Mətbuat aləmində usun illər işləyən görkəmli jurnalist dostum Ayətxan Ziyad İsgəndərovun «Qara məxmər gecələrim» («Hər yuxusuz gecənin öz rəngi») kitabı haqqında düşüncələrim. Kitab Türkiyədə işıq üzü görüb. Kitabı Ayətxan müəllimin göndərdiyi PDF- dən oxudum.
Kitabda-»Yasdığı qolu getdikcə tolazladı», «Kişilər ağlamaz, ağlasa da…», «Bir Novruz axşamı», «Ay səni dünya», «Mənim nağıllı dünyam», «Onlar S,Vurğunu görmüşlər» («Muğana Ceyran» və «Yadigar») adlı hekayələri, «Ata qarğışı», «Alın yazımız Tanrının» povestləri, «Ata qarğışı» kino ssenarisi, və şeirləri toplanıb. Bu hekayələrdə, povestlərdə taleyinin acısını yaşayan insanlar təsvir olunub.O, kənddən gəlib şəhərdə ali təhsil alan adamların başlarına gələn hadisələri, iztirabları ustalıqla qələmə alıb. Bəlkə də bu hadisələrin çoxu onun ətrafında baş verib.
A.Ziyad qəhrəmanlarının dili ilə milli adət-ənənələrimizi, atalar sözlərini yaşadır. İki gəncin bir-birinə sevgisinə, məhəbbətinə baxmayaraq valideynlərin övladlarına qarşı zorakılığını qabarıq verir. Zaman keçsə də bu keçmiş zorakılıq adətlərimiz hələ də yaşayır. Bu nöqteyi-nəzərdən, ailələrin dağılması, dağılan ailələrdə uşaqların kimsəsiz qalması, kimsəsiz uşaqların acı talehi müəllifin nəsr əsərlərinin əsas süjet xəttidir.
«İtirilmiş bəyazlıq» hekayəsində dağılmış ailənin ortalıqda qalan uşağın, nənə himayəsində böyüyən Möhübəli Əbilovun başına gələnlərlə tanış oluruq. Hekayəni oxuduqca göz önünə kimsəsiz möhübəlilər gəlir. Onlar nə qədər mərd olsalar da, maddi çətinlik, kimsəsizlik onların arzuların ürəklərində qoyur. Müəllif burda həm də cəmiyyəti günahlandırır. İstedadlı elm aramlarımıza sözü üzə dediyinə görə, haqqı tələb etdiyinə görə göstərilən münasibətləri, işdən azad edilmələrin, elmdən kənarlaşdırılmaların göstərir. Möhübəli kimlərəsə kömək etməyinə baxmayaraq, mövqeyini itirəndən sonra heç kim ona yaxınlaşıb qayğı göstərmək istəmir. Belələrindən çoxu kənar gəzir. Bu zamanın eybəcərlikləridi…
Ayətxan müəllimin güclü nəsr əsərlərində güclü bədii təsvirləri var. Bu bədii təsvirlər çox incəliklə işlənib. Möhübəli Tüncəlini gözləyəndə yarpaqlarla necə «sinif-sinif» oynamasını, əllərini torbalanmış ciblərinə qoymağını, kibrit çöplərini qırmağını çox gözəl verib.Oxucu bunu oxuduqca özünü orada hiss edir. Siqaretin əzilmiş kötüyün dişləri arasında sıxmağı sanki gözümüz önündə baş verir. Yağışın yağması, buludların hərəkəti və başqa təbiət hadisələrini özünəməxsus çalarlarla təsvir edir.Bu müəllifin təbiətə hədsiz vurğunluğundan irəli gəlir…
***
«Ata qarğışı» povestində Ayətxan Ziyadın yazıçı təxəyyülü ilə jurnalist peşəkarlığının vəhdətini görürük. Hadisələrin gedişini sadə dildə oxucusuna çatdırır. Ona görə də oxucu çalışır ki, povesti birnəfəsə oxuyub nəticəni öyrənsin.
Bu əsərdə tələbə həyatı da çox gözəl təsvir olunub. Sanki müəllif öz tələbəlik illərini yadına salır. Tələbəlik illəri gənclərin həyatının sevən, sevilən romantik dövrüdü. Tələbələr xoşbəxtliyi öz sevgilərində, məhəbbətlərində görürlər.Ancaq unudurlar ki, valideyn xeyir-duası da lazımdır ki, xoşbəxt olasan. Oğlu Rəşid atasının xeyir-duasın almamağı «ata qarğışı» kimi hesab olunur.
Elin milli adət-ənənələri ilə böyüyən A.İsgəndərov povestdə milliliyi qorumağa çalışıb.Bununla bərabər müasirliyin də əleyhinə deyil.Bu şərtlə ki, əhdə vəfalı olasan. Rəşidin Aygünə xəyanəti onu uçuruma aparırı.Xəyanət sayəsində ailəsini itirir. Təzadlı həyat keçirən Rəşid, Ayğünü də, özünü də bədbəxt edir.
Povest uğurlu alınıb.
Ayətxan Ziyadın nəsr əsərləri özünəməxsus çalarları ilə seçilir.Jurnalist peşəkarlığı da burada onun köməyinə çatır. Dilimizdəki sözlərin bədii yazılış qaqydasını gözləmək Ayətxan müəllimin yaradıcılığında öndədi.
***
Duyğuların poeziyası
Hər bir duyğulu, həssas insanda özünəməxsus poeziya var.Şeir əsasən qısa zaman kəsiyinin məhsuludu. O da Allah vergisidi. Allah onu kimə necə bəxş edirsə, elə də oxucusuna çatdırır.
Nəsri ilə tanış olduğumuz Ayətxan Ziyadın da poetik dünyasına nəzər salaq. «Ürəyim» adlı silsilə şeirlərində yazır:
Ağrini özün seçdin.
Hardan alım vüsalı,
Sənə bəxş etməkçün.
Hıçqırıb için-için,
Sən Ağrı bulağından,
Udum-udum su içdin…
Ağrı bulağından su içən ürəkdə yaranan ağrılardan lirik bir nəğmə yaradır.
…Bir ürək ağrı-səndə,
Bir ürək ağrı-məndə.
Mən çıxardım köksümdən,
Sən çıxardın köksündən…
Yaydıq dünya üzünə,
Dünya-acı ağrıdan,
Dünya-şirin ağrıdan,
Hamiləymiş havaxtdan,
Xəbərimiz yox bizim.
Biz ürəyimizdəki ağrıları dünyaya ötürürük. Dünyanın da başı bu ağrılara qarışır, bizdən xəbəri olmur, deyir. O, ürəklə dünya arasında müqayisələr aparır.
Bu da işdi, a qaerdaş?-
Bir söz demək istədim,
Ağzımdan vurdilar,
Dodağım qanadı…
Ürəyim bir söz dedi,
dilim özgə.
Əlimi apardım dodağıma,
Əlim qana bələndi.
Gördüm dünyanın hər qarışı
bir özgə rəngdədi,
əlim özgə…
Yəni demək istəyir ki, haqq söz deyənin ağzından vurub qanadırlar. Dünya qan içində çalxalanır. Ürək bundan ağrı tapır. Bax, budur Ayətxan Ziyadın poeziyası. Onun nəsr dili başqadı, poetik dili başqa.
Ayətxan Ziyadın poetik dünyasında ithaflara çox rast gəlirik. Bu da ötən əsrin, illərin tarixi şəxsiyyətlərinə həsr olunmuş şeirlərdi. O, keçmişi unutmur, poeziyasında yaşadır.
İnsan dünyaya gələndən sevgi ilə, məhəbbətlə əhatə olunur. Ana, vətən məhəbbəti, sonra da gənclik eşqi insanın yaşamaq marağını artırır. İnsanda bu eşq, sevgi olmasa nəysə yarada bilməz. Şairi, yazıçını… yaradıcı adamları da bu məhəbbət əsərlər yaratmağa zövq elətdirir.
De bir yadındamı
incədən-incə,
izlərim izində dolaşdı, gəzdi.
Atamız, anamız xəbər bilincə,
Görüşdü baxışlar xəfif, gizlicə…
Şairin qəlbindən süzülüb gələn bulaq suyu kimi saf lirika. Və ya «Qısqanıram» şeirində:
Öpüb xumar-xumar əsən gilavar,
şıltaq saçlarını,
aldı əlimdən.
Dağınıq telləri yığıb birtəhər,
oxşadı darağın.
Qıqanıram mən…
Oxucularına təqdim etdiyi bayatıları, rübailəri, uşaq şeirləri Ayətxan Ziyad yaradıcılığının bəzəidi. Onun işıq üzü görən «Qara məxmər gecələrim» kitabı oxucuların sevimli kitabına çevrilməsinə əminəm.
Uğurlar olsun, Ayətxan Ziyad İsgəndərov!
Müəllif: Məmməd MƏRZİLİ
Yazıçı, şair, publisist.
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
YAZARLAR.AZ
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
