“Tağı Əhmədov Metropolitenin rəisi idi. Deyirdilər ki, çox yaxşı adamdı. Ürəklənib ona bir məktub yazdım. Yazdım ki, “Əlimdə 600 səhifəlik kitabım var- adı da “Şeirin içindəki adam”- çap etdirməyə imkanım yoxdur. Xahiş edirəm çapına kömək edəsiniz” Kitabın diskini də qoydum paketin içinə. Göndərdim. Bir aydan sonra mənə zəng etdilər ki, kitab hazırdı, hara aparaq?
Kitabı gətirib iş yerimdə verdilər.Tağı müəllim 600 səhifəlik kitabı min tirajla çap etdirmişdi. Çox sevindim. Təşəkkür məktubu yazdım. Sonra onunla nə görüşə bildim, nə də şəkil çəkdirdim. Ümumiyyətlə, heç vaxt onunla görüşməmişdim. İndi o, həyatda yoxdur. Amma işıqlı xatirəsi həmiə bizimlə yaşayacaq. Çünki Tağı müəllim şeirin içindəki adam idi. Allah rəhmət eləsin!”
CIDIR DÜZÜNDƏ (Sevimli şair dostum Qəşəm Nəcəfzadəyə) Şeir oxuyurdun Cıdır düzündə, Sovqatın eşq idi Şuşadan sənin. Hər misran bir nazlı simfoniyaydı, Sıxanda əlini Natəvan sənin.
Sevdası başqaydı çəkdiyin ahın, Nə qəfəs bülbülün,nə bu taxt şahın. Dönür “Durnalar”ı Molla Pənahın, Vəsfinə dayanıb Cabbar,Xan sənin.
Şuşada dağların o duman tülü, Yenə yaraşıqlı,yenə mürgülü. Bağrına basıbsan Xarıbülbülü, Şeir göyərtdiyin o meydan sənin.
Təxminən üç il bundan qabaq “Azərbaycan” jurnalına bir neçə şeir göndərdim . Xeyli vaxt gözlədim , amma şeirlərdən səs-soraq çıxmadı. Sonra dözməyib Qəşəm Nəcəfzadəyə zəng etdim ki, görüm şeirlərin aqibəti necə oldu. Allahtərəfi çox səmimi söhbətimiz oldu. Yaradıcılığımı ürəkdən təqdir etdi , uğur dilədi və söz verdi ki, tezliklə dərc olunacaq. Sakitləşib oturdum. Bir il beləcə keçdi. Amma nəticə olmadı. Hərdən xatırladırdım özünə, o da söz verirdi. Sonra Sumqayıt Poeziya Evində kitablarımın təqdimatı keçirildi və işinin , gücünün aşıb daşdığı vaxtda Qəşəm Nəcəfzadə imkan tapıb tədbirə gəldi. Elə bildim şeirlərim dərc oldu. Sevindim ( Özünə bildirməsəm də) . Orda da odlu alovlu çıxışından sonra bir də söz verdi ki, şeirlərin tezliklə işıq üzü görəcək. Artıq xeyli sakit idim. Qəşəm Nəcəfzadə sözünü götürüb gəlmişdi sözümün görüşünə. Bundan böyük uğur var idimi? Elə “Azərbaycan” jurnalında dərc olunmuş kimi vardım. Tədbirdə kiitabları vərəqlədikcə kəşf edirdi məni Qəşəm Nəcəfzadə sanki və kəşf etdikcə qəribə bir peşmanlıq da hiss edirdim səsində. Elə baxışlarında da. Hətta araya salıb üzr də istədi iştirakçıların içində. Məndən yox ha, sözümdən. Özümdə qəribə bir əminlik yarandı. Necə olmasa ədəbiyyatda sözünü deyən, dəst-xəttiylə seçilən şair mənə dəyər verib tədbirə gəlmişdi. Müəyyən yaşım olsa da, uşaqlıqdan ədəbiyyata gəlsəm də sən demə mənim də sözə ehtiyacım varmış. Hər halda məndən neçə bayram böyük şairin bu gəlişi böyük dəyəriydi sözə, poeziyaya. Tədbirdən sonra yenə gözlədim. Yenə söz verildi,dərc olunmadım. Sonra bir də, bir də .. Bu dəfəki telefon danışığımız əvvəlkilərə bənzəmədi. . Araya küskünlük düşdü. Çəkilib oturdu hərə öz sözündə. Nə o sözündən usandı, nə mən. Amma bütün bunlarla yanaşı billrdim ki, Qəşəm Nəcəfzadə küs adamı deyil. . Nəyi var dilindədi. Ürəyi başqadı. . Bir az qüruruna sığınandı. Amma içindəki təlatümü də ona dinclik verməz. Özü demiş şairi şairdən gözəl kim tanıyar? Qəşəmi də sözü ələ verir həmişə. Yazdıqlarından bilirəm , tanıyıram onu. Sözü bişirməmiş çıxarar ağzından bəzən. Amma sonra…Sonrasını bir özü bilir, bir də Tanrısı. Bir az tör-töküntü, bir az köntöv fikirlərinin içində bir aydınlıq, işıq var. Qaranlığı yoxdu. Necə görünürsə ,elədi. Bəzən sonda deyiləcək sözü əvvəldə desə də özüdü. Bir gün Qəşəm Nəcəgzadə Fəxrəddin Teyyubdan xəbər göndərdi ki, yeni şeirlərindən göndərim. Göndərmədim və əvəzində onun çox sevdiyim şeirlərindən birini səsləndirdim . Göndərdim özünə. Bilirəm axı sözə aldanan şairdi. Üsyankardı, bircə anda əsib coşandı. Amma bir sözə bənddi . Ürəyini bilirəm. Söz də söz olsun gərək amma. Çox sevindi . Səs atdı . Ürəyi sakit olmadı. Zəng etdi. Təşəkküründə də tayı bərabəri olmayan şairdi axı. Telefonun o tayında onun sevincini görə bildim . Səsindən. Artıq “Azərbaycan” jurnalını da, ora göndərdiyim yazıları da yadıma salmırdım. Xasiyyətimə bələdəm axı. Güclə barışmışdıq. Sonra AYB-nin Natavan klubunda yeni kitablarımın təqdimatı oldu. Dəvət elədim. Dedi ki, cənub bölgəsindıyəm və çalışacam ki, tədbirdə iştirak edim. . Bildim ki, gələcək. Az-çox tanıyıram axı. Gəldi də. Yorğun idi. Üstü, başı, saçları, gözləri, səsi -təpə-dırnaq yorğun görünürdü. Uzaq yoldan gəlmişdi . Həm də neçə günün narahatlığı çökmüşdü üstünə. Düzü narahat oldum onun bu pəjmürdə halına. Amma peşman da olmadım dəvət etdiyimçün. Danışdı. Bir qədər sakit, yuxulu, yorğun. Burda da söz verdi ki, dərc edəcək şeirlərimi. Doğrusu dərc olunmaq həvəsim qalmamışdı daha. Bu sözü də dostlar aldılar onun ağzından bu dəfə . İkimizin ortaq dostlarımız. Daha heç yadına da salmırdım onun.Özü gəlmişdi . Bəs idi. Sonra? Sonra dərc oldu şeirlərim. Xəbəri də özü verdi mənə. Qəribədi. Bu dəfə nə mən sevindim, nə də şeirlərim. Heç jurnalı axtarmaq həvəsinə də düşmədim. Sadəcə təşəkkür etdim. Vəssalam. Bu dəfə Qəşəm Nəcəfzadə sevinirdi mənim əvəzimə. Çiynindən dağ götürülmüşdü sanki. Onun sevincinə mən də sevindim . Bu gün onun dünyaya gəldiyi gündü. Bu ağrılı, acılı, qanlı, qadalı dünyaya. Adamlıq, oğulluq, atalıq, dostluq, şairlik yükünü çəkə-çəkə bir ili də yola verdi. Şükür. Bilirəm ki, həyatı qova-tuta yaşayan bu yorğun şairin hələ həyata keçməyən çox arzusu var.Yazıb yaratmaq eşqi isə öz yerində. Təki sağlıq olsun . Köhnə yaş tarixdə qaldı. Yeni yaşın mübarək, Qəşəm Nəcəfzadə.
01 Aprel –Şair, yazıçı- jurnalist, Əməkdar Mədəniyyət işçisi Qəşəm Nəcəfzadənin anadan olmasının – 65 illiyidir (1959),
Qəşəm Nəcəfzadə (Nəcəfov Qəşəm Mirzə oğlu; 1 aprel 1959, Əliqullar, İmişli rayonu) — Şair, yazıçı- jurnalist, Əməkdar Mədəniyyət işçisi, “Azərbaycan” Yazıçılar Birliyinin İdarə Heyətinin üzvü, Uşaq Ədəbiyyatı Şöbəsinin rəhbəri, “Azərbaycan” jurnalının poeziya şöbəsinin müdiri,Azərbaycan Respublikası Audiovizual Şurasında ekspert, Azərbaycan Dövlət televiziyasında redaktor və aparıcı, Teleradio Akademiyasında müəllim, Mədəniyyət nazirliyinin “Qızıl kəlmə”, “Milli kitab”, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Beynəlxalq ” Rəsul Rza”, “Tofiq Mahmud” mükafatları laureatı, 2007-ci ildə Hollandiyada keçirilən Beynəlxalq Poeziya Festivalının iştirakçısıdır. İndiyə kimi 40 şeir kitabı çap olunub. Bu kitablardan 18-i xarici ölkələrdə işıq üzü görüb. Şeirləri 20 dən çox dilə; ingilis, rus, ispan, fransız, alman, italyan, alban, çin, tamil, fars, holland, polyak və başqa dillərə tərcümə olunub.
Qəşəm Nəcəfzadə 1959-cu ildə İmişli rayonunun Əliqulular kəndində anadan olub. Gəncə Dövlət Universitetinin Azərbaycan dili və ədəbiyyatı fakültəsini bitirib. Uzun illər öz kəndlərində, İmişli rayonunda, Bakıda orta məktəblərdə müəllim, Təfəkkür və Slavyan unversitetlərində baş müəllim işləyib. Şair dövri mətbuatda şeirlərlə yanaşı, hekayələri, esseləri, elmi- tənqidi məqalələri və publisistik yazıları ilə müntəzəm çıxış edir. Son 3 ildə şairin dövrü mətbuatda, internet saylarında 300 — dən çox koşə yazısıı çap dərc edilib. 2007-ci ildə Avropada keçirilən 38-ci Beynəlxalq Poeziya Festivalının iştirakçısı olub.
2023-cü ildə Ulu Öndərə həs etdiyi “İki iyirmi üç arasında” pyesi Lənkəran Dövlət Dram Teatrında səhnələşdirilib.
Mükafatları.
2007-ci ildə şeirləri beynəlxalq “Rəsul Rza” mükafatına layiq görülüb. Şair uşaq şeirlərinə görə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin “Tofiq Mahmud adına mükafat”ına layiq görülüb. 2016-cı ildə Milli kitab mükafatına layiq görülüb. 2017-ci ildə Qızıl kəlmə mükafatına layiq görülüb. 27 may 2018-ci ildə Azərbaycanın əməkdar mədəniyyət işçisi fəxri adına layiq görülmüşdür. 9 iyul 2019-cu ildə Ukrayna Qarapapaq Türkləri Milli Şurasının “Xüsusi xidmətlərə görə” ordeni ilə təltif edilmişdir. 2022-ci ildə Turan Birliyi Ordeni ilə təltif edilib.
Yaradıcılığı
Qəşəm Nəcəfzadənin şeirləri Azərbaycanda və xarici ölkə mətbuat orqanlarında mintəzəm çap olunur. Əsərləri türk, rus, gürcü, ingilis, polyak, özbək, alman və başqa dillərə tərcümə edilib.
Şairin indiyə kimi 40 şeir, 1 hekayə və 2 elmi-publisistik kitabı işıq üzü görüb. Şairin Hollandiyada ingilis və holland, Tehranda fars və Azərbaycan (ərəb qrafikası ilə), Türkiyədə türk və Kolumbiyada ispan və başqa ölkələrdə 18 kitabı müxtəlif dillərdə nəşr olunub.
Tənqidcilər onun yaradıcılığını realist üsluba aid edirlər. Şairin son illər yaradıcılığında epik, modern və metofizik şeirlər də üstünlük təşkil edir.
Əsərləri
“Sevginin sonunu deməyin mənə” Bakı, Yazıçı-1990 “Yatmış dəniz şəkli” Bakı, Gənclik-1991 “Bir gəlin dalğa ilə yan-yana”Bakı, Göytürk-1994 “Gülümsəyən ağac” Bakı, Göytürk-1995 “Şeirimin bəxti” Bakı, Göytürk-1995 “Sevmək istəyirəm təzədən” Bakı, Göytürk-1996 “Sarı sim” Bakı, Göytürk-1997 “Sən yadıma düşəndə” Bakı, Qanun-1997 “Özümə doğru” Bakı, Azərnəşr-1998 “Ömür kitabıma düzəliş” Bakı, Azərnəşr- 2001 “Və sairə” Bakı, Nurlar-2004 “The Evening Stories”(Axşam hekayələri) ingilis dilində. Bakı, Şəms-2007 “Prebraşenie” (Çevrilmə) Rus dilində. Bakı, Araz-2007 “EENWORDING” (Birləşmə) Holland dilində. Hollandiya-2007 “SKETCHES OF PRISON” (Həbsxana etüdləri) İngilis dilində. Hollandiya-2007 “Qadının ölümü” Bakı, Vektor-2008 “Savaş, ayakkabı, ölüm” Ankara. Bengü-2008 Ölülər bizə gülür” Tehran-2008 “Oğlum qapını aç, qapıda bir külək ölür” Şirvannəşr- 2009 “Barmaqların öpüşü” fars dilində Tehran-2009 “Şeirin içindəki adam” esselər, məqalələr, Bakı, yazıçı- 2010 “Adı Qəşəm” Veqktor — 2014. “Vecernie luyidi” Moskva – 2014 “Bir dəli şeytan deyir”- Tehran 2015 “Çiçəkli xalça” şeirlər şeirlər Teas Press 2018 “Barış” şeirlər Bakı “Elm və Təhsil” 2019 “O qara əyri bulud” hekayələr “Elm və Təhsil” 2019 “Suyu seyr edən ağacın yuxusu” esselər “Elm və Təhsil” 2019 “Səhərlərin bir səhəri” şeirlər Gürcü dilində Tbilisi 2019 Əllərimin uçuşu” şeirlər rus dilində Moskva 2019 “Mənə bir məktub yaz” şeirlər ingilis dilində Moskva 2019 “Bir çiçək oğlanın səsi” şeirlər Fransız dilində Moskva 2019 “Mənim çiçəyim öldü” şeirlər İspan dilində Moskva 2019 “Ayaqqabılar ən kədərli şəkildir” şeirlər holland dilində Moskva 2019 ” Gəncə soneti” 2023 “Ölüm o dünyada qaldı” 2021 “Şuşa qalxıb ayağa” 2023 “Yerdən aşağı göydən yuxarı”…2021 “Və ya” şeirlər −2023 “Gün əyiləndə” şeirlər −2023
Çağdaş ədəbiyyatımızın xəritəsinə nəzər salan hər kəs orada onlarca ünlü imzayla yanaşı Qəşəm Nəcəfzadə imzasına da rast gələ bilər. Bu, həmən o imzalardandı ki, heç bir mübaliğəsiz, ədəbiyyat salnaməmizi öz çalarları, öz çeşidli ştrixləriylə bəzəyir. Bu gün Azərbaycan şeirini bir qocaman ağaca bənzətsək, onun ən yaşıl, ən sağlam budaqlarından biri Qəşəm Nəcəfzadəyə məxsusdur, desəm, yəqin mənimlə razılaşanların sayı kifayət qədər olar.
Yaxın çevrəm, dostlarım bilir ki, mən hər şeiri “həzm” edə bilmirəm, içimlə, ruhumla uzlaşmayan hər hansı yazı haqqında fikir söyləməkdən qaçıram. Amma Qəşəm Nəcəfzadənin şeirləri haqda, hansı səviyyədə olursa olsun, mübahisə etməyə hazıram. O ki qaldı onun özünə, şəxsi münasibətimdən gəldiyim qənaətə görə, Qəşəmin insani keyfiyyətləri çoxlarına örnək olmağa layiqdir. Onun diqqətcilliyi və qayğıkeşliyi həmişə duyulur. Bu, yaradıcı insanda ən önəmli keyfiyyətdir.
… Yazıçılar Birliyinin foyesində rastlaşdıq. “Bu yaxınlarda əlliilliyimdir” – dedi. Təbrik elədim. Yadıma, səhv etmirəmsə, doxsanıncı illərin sonunda, şaxtanın ülgüc kimi kəsdiyi bir gündə, Rusiyanın Moskva şəhərində, barmaqlarım soyuqdan tökülə-tökülə, ürəyimdə dünyanı, özümü, gərdişi söyə-söyə, tünlük küçələrdən birinin ortasında xarab olub qalmış avtomobilimi təmir etməklə məşğul olduğum bir məqam düşdü. Çiynimə bir əl toxundu. Başımı qaldırdım. Bu şəhərə mənim kimi çörək dalıyca gəlmiş tanışlarımdan birini gördüm. Acıqlı olduğumu görüb əvvəlcə duruxdu. “Heyif, maşından başım çıxmır, yoxsa sənə kömək eləyərdim” – deyərək uzaqlaşdı. Dinmədim. Aralanmağıyla geri dönməyi bir oldu. “Bəri bax, dedi, qoy könlünü açım, sənə səninlə bağlı bir xəbər verim”. “O nə xəbərdi elə?” – deyə etinasızlıqla soruşdum. Elə bir durumdaydım ki, məni heç bir xəbər-filan ilgiləndirmirdi. “Vətənə getmişdim. Televiziya ilə iki nəfər şair çıxış edirdi. Səni bir xeyli təriflədilər. Harda itib-batdığından nigarandılar”. “Kim idi axı onlar?” “Səhv etmirəmsə, birinin adı Qəşəm idi, hə, Nəcəfzadə Qəşəm, o birini xatırlamıram, amma çox odduydular…” Bilmirəm əllərimin donu açılmışdı, yoxsa ürəyimin buzu sınmışdı, ilıq bir istilik keçdi canımdan o an. Düzü, kövrəldim də. Kim idi məni itirib-axtaran axı? Mən ki onu tanımırdım… Kim idi bu Qəşəm Nəcəfzadə?
Mənim bu imzayla ilk tanışlığımın tarixçəsi, bax, beləydi.
Şəxsi tanışlığımız isə üstündən çox sonralar, Vətənə dönməyimdən sonra baş tutdu. Buna qədər isə artıq mən onun şeirlərini dövri mətbuatda oxumuşdum, yaradıcılığına bir xeyli bələd idim. Onun şeirləri arxasında bitkin və özünütəsdiq mərhələsini artıq keçmiş olan bir şair durduğu şübhəsizdi.
Ədəbiyyatımızı son zamanlar dünya çapında layiqincə təmsil edənlər arasında onun müstəsna yeri var. Bu, qürur gətirir. Qəşəm çağdaş şeirimizlə dünya turnesinə çıxmış layiqli səyahətçidir – tufanlar qorxutmaz onu, çünki onun yazdıqlarının stixiyası daha güclüdür. Ən gözəl şeirlərini isə inanıram ki, 50-sindən sonra – kamillik dövründə yaradacaq. Buna onun odu və nəfəsi çatar. Bu mənim içimdən gələn bir inamdır.
15-16 il bundan əvvəl idi, qarışıq vaxtlardı. “Zaman” qəzeti Bakı bürosunun əməkdaşı kimi İmişliyə ezam olunmuşdum, qaçqın şəhərciyindən reportaj hazırlamalı, Çardaqlıdan Türkiyədəki fotosərgi üçün fotolar çəkməliydim. Mənə, adını təəssüf ki, unutduğum bir cavan adamı təhkim etdilər, yaddaşım məni aldatmırsa o vaxtkı komsomol sistemində çalışmışdı, rayonu yaxşı tanıyır, hadisələrin xronologiyasını yaxşı bilirdi. İcra hakmiyyətinin qonaq evindəki bir axşamüstü baş tutan söhbəti xatırlayıram. Dedi ki, sizi (yəni, məni) iki yerə aparmaq istəyirəm. Seyid Nəsihət Ağa ocağına və şair Qəşəm Nəcəfzadə ilə görüşə. Əlavə elədi ki, Qəşəm Nəcəfzadə onun müəllimi olub. Sonra da bir az Ağa ocağının və onun övladlarının kəramətindən, bir də Qəşəm Nəcəfzadənin sevdiyi şeirlərindən danışdı. Mən onun təklifini qəbul eləyə bilmədim, o gün gecə geri qayıtmalıydım…
Üstündən illər keçəndən sonra mən bu hadisəni niyə xatırladım? Yəqin ona görə ki, bu şair həmkarımız Qəşəmə olan hörmətin nişanəsi kimi görünür mənə. Yəqin ona görə ki, xalqımız (bu sözün bütün plakat tərəfini kənara atın, lütfən) bütün dövrlərdə dinini və ədəbiyyatını ən qiymətli hesab edib, onlara bağlılığını və hörmətini məhz bu cürə sadə şəkildə büruzə verib. Və bir də yəqin ona görə ki, böyüklərin dediyi kimi, həqiqi ədəbiyyat dini tərkibli olmalıdır, danışdığım hadisədə buna balaca bir eyham vardı.
Qəşəm Nəcəfzadə maraqlı şairdi. Lirik-sentimental ovqatlı şeirlərində (“Sənin dərsin”) o tamam başqa bir poetika sərgiləyir, estetik gözdən məhrum olsa da onun bu şeirləri bəzən ziyadə uşaq sadəlövhlüyünün, təxəyyül və təmizliyinin əksi kimi görünür adama. Amma publisistik və ictimai motivli, içrikli şeirlərində(“Xocalı mövsümü fevral”, “ 8 a” sinif jurnalının arxasında yazı”, “Amerika”, “Aritmiya”) onun poetikası, dili çox soyuq təsir bağışlasa da, hədəfi çox aydın, problemə yanaşması çox dəqiq baş verir. Adi bir məqam: təsəvvür edin, Azərbaycanın yaxın tarixi, mənzərəsi, insanlarının ruhi vəziyyəti və ovqatı haqqında yalnız poeziya vasitəsilə məlumat almaq istəyən olsaydı, Qəşəmin adlarını ikinci çəkdiyim şeirləri məlumat verə bilərdimi? Fikirləşirəm ki, hə, özü də dolğun məlumat verərdi. Görünür məhz bu keyfiyyətləri,belə şeirləri onun yazdıqlarını bəzən böyük poeziya ilə qohum edir. Rotterdam poeziya festivalına onun gedişi, əlbəttə ki, çoxlarının hesab etdiyi kimi təsadüf, yaxud da ki, yalnız uğurlu tərcümə ola bilməzdi…
Qəşəm həm də olduqca maraqlı hekayələrin müəllifidi. Məsələn, bizim polyak antologiyası üçün çevirtdirdiyimiz hekayələrin arasında redaktor, tərcüməçi və oxuculardan müsbət rəy alan, diqqət çəkən əsərlərdən biri də məhz onun “Bənövşə” hekayəsi idi, halbuki onlar indiyə qədər milli ədəbi tənqidimizin diqqətindən, təəssüf ki, yayınıb…
Qəşəm aktiv kreativ potensiala malik, olduqca çalışqan adamdı, bu onun portretini tamamlayır, o gah “Pərvanə”nin təşkilatçısıdı, gah auditoriyalara çağdaş ədəbiyyatımızı və həmkarlarını təqdim edən pedaqoqdu, gah sayt yaradır, gah da hər gün onlarla əcnəbi həmkarı ilə yazışır…
Mən Qəşəmin öz kəndləri ilə bağlı şeirlərini – təpələr (Aranda dağ olmur), çəmənlər, otlar, itlər, çəpərlərin aydın, gözəl təsvir olunduğu şeirlərini sevirəm. Onların təsvirində Qəşəm poetik imkanlarının ən yuxarı plankasına qalxır. Düşünürəm ki, vaxt gələcək, bizim bir-birimiz haqqında “ya zəlzələdən, ya vəlvələdən” söz demək istəmədiyimiz dövr ötüb keçəcək, bax, onda bütün digər dəyərli həmkarlarının yazdıqları ilə yanaşı Qəşəmin şeirləri öz həqiqi, ehtirassız yerini tutacaq…
Qəşəm şeir dəlisidir.Bu, həm də o deməkdir ki, o yaşamaq dəlisidir. Onun ayıq vaxtını görmədim, həmişə şeirdən sərxoşdur, ilham ayığındadır. Tək-tək şair onun qədər şeirin gücünə inanar, şeiri arxası, söykənəcəyi sayar.
Qəşəm Nəcəfzadə ilə köhnənin dostuyuq. İnstitutda məndən iki kurs aşağı oxuyan Qəşəmin şeir yazdığını eşidəndə özüm gedib onunla tanış olmuşdum. Onda gur saçı dağınıq, yellənə-yellənə gəzən bir oğlanıydı. Qəşəmlə Gəncənin, Bakının küçələrində çox var-gəl eləmişik, kitab mağazalarını gəzmişik, çay içmişik, ədəbiyyat haqqında danışmışıq. O, öz havası olan şairdir.
Şeirləri sadə və səmimidir. Şeirdə həmişə konkret bədii faktları olur. Bəlkə heç bircəcik də mücərrəd şeiri yoxdur. Bu tələskən adamın, demək olar ki, bütün şeirləri tələm-tələsik, bir nəfəsə yazılıb. İnanmıram ki, o, yazdığı şeirin üstünə təzədən qələm silkələyə. Yazdısa, qurtardı getdi. Necə deyərlər, “Yazıya pozu yoxdur!”
Qəşəmin şeirlərinin canı olduğu üçün bəzən misralarının köntöylüyü, qafiyələrinin uyuşmazlığı onun eyninə deyil.
Onun hərdən adamdan küsməyi də var. Xoşuna gəlməyən adi bir söz, hərəkət onu alt-üst eləyir. Ancaq küsülü qalmağa da dözümü yodur, bir də gördün, gəldi barışdı. Qəşəmi kim tərifləyirsə, deməli, onu duymayıb, düzgün başa düşməyib. Tərif siyasətdir, bu şair dostumsa siyasətdən min ağac uzaqdır.Onun şeirini dinləyirsənsə, bu, ona bəsdir.
Qəşəmin sözüdür, deyir: “Dünyanın dərdləri çoxalıb, nədir, dünyaya bu qədər şairlər gəlir?!”
Bəli, dünyaya gələn çox şairlərdən biri olan Qəşəm Nəcəfzadə nazik, yuxa şeirlər yazır:
A kişi, döymə arvadını,
Heç bilirsən onu kim sevirdi?
…O sənin üstünə yüz yol hirslənər,
Mən sənə yüz sevgi şeiri yazardım.
…Vaxt axır… şagirdlər duymurlar səni,
Gör necə qıyırlar kövrək səsinə.
Hardan bilsinlər ki, həsrət qalmışam
Qırx beş dəqiqənin bir dəqiqəsinə.
O, sevgi şairidir, özü də saf, dupduru, halal sevgi şairi. Onun könül oyunları ilə işi yoxdur.
Bütün bəlalara qarşı ən yaxşı immunitet diri sözdür. Biz şeirsiz yaşaya bilmədiyimiz kimi, cəmiyyət də bizsiz yaşaya bilməz.
Böyük, basabas, tünlük şəhərlərin şeir oxuyan sakit hücrələri də var. Milyonları olanlar var ki, rahat yuxusu yoxdur, təsəlliyə möhtacdır. Bax, şeir (ədəbiyyat) o təsəllidir.
Mən birnəfəsə elədiyim bu qeydlərimi gecə vaxtı yazıram. Bu gecə vaxtı, Qəşəm, səni düşünə-düşünə deyirəm:
2000- cı illərin əvvəllərində May günlərinin bir axşamı Sərvaz mənə zəng eləyib deyəndə ki, Anar, Sabir Rüstəmxanlı, sən və mən bu axşam birlikdə şam edəcəyik, o saat yadıma 70-ci illərin sonlarında İmişli rayonunun, uzaq Əliqulular kəndndə isti yay günlərində söyüd ağacının altında ayaqlarımızı arxa sallayıb şirin söhbət etdiyimiz vaxtlar düşdü. Söhbət də əsasən Anarın “Otel otağı” və Sabir Rüstəmxanlının “Qan yaddaşı” kitabları haqqında idi. Görüşdən üç saat əvvəl “Sahil” metrosunun qarşısında Sərvazla görüşdük, xoş bir hissin təsiri ilə yenə o arxı, o arxın üstündənki söhbəti xatırladıq və şam yeməyində o arxın qırağında danışdıqlarımızı Anarla Sabir müəllimə də söylədik.
Bu o zaman idi ki, Sərvaz Anar (“Pəncərədən daş gəlir”) və Sabir Rüstəmxanlı (“Ruhla zaman arasında”) haqqında maraqlı iki kitab yazmışdı. Arxın kənarında düşündüklərini həmin kitaba əlavə edib hər iki sənətkarın yaradıcılığına öz baxış bucağından güzgü tuturdu.
Həmin iki kitabda da, İmamverdi Əbilov (“İmamverdi Əbilov tənhalığı”) və klassik irsimizdən yazdığı səkkiz ( “Keçəçi oğlu Məhəmməd”, “Segah İslam”, “Şəkili Ələsəgər”, “Ülvi Rəcəb”, “Mövsüm Sənani”, “Sidqi Ruhulla” və s.) topluda da, Elçinlə bağlı ədəbi –tənqidi, publisistik yazılarında da, şeirlərində də Sərvaz heç vaxt o söyüdlü arxı unutmurdu, nədən yazırsa -yazsın, harda olursa- olsun həmin o söyüdlü arxın düşüncələri onun yaradıcılığına hopurdu. Özü də maraqlı və oxunaqlı bir şəkildə.
Sərvazla eyni kənddənik, evlərimiz qonşu, atalarımız dost, analarımız bacılıq olublar. Sərvaz məndən bir il sonra məktəbə gedib, bir il məndən sonra instituta daxil olub, bir il məndən sonra evlənib, bir il məndən sonra ilk kitabı çıxıb, bir il məndən sonra İmişliyə, bir il sonra da Bakıya köçüb və göründüyü kimi, bir il məndən sonra ad günləri olur. Yəqin ki, nə vaxtasa (Allah uzun ömür versin) bir il məndən sonra mobil telefonuna zəng çatmayacaq.
Aramızda elə sirlər var ki, bir mən bilirəm, bir Sərvaz, bir də ki, heç vaxt unutmadığmız o Söyüdlü arx. Bu yaxınlarda aramızda yüngül bir inciklik olmuşdu, Sərvaza heç nə demədim, sadəcə 70-ci- illərin sonlarında və 80-ci illərin əvvəllərində ayaqlarımızı söyüdlü arxa sallayıb gələcək arzularımızdan danışdıqlarımız xatırlatdım. Və dəqiq bilirdim ki, bunu xatırlatmaq Sərvaz üçün çox ağır idi. 80- ci illərdə Gəncədə Qərib Mehdi, Saleh Qurbanov, İmişlidə Sayyad Aran yeni ədəbiyyatla nəfəs almağımıza, mütaliməzə, əsərlərimizin çapına kömək eləyirdi. İmişli ədəbi mühütün yetirmələri Murad Qoçuoğlu, Səxavət Talıblı, Dayandur Sevgin, Valeh Bahaduroğlu ilə ədəbi mübahisələrimiz, görüşlərimiz şeirdə bədii imkanlarımızı daha da artırırdı (Bəzən adam öz həqiqətini başqasına deyə biləndə özünə daha çox inanır).
Sərvaz yeganə şair dostumdur ki, onun adı on beşə qədər şeirimin içindən qırmızı xətt kimi keçir. Yəni, hesabla götürəndə Sərvaza 15 şeir həsr eləmişəm. Bu, həm Sərvaza bağlılığımdan irəli gəlirdi, həm də Sərvaz bütün işlərimin içində, yaxşısında da, pisində də, var olub və bu gün də var.
Çünki bütün düşüncələrimi Sərvaz aydınladırdı və zarafatla onu tələbə vaxtı, başıma gələn “sevgi hadisələrini” və başqa məsələləri dəqiq təhlil etmək üçün “ekspert şurası”nın sədri təyin eləmişdim. Burda bir həqiqət də vardı. Ədəbiyyat və başqa məsələlərdə Sərvaz mənim sağ cinahımda oynayan və daim “pas” ötürdüyüm və həm də həmin “pas”ı vaxtında mənə qaytaran və həm də çox dəyərləndirdiyim bir oyunçum idi və indi də elədir. İstər şeir olsun, istər digər məsələlər Sərvazla fikir mübadiləsindən keçəndən sonra həmin şey həqiqətə çevrilirdi.
Bu günki ədəbi prosesdə hər hansı bir əsəri və ya bütövlükdə bir şairi dərindən təhlil etməkdə yeganə tərəfdaşım Sərvazdı. Çünki biz uşaqlıqdan o qədər qaynayıb qarışmışıq ki, mən “k” deyəndə Sərvaz blir ki, mən nəyi deyirəm. Sərvaz ən çox inandığım və sevdiyim böyük şair və təhililçidir. Hər hansı qaranlıq bir məsələdə, deyək ki, ədəbi – tənqid, ədəbiyyatşünaslıq, ədəbiyyat tarixi, şeir, roman və povestlə bağlı təhlildə Sərvazın fikri məni yönləndirir və görünür ki, mən də həmişə onun üçün belə olmuşam və bu gün də eləyəm. Bütün təhlillərimizdə, şeir və poemalarımızda kənddə qoyub gəldiymiz o söyüdlürü arxın aurası həmişə bizə doğru olanı göstərir və etibarlı kompas kimi daim yaddaşımızdadır.
Sərvazın adı mənim şeirlərimdən özüm istəmədən keçirdi, çünki Sərvaz həmin şeirin yaranmasının bilavasitə iştirakçıı idi. Şair dostum Vaqif Bəhmənli “Ömür kitabıma düzəliş” kitabımın təqdimatında qeyd edirdi ki, sən şeirlərində elə dopdolu, elə şirin bir xitabla “Sərvaz” deyirsən ki… Bax, həmin o intonasiyanın özü şeirə xüsusi bir gözəllik gətirir. “Tələbəlik illərində” şerimdə əsas obraz Sərvazdır. Mən yalan danışa bilməzdim, şeirdə doğurdan da, təbii şəkildə Sərvaz vardı və bu sujetli şeirdə əvvəldən – axıra kimi o, iştirak edir. Özü də lirik qəhrəmana bir növ rəqib kimi görsənir.
İstədiyim deyəm, evimiz ikimərtəbəlidir, Ancaq kəndçim Sərvaz xəbərçidir. Sərvaz əvvəldən- axıra kimi şeirdə mənimlə yanaşıdır, “öz postu”nda aşiqi – sadiq kimi dayanıb. Və mən ona zülm eləyirəm. Sevdiyimin rəfiqlərindən birini sevməyə qoymuram. Universitetin ən məşhuru mənəm. Amma sonra mən də uduzuram. Şeirin ən ağlamalı və həm də ən gülməli yeri yenə Sərvazdır.
Mən rəngli şəklini ağlaya- ağlaya aparıb qaytardım, Elə bilirdim, almayacaq, barışacaq. Məndən də qəşəng, kök bığılı, Norka papaqlı, zırpı bir oğlan Gözləyirdi onu. Mənim incə, nərmənazik ağ kəpənəyimi Ağladım, Məndən də çox ağladı Sərvaz.
Bax, bu şeirdə Sərvazın ağlamağı hələ indi də məni yandırır. Bu o deməkdir ki, o, dostuna sadiqdir, dostu ağlayanda ona qoşulur, güləndə onunlə gülür. Əslində o, sevinməliydi. Və yaxud
Dərman içdim, Sərvaz udqundu.
Bu iki misra qədər Sərvazın həssaslığını heç nə ifadə edə bilməz. Hətta dostunu canınında o qədər yaxından hiss edir ki, dərmanı udmaq üçün onu yamsılamaqla kömək eləyir. Yenə şeirlərimin birində deyirəm: “Sərvaz, əlmdə təzə şeirlərin əli, girdim isti uyul ayına” və yaxud “Sentyabr ayı doludur sənlə”.
Sərvazın uşaq şeirlərindən tutmuş, poemaları, hekayələri, ədəbi-tənqidi, içtimai- siyası, publisistik yazılarına qədər, hamısının mərkəzində cilanlamış istedad, gərgin zəhmət, orjinal üslub, gözəl əxlaq və bir də kənddə qoyub gəldiyimiz söyüdlü arxın çeşidli xatirələri dayanır.
Səndən soraq verib, xəbər gətirən, Min məna gəzirəm hər sarı simdə. Biləydim, biləydim kimdə itirib, Kimdə arayırsan sən məni, kimdə?
Sərvaz şeirlərində yaxışlığın, mənəvi sərvətin, ən başlıcası insanın (insanlığın) nəsildən – nəsilə, ruhdan-ruha ötürülməsi və inkişaf etməsi fəlsəfəsinə söykənərək özünü axtarır. Şair inanmır ki, otuzuncu illərdə başlayan və xeyli illər davam edən Mikayıl Rəfili düyğuları, Əli Bəy Hüseynzadə idrakı doğulduğu, yaşadığı illərdə qala bilər, o da bu gün hardasa doğulur, yaşıyır və gələcəkdə də doğulacaq. Ədəbi genetika, mətnlərarası əlaqədə üzə çıxır, inkişaf edir, sonradan kimdəsə doğulur, kimdəsə itir, kimdəsə başlayır. Ona görə şair deyir ki, biləydim, sən məni kimdə itirib, kimdə arayırsan? Bütün yaradılmaşların gələcəkdə özünü axtarmaq instikası var. Şair hesab edir ki, 30- cu illərdə də doğulan 3000-ci illərdə bir də doğulacaq. Amma öz dövrün vəzni ilə, yeni bir biçimdə. Yarandığı dövrü əhatə edən mətndə kimsə kiminsə başlanğıcı, kiminsə davamı, kiminsə sonudur. Əslində ədəbi mətndə son yoxdur, doğuluş və başlanğıc var. Sərvazın mətni də kiminsə davamı və kiminsə başlanğıcıdır.
Bilim ki, ürəyin mənlə döyünür, Bilim zülmün altda, amandayam mən. Nə yerim yerdədi, nə göyüm göydə, Yenə də sən adlı zamandayam mən.
Şair fikri, şair mətni yerlə, ya da göylə ölülmür. Bu enerji təbəqəsi, daha doğrusu, enerji axını planetlər ya da daha böyük mənada qalaktikalar arası bir sistemin ifadəsidir. Əslində burada zaman və məkan yoxdur. Vaxt dayanıb. Günəş də sönüb. Şüur da yoxdur. Eqo yoxa çıxıb. Düşüncə də olmur burada. Burda yalnız həqiqət var. Bəzəksüz, düzəksiz. Sən varsan. Mən sənin zərrənəm. Səndəyəm, sən olmuşam. Vəssalam. Daha bunun ayrı bir adı yoxdur.
Sərvaz detallar üzərində fikrini usalıqla sərgiləyir. Daha burda gen- bola asan epitetlər, metaforalar, yersiz mənalandırmalar yoxdur. Sərvazın düşüncəsi bu ərazini çoxdan keçib. Çünkü bədii təsvir vasitələri ilə şeir düzəltmək erasını ədəbiyyat çoxdan arxada qoyub.
Üstə gül qoxulu ayə yazılan Ağappaq, bəmbəyaz vərəq kimiyik.
Yəqin ki, Sərvazın gözəl səsi, avazı olduğundan az adamın xəbəri var. Onun muğam səhrası kimi açılan səsinin üzərinə “Məmməd Araz dastanı” və tanınmış yazar Azər Turana həsr etdiyi irihəcimli “Ruhumla öpürəm düyğularını” və başqa samballı heca şeirləri yazıla bilər. Çünki bütün şairlər ən yaxşı şeirlərini səslərinin üstünə yazırlar. Sərvazın bambəyaz vərəqi – səsi muğamın qanadlandığı səhradır.
Səhv etmirəmsə, Sərvaz aşağıdakı şeiri qızı Səmaləyə yazıb. Bu, ilkin görünüşüdür. Ata istəyinin obrazlı ifadəsidir. Amma dərindən götüəndə və həm də Sərvazın şeirləri xeyli yozum imkanı verdiyindən, mən deyərdim ki, bu həm də vətəndir.
Hardan soyuq sazaq əssə üstünə, O tərəfdən divarına hör məni.
Vətəni bu cür də qorumaq olurmuş. Qarabağda vətən sərhədinin düşən bir kərpicinin yerində (Ya da şəhid olmuş əsgərinin) şair özü dayanmaq istəyir. Əslində məntiqin, mətnin tələb etdiyi budur. Harda vətən sərhədlərində bir kərpic yeri laxlayıbsa, bütün vətənsevərlər orada daş kimi dayanmaq istərlər ki, təki vətənə soyuq dəyməsin. Bu da daxili- alt qat. Əsas məsələdə elə bu.
Olmayıb sevgidə vəfasızlığım, Allahım, sən mənə dözüm yazarsan. Mənim könlümcədi mənim yazdığım, Məndən yaxşısını özün yazarsan
Bu da Sərvazın çox dəqiq bir hesabatı. Nəsillərinarası debata orjinal cavabı. Mən bura qədər olanı yazdım. Bundan sonrasını (bacarsan ən yaxşısını) sən yaz. Sərvazın ədəbi mətni Bəxtiyar Vahabzadə, Sabir Rstəmxanlı, Məmməd İsmayıl, Məmməd Aslan, Musa Yaqub və bu silsilədən olan şairlərin kökləndiyi zamandan boy atıb və istedad, zəhmət, mütaliə və peşakarlıq nəticəsində özünə ədəbiyyat ünvanı yarada bilib.
Vaqonlar elə bil relslərin üstə, Təsbeh dənəsitək sıralanıbdı. Və yaxud Səndən bir nişanə aparan qızın, Şəklini gözümdə bir az əylədim.
Sərvaz 80- ci ildən bugünə kimi böyük bir ədəbi mərhələni heç kəsə güvənmədən keçib. Nə olubsa, harda təntiyibsə, folklora, Söyüdlü arxın düşüncələrinə söykənib. Şəkli gözündə əyləmək olduqca gözəl ifadədir. “Əyləmək” folklordur. Şair bu sözlə orjinal bir lövhə yaradıb;yoxsa sənin şəklini əyləməsəydim, tez qocalacaqdın. Tanınmış şair Cingiz Əlioğlu gənclik illərində yazdığı bir şeirdə deyirdi: “Qatarlar vağzalın boyununda şərf kimi açılıb gedir”. Gözəldir. Sərvaz da deyir ki, Vaqonlar elə bil relslerin üstə tesbeh dənələritək səpələnibdir. Bu da gözəldir. Bu cür orjinal obrazlar 80 illərin ədəbi xasiyyəti idi. Amma Sərvaz o illərin ağır xasiyyətini sonrakı şeirlərində dünyəviləşdirməyi bacardı. Aşağıdakı mətnə baxaq.
Ağıl dəryasında batan dünyamı Xilas eləməyə dəli gərəkdi…
Bax bu “dəli” müasir dünya şeiridir. O zaman ki, şeir ağıla tabe olur, o, artıq şeir olmur Bəxtiyar Bahabzadə demişkən: “meyirdi”. “Dəli” sözü əslində təxəyyülü, xəyalı ifadə eləyir. Sərvazın da son anda gəldiyi nəticə odur ki, poeziyanın əbədi, əzəli vətəni düyğular və hisslərdir. Hisslər heç zamanı adamı aldadtmır. Bu il 60 yaşı tamam olan qədim dostum Sərvaz təkçə klassikadan yox, həm də yaşıdlarından – müasirlərindən bəhrlənir. Gəncədə ustad Qərib Mehdinin rəhbərlik etdiyi “İlham”və Bakıda Məmməd İsmayılın Respubilka Ədəbi Birliyində aparılan müzakirələrdə həmişə fəal iştirak edib. ədəbi mübahisələr Sərvazı orjinal ədəbiyyat yoluna istiqmətləndirib. İndi “Söyüdlü arx”dan başlayan düşüncələr onun yeni şeirlərində bu gün Avropa ölkələrinə yol açır. Uğur olsun!
Heydər Əliyev Fondu, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin təşkilatçılığı ilə Vaqif Poeziya Günləri başlayıb.
Vaqif Poeziya Günləri iyulun 13-də Molla Pənah Vaqifin dogma şəhəri – Qazağın Yuxarı Salahlı kəndindən start götürüb.
İyulun 14-15-də isə Vaqif Poeziya Günləri mədəniyyət paytaxtımız Şuşada davam edir.
Qulu Ağsəs iri salonların şairi deyil, “tək”lərin şairidir. Deyək ki, beş – on nəfər adam. Bəlkə də əsl poeziya bu. Həmin beş – on nəfər adam da Qulunu böyük salonlara daşıyacaq nə vaxtsa, bəlkə bu gün, bəlkə də sabah… Qulu pıçıltı şairidir, hay-küy, pafosdan min ağac uzaqdı. Şeir bir nəfərə deyilir, o bir nəfər də on nəfərə, on nəfər də yüz nəfərə, yüz də minə, milyonlara. Qulu belə oxunur əslində. Oxunmağın ən gözəli belə olur. Onun şair, təfəkkür stixiyası bu.
Bunu ancaq sənə danışıram –
Bircə balama
Kasıb evində bağlanmış
Turşu bankasıdı atan.
Ağzı hərdən açılır-bayramdan bayrama.
Qulunun qələminin altından çox kağızlar sürü¬şüb. Qulu qol qoymayıb. Hər misranın arxasında dayanıb özünü gözləyib. Özünü görən kimi “salam” yazıb, özünü belə qarşılayıb, şeirlərini belə başlayıb Qulu. Qulu heç vaxt deməz ki, bu gecə təzə şeir yazmışam, deməz ki, romanı sabaha bitirirəm, deməz ki, bir mövzu məni yaman narahat edir. Deməz, deməz, deməz, yenə deməz! Elə onu deyər ki, dədə, dünən axşam Mənsum İbrahimovla, ya da Firuz Səxavətlə bir yerdə idik. Əlavə edər ki, dədə, Firuzun bir dostu var, o nə qədər danışır. Sonra deyər ki, dədə, jurnalımızın təzə sayı çap olunub, mətbəədədir hələ, rəngi quruyur.
Beləcə danışar Qulu, sanki söhbəti qəsdən yazdığı şeirlərdən yayındırar, hər danışdıqca əl atar balaca çantasına, bir siqaret qoyar damağına, hərdən əyilər adamın qulağına, nəsə deyər, guya sirr açır. Elə bir sirr açar ki, bütün televiziyalar üç aydır həmin sirr deyilən şeydən danışır. Nəyə görə belədir? Qulu üçün söz-söhbət köhnəlmir. Həmişə təzə qalır, həmişə sirr qalır. Yazmaq üçün əsas stimuldur bu. Hər şair üçün hər şey təzə-tər qala bilmir. Bu dünya Qulu üçün təptəzə, yepyenidir. Aşağıdakı şeirlərdə gizlənən sirr Qulunu təzə saxlayır. Həm şeirini, həm də özünü. Səhərin ertəsində bu qarışıqlığı yaşamaq elə şair olmaqdır.
Bu da axır…
bu da xilas…
Son gecə…
səhər ertə…
Qoşulub göyün quşuna
Üstündən saat ötər…
Və yaxud:
De görək, neynəyək,
neynəyək, de görək?! –
Nə ölək, nə olaq,
nə olaq, nə ölək…
Qulunun ironiyasının gözlərində yaş var. Zaman q¬arı¬şığı, fikir xətlərinin bir-birinə keçməsi, paralel¬lik¬dən yaranan asiossativ məqamlar, şeirin yarandığı vəziy¬yət – yer Qulunun şair səciyyəsini, daha doğ¬rusu, “kələfin ucunu” açır.
Hərdən
anamdan xəlvət
bir xeyir iş
görmək istəyirəm,
yığıb
bütün dul arvadları
ərə vermək istəyirəm.
Heç olmasa birini…
Özü də elə kişiyə ki,
sonra nə aldığını peşman eləsin,
nə də özünü.
Bəlkə də inanmazsız,
bircə onda
xatırlaya bilirəm
rəhmətlik atamın
heç vaxt görmədiyim üzünü…
Qulu getdiyi yerdə qəfil dayanar, balaca çantasını açar, bir siqaret qoyar damağına, sonra gedər. Bir şeyə məəttələm. O çanta elə tez açılır, siqaret elə tez tapılır, hər şey operativ, cəld, çevik, oğulsan çat, birini sən al qoy damağına. Quludan siqaret alıb çəkmək adama ləzzət eləyir, siqaret çəkən deyiləm, amma həmişə Quludan siqaret istəmək adama sevinc gətirir. Sən demə, Qulunun o böyük Allahdan umduğu böyük bir sevinc də varmış.
Sağ-salamat ölsəydim-
üst-başını
cığır basmış yol kimi…
Qəfil bir söz eşitsəydim-
dil açan lalın ilk dəfə
dediyi «sakit ol» kimi…
Kefim ala buludda kövrəlsəydim,
şimşək qurutsaydı gözüm suyunu.
Atamdan xeyir-dua almaq üçün
qiyamət gününə salsaydım toyumu…
Qulu şeirlərinə məğlub olan şairdir. Mətnin qələbəsi şairin məğlubiyyətindən başlayır. O qədər məğlub olub ki, məclisdə şeir oxumaq sevincindən uzaqdır. Hələ bir dəfə onun öz şeirləri haqqında danışdığını görmədim. Bir də görürsən yeni şeirlər çap olundu. Oxuyursan, oxuduğun anda Qulunu tapmaq istəyirsən. Düşünürəm ki, bu şeirlər Qulunun niyə dilini açdırmayıb, niyə dilləndirməyib. Daha bilmirik ki, bu şeirlər Qulunu qatlayıb dizinin altına alıb.
Süfrəmdə haram var –
dinmirəm,
İki ac balam var –
dinmirəm.
Dinmirəm
gül ağzı açılanda heyrətin:
«Vətəni qorudun, bəs öz qeyrətin?!»
… Üzdü ayaqlarımı Vətən yolu
bu da mənə «sağ ol»u… (Əlil arabası)
Mən olsam, şeirim çap olunmamış isti-isti bir neçə adama oxuyuram. Amma Qulu… Bəlkə Qulunu sakitləşdirən çantasıdır, ağzını açmaq, nəsə axtarmaq, bir siqaret damağına qoymaq, sonra səbrlə bağla¬maq… Belə şeylər bəzən içindəki gərginliyin ildırı¬m¬ötü¬rəni olur. Əldə çəlik də belədir. Damaqda qəlyan, siqaret və ya maşın açarını fırlatmaq insanın sinir sistemini tənzimləyir.
Balamın canına,
Atamın goruna,
İşğal gününə…
– gör, nəyə and içirəm:
– səni çox sevdiyimdən
Şeir yazmadım şəninə…
«Qarabağ şikəstəsi»
O günü Qulu deyir, yox, deməmişdən qabaq əlini ağzına tutur, xeyli gülür, bizi də güldürür, həmişə sözün gülüş tərəfindən tutur: Dədə, səhərdən maşını saxlamağa yer tapa bilmirəm… Biri də yapışıb ki, mənim şeirlərim “Ulduz”da nə vaxt çıxır?
Mənə elə gəlir ki, Qulunun göylərlə işi yoxdur, o nə deyirsə yerə deyir, yeriyə-yeriyə deyir və Qulunun göyü də elə yerdir (Sənsən hər yer). Onun indiyə kimi bir dəfə də olsun göyə baxmağını təsəvvür edə bilmirəm. Ona görə də Qulunu gözü həmişə ayağının alıtını yaxşı seçir. Hələ ayağının altında bir şey qalmayıb. Bir dəfə də olsun büdrəməyib.
Qulu şəhərdə elə gəzir, elə bil çöldə gəzir, nə maşın, nə adam, heç nə eyninə deyil, elə gedir, elə gedir elə bil yolu süzür. Kim qarşısına çıxırsa, hökmən salam- kəlamdan sonra dünən başına gələn bir əhvalatı üyüdəcək qulağına. Adam inana bilmir ki, Qulu şeiri uzun yaza bilər. Qısa və konkret. Aforizmli, zərb-məsəlli, bitkin, lakonik şeirlər yazır. Onun obazları şəkil kimidir. Aydın görünür. Mənə elə gəlir ki, obrazları qarabuğdayıdır.
Mən
Onun qucağını sevindirə bilmədim
O
Məni ata eləmədi
Tanrı gördü
Dinc bəndələrik
bizə baş “ağrısı” əta eləmədi.
Mən
Onu itiyim kimi sevdim
O
Məni tapdığı qədər .
Arabir fişəng atırıq
Aramızdakı sərhədə.
Mən
Onu atıb gedərəm
Zatım qırıqdı, bilir.
Başını qaldırıb soruşuram:
– Sən necə?
Gözünün yaşıyla
Eynəyimi silir…
Qulunun hadisələri nəzərdən keçirib sonra şeirlərində təqdim etdiyi həyat mətn kimi maraqlıdır. Deyim ki, Qulu bunun fərqindədir? Əsla yox. Heç vecinə deyil. Deyək ki, külək əsdiyinin fərqində olmadığı kimi. Qulu da belə.
Qulunun ədəbiyyata gəldiyi illər elə bir dövr idi ki, hələ bərkiməmiş yaradıcılıq, üslublar plastilin kimi hər tərəfə əyilirdi. Elə şair var ki, indiyə kimi beş-altı üslub dəyişib, yenə axırda gəlib Ramiz Rövşən kimi yazır. Özü də elə gözəl yazır ki, Ramiz Rövşən olmasaydı, bu zalım oğlu şair kimi çox sevilərdi. Həyat çoxunu belə bədbəxt elədi. Nə qədər Ramiz Rövşən havasına oynayan şair var. Belələrinin şeirinin qeydiyyatı yoxdur. Ramiz Rövşən üslubunun bir güncündə hələ ki, kirayə yaşayır.
Qulu müdrik adamdı. Əvvəla, təfəkküründən gələn şeir stixiyası, muğam intonasiyası onu büdrəməyə qoymadı. Bir də Qulu seçim edə bilən bir adamdı. Günlərin bir günü yolun ortasında dayandı, balaca çantasını açdı, damağına siqaret qoydu, o saat yolu sola buruldu. Qulu yolu sola dönərkən qarşısında bir şeir dayanmışdı. Bəlkə də onu düz yoldan bu şeir döndərib xilas eləmişdi.
…Bu qədər, balası.
Gecdir, uyu.
Gör göy üzü nə qədər qayğıkeşdir,
gecənin kürəyinə
ulduzdan piltə qoyur…
Çox təəssüflər olsun ki, bu gün ədəbi gündəmdə olanlar hələ ki, düz gedirlər. Dönmək-zad, filan yoxdur. Dayanmaqları da yoxdur. Ədəbiyyatda dayanmaq, əslində yazmaq deməkdir. Dönmək, burulmaq axtarış deməkdir. Amma çoxu… Heç bir yola-izə baxmadan gedirlər yox, e, qaçırlar. Qarşıda uçurum var amma. Qulu düz xətləri artıq qırmışdır. Hər qırılan xətdə cücərən mətnin işığında Qulu balaca çantasında nəsə axtarır. Qulunu çantasız və eynəksiz təsəvvür edə bilmirəm. Özü demiş, bəlkə də eynəklə doğulub. Çantanı da mən əlavə edirəm.
Qulu mənə “Fillər mənim dostumdur” filmindəki həkimi xatıladır. Qayğılı və eynəkli. Sahibinin uşağı xəstələnir, fil gəlir ki, həkimi aparsın, di gəl həkimi başa sala bilmir. Əlacsız qalan fil həkimin çantasını xortumuna alıb xəstənin yanına qaçır. Həkim də çantanın dalınca yüyürür. İndi Qulunun da balaca çantası var, asta-asta yeriyir, heç hara tələsmir. Hərdən götürüb qaçmaq istəyərəm onun çantasını. Aparıb qoymaq istəyirəm Ağdama.