıcı lövhələrlə əks etdirən, heç vaxt xarici effektə uymayan Natəvanın incə əl işləri fransız səyyah və yazıçı Aleksandr Dümanın da diqqətini çəkmiş, “Qafqaz” adlı əsərində Xurşidbanu Natəvandan və birinci həyat yoldaşı Xasay xan Usmiyevdən hörmət və ehtiramla yad etmişdir (Bax: Aleksandr Düma. Qafqaz, 2010, səh.186-187).

Xurşidbanu Natəvanın milli heysiyyatı, incə lirizm yaradıcılığı, xeyriyyəçi görüşləri sağlığında və ölümündən sonra da qədirbilən xalqın görkəmli tənqidçi, şair, mütəfəkkir, musiqiçi, rəssam, ictimai-siyasi xadimləri tərəfindən (Firidun Bəy Köçərli, Salman Mümtaz, Hənəfi Zeynallı, Üzeyir Hacıbəyov, Səməd Vurğun, Məmməd Rahim, Əliağa Kürçaylı, Əzizə Cəfərzadə, İlyas Əfəndiyev, Hökumə Billuri, Hüseyn Arif, Əkbər Məftun, Şövkət Məmmədova, Bəylər Məmmədov, bəstəkar Vasif Adıgözəlov, Rauf Adıgözəlov, heykəltaraş Eldar Ömərov, Elcan Şamilov, rəssam Altay Hacıyev, Mikayıl Abdullayev, Oqtay Sadıqzadə və b.) dərin elmi araşdırmalar aparılmış, şeirlər, poemalar yazılmış, romanslar, operalar yazılmış, büstlər, heykəllər ucaldılmış, rəsm əsərləri və filmoqrafiyalar çəkilmişdir.

Sonda belə nəticəyə gəlirik:

  • Qarabağ üçün əziz və qiymətli sima olan Xurşidbanu Natəvan hələ balaca yaşlarından ana dili ilə yanaşı, ərəb və fars dillərini mükəmməl bilmişdir;
  • Xan qızı Natəvan xalq pedaqogikasını, islami dəyərləri və klassik Şərq ədəbiyyatına dərindən bələd olmuşdur;
  • Xurşidbanu Natəvan yaradıcılığında milli adət və ənənələri, mənəvi-əxlaqi, psixoloji xüsusiyyətləri ictimai-mədəni şəraitlə düzgün səciyyələndirmişdir;
  • Mənəvi-əxlaqi kamilliyə və insani davranışa çağırış, mədəni vərdişlər, müsbət əxlaqi normalar aşılamaq yollarının üsul, vasitə və tərzləri Xurşidbanu Natəvan yaradıcılığının əsas leytmotivini təşkil etmişdir;
  • Xurşidbanu Natəvanın şeirlərinin leytmotivini təşkil edən ictimai məna öz anlaşıqlığı, forma sadəliyi ilə mənanın gözəlliyini qüvvətləndirmişdir;
  • Xurşidbanu Natəvanın poetik misraları və ya söhbətləri hikmətli kəlam, müdrik söz kimi bu gün də xalq arasında aforizm kimi səslənməkdədir;
  • Xurşidbanu Natəvanın milli heysiyyatı, incə lirizm yaradıcılığı, xeyriyyəçi görüşləri “Tərcüman”, “Qafqaz”, “Kaspi”, “Nor-dar” və s. kimi qəzetlərdə geniş təhlil obyektinə çevrilmişdir;
  • Xurşibanunun qəzəllərini el şənliklərində və məclislərdə Şuşa xanəndələri Seyid Şuşinski, Hacı Hüsü, Məşədi İsi, Məşədi Dadaş, Cabbar Qaryağdıoğlu və başqaları öz məlahətli səsləri ilə oxumuşlar;
  • Xurşidbanu Natəvan milli təfəkkürün inkişafında yorulmadan çalışmış, milli oyanışın təbliğatçısı olmuşdur;
  • Azərbaycan məktəb və pedaqoji fikrinin inkişafı tarixində Xurşidbanu Natəvanın maarifçilik ideyalarının öyrənilməsi və təbliğ edilməsi qarşıda dayanan əsas prioritetdir.

Müəllif:Kamal CAMALOV

Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu,

Pedaqogika elmləri doktoru,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi,

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.

KAMAL CAMALOVUN YAZILARI

PDF>>>ZAUR USTAC UŞAQ ŞEİRLƏRİ

PDF: >>>>> ZAUR USTAC “QƏLƏMDAR-2”

PDF>>> ZAUR USTAC “BB” KİTABI

>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<

ZAUR USTACIN SATIŞDA OLAN KİTABLARI


“YAZARLAR”  JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<< WWW.USTAC.AZ və  WWW.BİTİK.AZ >>>>>> 

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru

Kamal Camalov, MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİR, www.USTAC.az

MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİRİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNDƏ PEDAQOJİ-PSİXOLOJİ MƏQAMLAR

Bir şərh yazın

Mirzə Ələkbər Sabirin anadan olmasının 160 illiyi münasibətilə

MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİRİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNDƏ PEDAQOJİ-PSİXOLOJİ MƏQAMLAR

Uşaqlar, yeniyetmələr, gənclər bizim gələcəyimizdir. Onları xoşbəxt gələcək görüşü ruhunda böyütmək, hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyət kimi formalaşdırmaq ümumxalq əhəmiyyətli bir məsələdir. Bu işdə gecikmək, “uşaqdır, sonra düzələr”, “böyüyəndə anlar” “fəlsəfəsi” ilə arxayınlaşmaq, özünə təsəlli vermək gəlmiş-getmiş çox insanları zillət, fəlakət oduna salmışdır. Əyri bitmiş ağacı düzəltmək çətin olduğu kimi mənəvi cəhətdən şikəst böyüyən uşaqları sağaltmaq ondan da çətindir. Uşaq və yeniyetmələrin yenidən tərbiyəsi böyük pedaqoji ustalıq, dərin bilik, təcrübə, səbr, dözüm və vaxt istəyir. Altı aylıq uşağın tərbiyəsi üçün bir psixoloqdan məsləhət istədikdə o, uşağın yaşını öyrənib valideynlərin altı ay gecikdiklərini söyləmişdir. Bu kimi narahat edici məsələlər uşaq ruhunun bilicisi adlandırdığımız pedaqoq və maarifçi Mirzə Ələkbər Sabiri də dərindən düşündürmüşdür. Müdrik Sabir tək uşaq şeirləri yazmaqla işini bitmiş hesab etməmiş, həmçinin hansı üsul, vasitə və tərzlərdən istifadə etməyin yollarını da göstərmişdir. Akademik Əziz Mirəhmədovun sözləri ilə desək “uşaq şeirlərində biz həm əsrin tələbləri, həm də uşaq ədəbiyyatının inkişafı nöqteyi-nəzərindən mühüm bir məsələni şair tərəfindən səylə işləndiyini görürük”.

Mirzə Ələkbər Sabirin “özünəməxsus orijinal uşaq şeirlərinin formaları onların mündəricəsinə tam uyarlıdır”. “Ə.Sabir Tahirzadə” adlı bir çox imzası ilə “Məktəb şagirdlərinə töhfə” [“Səda” qəzeti, 25 fevral 1910, №46], “Ə.Sabir Tahirzadə” imzası ilə “Təbib ilə xəstə” [“Həqiqət” qəzeti, 18 iyun 1910, №138], yaxud “Ə.S.” imzası ilə “Molla Nəsrəddinin yorğanı” [“Günəş” qə¬zeti, 23 noyabr 1910, №75], yenə də “Ə.S.” imzası ilə “Molla Nəsrəddin və oğru” [“Günəş” qəzeti, 2 yanvar 1911, №1], “Ə.S.” “Yalançı çoban” [“Yeni həqiqət” qəzeti, 11 fevral 1911, №18] mənzum hekayələrini ancaq və ancaq valideynlərə kömək kimi uşaqların tərbiyəsinin formalaşmasına həsr etmişdir.

Mirzə Ələkbər Sabir uşaqlarını məktəblərə verməyən valideynlərə üz tutaraq deyirdi ki, əgər cənnət, hətta cənnətin misilsiz guşəsini arzulayırsınızsa o zaman uşaqlarınızı elm, təhsil alması üçün məktəblərə göndərin. Yeddi bənddən ibarət “Məktəb şərqisi” şeirində “Ə.Sabir Tahirzadə Şamaxı” adlı imza ilə yazırdı:

Məktəb, məktəb, nə dilgüşasən

Cənnət, cənnət desəm səzasən.

Şadəm, şadəm təfərrücündən,

Əlhəq, əlhəq, gözəl binasən!

Mirzə Ələkbər Sabir yazır ki, kiçik yaşlarından uşağın arzu və istəklərinin qeyd-şərtsiz yerinə yetirilməsi onun xudpəsənd böyüməsinə şərait yaradır. Belə uşaqlar sonralar cəmiyyətdə də xudpəsənd, müstəbid olurlar. Onların bu arzu və istəkləri cəmiyyətin mənafeyi ilə uyğun gəlmir. Çox vaxt bu arzu və istəkdən əl çəkmək böyük mənəvi və fiziki qüvvə, vətəndaşlıq qeyrəti, iradə istəyidir. Bəzən yeniyetmədə bu qüvvə və qeyrət, vətəndaşlıq duyğusu çatışmır, öz cüzi mənafeyini cəmiyyətin mənafeyindən üstün tutur. Buna görə də uşağın tərbiyəsi ailənin düzgün tərbiyə baxışından yaranır. Cəmiyyət hər bir valideyn qarşısında mərd, əsil vətəndaş, gözəl insan yetişdirmək kimi şərəfli bir vəzifə qoyur. Ona görə də şair “uşaqlar üçün sadə, yığcam əsərlər yazmaqla” istəyir ki, valideynlər balaca yaşlarında uşaqları əməyə, zəhmətə alışdırsın. Bu münasibətlə Mirzə Ələkbər Sabir yazir:

Ey uşaqlar, uşaqlıq əyyami, –

Gələn əyyamın ondadır kami.

Kim ki, qeyrətlə zəhmətə alışar,

Kəsbi-irfanə ruzü şəb çalışar, –

Zəhməti mayeyi-səadət olar,

Yaşadıqca həmişə rahət olar.

Kim ki, tənbəlliyə məhəbbət edər,

Daim əyləncələrlə ülfət edər,

Keçirir vəqtini cəhalət ilə,

Bütün ömrü keçər səfalət ilə.

İştə, övlad, siz bu halı görün,

Bu iki vazeh ehtimalı görün;

Vəqtdən daim istifadə edin,

Elm təhsilini iradə edin…

Ailədəki saflıq, mehribanlıq, səmimiyyət, yüksək ideal uşağın mənəvi cəhətdən sağlam böyüməsi üçün ən etibarlı zəmindir. İlk dəfə dünyaya göz açan uşaq ailədə hökm sürən münasibətlər mövqeyindən ətraf mühitə qiymət verir; ailə münasibətlərində cəmiyyətin bir növ modelini görür. Buna görə də istər ailədə, istərsə də hər hansi bir kollektivdə uşaq-yeniyetmə elə bir qayğı ilə əhatə olunmalı, ona elə bir şərait yaradılmalıdır ki, o, keçmişin iyrənc qalıqları – oğurluq, quldurluq, şəxsi mənfəət güdmək kimi hərəkətlərə yol verməsin: öz insanlıq ləyaqətini səmərəli, şərəfli əməkdə görsün.

“Ə.S.” imzası ilə “Yeni füyuzat” jurnalında işıqlandırdığı “Uşaq və pul” şeirində oxuyuruq ki, yol ilə gedən bir sail qocanın bumajniki düşür. Bunu görən uşaq onu götürərək evə çatmağa tələsir. Anasına yolda baş verən olub-keçənləri danışır. Bundan sonra onların da artıq pulu olacağını, heç nəyə ehtiyacı qalmayacaqlarını dedikdə ana bir başqa məzmunda övladına təsirli sözlə belə başa salır:

Dedi: “Oğlum, nə sərd imiş qanın

Ki, buna razı oldu vicdanın?

Tifli-məsum ikən günah etdin,

Kəndi vicdanını təbah etdin.

Niyə verdin fənayə doğruluğu,

İrtikab eylədin bu oğruluğu?

Hiç zənn etməm, özgənin mali

Bizi zəngin qılıb, edə ali.

Yox, yox, oğlum, inan ki, xar oluruz!

Ərzəli-əhli-ruzigar oluruz!

Xain olsaq əgər bu dünyadə,

İrzü namusumuz gedər badə;

Gözümüz müntəhayi-zillətdən

Baxamaz kimsəyə xəcalətdən;

Gərçi pul çox fərəhfəzadır, oğul,

Leyk namus pək bəhadır, oğul!”.

Burada görkəmli fıransız təyyarəçisi və yazıçısı Antuan Ekzüperinin aşağıdakı sözlərini xatırlatmamaq olmur: “İnsan olduğunu düşünmək – öz məsuliyyətini hiss eləmək deməkdir”. Mirzə Ələkbər Sabir uşaq şeirlərində onu da göstərir ki, hər bir valideyn isə övladının kimlərlə yoldaşlıq, dosluq etdiyini, bu dostluğun hansı prinsiplər üzərində qurulduğunu bilməli, övladının düzgün yoldan sapmasına imkan verməməlidir.

“Ə.S.” imzası ilə çap olunan M.Ə.Sabirin “Camuşçu və sel” əsərində də, həmçinin, ideya-məzmun cəhətdən sərfəli olan estetik təsirin daha da qüvvətliliyi mənasında ilk mənbəni təkrar etməyən, orijinal ideyalı və məzmunlu uşaq əsəri kimi meydana çıxmışdır. “Camuşçu və sel” əsərinin məzmunu uşaqların həyatı və tərbiyəsi ilə bilavasitə əlaqələndirməyə xidmət edir.

M.Ə.Sabirin “Ə.S.” imzası ilə qələmə aldığı “Artıq alıb, əskik satan tacir” şeiri də uşaqların maraq dairəsi, yaş səviyələri, dərketmə qabiliyyəti baxımından da təqdirəlayiqdir. Göstərilir ki, çəkidə artığına alıb əskiyinə satan tacirin oğlu atasının dəsti-xəttini tutub. Atasının dükanda olmamasından istifadə edən oğul atasından oğurlamaq istəyir. Ata oğlunu oğurluq üstündə tutan zaman oğlunu sillələyir. Bunu görən nurani qoca isə işə qarışaraq belə deyir:

Əkdiyin danənin budur səməri,

Səndən əxz eyləyib həmin hünəri.

…Tərbiyət müstəhəddir, övlad

Pədərindən nə görsə, eylər yad.

…Saleh ol, saleh olsun övladın!

Taleh ol, taleh olsun övladın!

SONDA BELƏ NƏTİCƏYƏ GƏLİRİK:

Mirzə Ələkbər Sabir uşaqların, yeniyetmələrin tərbiyəsini, onların bir şəxsiyyət kimi, vətəndaş kimi, kamil insan kimi tərbiyə olunmasını vəzifəsindən asılı olmayaraq hər bir valideynin borc, şərəf işi hesab etmişdir;

Mirzə Ələkbər Sabir hər bir valideynin əməlini aydın, sadə, təsirli misralarla göstərmişdir;

Mirzə Ələkbər Sabir hər bir uşaq şeirində valideynləri və uşaqları halal əməyə səsləmiş, işgüzarlıq tərbiyəsinə önəm vermişdir;

Mirzə Ələkbər Sabirin uşaqlar üçün sadə yazdığı hər bir şeirin finalında və ya sonunda ibrətamiz nəticə çıxarmışdır;

Uşaqların maraq dairəsini, yaş səviyyələrini nəzərə alan Mirzə Ələkbər Sabirin yazdığı hər bir şeir ibrətamiz səciyyə daşıyır;

Mirzə Ələkbər Sabir uşaqlar üçün yazılmış əsərlərinin hər birində atalar sözlərindən istifadə edərək estetik fikri daha qabartmış, ümumiləşdirici mahiyyəti və bədii ifadəni aydın fərqləndirmişdir;

Mirzə Ələkbər Sabir uşaqları vətənə, xalqın adət və ənənələrinə və ya milli dəyərlərə mə-həbbət ruhunda böyütməyi əsas amil saymışdır.

Müəllif:Kamal CAMALOV

Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu,

Pedaqogika elmləri doktoru,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi,

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.

KAMAL CAMALOVUN YAZILARI


“YAZARLAR”  JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<< WWW.USTAC.AZ və  WWW.BİTİK.AZ >>>>>> 

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru

"QIZIL QƏLƏM", "YAZARLAR" j., TUNCAY ŞƏHRİLİ, www.USTAC.az, YAZARLAR, YAZARLAR JURNALI, ZAUR USTAC, ZAUR USTACIN HEKAYƏSİ

“YAZARLAR” JURNALININ YANVAR 2022 (13) SAYI İŞIQ ÜZÜ GÖRÜB

Bir şərh yazın
“YAZARLAR”  JURNALI PDF

BU  SAYIMIZDA

Baş  redaktordan.3

Qurban Bayramov. Zaur Ustac-Qələmdar olmaq missiyası .4

Akif Abbasov. Zaur Ustacın “Uşaq boğçası”.11

Kamal Camalov. Zaur ustac uşaq ruhunun bilicisidir .13

Ayətxan Ziyad  (İsgəndərov). Zaur Ustacın öyrətmə yöntəmi.16

Zaur Ustac. BB (hekayə).20

Qismət Tağıyev. Bədbəxt (povest).34

Seymur  Sönməz  (Paşayev). Gizli kod (hekayə) .66

Səma Muğanna. Böyük ürək (hekayə) .72

Leyla Yaşar. İki hekayə .75

Əsgər Ordubadlı. Poema (hekayə).80

Nuranə Rafailqızı. Şeirlər.84

Səma Muğanna. Şeirlər.95

Fəridə Abdul. Şeirlər.98

Seymur  Sönməz  (Paşayev). Şeirlər.106

Zaur Ustacın 33 illik hesabatı.109

2201-ci ilin “Ziyadar”ları.117

Salam olsun, Azərbaycanın ilk hibrid jurnalı olan “Yazarlar”ın çox dəyərli yazarları və oxucuları!  Bizim yalnız bir məqsədimiz  var ki, o da “Yaradıcı uşaq – gәnclәrin dövrü mәtbuatda çıxışını asanlaşdırmaq , onların tanınmasına kömәklik göstәrmәk” olmaqla məramnaməmizdə çox aydın şəkildə qeyd olumuşdur. Aylıq ədəbi-bədii, elmi jurnal olan “Yazarlar” kitabxanalar üçün ənənəvi qaydada  məhdud sayda nəşr olunur və elektron formatda bir neçə sabit,  dayanıqlı, təhlükəsiz platformadan PULSUZ olaraq yayımlanır. Jurnalın bu günə qədər çap olunmuş bütün nömrələrini BİTİK.AZ saytından sifariş yolu ilə əldə edə bilərsiniz. Eyni zamanda Wahtsapp: (+994) 70-390-39-93 

“YAZARLAR, ANCAQ YAZARLAR…”  © YAZARLAR

Hazırladı: Tuncay ŞƏHRİLİ

TUNCAY ŞƏHRİLİNİN YAZILARI

“YAZARLAR”  JURNALI PDF


YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<< WWW.USTAC.AZ və  WWW.BİTİK.AZ >>>>>> 

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru

"QIZIL QƏLƏM", "YAZARLAR" j., "ZİYADAR" M., Kamal Camalov, UŞAQ BOĞÇASI, www.USTAC.az, YENİ KİTABLAR, ZAUR USTAC

KAMAL CAMALOV – ZAUR USTAC UŞAQ RUHUNUN BİLİCİSİDİR

Bir şərh yazın
Kamal CAMALOV

ZAUR USTAC UŞAQ RUHUNUN BİLİCİSİDİR

Uşaqlar üçün şeir yazmaqdan ötrü gərək uşaq ruhunun bilicisi olasan. Şair, nasir Zaur Ustac da bax belə şairlərdəndir. Zaur Ustac bu dəfə də qəlbi təmiz, büllur təbiətli balaların görüşünə “Uşaq boğçası” adlı şeirlər kitabı ilə gəlmişdir.

“Ön söz əvəzi” ilə başlanan “Uşaq boğçası” şeirlər kitabı iki bölmədən ibarətdir. Gözəl şairimiz Zaur Ustac sələfləri sayılan Məhəmməd Füzulinin, Qasım Bəy Zakirin, Abbasqulu Ağa Bakıxanovun, Seyid Əzim Şirvaninin, Mirzə Ələkbər Sabirin, Firidun Bəy Köçərlinin, Rəşid Bəy Əfəndiyevin, Abbas Səhhətin, Süleyman Sani Axundovun, Abdulla Şaiqin, Mir Cəlal Paşayevin, Mikayıl Rzaquluzadənin, Mirmehdi Seyidzadənin, Mirvarid Dilbazinin və b. yolunu rəhbər tutaraq “Otaq”, “Əşyalar”, “İkinci evim”, “Küçədə”, “Məktəb”, “Ev”, “Mənzil”, “Ailə”, “Dostlarım”, “Anamın dostları”, “Günəş ipək” və s. kimi şeirləri ilə körpə balalara balaca yaşlarından yüksək əxlaqi keyfiyyətləri, vətənpərvərliyi, sədaqəti, dostluğu, doğruluğu, dürüstlüyü, əməksevərliyi, insanpərvərliyi və humanizmi uşaq dili ilə aşılayır və tərbiyə edir. Adlarını çəkdiyimiz şeirlər uşaq tərbiyəsinə xidmət edən bir şeirlərdir. Şeirlərdə uşaqlar nəyin yaxşı, nəyin pis olması haqqında təsəvvürlərə yiyələnirlər. Bu kimi şeirlər vasitəsilə uşaqlar tənbəlliyin, yalançılığın, pintiliyin pis olmasını, çalışqanlığın, doğruçul və təmizkar olmağın, böyüklərə və yoldaşlara hörmət etməyin, lovğalanmamağın yaxşı olmasını öyrənirlər.

Uşaq şeirlərində həyatın bütün sahələri əks olunmalıdır. Həyatda elə bir problem yoxdur ki, uşaq ədəbiyyatında ona toxunmaq mümkün olmasın. Yerin altını da, üstünü də bilən müasir uşaq həyatın elə bir problemi yoxdur ki, onunla maraqlanmasın. Uşaq maraqlarını səngitmək, onu lazımi məcraya yönləndirmək üçün uşaq ədəbiyyatının xidməti əvəzsizdir. Uşaqların maraq dolu suallarına cavabı Zaur Ustacın “Uşaq boğçası” vəsaitində tapmaq mümkündür.

“Mən kiməm!?” adlanan ikinci bölmədə Zaur Ustac tarixi şəxsiyyətlərin, o cümlədən Tomris ananın, Babəkin, Şah İsmayıl Xətainin, Nadir şahın, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin, Heydər Əliyevin keçdiyi zəfər yollarını uşaqlara aşılayır. Zaur Ustac bu kimi şeirləri ilə uşaqların, xüsusən də erkən yaşlı uşaqların əqli və əxlaqi, fiziki tərbiyəsinin vacib şərtlərini nəzərə almağı diqqətdən yayındırmamışdır.

Zaur Ustacın yaradıcılığındakı uşaq şeirlərinin əhəmiyyəti təkcə uşaqların təlim-tərbiyəsi işinə kömək etməsi ilə məhdudlaşmamışdır. Yazılmış uşaq şeirləri həm də uşaq psixologiyasına, uşaq marağına müvafiq yazılmış müvəffəqiyyətli uşaq əsərləri kimi, bir numunə rolunu oynayır.

Biz bir daha yazıçı və şair dostumuz Zaur Ustacı son dərəcə çox həssas olan uşaqlar üçün daha çox əsərlər yazmağa çağırır, ona bu yolda uğurlar arzulayır və böyük rus pedaqoqu V.Q.Belinskinin fikri ilə bitiririk: “Yazın, uşaqlar üçün yazın, ancaq elə yazın ki, onu yaşlılar da eyni zövq ilə oxuya bilsin və oxuyarkən xəfif bir xəyal içində öz gözəl uşaqlıq illərini yad etsinlər”.

Zaur Ustacın məktəbyaşlı uşaqlar üçün hazırladığı “Uşaq boğçası” adlı vəsaitindəki əxlaqi-mənəvi dəyərlər, didaktik görüşlər faydalı olub, təlim-tərbiyə kontekstində əhəmiyyət kəsb edir.

Müəllif:Kamal CAMALOV

Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu,

Pedaqogika elmləri doktoru,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi,

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.

KAMAL CAMALOVUN YAZILARI


“YAZARLAR”  JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<< WWW.USTAC.AZ və  WWW.BİTİK.AZ >>>>>> 

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru

"YAZARLAR" j., HESABAT, Kamal Camalov, YAZARLAR, YAZARLAR JURNALI

KAMAL CAMALOV – HESABAT (2021)

Bir şərh yazın
Kamal CAMALOV

ELMİ MƏQALƏLƏRİM

1. Repressiya qurbanlarının yaradıcılığında mənəvi-əxlaqi kamillik və insani davranışa çağırış. NMİ-nin XƏBƏRLƏRİ jurnalı, 2021, №1

2. Repressiya qurbanı olan ədiblərimizin ana dili tədrisinin zəruriliyi uğrunda mübarizəsi. “Azərbaycan dili və ədəbiyyat tədrisi” jurnalı, 2021, №1, səh.79-94

3. Hikmətli, nəsihətamiz və məlahətli əsərləri ilə cahanda özünə ölməz, əbədi abidə ucaldan Seyid Əzim Şirvani. Bakı: “Yazarlar” jurnalı, 2021, №2, səh.44-52

4. Tarix salnaməsində öz xidmətləri ilə iz salıb köçən novator alim. Tarixçi alim Hacı Abutalıb Ağa Qasımov: Mənalı ömrün səhifələri. Naxçıvan: Əcəmi, 2021, səh.87-91

5. Nəriman Nərimanovun maarifçilik fəaliyyəti. NMİ-nin XƏBƏRLƏRİ jurnalı, 2021, №2

6. Üzeyir Hacıbəyov yaradıcılığında təlim və tərbiyə problemi. NMİ-nin XƏBƏRLƏRİ jurnalı, 2021, №3

7. Aşıq Ələsgər yaradıcılığında mənəvi tərbiyə məsələləri. AMEA Naxçıvan bölməsi, Elmi jurnal, 2021

8. Elmi süfrəsi daim açıq olan Fərrux Rüstəmov. “Canım Azərbaycanım” Ədəbi məcmuə. №5, 2021, səh.9-15

9. Pedaqogika elminin yorulmaz təbliğatçısı (Professor Akif Abbasovun “Milli əxlaq və ailə etikası” adlı dərsliyindən bəhs olunur). “Yazarlar” jurnalı (ədəbi-bədii, elmi jurnal), 2021 (08), səh.40-51

10. Akif Abbasov pedaqogika elminin yorulmaz təbliğatçısıdır. “Şərqin səsi” Ədəbi-bədii, elmi-publisistik məcmuə. 2021, №1, səh.47-54

11. Mirzə Əli Möcüzün pedaqoji ideyalarında iqtisadi-siyasi görüşlərin təsviri. NMİ-nin XƏBƏRLƏRİ jurnalı, 2021, №4 (Çapda)

12. Vətənimizin istiqbalı və tərəqqisi üçün daim yazıb yaradan alim (Pedaqogika elmləri doktoru, professor, Əməkdar müəllim Piralı Əliyevin 65 illiyi münasibətilə).

13. Uşaqlara elmin dəyərini sevdirək. “Pedaqogika nəzəriyyəsi: müntəxəbat”. Bakı: Mütərcim, 2021

14. Ümumtəhsil məktəblərində təlim-təhsil paradiqmalarının nəzəri və praktik problemləri. “Müasir təhsilin inkişaf strategiyaları: uğurlar və çağırışlar” mövzusunda Beynəlxalq elmi konfrans. Naxçıvan şəhəri, 26-27 noyabr 2021-ci il PUBLİSİST YAZILARIM

15. Nizami Gəncəvi – bəşəri dəyərlərin dahi tərənnümçüsü. //525-ci qəzet, 07 yanvar 2021, №2

16. Xalqa sədaqətlə xidmət etməyin yolları Seyid Əzim Şirvani yaradıcılığında. //Yeni həyat qəzeti, 09 yanvar 2021, №1 (688).

17. Kitab nəsillərin bir-birinə vəsiyyətidir. //Nuh yurdu qəzeti, 9 yanvar 2021

18. Şeyx Nizami dünya poeziyasının dahi bayraqdarıdır. //Təzadlar qəzeti, 12 yanvar 2021

19. Nizami Gəncəvinin “Sirlər xəzinəsi” əsərində kamil insan obrazı. //Nuh yurdu qəzeti, 02 fevral 202, №5

20. Naxçıvanlı maarifçi – ictimai xadim (Q.Şərifzadədən bəhs olunur). //Yeni həyat qəzeti, 20 fevral 2021, №7

21. Şagirdlərin mənəvi simasının formalaşdırılmasına xidmət edən dərs vəsaiti (Dos.Vüsalə İsmayılovanın dərs vəsaitindən bəhs olunur). //Təhsil dünyası qəzeti, 23 fevral 2021, №2

22. Maarif və mədəniyyət tariximizdə parlayan sima – Qurbanəli Şərifzadə. //525-ci qəzet, 23 fevral 2021

23. Gənclik insanlıq və xeyirxahlığa xidmət edir. //Təzadlar qəzeti, 02 mart 2021

24. Nizami Gəncəvinin oğlu Məhəmmədə hədiyyə etdiyi qiymətli miras. //İki sahil qəzeti, 13 mart 2021

25. Nizami Gəncəvinin oğlu Məhəmmədə nəsihətlərinin bəşər övladının tərbiyəsindəki rolu. //Yeni həyat qəzeti, 13 mart 2021, №10

26. Gender tərbiyəsi – tarixi, nəzəri və müasir problemdir (Pedaqogika elmləri doktoru Elza Mollayevanın “Gender tərbiyəsi: tarixi, nəzəriyyəsi və müasir problemləri” adlı monoqrafiyasından bəhs olunur). //İki sahil qəzeti, 31 mart 2021

27. “Sirlər xəzinəsi”ndə kainatın əşrəfi insanın təsviri //Azərbaycan müəllimi qəzeti, 02 aprel 2021

28. Zərifə xanım Əliyeva görkəmli oftalmoloq alim idi (Zərifə xanımı anım günü münasibətilə). //Təzadlar qəzeti, 15 aprel 2021

29. Bədii-estetik meyarlar carçısı Aşıq Ələsgər. //İki sahil qəzeti, 24 aprel 2021

30. Yüksək mənəvi-əxlaqi dəyərlərin ulu carçısı. //525-ci qəzet, 28 aprel 2021

31. Aşıq Ələsgər yaradıcılığında mənəvi tərbiyənin vasitə və yolları. //Yeni həyat qəzeti, 28 aprel 2021, №16

32. Mənalı ömrünü elmin və təhsilin tərəqqisinə həsr edən cəfakeş insan (Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri cənab Vasif Talıbov yaradıcılığından bəhs olunur). //İki sahil qəzeti, 24 may 2021

33. Bədii-estetik meyarlar carçısı Aşıq Ələsgər. //Şərqin səhəri, 5 iyun 2021, №20 (2985)

34. Yanuş Korçak: dövrün reallıqları fonunda. //525-ci qəzet, 13 iyul 2021, №122 (5688)

35. Əbədiyyətə qovuşan və ümumbəşər xəzinəsinə çevrilən əsər haqqında mülahizələrim (Professor Akif Abbasovun “Milli əxlaq və ailə etikası” adlı dərsliyindən bəhs olunur) //İki sahil qəzeti, 22 iyul 2021

36. Milli maarif mühitində əbədi “Əkinçi” işığı. //525-ci qəzet, 28 iyul 2021

37. Oxucuya milli mənlik şüuru aşılayan monoqrafiya (Professor Şahin Tağıyevin “Böyük maarifçi Mirzə Abbas Ələkbər oğlu Abbaszadənin pedaqoji görüşləri” adlı monoqrafiyasından bəhs olunur). //Təhsil və zaman qəzeti, 04 avqust 2021, №1

38. Ümumtəhsil məktəbləri şagirdlərdə elmin və təfəkkürün inkişafını yüksəltməyə xidmət edir. // Yeni həyat qəzeti, 09 sentyabr 2021, №33 (719)

39. Məhəmmədağa Şahtaxtlı – milli və bəşəri amallar carçısı. //525-ci qəzet, 10 sentyabr 2021

40. Əxlaq və mənəviyyat dərsi verən ustad müəllim. //Azərbaycan müəllimi qəzeti, 02 oktyabr 2021.

Müəllif:Kamal CAMALOV

Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu,

Pedaqogika elmləri doktoru,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi,

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.

KAMAL CAMALOVUN YAZILARI


“YAZARLAR”  JURNALI PDF

YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<< WWW.USTAC.AZ və  WWW.BİTİK.AZ >>>>>> 

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru

"QIZIL QƏLƏM", "YAZARLAR" j., "ZİYADAR" M., KİTAB SƏRGİSİ, YAZARLAR, YAZARLAR JURNALI, YENİ KİTABLAR, ZAUR USTAC

ZAUR USTACIN UŞAQLAR ÜÇÜN YENİ KİTABI İŞIQ ÜZÜ GÖRÜB: – “UŞAQ BOĞÇASI”

Bir şərh yazın
ZAUR USTACIN KİTABLARI

Zaur Ustacın uşaqlar üçün “Uşaq Boğçası” adlı yeni ktabı işiq üzü görüb. Kitab maraqlı tərtibatı, mövzu əhəmiyyətliliyi baxımından müasir tələbləri tam ödəyir. Rəyçiləri;  AR Təhsil İnstitutunun elmi katibi, pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor, Əməkdar müəllim, Akif Nurağa oğlu Abbasov və Pedaqogika üzrə elmlər doktoru, Əməkdar müəllim, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Kamal Həsən oğlu Camalov, Ön sözün müəllifi və redaktor: yazıçı-jurnalist, tədqiqatçı, Azərbaycan yazıçılar və jurnalistlər birliklərinin üzvü Ayətxan Ziyad (İsgəndərov) olan Kitab məktəbə hazırlaşan kiçik yaşlı uşaqlar, məktəbəhazırlıq qrupları  və birinci sinif şagirdləri üçün nəzərdə tutulub. Oxumağı bacaran  uşaqlar müstəqil, digər yaş qrupundan olanlar isə öyrədənlərin  köməyi  ilə bəhrələnə  bilər.

Kitabdan faydalanmaq istəyənlər bu ling-keçiddən istifadə edə bilərlər:

ZAUR USTAC USAQ BOGCASİ — ELEK.Download

Qeyd: Kitabdakı şeirlər müxtəlif təhsil qurumları tərəfindən kiçik yaşlı uşaqlar üçün hazırlanmış müntəxəbatlarda yer alıb.

Müəllif: Zaur Ustac


Zaur Ustacın  Mucrunesriyyati.az saytında satışda olan kitabları haqqında məlumat:

  1. Mucrunesriyyati.az , 1. Arxiv: Archive.vn

ZAUR USTACIN DİGƏR YAZILARI


YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<<WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.BİTİK.AZ >>>>>>

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru

"YAZARLAR" j., "ZİYADAR" M., Akif Abbasov, ELMİ MƏQALƏ, ƏDƏBİ TƏNQİD, ƏDƏBİYYAT, Ədəbiyyatşünaslıq, FOTO XƏBƏR, Kamal Camalov, MƏQALƏLƏR, MÜZAKİRƏLƏR, PSİXOLOGİYA, RESENZİYALAR, TƏQDİMATLAR, VİKİPEDİYA, www.USTAC.az, YENİ KİTABLAR

KAMAL CAMALOV – PEDAQOGİKA ELMİNİN YORULMAZ TƏBLİĞATÇISI

Bir şərh yazın
Kamal CAMALOV

PEDAQOGİKA ELMİNİN YORULMAZ

TƏBLİĞATÇISI

Görkəmli mütəfəkkir-pedaqoq Mirzə Əbdürrəhim Talıbov yazır ki: Mənşə, rəng, cins və digər mənsubiyyətlərdən asılı olmayaraq, hər xalqın, hər millətin elə oğul və qızları olmuşdur ki, öz təfəkkür, bilik və ilham mənbələrindən qidalanaraq, əbədiyyətə qovuşan əsərlər yaradıb, ümumbəşər xəzinəsinə vermişlər. Bunlara alimlər, mütəfəkkirlər və sənətkarlar ordusu deyərlər. Bütün bəşəriyyətin borcu budur ki, bunların bizə bəxş etdiyi abidələri və əbədi mirası həvəslə öyrənib, hər kəs öz gücü və qavraya bildiyi qədər onlardan pay götürsün. Bu elm və ədəb xəzinəsindən payı çox olanın səadəti də çox olar. Bəli, belə əbədiyyətə qovuşan və ümumbəşər xəzinəsinə çevrilən əsərlərdən biri də pedaqogika elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Respublikasının əməkdar müəllimi Akif Nurağa oğlu Abbasovun “Milli əxlaq və ailə etikası” adlı dərsliyidir (Bakı: Mütərcim, 2010, 320 səh.). Əminliklə deyə bilərik ki, Nizaminin, Sədi Şirazinin, Marağalı Əvhədinin, Nəsirəddin Tusinin və digərlərinin əsərləri ilə çağdaş dövrümüz arasında neçə yüzilliklər varsa, Akif Abbasovun müdrik fikirlər, hekayələr, sual və tapşırıqlarla zənginləşdirdiyi “Milli əxlaq və ailə etikası” adlı dərsliyi də gələcək yüzillikər içərisində həmişə vərəqlənəcək, əldən-ələ keçəcək əsərlərdən olacaqdır.

Çağdaş dövrümüzün ən iqtidarlı alimi, görkəmli pedaqoq və yazıçılarından olan Akif Abbasovun “Milli əxlaq və ailə etikası” adlı dərsliyi dörd bölmədən (fəsildən) ibarətdir. “Milli əxlaq və ailə etikasının ümumi məsələləri” adlı I bölmədə Akif müəllim əxlaqın yaranması və inkişafından, Azərbaycan şifahı xalq ədəbiyyatındakı milli-mənəvi dəyərlərdən, “Avesta”da, islam dinində və “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında əxlaqi təlimin mahiyyətindən, həmçinin Nizami Gəncəvinin, Nəsirəddin Tusinin, Şah İsmayıl Xətayinin, Məhəmməd Füzulinin, Azərbaycan maarifçilərinin yaradıcılığındakı ailə münasibəti məsələlərinin incə və həssas məqamlarından söz açmış, tədqiq-təhlil süzgəcindən keçirmişdir. Müqəddəs kitablardakı tərbiyəedici imkanlardan, həmçinin Zərdüşt peyğəmbər (ə), Məhəmməd Peyğəmbər (ə), Həzrəti Əli (ə), övliya bildiklərimiz Abdullah bin Mübarək, Əbdül Qadir Gilani, Əbu Səid Xərraz, Cüneyd Bağdad, Sirri Sədəqi və başqa bu kimi böyük zatlardan bəhs edən professor ailə münasibətlərində mənəvi xarakter(lər) müəyyənləşdirmişdir.

Bu bir faktdır ki, əsrlər keçmiş, bəşəriyyət tarixində köklü dəyişikliklər, yeni dəyişikliklər olmuşdur. Ancaq Akif Abbasovun sözləri ilə desək əxlaq nə qədər inkişaf etmiş olsa da, forma və məzmun dəyişsə də yenə də ötən əsrlərdə ailə haqqında deyilən tərbiyəvi fikirlərin dəyəri heç də azalmamışdır. Bu gün də ailəyə bağlılıq, qadının sədaqəti, kişi qeyrəti, qadın isməti, ailənin şərəfini qorumaq və s. milli dəyərlər arasında xüsusi yer tutur. Xalq pedaqogikasına geniş yer ayıran Akif Abbasov bu kimi ibrətamiz misallar gətirir: “Arvadın isməti-ərin izzəti”, “Varını itirən az şey itirər, namusunu itirən çox şey”, “Ailə xoşbəxtliyin açarıdır”, “Ağıllı gəlinin ailədə üzü ağ olar”, “Ağıllı gəlin ər evində həm yarıyar, həm qarıyar”, “Ailədə yanılmaq yamanlıq gətirər”, “Ailnin üzüağlığı namusdur”, “Ailəyə xor baxan aləmə də xor baxar”, “Ailənin sirri, sözü ailədə qalar”, “Arvadı tənbəl olan kişinin işi əngəl olar” və s. Professor haqlı olaraq qeyd edir ki, xalq təfəkkürünün ən gözəl, bariz nümunələrinin toplandığı folklor insanları mənəvi baxımdan saflaşdırır, bir şəxsiyyət kimi kamilləşdirir, yetkinləşdirir. Belə nümunələr ailə və məktəb uşaqlarının, yeniyetmə və gənclərin tərbiyəsində istifadə olunmalıdır.

Professor Akif Abbasov “Avesta” və islam dinindəki ailəyə ciddi münasibətlərin formalaşdırılması məsələlərini də xüsusi diqqət mərkəzində saxlamışdır. Hər iki əsərdən nümunələr gətirərək göstərir ki, ailə tərbiyəsi prosesində bihudə yerə tələbkarlığı azaltmaq, ehtiyac duyulmadan tərbiyə olunana acıyaraq rəhmdillik, yersiz mərhəmət göstərmək, güzəştə getmək, sərt tədbir görmək lazım gəldiyi halda bağışlamaq uşağın əxlaqını pozar, onu ərköyün, sözeşitməz edər.

Görkəmli alim, professor Akif Abbasov “Kitabi-Dədə Qorqud”da ailə tərbiyəsi nümunələrini də ətraflı və maraqlı şəkildə tədqiq-təhlil süzgəcindən keçirmişdir. Belə ki, Oğuzlarda övlada valideyn məhəbbətini; oğlan və qızlara ad qoyma mərasiminin necə və hansı şəkildə təşkil olunmasını; qadına münasibəti; ailə şərəfini; ömür-gün yoldaşlarını necə seçmələrini; ailədə uşaqlar arasında qarşılıqlı münasibətlərin necə tənzimlənməsini; ailələrdə uşağa(lara) tələbatın həllinin necə tapmasını təsvir etmişdir. Müəllif yazır ki, Oğuzlarda ailənin şərəfini qorumaq ailənin bütün üzvlərinin müqəddəs borcu, vəzifəsi hesab edilmişdir. Bu gün də türk dünyasında, Azərbaycan xalqında bu hiss son dərəcə güclüdür. Ailənin namusunun, qız-gəlinin ismətinin qorunması üçün cavanlarımız, ailənin başçıları, qadınlarımız tarixən hər cür məhrumiyyətlərə, əzab və işgəncələrə sinə gərmiş, mübarizə aparmışlar.

Bildiyimiz kimi, Dədə Qorqud 54 öyüd söyləmişdir. Bu 54 öyüdün 16-sı ancaq ailə və ailə tərbiyəsi ilə bağlı öyüdlər sayılır ki, Akif müəllim də bu kimi öyüdləri anlaşıqlı və sadə dildə təhlil obyektinə çevirmişdir. Akif müəllim dərs vəsaitinin “Kitabi-Dədə Qorqud”da tərbiyə məsələləri” adlı yarımbölməsində övlada olan ata sevgisini, ana məhəbbətini, ailədə uşaqlar arasındakı qarşılıqlı münasibətləri boylardan gətirdiyi faktlarla, misallarla təsvir edir və bütün bunları ailə etikasının rəmzi hesab edir. Belə ki, Baybörənin oğlu Beyrəyin “ölüm” xəbərini eşitməsi və atanın ağlamaqdan gözlərinin tutulması, 16 illik ayrılıqdan sonra oğluna qovuşması, oğlu olduğuna əmin olması üçün, oğlunun (Beyrəyin) çəçələ barmağını qanadıb dəsmala silib gözlərinə çəkməsini, gözləri açılarsa, gözlərinə yenidən nur gələrsə oğlu olacağına inanacağını; Dirsə xanın xainlər tərəfindən aldadılaraq oğlu Buğacı ölümcül yaralaması, ananın dağ çiçəyi və ana südü ilə oğlunun yarasına məlhəm qoyub sağaltması; Beyrəyin bacılarının hər gedib-gələndən Beyrəyi sormalarını, ələmə-yasa batmalarını və s. Akif Abbasov psixoloji baxışdan entuziast bir sənətkar kimi xarakterizə edir.

Demokratik fikirlər müəllifi Akif Abbasov Nizami Gəncəvinin “Xosrov və Şirin” əsərində Məhin Banunun Şirinə poetik dillə dediyi öyüd dolu sözləri eyni ruh, eyni görüşlə nəsr dilinə çevirərək mənəvi gözəllik ölçüləri ilə oxucusuna belə çatdırır: “Sən (Şirin – K.C.) bütün gözəllərin sultanısan, sənin bircə nazın yüz şahlığa dəyər; xoşbəxtlik sənin ardınca kölgətək gəzir. Gözəlsən, camalın yer üzünə nur saçır, fəqət, sənin bəzəyin ismətdir, nəzakətdir, hüsnün ismətinin pənahındadır” [Bax: səh.50]. Bu bölmənin təhlili bir daha göstərir ki, Akif müəlllimin dili diqqətəlayiqdir. Akif müəllim dilin hissi cəhətinə, təsirli olmasına çox əhəmiyyət verir. Professorun dili bir şeir qədər ahəngdar və ifadəlidir, lirik bir parça təsiri bağışlayır.

“Əxlaqın əsas kateqoriyaları” adlanan (vicdan, şərəf və ləyaqət, namus, ismət, həya, məsuliyyət, şərəf və ləyaqət, xeyirxahlıq və yaxşılıq və s.) ikinci bölmədə Akif müəllimin mövqeyi çox böyükdür. “Əxlaqın əsas kateqoriyaları” adlı bölmədə müasirlik biz oxucuları hər şeydən daha çox maraqlandırır. Çünki ədəbiyyatlardan gətirdiyi yüksək bədii mövqeni misallarla, məsəllərlə qiymətləndirdiyi kimi, onun ictimai-tərbiyəvi rolunu da yüksəkdə tutur. Vicdan nədir? sualına “Vicdan şəxsiyyətin öz davranışına görə mənəvi məsuliyyəti anlamasının bir formasıdır” – cavab verən Akif Abbasov etibarlı mənbələr­dən, müxtəlif şair və yazıçılardan da maraqlı misallar gətirir. Yazır ki, vicdanlı insan pis­lik toxumu səpməkdən uzaq olur. Belə insanlar çalışırlar ki, həyatda fəal mövqe tutsunlar. Təhsil alan, işləyən insanlara qayğı ilə yanaşsınlar. Tək özlərinin yox, ətrafdakı insanların da sevincinə, kədərinə şərik olsun, xeyirxahlıq, qayğıkeşlik göstərsin. Belələri çalışırlar ki, sonradan peşmançılıq çəkməsinlər. Vicdan bəzi xüsusiyyətlərə malikdir: ideala can atmaq; şəxsi qiymət; hərəkət və davranışın ideala uyğun olması, yaxud olmaması nəticəsində meydana gələn mənəvi hiss və s. Professor vicdanın oyaq olması, adama düzgün yol göstərməsi üçün özünəhesabatı vacib amil hesab edir. Əgər insan günü başa çatandan sonra – ötən saatları necə keçirdim, ondan səmərəli istifadə edə bildimmi? Mək­təbdə, işdə üzərimə düşən vəzifəni layiqincə yerinə yetirdimmi, yoxsa günümü birtəhər ötüşdürdümmü? Kiminsə xətrinə dəydimmi? Bu və ya digər hadisə baş verərkən mənəvi borcuma əməl etdimmi? Kiminsə bədxahına çevrilmədim ki? bu və ya bu kimi başqa suallarına cavab axtarırsa deməli vicdanı qarşısında da cavab verir. Həyanı vicdanın barometri hesab edən Akif müəllim gənc ailələrdən vicdanı, abırı, həyanı itirən insanlar­dan kənar olmağı tövsiyə edir. Yazır ki, belələrindən hər cür pislik, mərdiməzarlıq, alçaq­lıq gözləmək olar. İnsan taleyi ilə oynamaq həmin şəxslər üçün heç nədir. Belə ünsürlər cə­miyyət qarşısında, vətən, xalq qarşısında məsuliyyət daşımaq istəmirlər. Vicdanını itirənlər yalnız özlərini düşünür, öz firavanlığı, mənafeləri üçün çalışırlar.

Akif Abbasov “Milli əxlaq və ailə etikası” dərsliyində şərəf və ləyaqət, namus, ismət, həya, məsuliyyət, xeyirxahlıq və yaxşılıq və s. söhbət açarkən belə anlayışların qədim tarixə kökləndiyini misallar və izahlarla açıqlayır. Yazır ki, feodalizm dövründən başlayaraq bəy, ağa, zadəgan, xan, hersoq, qraf, baron və knyaz kimi ti-tulların sahibləri şərəf, namus və ləyaqət baxımından öz şəxsiyyətlərini digər insanlardan üstün hesab etmiş, bu məfhumlara böyük dəyər vermiş, bəy, ağa, qraf, knyaz adlarına ləkə gətirməkdən çəkinmişlər. Professor “O olmasın, bu olsun” bədii filmindən misal gətirir: Rüstəm bəy qumarda uduzur. Daha pulu olmadığı üçün ayağa qalxaraq uduzduqlarını qaytaracağına masa ətrafdakıları inandırmaq üçün tituluna and içir: “Uduzduğum pulları yarım saatdan sonra gətirərəm. Mən bəy kimi namusuma and içirəm” – deyir. Şərəf, namus və ləyaqət hissi bəzi bəy, ağa, xanlarda lovğalıq, xudpəsəndlik, şöhrətpərstlik, heç kimi bəyənməmək, harınlıq da yaradırdı. Ancaq bəy, ağa, xanların bir çoxu, sözün həqiqi mənasında, şərəf, namus, ləyaqət nümunəsini göstərir, özlərini ağayana – əsl insan kimi aparmışlar. Bu mənada, Akif müəllim İsmayıl Şıxlının “Dəli Kür” romanındakı Cahandar ağanı oxuculara xatırladır. Təbii ki, bu fikirlərdən heç də belə anlaşılmasın ki, şərəf, namus, ləyaqət ancaq bəy, ağa, zadəgan, xan, hersoq, qraf, baron və knyaz kimi titulların sahiblərinə aid edilməlidir. Xeyir, heç də elə deyil. Bu gün cəmiyyətin ayrı-ayrı üzvləri şərəf, ləyaqət və namusu var-dövlətdən, titul və rütbədən, vəzifədən də uca tuturlar. Akif Abbasovun atalar sözü və zərbi-məsəllərdən, həmçinin görkəmli mütəfəkkirlərdən gətirdiyi misal və məsəllər də təqdirəlayiqdir. Bunlardan bir neçəsinə nəzər salaq: “Varını itirən az şey itirər, namusunu itirən-çox şey”; “Namusu itə atdılar, it yemədi”; “Ağlın varsa, gücə, qızıla, nüfuza tabe olma! Qoy sənə rəhbərlik edən ancaq təmiz vicdanın olsun (X.Şirvani)”; “Sizə yaxşılıq edildiyi vaxt siz də yaxşılıq edin (Məhəmməd peyğəmbər)”; “Bacardığın qədər yaxşılıq toxumu ək ki, yaxşı bəhrə götürəsən (Hümam Təbrizi)”; “Mənəvi borc insanlar arasında münasibətlərdən yüksəkdə durur (İ.Kant)”; “Çalış öz dövrənə həmişə əxlaq, namus və qeyrət hasarı çək (M.Əvhədi)”; “Kişinin qeyrəti olmasa, məsləki də olmaz (Keykavus)”; “Namuslu adamlar üçün namus, alim üçün alimlikdən daha əzizdir (J.J.Russo)”.

Akif Abbasov “Milli əxlaq və ailə etikası” adlı dərsliyində maraq dolu suallar da yaratmışdır. İnsan nə üçün yaşayır? Həyatın mənası varmı, varsa – nədədir? Hansı həyat tərzinə üstünlük verilməlidir? Yaşamağa dəyərmi? Xoşbəxtlik var-dövlətdir, yoxsa…? Belə maraq dolu suallara Akif müəllim özü də cavab verir. Drəslikdə qeyd edildiyi kimi, bəziləri güman edirlər ki, insan dünyaya gəldi, yaşadı, öldü – bu dövr, bu müddət onun həyatıdır. Əslində isə bu belə deyil. İnsanın mənalı, məzmunlu, cəmiyyət və ailəsi, bəşəriyyət üçün gördüyü işlər, onlar üçün yaşayıb fəaliyyət göstərdiyi faydalı, məhsuldar ömrü onun əsl həyatıdır. Mənasız sərf etdiyi, sadəcə yeyib-yatdığı, ailəsinin gözündən oğurlayıb çəkdiyi kef, necə deyərlər, “papağını günə yandırdığı”, insanlığa fəlakətlər gətirdiyi günlər, adamların iztirabına, göz yaşlarına, kədərinə, bəxtəvərliyinə, əzab-əziyyətinə, işgəncəsinə səbəb olduğu anlar onun ömrünə yazılmır, yazılsa da, qara qara hərflərlə yazılır.

Akif müəllim cəmiyyət və ailəsi üçün gördüyü işlərdən, onlar üçün yaşayıb fəaliyyət göstərən Azərbaycan xalqının iftixarları sayılan Rahib Məmmədovdan, Mübariz İbrahimov kimi igid, qorxmaz cəsurlardan da bəhs edir. Bir zamanlar Biləsuvarda böyüyüb boya-başa çatan Mübariz İbrahimovu tanıyanlar zənnimizcə onlarla idi. Ordu sıralarında vətəni xidmətini yerinə yetirən zaman nə qədər üzdəniraq erməni əsgərlərini, zabitlərini, generallarını və sursatlarını məhv etmişdisə ermənistanda matəm elan olunmuşdur (2010-cu ilin iyun ayı). Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən ölümündən sonra Azərbaycan Respublikasının Milli Qəhrəmanı adına layiq görülən Mübariz İbrahimovun valideynlərinə də Azərbaycan xalqının məhəbbəti sonsuzdur. Böyük Vətən Müharibəsində igidlik göstərən Mehdi Hüseynzadə, Gəray Əsədov, Həzi Aslanov, Qafur Məmmədov və digərlərin adını çəkiriksə II Qarabağ uğrunda gedən döyüşlərdə Qarabağı mənfur düşmənlərdən qanı bahasına geri alan minlərlə şəhidlərin və qazilərin adını çəkmək olar. Professorun qeyd etdiyi kimi, ana torpağı öz canları-qanları bahasına qoruyan şəhidlər və qazilər hər bir ailənin övladlarına örnəkdir, nümunədir. İnsan ömrü çox da uzun deyil, ona görə də bu həyatı mənalı yaşamağa çalışmaq lazımdır. A.Barbüsün dediyi kimi: Ölmək yox, yaşamamaq dəhşətdir.

Tədqiqatçı-alim Akif Abbasov “Ailə etikası” adlı üçüncü bölmədə “Oğlan və qızların qarşılıqlı münasibətlərinin əsasları”, “Sevənlərin davranış mədəniyyəti”, “Ni-kah”, “Ailə üzvlərinin hüquq və vəzifələri”, “Ailənin mənəvi əsasları”, “Ailənin psixoloji iqlimi”, “Ailə bayramları”, “Ailə büdcəsi” və s. məsələlərdən bəhs edir. Ailə – insanların qarşılıqlı əlaqə, fəaliyyət və münasibətlərinin ən qədim təsisatı, unikal hadisə və təzahürüdür – deyən professor ailəni ictimai-tarixi hadisə adlandırır. Həmçinin, ailənin bir sıra funksiyalarına (reproduktiv, təsərrüfat-iqtisadi, ünsiyyət, tərbiyə, ailənin asudə vaxtının və istirahətinin təşkili, bərpaedici və s.) da aydınlıq gətirmiş və təhlil süzgəcin­dən keçirmişdir.

Professor “Milli əxlaq və ailə etikası” dərsliyinin “Ailə və uşaqlar” adlı dördüncü bölməsində də (“Gənc ailədə uşaq” səh.287; “Ailədə uşaqların tərbiyəsi. Ata və ana ilk tərbiyəçilərdir” səh.295; “Ailədə tərbiyənin prinsip və metodlarından istifadə” səh.308) ailədə tərbiyənin prinsip (Uşaqların yaş, cinsi və psixoloji xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması; Tərbiyədə fərdi yanaşma prinsipi; Hörmət və tələbkarlıq prinsipi; Tərbiyə olunanın müsbət cəhətlərinə istinadən qüsurların aradan qaldırılması (nikbinlik) prinsipi; Uşağın diqqətini mənfi nümunələrə yönəltməklə davranış normalarından kənaraçıxma hallarının qarşısını almaq prinsipi; Tərbiyəvi təsirlərdə vahidliyin gözlənilməsi prinsipi; Sistematiklik və ardıcıllıq prinsipi) və metodlardan (alışdırma, öyüd-nəsihət, söhbət, rəğbətləndirmə və cəzalandırma, şəxsi nümunə və s.) necə istifadə etməyin yollarına aydınlıq gətirmiş və həmçinin, aydın, səlis, rəvan sözlər və cümlələrlə şərh və izah etmişdir.

Əbəs yerə demirik ki, aydın zəka sahibi Akif müəllim “Milli əxlaq və ailə etikası” adlı dərsliyində ailə münasibəti məsələlərini səlis, rəvan dillə və sadə, aydın cümlələrlə şərh və izah etmişdir. Bir çox dərsliklərə nəzər salan zaman görürük ki, çox müəlliflər hər hansı bir mövzunu tədqiq və təhlil etməyə çalışarkən (Məsələn, deyək ki, Ailə tərbiyəsi; Ailəyə pedaqoji kömək; Ailənin psixoloji iqlimi; Ailə bayramları; Sinif rəhbərinin ailə ilə işi və s.) daha çox aşağıdakı şəkildə yazırlar: Valideynlər Konvensiyanın uşağın yaşamaq hüququ haqqında müddəalarını bilməlidir(lər); Ailə ənənələrin varisliyini təmin etməlidir(lər); Sağlam ailələrdə valideynlər və uşaqlar gündəlik təbii münasibətlərə bağlı olmalıdır(lar); valideynlər öz uşaqlarının xarakter və xüsusiyyətlərini bilməlidir(lər) və s. və i. Göründüyü kimi, dır, dir, lar, lər. Ancaq professor Akif Abbasov istiqamətvericiliklə yanaşı hər bir mövzuda fikirləri aydın işıqlandırmış, portret rəssamı kimi əlvan rənglərlə, boyalarla canlandırmış, oxucusunu fikirlər, anlayışlar aləminə səfərbər etmişdir. Bu da təbii ki, hər bir oxucuda xeyirxah əməllər sahibi olmaq əzmini, emosionallığı, mənəvi tələbatları daha da qüvvətləndirir.

AKİF ABBASOVUN KİTABI

Akif Abbasovun “Milli əxlaq və ailə etikası” adlı dərsliyindəki fikir və görüşlərə yekun vurarkən aşağıdakı nticələrə gəlirik:

1. Pedaqogika elminin inkişafında yorulmaq bilmədən axtarışlar aparan cəfakeş tədqiqatçı Akif Abbasov Azərbaycan ailəsində milli əxlaqımızı və onun tələblərini əsas götürərək qarşılıqlı münasibətlərin qurulmasını pedaqoji-psixoloji məqamlarla araşdır­mış­dır;

2. Pedaqoji və psixoloji biliklərin azmanı Akif Abbasov Azərbaycan şifahı xalq ədə­biyyatı, “Avesta”, islam dini və “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarındakı şəxsiyyətin key­fiy­yətlərinin inkişafı qayğısına qalmağı vacib tələb kimi irəli sürmüş və işıqlandırmışdır;

3. Tarixi həqiqətləri zərrə-zərrə üzə çıxarmış Akif Abbasov Nizami Gəncəvinin, Sədi Şirazinin, Marağalı Əvhədinin, Nəsirəddin Tusinin, Məhəmməd Füzulinin, A.Bakı­xanovun, M.F.Axundovun və b. mənəvi-əxlaqi kamilliyə və insani davranışa çağırış və ailədə əxlaqi keyfiyyətlərin təbliği ilə bağlı mövqelərini müəyyənləşdirmişdir;

4. Pedaqoji elmin yorulmaz təbliğatçısı Akif müəllim Azərbaycan ailəsində peda­qo­ji-psixoloji, milli-mənəvi xüsusiyyətlər, adət və ənənələr, valideyn-oğlan mü­nasibətləri, oğlanlarla qızların dostluğuna münasibəti, sevənlərin davranış mədəniyyəti, nikah, geyim və gözəlliyin vəhdətindəki qanunauyğunluqları müəyyənləşdirmiş, təhlil etmişdir;

5. Alicənab duyğular və nəcib hisslər carçısı Akif Abbasov Azərbaycan ailəsində oğlan və qızların sosializasiyasının xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmiş və çağdaş mərhələdə sosializasiya anlayışının mahiyyəti və məzmununun nədən ibarət olduğuna aydınlıq gətirmışdır;

6. Milli ruh və milli düşüncə sahibi Akif Abbasov qızların oğlanlarla ünsiyyəti, yaşlılarla qarşılıqlı münasibətlərinin pedaqoji-psixoloji məsələlərini araşdırmış, ailə ixtilaflarının səbəblərini aydınlaşdırmış və təhlilini vermişdir;

7. Sözündə qəti, işində mübariz, qərarında prinsipial olan professor Akif Abbasov dərslikdə gender – insanın cəmiyyətdə davranışını müəyyən edən sosial cins və bu dav­ra­nı­şın necə qəbul edilməsinin vəzifələrini, funksiyalarını və rolların konsepsiyasını müəy­yən etmişdir;

8. Saysız-hesabsız əsərlər müəllifi Akif Abbasov ümumtəhsil məktəblərində vali­deyn­lərin, xüsusilə gənc valideynlərin hamılıqla pedaqoji-psixoloji sərvət və biliklərə yi­yə­lənmələri üçün səmərəli tədbirlər həyata keçirməyin metod və yollarını müəyyən­ləş­dirmişdir.

Müəllif:Kamal CAMALOV

Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu,

Pedaqogika elmləri doktoru,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi,

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.

KAMAL CAMALOVUN DİGƏR YAZILARI

AKİF ABBASOVUN DİGƏR YAZILARI


YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<<WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.BİTİK.AZ >>>>>>

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru

ƏDƏBİYYAT, FOTO XƏBƏR, MƏQALƏLƏR, RESENZİYALAR, TƏQDİMATLAR, www.USTAC.az, YENİ KİTABLAR

VƏTƏNPƏRVƏRLİK VƏ YA VƏTƏNDAŞLIQ TƏRBİYƏSİ İLƏ BAĞLI ZƏNGİN PEDAQOJİ FİKİRLƏR MEHDİ MİLAXLI YARADICILIĞINDA

Bir şərh yazın
Dr. Kamal Camalov.

VƏTƏNPƏRVƏRLİK VƏ YA VƏTƏNDAŞLIQ TƏRBİYƏSİ İLƏ BAĞLI ZƏNGİN PEDAQOJİ FİKİRLƏR MEHDİ MİLAXLI YARADICILIĞINDA

 Qarşımda bir şeir kitabı var. Kitabın adı “Bir kağızdı, bir qələmdi, bir də mən…” (Bakı: “Xan” nəşriyyatı, 2018, 346 səh.). Kitabın müəllifi pedaqoq-şair Mehdi Milaxlıdır. Mehdi müəllimlə şəxsən tanışlığım yoxdur. “Şərq qapısı”, “Arazın səsi”, “Haqqın səsi” qə­­zetlərində, eləcə də Facebook səhifəsində paylaşdığı şeirlərini oxu­maq­la tanımışam və qiyabi tanışlığımız da buradan başlayıb. Dediyim kimi, şairi qi­yabi ta­nısam da şeir­lə­rin­də­ki vətənə, yurda sevgi, dosta, xalqa və ana dilinə məhəbbət, yurd həs­rəti, təbiətə vur­ğun­luq, saf sevgiyə bağlılıq, vicdanın səsi, prinsipiallıq, cəsarət, düş­mə­nə nifrət, alov do­lu qəzəb onun mənəvi, şəxsi keyfiyyətlərini açıq-aydın nişan verir.

Mehdi Milaxlının kitabı.

Şairin həyat fəlsəfəsi, amalı onun şeirlərindəki surətlərin hərəkətverici qüvvəsidir. Hər bir oxucu tanış olduğu misraların çoxunda vətənə sevgi və qayğıkeşlik, yoldaşa, dos­ta insani münasibət görür. Mehdi Milaxlı bəzən bu sevgini sezdirmədən, bəzən isə həs­sas­lıqla bəyan edir.

Tanrım, özün qoru türk balaların,

Toxunulmaz eylə türk qalaların…

İgid Türkməneli, mərdanə dayan,

Səngərdi dağ-daşın, hər yalçın qayan.

Mehdi Milaxlı şeirlərində oxucusuna insanlara yaxşılıq etmək fikrini haqlı olaraq tez-tez təlqin edir. Şairin şeirlərindəki ümumi şüar belədir: “İnsan gərək hər dəqiqə in­san­la­ra lazım olduğunu hiss etsin”. Mehdi Milaxlının həyat yolu haqqında tanış-bi­liş­lər­dən, dost­lardan hal-əhval tutmuşam. Ümumi fikir belə olub: Mehdi müəllim istər şeir ya­ra­dı­cı­lı­ğında, istərsə də şəxsi münasibətlərində həm şagirdlərinə, həm də insanlara qay­ğı ilə ya­na­şır, qayğıkeşlik göstərir. Təbii ki, bu belə də olmalıdır. Çünki şair ilk öncə müəl­limdir. Müəl­lim uşaqları, məktəbliləri, gəncləri ata kimi sevməli, müəllim kimi fəa­liy­yət gös­tər­mə­lidir. Deyilir ki, Mehdi Milaxlı tək öz çevrəsinə yox, çətinliyə düşən hər kə­sə yardım et­məyə çalışır. İnsanlara lazım olduğuna görə də fərəh hissi keçirir. Halal adam­dır, öz əq­li­nin və əlinin zəhmətinə qane olan adamdır. Deməli, şair olduğu kimi gö­rünən, gö­rün­dü­yü kimi olan ali varlıqdır. Bu isə öz növbəsində insanların da ona lazım ol­duğunu gös­tə­rir. Bu kimi keyfiyyətləri şair özü də “Tanı məni” şeirində belə ifadə edir:

Mən elə üzdəyəm, gör, tanı məni,

Dərindən axtarma, dibdən arama.

Tanıtmaz şairlik ad-sanı məni,

Gəlib özümü gör, cibdən arama.

…Əgər xoşlamasan, yavaşca çıx get,

Nə geriyə boylan, nə yana çevril.

Son dəfə sağollaş, əlimi sıx get,

Bil ki, asudəsən hər yana çevril.

“Deyiləm” adlı şeirində isə şair halal əməyin faydalarından danışır. Deyir ki, halal qa­­zanc qəlbi nurlandırırsa, haram qazanc da qəlbi zülmətli edir. Halal adam xalq içində də öz məğrurluğu, alicənablığı ilə hörmət və nüfuz sahibi olur. Haramxor adam isə heç bir şey­dən zövq ala bilmədiyi kimi şirin yuxuya da arzu-tamarzı qalır.

Hələ dadmamışam yad tikəsini,

Heç nədə gözüm yox, uman deyiləm,

Haram cana sığmaz, bir tikəsini

Əllərim götürsə, yuman deyiləm.

Halal göz doyurar, ürək isidər,

Haram yuxuda da incidər, didər.

Əllərim qabarar, axıdaram tər,

Ərlər də görər ki, yalan deyiləm.

Mehdi Milaxlı “Oğlum Orxana məktub”, “Oğluma nəsihət”, “Oğlum Pənaha öyüd” və s. şeirləri ilə öz timsalında xitabən gəncliyə əxlaqi məna kəsb edən doğruçuluq, sə­mi­mi­­lik, qayğıkeşlik, təmənnasızlıq, xeyirxahlıq, yaxşılıq, düzlük, həqiqət aşiqliyi, dəyanət və ehtiram, vədəyə əməl etmək və s. kimi ali keyfiyyətlər aşılamışdır.

Böyük rus tənqidçisi V.Belinski “Ədəbi düşüncələr” adlı məqaləsində yazırdı: “Xəl­­­qi şair sözün fəlsəfi mənasında həqiqi bir hadisədir. Onun şairlik istedadı çox böyük ol­­masa da, o, həmişə möhkəm bir özülə, öz xalqının təbiətinə istinad edir və xalqın ona diq­qət yetirməsində, həmin xalqın özünü dərk etməsində ifadə olunur. İstedadlı, lakin mil­li zəmindən məhrum bir şair isə həmişə az və ya çox dərəcədə müvəqqəti və kiçik bir ha­disədir. Bu elə bir ağacdır ki, əvvəlcə gur qol-budaq atıb göyərir, sonra isə kökü tor­pa­ğın dərinliklərinə işləmədiyindən tezliklə quruyur. Buna görə də şairdə xəlqilik çox za­man dərinlik və çoxnövlülük mənasında olmasa da, lakin həmişə orijinallıq mənasında bir növ dahilikdir”.

Belinskinin bu ölməz fikirlərini şair-pedaqoq Mehdi Milaxlının yaradıcılığına şamil etmək tamamilə doğru olardı.

Şair öz xalqının keçmişi ilə maraqlanır, onun böyük ədəbi və tarixi simalarını öyrənir, təhlil süzgəcindən keçirir, təbliğ və tərənnüm edir. Mehdi Milaxlının zəngin pedaqoji irsi, təlim-tərbiyə, pedaqoji-psixoloji görüşləri, eləcə də vətəndaşlıq tərbiyəsi və s. ilə bağlı fikirlərini sistemləşdirməyə zəruri ehtiyac vardır. Çünki onun pedaqoji irsi bö­yü­yən nəslin təlim-tərbiyəsində mühüm rol oynayır.

Çoxşaxəli və zəngin yaradıcılıq diapazonuna malik olan Mehdi Milaxlının gənc­lə­rin vətəndaşlıq tərbiyəsi ilə bağlı yaradıcılığı, həmçinin xidmətləri əvəz olunmazdır. Şeir ya­radıcılığını bəzəyən vətənpərvərlik və ya vətəndaşlıq tərbiyəsi ilə bağlı zəngin pedaqoji fi­kirlərdir. Şair vətənlə bağlı şeirlərində oxucusuna Vətənə, torpağa bağlı olmağı, gərəkli ol­mağı, əsl vətəndaş olmağı təlqin edir. Şairin böyük ilhamından və iste­da­dından do­ğul­muş “Naxçıvan”, “Şuşam”, “Xocalım”, “Vətən bizim anamız, biz onun əs­­­gəriyik”, “Əlin­cə qalasına dair bayatılar”, “Əlincə qalası” və sair şeirlər Azər­bay­can ger­­çəkliyini mənalı və münasib şəkildə əks etdirən şeirlərdir.

Odlar diyarının yanar parçası,

Elə ilk görüşdən qəlbimi aldı.

Gəzibmi hüsnündə rəssam fırçası?

Təbiət bu yerdə sirdi, sualdı.

…Baba yadigarı Əshabi-Kəhfdir,

Xaraba Gilandır, Gəmiqayadır.

İndi oğullar var, bu daş yaddaşda

Yatmış xatirəni bir-bir oyadır.

Vətəndaşlıq – ən zəruri vəzifə və mənəvi keyfiyyətdir. Vətəndaş dərin siyasi, fəl­sə­fi mənalar daşısa da, yeniyetmələrin, gənclərin dərk edə biləcəyi, həyat idealına çe­vi­rə­cə­yi bir anlayışdır. Bütün dinlərdə və səmavi kitablarda vətən kəlməsi tez-tez səs­lənir, onu əziz və müqəddəs tutmağın zəruri olması göstərilir. Dünyanı və insanlığı də­rindən və hər­tə­­rəfli dərk edənlər və gələcəyi görənlər peyğəmbərlərdir. İla­hiy­yat­şü­nas­lıq­da və ya is­lam­­şünaslıqda doğulub boya-başa çatılan yerə, yəni vətənə məhəbbət və onu qorumağın mü­­qəddəsliyi qeyd olunur və göstərilir: uşağa doğma olan iki şey var: onun biri anadırsa, ikin­cisi vətəndir. Uşaq böyüdükcə dərk etməyə başlayır ki, vətən torpağı daha qədimdir, ana­­ların da doğma torpağı olub. Şəriət kitablarında ananı, torpağı, haq­qı, ədaləti qo­ru­yan­la­­ra əsil vətəndaşlar deyilir. Bir sözlə, ailəsinə, xalqına, ölkəsinə namuslu vətəndaş ol­maq tər­biyəsini yeniyetmələr ailədən almağa başlayırlar. Deməli, vətən ailədən baş­la­nır. Şairin 2014-cü idə qələmə aldığı bir şeirində oxuyuruq:

Yaşam üçün ömrünü şum edən bu xalq,

Səngər qazıb, qala qurub, daş ucaldıb.

Qeyrət üçün yağı üstə gedən bu xalq,

Düşmənlərdən bac alaraq baş ucaldıb.

Göz üstündə qoruyuruq, saxlayırıq,

Hər qarışı bir tarixdir, kaşanədir.

Sevə-sevə əzizləyib yoxlayırıq

Çünki bizə ululardan nişanədir.

Mehdi Milaxlı vətən tarixinin nəsillərdən nəsillərə ötürülməsinə və ya öyrənil­mə­sinə meyl və maraq yaratmaq, vətən sevgisini artırmaq cəhətdən əhəmiyyətli hesab edir. Həmçinin, gənclərin dünyagörüşünün təkmilləşdirilməsində elmi, siyasi, tarixi, ictimai, ideoloji və s. dünyagörüşlərin geniş və dərin olmasını da vacib faktor sayır. Eləcə də şeir­lərinin hər bir misrasında vətəndaş tərbiyəsinin yetişməsində təmizliyi, halallığı, düz­lü­yü, səxavəti, sədaqəti, dəyanəti, iradəni, əzmkarlığı və s. aşılayır, nümayiş etdirir.

Şair Mehdi Milaxlı vətənəpərvər şeirlərində ustalıq göstərərək Azərbaycanın zən­gin təbiətini də məhəbbətlə təsvir edir. Təbiəti təsvir Mehdi Milaxlı lirikasının ayrıl­maz key­fiyyətidir.

Şəruru gəzərkən ürək sevindi.

Belə eşitdim mən elin ağzından,

Arpaçay şıltaqlıq etməyir indi,

Saralar qurtulub selin ağzından.

…Qocaman ağacın pöhrəsi kimi,

Yollar şaxələnib, yollar dəyişib.

Günəşin gülümsər çöhrəsi kimi

Bu günəşli diyar nə gözəlləşib.

Şair əsrarəngiz yerləri tükənməz bir sevgi hissi ilə, iftixarla tərənnüm edir, onun hər guşəsinə nəzər salıb fərəhlənir. Bu, sadəcə olaraq, gözəllikdən zövq alıb nəşələnən bir ada­mın fərəhi, şadlığı deyildir. Batabat, Əlincə qalası, Əshabi-Kəhf, Gəmiqaya və s. ona gö­rə əzizdir ki, onların gözəlliyi insana, cəmiyyətə fayda verir. Odur ki, şair bu yerlərin hər müvəffəqiyyətini eşidəndə coşur, vətənin bərəkətli torpaqlarına alqışlar oxuyur.

Göründüyü kimi, yeni həyatı göstərmək, onun əzəmətini nümayiş etdirmək üçün Mehdi Milaxlı tez-tez tarixə qayıdır, keçmişi yada salır, yeni ilə köhnəni müqayisə edir. Bu şairin şeirlərində istifadə etdiyi üsullardan biridir. Bununla o, canlı real mənzərələr ya­radır, yazdıqlarının inandırıcılıq qüvvəsini artırır. Şair oxucusuna demək istəyir ki, keç­mi­şin qədrini bilməyən, sabahını çətin müdafiə edər.

Görkəmli tədqiqatçı alim, akademik Kamal Talabzadə yazırdı ki, ideya, fikir sə-nə­tin bütün növləri üçün əsasdır. Fikirsiz sənət olmayıb, indi də mövcud deyil. Lakin fik­ri, ide­yanı necə, hansı şəkildə təqdim etmək sənətkar üçün mühüm amildir. Şeirlə de­yilən fi­kir dərhal hissə, ürəyə keçmirsə, yalnız sənin beynini hərəkətə gətirirsə, o, şeir deyildir. Bu mənada, Mehdi müəllim təkcə öz beynini yox, ürəyini də, hisslərini də bir­lik­də, onları bir-birindən ayırmadan dinləməyi bacaran şairdir.

Ahəngi könlümə yatsa yaxşıdır,

Məntiqi ağlıma batsa, yaxşıdır,

Mənası ellərə çatsa yaxşıdır,

Yüz ölçüb, bir biçib, düz yaradıram,

Ürəyimə yatan söz yaradıram.

Mehdi Milaxlının şeirlərində fikirlə, mətləblə hiss, duyğu, təəssürat, həyəcan dal­ğa­larını bir-birindən ayırmaq çətindir, onlar elə qarışıb ayrılmaz olurlar ki, birinin ha­rada baş­ladığını, digərinin harada qurtardığını təyin edə bilmirsən; başqa sözlə, bu şeir­də be­yin­lə ürək bir ahəng təşkil edir, buna görə də əsil sənət əsəri – həm beynə, həm ürə­­­yə nü­fuz edən sənət əsəri yaranır. Elə bu səbəbdən də Mehdi Milaxlının şeirlərində ritm, ahəng, vəzn, qafiyə, təkrirlər çox mühüm yer tutur, bunlar şairin fikir və hisslərinin bir­ləş­miş va­hid ahəngi kimi səslənir, təbii təsir bağışlayır, musiqi qədər ahəngdar poe­zi­ya­ya çev­rilir. Bu da onu göstərir ki, şair sənətin zirvələrinə doğru yürüşünü davam etdirir.

Mehdi Milaxlının şeirlərindəki fikirlərə, mətləblərə fikir və görüşlərimizi qısa da olsa çatdırdıq. Bunula yanaşı, şairdən bir təvəqqemiz də vardır. Təvəqqemiz də ondan iba­rətdir ki, şair rəvan, axıcı rutm, ahəng, vəzn və qafiyəsindən yararlanaraq balaca növ­ca­vanlarımız, körpələrimiz üçün şeirlərinin sayını biraz da artırsın. Çünki bu gün uşaq ədə­biyyatının, uşaq antologiyasının buna zəruri ehtiyacı vardır.

Ülvi amallar uğrunda mücadilə aparan, gənclərdə milli-mənəvi dəyərlərin aşılan­ma­sına biganə qalmayan, müqəddəs bir məqsədə, öz xalqına həm müəllimlik fəaliy­yə­ti ilə və həm də şeir yaradıcılığı ilə layiqincə xidmət edən Mehdi Milaxlıya uğur dolu mü­vəffəqiyyətlər arzulayırıq.

Müəllif: Kamal CAMALOV

Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu

Pedaqogika elmləri doktoru

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü


YAZARLAR.AZ
===============================================

<<<<<<WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ>>>>>>

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru