Şair Rafiq Yusifoğlu 1950-ci ildə Qubadlı rayonunun Çardaxlı kəndində müəllim ailəsində dünyaya gəlib. 1966-cı ildə orta təhsilini başa vurduqdan sonra Bakıya üz tutub. 1966-1970-ci illərdə təhsilini indiki Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filologiya fakültəsində davam etdirib. Sonra bir müddət Sumqayıt şəhərində müəllim işləyib. Eyni zamanda Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasına daxil olub. “Azərbaycan Sovet poemasının inkişaf problemləri” mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsinə yiyələnib.
1985-ci ildən 1992-ci ilədək “Göyərçin” jurnalında söbə müdiri, 1992-ci ildən 1996-cı ilədək məsul katib, 1996-1997-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Televiziyasının “Xəbərlər” baş redaksiyasında “Elm, mədəniyyət, incəsənət” şöbəsinin müdiri vəzifələrində çalışıb. 1997-ci ildən “Göyərçin” jurnalının baş redaktorudur.
Şairin uşaq ədəbiyyatının inkişafında xüsusi fəaliyyəti var. 2007-ci ildə “XX əsr Azərbaycan poemasının sənətkarlıq xüsusiyyətləri” mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək filologiya elmləri doktoru adına layiq görülüb. Hazırda Sumqayıt Dövlət Universitetinin “Azərbaycan ədəbiyyatı” kafedrasının professorudur. Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Mədəniyyət işçisidir.
Ədəbi fəaliyyətə hələ orta məktəbdə oxuyarkən başlayan şair, 1966-cı ildən şeirləri, məqalələri ilə mətbuatda çıxış edir. Son illər bədii tərcümə ilə də məşğul olur. F.Q.Lorkanın, Corc Bayronun, Peter Şyuttun, Hans Yurgen Hayzenin, Ulla Hanın, Roza Auslenderin və başqalarının şeirlərini, dünya uşaq ədəbiyyatının gözəl nümunələrini dilimizə tərcümə edib. Bununla yanaşı öz əsərləri də bir sıra dillərə tərcümə olunub, dərsliklərə düşüb. Çoxlu mahnı mətnlərinin, elmi-publisistik məqalələrin müəllifidir. Əsərləri əsasında “Qəm karvanı”, “Bütün Azərbaycan əsgər olmalı” televiziya tamaşaları çəkilib və dəfələrlə nümayiş etdirilib.
Bu gün, yanvarın 2-də Rafiq Yusifoğlunun 73 yaşı tamam olur. Onu bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm can sağlığı, firəvan həyat arzulayıram.
Rafiq Yusifoğlu son illərdə uşaq ədəbiyyatımızın inkişafınd öz töhfəsini verən, məhsuldar fəaliyyəti ilə ədəbi tənqidin, geniş oxucu kütləsinin diqqətini cəlb etmiş istedadlı sənətkardır. Onun “Söz çəməni”, “Çiçək yağışı”, “Bahar qatarı” kitablarındakı şeirlər, hekayələr oxucular tərəfindən böyük maraqla qarşılanmışdır.
Sənətkarın uşaq əsərləri janr baxımından olduğu kimi, mövzu, ideya-məzmun etibarilə də rəngarəngliyi ilə seçilir. “Qərənfil dənizi”, “Qubadlım”, “Qarabağım yenə geri dönəcək” əsərlərində vətənpərvərliyin tərənnümü, xalqın qəhrəman oğullarına məhəbbət sənətkarlıqla bədii ifadəsini tapmışdır. “Səhrada bulaq”, “Dibçək gülləri”, “Quruyan ağaclar”, “Nağıllar aləmi”, “Sel və bulaq” əsərləri şairin yaradıcılığında xüsusi diqqət yetirdiyi təbiət mövzusundadır.
Rafiq Yusifoğlu az sözlə dərin fikirlər deməyi, xırda ştrixlər, bədii detallarla böyük mətləbləri ifadə edən şairdir. Ədibin yığcam, təsirli şeirlərinin məna yükü ağırdır. “Pəncərə” şeiri bu baxımdan səciyyəvidir. Şair diqqəti dünyadakı müxtəlif pəncərələrə yönəldir. Pəncərələr dağa, dərəyə, meşəyə, dənizə açılır, evlərə, mənzillərə işıq gətirir, qocaya, uşağa nur bəxş edir. Son bənddə söylənən fikir pəncərə barədə deyilənlərin məntiqi yekunu kimi səslənir:
Pəncərəsiz yaşamaq,
Bil ki, əfsanə sözdür.
Ürəyin pəncərəsi
Bir cüt işıqlı gözdür…
“Adam balaca olanda” şeirində uşaqların dünyaya baxışındakı özünəməxsusluğu şair belə ifadə edir:
Adam balaca olanda
Çiçəyin dilini bilir.
Kəpənəyin, qarışqanın,
Böcəyin dilini bilir.
Ağacı, otu, sünbülü,
Dağı, daşı danışdırır.
Yerdə çəpişi, quzunu,
Göydə quşu danışdırır.
Zahid Xəlil Rafiq Yusifoğlu poeziyasının bədii məziyyətlərindən bəhs edərək yazır ki, şair hamı üçün adi görünən predmetləri mənalandırmağa səy göstərir, əşyanın poetik cəhətlərini görməyə və onu oxucusuna göstərməyə çalışır. O, bəzən həyatda rast gəldiyi ən adi hadisələri şeir dilinə çevirərək mənalandırmağa çalışır və çox zaman məqsədinə nail olur.
Rafiq Yusifoğlunun oxucular arasında əsərlərinin uğurunu da ilk növbədə “uşaqların dilini” bilməsində, dünyaya uşaq gözləri ilə baxmağı bacarmasında axtarmaq lazımdır. Lakin şair oxucunun arxasınca getmir, bədii deyimlər, təsirli misralar əxlaqi-mənəvi dəyərləri əks etdirən fikirlərlə onun nitqini, dünyagörüşünü zənginləşdirir, ilk baxışda adi görünən məsələlərə, həyat, təbiət lövhələrinə həssas nəzərlərlə baxmağa sövq edir:
Göydə uçan ağ bulid
Zərif tülə bənzəyir.
Səmanın yaxasında
Quşlar gülə bənzəyir…
“Koroğlu olmağın sirri” hekayəsi həcmcə kiçik olsa da, orada taleyüklü məsələlərdən, qəhrəmanlıqdan danışılır. İlk baxışda elə görünür ki, əsərdə Koroğlunun qəhrəmanlığını əks etdirən döyüş səhnələri balaca oxucuların yaş, qavrama səviyyəsinə uyğun şəkildə təsvir ediləcək. Ancaq müəllif əsərdə başqa yol seçir, oxucunu düşündürmək üçün maraqlı problem situasiya yaradır, bu vasitə ilə Koroğluya el məhəbbətinin səbəbini aydınlaşdırır.
Çox igidlərin Koroğlu kimi şöhrətlənmək, el məhəbbəti qazanmaq arzusuns düşməsi təbiidir. Ancaq xalqatası kor olanlara, Qıratın, Düratın əvəzinə müasir atlara – sürətli maşınlara minənlərə, misri qılıncın əvəzinə silahlara yiyələnənlərə, baçına dəliləri yığanlara Koroğlu deməyib. “Adamların ağlına da gəlməyib ki, Koroğlunu Koroğlu eləyən onun qəlbindəki vətən, torpaq sevgisidi, ürəyində yeni baş qaldıran haqq-ədalət çağırışıdı.
Koroğlunun özü qəhrəman olmaq, şöhrət qazanmaq arzusuyla yaşamayıb. O, həmişə öz ürəyinin səsinə qulaq asıb. Haqq-ədalət uğrunda mübarizə aparıb. Elə buna görə də elin sevimli qəhrəmanına – Koroğluya çevrilib”.
“Rənglərin anası” hekayısində müdrik bağban obrazı yaradılmışdır. Hansı rəngin daha yaxşı olduğu barədə mübahisə edən uşaqlara qoca bağbanın cavabı bol bəhrələr yetirən qara torpağa məhəbbət oyadır: “Balalarım, sizin hamınız haqlısınız. Hər rəngin öz rəngi, öz gözəlliyi var. Ancaq mənə qalsa, rənglərin ən gözəli qaradır… Bu qara torpağı görürsünüzmü? Onun sehrli köksündə nə qədər istəsən gül-çiçək bitir. Elə buna görə də mənə elə gəlir ki, qara rəng rənglərin anasıdır.”
“İnsan, Pələng, İlan” hekayəsi orijinal süjet xəttinə malikdir. Əsərin qəhrəmanı meşədə yanğın zamanı yorulub əldə düşmüş insan dincini almaq üçün mürgüləyir. Qəfildən eşitdiyi səslər onu yuxudan ayıldanda başının üstündə Pələnglə İlanı görür. İki düşmənin əhatəsində olan insan çıxış yolu tapa bilmir. Lakin İnsan, Pələng və İlan meşədə başlayan yanğın zamanı canlarını qurtarmaq üçün əlbir hərəkət etməyə məcbur olur, təhlükəni sovuşdururlar. Əsərdən çıxan əxlaqi nəticə kəndlinin sözləri ilə ifadə edilib: “Pələngin də, ilanın da əlinə imkan düşmüşdü məni öldürməyə. Ancaq onlar namərdlik etmədilər. Əvəzində mən də Pələnglə İlanı yanğından xilas etdim, son tikəmi qardaş malı kimi onlarla böldüm. Sən demə dünyadakı bütün canlıları yaxşılıqla ram etmək olarmış”.
Hekayədə İnsan, Pələng və İlanın qarşılıqlı münasibətləri timsalında həyatda xeyirxahlıq, mərhəmətin zəruriliyi ideyası ifadə olunmuşdur.
Son illərdə ədibin “Yollar”, “Zamanın qatarı”, “Ana dilim” şeir kitabları, “Ulu yurd yerlərimiz”, “Dəniz səviyyəsi”, “Elm və Helm”, “Qoruq və yasaqlıqlarımız” adlı nəsr əsərləri çap olunmuşdur. Şeir və poemaları əsasında “Qəm karvanı”, “Bütün Azərbaycan əsgər olmalı” televiziya tamaşaları çəkilmişdir.
Rafiq Yusifoğlu “Göyərçin” jurnalının baş redaktoru kimi də uşaq ədəbiyyatı nümunələrinin nəşri, təbliği, gənc nəslə şatdırılması, oxucu zövqünün inkişaf etdirilməsi sahəsində də səmərəli fəaliyyət göstərir.
Rafiq Yusifoğlu həm də tanınmış ədəbiyyatşünas alimdir. O, “Uşaq ədəbiyyatı” dərs vəsaitində Azərbaycan cə dünya uşaq ədəbiyyatının aparıcı simalarının yaradıcılığını araşdırmış, bədii əsərlərindən nümunələr vermişdir. Vəsaitdə dünya uşaq ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin həyat və yaradıcılığı ilə bağlı məlumatların, onların əsərlərinin verilməsi də bu sahədəki boşluğu doldurmaq baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.
DƏNİZ NƏĞMƏLƏRİ – MƏHƏBBƏT NƏĞMƏLƏRİ (“Qəm karvanı” kitabına yazılan ön söz)
İş elə gətirdi ki, bu məqaləni sübh namazından sonra yazmağa başladım. Burada qeyri-adi, daha doğrusu, elə böyük bir sir olmasa da, bunun mənası və səbəbi var. Və həmin o əsas səbəb də ondan ibarətdir ki, yazmağa başladığım bu məqalənin baş qəhrəmanı, səbəbkarı uzun illərin yol yoldaşı, qələm dostum, şair dostum, ən nəhayət, dəniz dostum Rafiq Yusifoğludur. Əslində mən “dəniz dostum” kəlmələrini cümlənin əvvəlində işlətməliydim. Çünki gəlib elə bir vaxta çatmışıq ki, qələm, söz, istedad və qabiliyyət ucuzlaşıb, hətta bir az da dəbdən düşüb. İndi dəbdə olan, meydanlarda at çapan, maraq doğuran çox şey var, bircə ağıl və bacarıq, istedad və qabiliyyət, kişilik və mərdlik bu siyahıda yoxdur. Şəxsən mənim üçün və Rafiq üçün həmişə dəbdə olan, solmayan, təzə-tər qalan, heç vaxt köhnəlməyən, dəyişməyən bir sirli-sehrli, cənnətməkan ünvan, əbədi bir mövzu var – Xəzər dənizi! Biz hər gün səhər tezdən Xəzərin mavi qoynunda görüşür, hər il beş-altı ay onun bir az duzlu, bir az meyxoş suyunda doyunca çimir, köpüklü dalğalarında atılıb-düşür, bərkdən-boşdan çıxır, sonra hərəmiz bir dünya sevinclə ev-eşiyimizə qayıdır, işə yollanırıq. Bu, həyatın, taleyin bizə bəxş etdiyi ən böyük səadət və mükafatdır. İkimiz də bu taleyə, bu səadətə, bu mükafata görə Allaha minnətdarıq. Çünki həyatda çox mükafatı, var-dövləti, cah-cəlalı, mal-mülkü, taxt-tacı olan adam var, amma onların heç birisinin Xəzər kimi ali mükafatı yoxdur. Allah-Təala Azərbaycana, biz azərbaycanlılara çox böyük bir sərvət, var-dövlət, nadir inci, ləl-cəvahirat bağışlayıb. Ancaq əfsuslar olsun ki, çoxumuz nankorluq edir, bu boyda mükafatın, var-dövlətin ya qədir-qiymətini bilmirik, ya da onu layiqincə dəyaərləndirməyi bacarmırıq. …Bədii əsərlərdə həmişə bir və ya bir neçə müsbət qəhrəman olur. Mənim qeydlərimin də iki səbəbkarı, iki qolu, iki müsbət qəhrəmanı var: biri Rafiq Yusifoğlu, o biri Xəzər dənizi… Əvvəllər dənizə gələn dostlarımız lap çox olub. Tədricən onlar azalıb. Azalanlar, oyundan çıxanlar kimlər olub? Bizimlə yol gedə, ayaqlaşa bilməyənlər – ürəksizlər, məsləksizlər, diləksizlər, acgözlər, mənsəbpərəstlər, buqələmunlar… Dəfələrlə bizə qoşulan, lakin dəstəmizin əsas, aparıcı üzvləri ilə ayaqlaşa bilməyənlərə, yəni mənən bizə yaxın olmayan cılız ürək sahiblərinin şax üzlərinə demişəm: “Xahiş eləyirəm, sbahdan gəlməyin bizim dənizə. Hər cür eyş-işrəti, var-dövləti vermişik sizə, barı qoy bu dəniz bizə qalsın! Murdarlamayın Xəzərimizi!” “Bizim dənizimiz” ifadəsini təsadüfi işlətmədim. Doğrudan da, bu boyda dəniz bizimdir. Bizim deyəndə, yəni mənim kimi yüzlərin, minlərindir Xəzər. Ancaq küləkli günlərdə bizdən savayı bir kimsəni görmək qeyri-mümkündür onun sahillərində… Xəzərlı bağlı söz-söhbətim bir qədər uzansa da, bu uzun söhbət Rafiqlə, onun yaradıcılığı və yeni şeir kitabı ilə sıx surətdə əlaqəlidir. Məqsədim bu əlaqənin bəzi “düyün” və nüanslarını açmaqdan ibarətdir. Rafiq Qubadlıdan Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə gəlib oranı bitirsə də, o, bu gün özü də etiraf edib deyəcək ki, şairliyinə, ziyalılığına, üstəlik həyatda və elmdə qazandığı bütün uğurlara görə Xəzərə minnətdardır. Uzağa niyə gedək, “Qəm karvanı” poemasından savayı onun təzə kitabındakı bütün şeirlər ya bilavasitə Xəzərlə bağlıdır, ya da dəniz məhəbbəti, bu sevginin ona bəxş etdiyi ovqatla köklənən lirik şeirlərdir. – Xeyir, elə “Qəm karvanı” poemasının yazılmasında da dənizin rolu var, – deyə Rafiq sözümə düzəliş verir. – Sən ki yaxşı bilirsən mənim vəziyyətimi! Əgər Xəzərlə dostluğum olmasaydı, bəlkə elə ağır cərrahiyyə əməliyyatından da sağ-salamat çıxmazdım. Sağ olsun Xəzər ki, onu sevən ürəyim məni bu ağır imtahandan sağ-salamat çıxardı… Yoxsa “Qəm karvanı” yaranardımı?! Söhbət “Qəm karvanı”ndan düşdüyü üçün bir dost, qələm yoldaşı kimi yox, məhz kitabın redaktoru kimi mən Rafiqi dahi söz ustası, ölməz Füzulinin sevgi dünyasına, onun ümumbəşəri yaradıcılığına məhəbbətini də hər şeydən öncə gördüm. Vaxtilə poemanı qəzetdə oxusam, radioda, televiziyada dinləsəm də, etiraf edim ki, Rafiqin bu cür “Məcnunluğunu” görməmişdim. O, poetik siqlətli misraları ilə ölməz Füzulinin şeeir-sənət dünyasına yaxınlaşır, onun zəngin obrazına yeni ştrixlər əlavə edir: Qəlbimi dünyada kədər yaşatdı, Mələklər eşqinə göz yaşı tökdüm. Gözəllər o qədər mənə daş atdı, Yığıb özüm üçün qəmxanə tikdim… Əla deyilib! Hətta deyərdim ki, Rafiqin bu tipli misraları onun füzulişünaslığa şair töhfəsidir. Elə bu misralar da həmçinin: Babam, yetməsən də nazlı yara sən, Sevən ürəklərə nur ələmisən. Qoşun çəkməsən də bir diyara sən, Dünyanı sözünlə fəth eləmisən! Sözsüz, ədəbiyyatda, sənətdə hərənin öz uğuru, öz cığırı var. Birində bu uğur çox, digərində azdır. Tale elə gətirib ki, ədəbi uğurlarımız da bir-birimizin gözü qarşısında olub. Mən “Ədəbiyyat və incəsənət”, daha sonra “Bakı”, “Baku” qəzetləri redaksiyasında işləmişəm, o isə “Göyərçin” jurnalı redaksiyasında. O, vaxtaşırı bu qəzetlərdə çıxış edib, mən də “Göyərçin” jurnalında. Sonra yollarımız haçalanıb. Əməkdaşlıq əlaqələrimiz isə qırılmayıb. Mən Sumqayıtda “168 saat” qəzetinin redaktoru işləmişəm. Rafiq redaksiyamızın ştatlı işçisi olmasa da, onun ən fəal əməkdaşı – müxbiri sayılıb. Daha doğrusu, qəzetin hər sayını birlikdə buraxmışıq, birlikdə müzakirə etmişik. Qəzetdə o, təkcə şair kimi yox, publisist, ədəbiyyatşünas alim kimi yox, həm də əl boyda xırda, şirin, duzlu, yumorli hekayələrlə çıxış edib. Ona görə də cəsarətlə deyə bilərəm ki, “168 saat” qəzetinin oxunaqlı çıxmasında, az-çox uğur qazanmasında Rafiqin də rolu, əməyi vardır. Əlbəttə, Rafiq Yusifoğlu filologiya elmləri namizədi olsa da, doktorluq dissertasiyasını yazıb tamamlasa da, o, hər şeydən öncə şairdir, “Yusifoğlu” təxəllüsünü də məhz şair kimi qazanıb və bu gün ədəbi ictimaiyyət Rafiq Yusifoğlu imzasını daha çox şair imzası kimi tanıyır. Rafiqin nəşriyyatımıza təqdim etdiyi “Qəm karvanı” kitabının əlyazmaları ilə, necə deyərlər, üz-üzə, göz-gözə dayanıb “168 ssaat” qəzetini varaqlayıram. Az qala qəzetin hər sayında onun imzası ilə rastlaşıram. “Üç daş” şeiri diqqətimi cəlb edir. Nə üçün “Üç daş”? Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, biz hər gün səhərimizi dənizdə açırıq və hər gün neçə-neçə xırda, alabəzək daş yığırıq. Elə daş ki, hərəsi bir rəssam əsəri, torpağın nadir incisi, möcüzəsi təsiri bağışlayır. Mən nəvələrim, o isə balaları, dərs dediyi tələbələr üçün yığır bu daşları. Hələ neçə dostunu da bu daşlara “qonaq” edir. Birdən “Üç daş” şeirinin misraları dilə gəlir və mən şairin lirik “mən”inin həzin pıçıltısını, ürək döyüntülərini eşidirəm: Üç daş bağışladım sənə bu səhər, Dəniz göndərmişdi onları sənə. Duyana adi daş gövhərdi, gövhər, Bəxş etdim duyğulu anları sənə. Təbəssüm bəzədi nurlu üzünü, Sevindin, gözündən boylandı yaşlar. Kim bilir, bəlkə də su pərisinin Donmuş göz yaşıydı bu xırda daşlar?! Bu üç daş üç kiçik toxuma bənzər, Heç biri zərrəcə götürməz ləkə. Üç daş bağışladım sənə bu səhər, Dedim: – ”Daş ürəyin” yumşaldı bəlkə?! Sənə aydın olar sözümün ardı, Fikirləş, üç daşın mənasını tap: Biri ürəyim tək cadar-cadardı, Biri sənin əlin, o biri mizrab. Üç daş bağışladım sənə bu səhər, Nədən qorxurdumsa, gəldi başıma. Məhəbbət ocağı köz tutsa əgər, Onlar dönə bilər ocaq daşına. Duysan o daşları, gözün dolacaq, Qaçıb gələcəksən qarşıma bir gün. Ya onlar ömrünə bəzək olacaq, Ya da çırpılacaq başıma bir gün… Oxucu fikirləşər ki, şeir burda bitir. Düzdür, şeir bitir, ancaq şairin bitib-tükənməyən arzu və məhəbbəti yaz bulağı kimi, dağ şəlaləsi kimi aşıb-daşır, çağlayır. O məhəbbət bir sevgi ağacı kimi gənc bir aşiqin ürəyində göyərir, yeni şeirə – “Ürəkdə bitən ağac”a çevrilir. Səni görən gündən dincliyim itib, Taleyim belədi, cəfakeşəm mən. Yazırsan: –Qəlbində bir ağac bitib, – Toxum cücərtməkdə gecikmişəm mən. Bəlkə xoş söz çəkdim dodaqlarından, Bəlkə bu sevdaya ellər gülüşdü?! Bəlkə o ağacın budaqlarından Mənim qismətimə üç alma düşdü?! İçimdə közərir gizli bir ocaq, Qəlbimdə bir təzə sevda doğulmuş. Bəlkə o üç alma xatırladacaq: Bu, sevda deyilmiş, şirin nağılmış?… Sağalmaz bir yara yoxdu dünyada, Bilirəm, sevdalı qəlbin kövrəkdi. Toxum cücərdənlər çoxdu dünyada, Mənə daş göyərdən ürək gərəkdi… Şairin məhəbbəti böyük, istəyi isə çox cüzidir: Sənin ürəyində bitən ağacın Üstündən bir şair nəfəsi əsdi. Meyvəsi kiməsə qismət olacaq, Mənə o ağacın kölgəsi bəsdi… Adam var ona dünyanı bağışlasan belə, yenə qane olmaz, acgözlük edər, deyər ki, azdır. Adam da var nəfsinin qulu deyil, mənən toxdur, aza da qane olur. Əslində bu da Rafiqin öz qənaətidir, yəni o, heç vaxt ad-san üçün döyüşməyib, özünü oda-közə atmayıb, taleyin ona verdiyi nə varsa, onunla qane olub, kifayətlənib. Qəzetimizin digər bir sayında Rafiqin “Necə yazacaq?” şeiri dərc olunub. Bu şeirin maraqlı yaranma tarixçəsi var. Onda (oktyabr-noyabr 1995) respublika parlamentinə namizədlər qeydə alınırdı. Ağal, qabiliyyət, bacarıq yarışından savayı hər cür əyri, naqis yarışlar gedirdi. Rafiq bu biabırçı, iyrənc mənzərəni görüb, sesmadı, öz şair səsini ucaltdı: Bu da bir yarışdı, düşüb bəhsabəhs, Ey xalqım, sən dostu, düşməni tanı. Bu gün ”Şirvan” verib imza alan kəs, Sabah sata bilər Azərbaycanı. Daralır boynuma ilişən halqa, Gəlir üstümüzə qara bir duman. Vedrəyə aldanıb səs verən xalqa Vedrə bağlayacaq tarix bir zaman. Çaşma hər yetənə uğur diləyib, Sınaq günlərimiz yaxınlaşır, ha! Çoxları mandatı qalxan eyləyib, Qılınc oynatmağa hazırlaşır, ha! Qoymayın düşməni bizə gülməyə, Nadanlar millətə qəbir qazacaq. Adını, soyunu yaza bilməyən Xalqın taleyini necə yazağaq?! Deyim ki, o vaxt bu şeir şəhərə əməlli-başlı səs saldı, ciddi söz-söhbətə səbəb oldu. Rafiqin qənaəti düzgün idi. O, gördüyünü, əsl həqiqəti qələmə almışdı. Axı, doğrudan da, xalq, millət seçicilərə vedrə paylayıb səs toplayan elçisindən nə gözləyə bilər? Belə millət vəkilləri kimə və nəyə lazımdıqr?! Əfsuslar olsun ki, şair harayını eşidən, ona məhəl qoyan tapılmadı. Deputatların böyük əksəriyyəti əvvəlcədən tərtib olunmuş siyahı ilə “seçildi”. Düzdür, haqqında söz açdığım bu şeir kitaba daxıl edilməyib. Ona görə ki, Rafiqin yeni kitabında ancaq onun dəniz nəğmələri, lirik ovqatlı, gənclik təravətln məhəbbət şeirləri toplanıb. Həm də bu, şairin öz arzu və istəyi ilə olub. Lakin nəzərə alsaq ki, hər bir qələm sahibi, daha çox şair eyni zamanda dövrün, zamanın salnaməçisidir və o, ən çətin məqamda belə susmamalı, bütün həyat həqiqətlərinə öz münasibətini bildirməlidir. Bu nöqteyi-nəzərdən Rafiqin real həyata publicist münasibətdən yaranan şeirə müraciət etməyi vacib sandım. Oxucu yəqin hiss etdi ki, mən qeydlərimdə Rafiq Yusifoğlunun kitabında toplanmış şeirlərdən çox dənizdən söz açdım. Bunu mən bilərəkdən etmişəm. Çünki bu kitabı Rafiqə məhz dəniz yazdırıb, onun dənizə olan sonsuz məhəbbəti, həm də bu dənizi ona sevdirən gözəllər yazdırıb. Görün şair birşeirində dənizi ona bağışlayan bir gözələ nə deyir: Yanğımı söndürmək olmaz, Dalğayla, yağışla, gözəl! Dəniz elə mənimkidir, Özünü bağışla, gözəl! Əgər Rafiq Yusifoğlu dənizi özününküləşdirirsə, onun haqqında geniş danışmağa da dəyər. Bəli, dəniz ilk növbədə onu sevənlərindir, qədir-qiymətini bilənlərindir. Bu siyahıda Rafiq də var, bu sətirlərin müəllifi də. Şair “Dənizlə söhbət” şeirində özünün dəniz məhəbbətini daha da böyütmək, genişləndirmək istəyir. Bu arzu və istəklə üzünü sevgilisinə tutub deyir: Gülüm, dəniz səni tanımır hələ, Deyir ki, qoy o da sənə qoşulsun, Ya dalğaya dönsün, ya da quş olsun. Məsəl var deyərlər: “Dost dosta tən gərək, tən olmasa, gen gərək”. Nə qədər Rafiq Yusifoğlunun ayrı biçimli, ayrı ovqatlı şeirlərindən söz ağmaq istəsəm də, dənizin məftunedici cazibəsindən çıxa bilmirəm, yenə dəniz nəğməli, dəniz ətirli şeirlər diqqətimi cəlb edir. Görürəm ki, bu “yanlış da bir naxış”dır. Həm də bu, çox təbiidir. İkimiz də dəniz aşiqi, dəniz dəlisi olduğumuzdan söz-söhbətimiz dənizdən yan keçə bilmir. Həm də ki, dəniz sevgisi, dənizə sonsuz məhəbbət kitabdakı şeirlərin canına hopub, qanına işləyib və onların hamısında bir isti nəfəs var: dəniz nəfəsi, dəniz ətri. Özü də bu şeirlər sanki bir himə bənddilər. Əgər onlara bir bəstəkar nəfəsi, musiqiçi, müğənni əli, barmağı toxunsa, misralar, beyt və bəndlər dərhal dilə gələr, şirin, yaddaqalan şərqiyə, nəğməyə dönər… Siz “Mənim dənizzim” şeirindəki bu həzin, kövrək misraların pıçıltısına baxın: Söz deyirəm ərk ilə, Arı qonmaz hər gülə. Ya qucaqla boynumu, Ya qoynunda qərq elə. Aşiqlərin ürəyi yuxa, kövrək olur. Biz, əlbəttə, lirik “mən”ə “qoynunda qərq olmaq” arzulamazdıq. Ancaq “qucaqla boynumu” deyərdik. Rafiq Yusifoğlunun bir neçə şeirinə bəstəkarlar, müğənnilər müraciət etsələr də, hələ bir xeylisi növbə gözləyir. Kitabda öz-özünə oxumaq istəyən, bəstələnmək arzusuyla yaşayan o qədər şeir var ki, yəqin ki, onlara da növbə çatacaq. Qeyd etdiyim kimi, kitabda şairin dəniz mövzusunda və yaxud dəniz ovqatı ilə yazılan silsilə şeirlərə geniş yer verilmişdir. Çətinlik çəkirəm deyim ki, bu şeirlərin ən yaxşı, yaddaqalanı hansıdır? Ona görə bu sualla şairin özünə müraciət etdim. –Dəniz haqqında ən yaxşı şeirimi hələ yazmamışam. Ümumiyyətlə dəniz elə bir əbədi, bəşəri mövzudur ki, hələ onu heç kim onun özündən yaxşı, sanballı vəsf edə bilməyib. Dəniz mənim ürəyimə, gözlərimə köçüb… Rafiqin fikri ilə razılaşıram. Eybi yox, qoy öz dediyi kimi olsun, bütün sənətkarlar kimi o da dənizə borclu qalsın… Redaktor hardasa buğda zəmisində alaq təmizləyənə oxşayır. Bu mənada Rafiqin “poeziya zəmisi” hər cür alaqdan xalidir… …Özüm bilə-bilə kitabda toplanmış şeirlər barədə geniş söhbət açmıram. Bunu tləbkar oxucuların öhdəsinə verirəm. Qoy onlar diqqətlə oxusunlar, rəy söyləsinlər. Mənim məqsədim dostum haqqında bir-iki xoş söz demək idi. Bilmirəm bu borcumu yerinə yetirə bildimmi?! Oxucu bu qeydlərimi necə qarşılayacaq, oxuyanda ağız büzməyəcək ki, onu deyə bilmərəm. Bircə onu deyə bilərəm ki, “Dəniz nəğmələri –məhəbbət nəğmələri” sərlövhəsinə sadiq qalmağa çalışmışam, şairin sevgi dolu şeir çələnginə məhəbbətlə yanaşmışam. Sən də bu nəğmə çələngini sevə-sevə, məhəbbətlə oxu, əziz oxucu! 1-4 avqust, 1997
Eldar Baxış – 75 AZADLIQ ŞAİRİ (üçüncü məqalə) Bu il 75 yaşı tamam olan Eldar Baxış poeziyasının mövzu və problematikası çox zəngindir. Yaradıcılığının ilk illərində ənənəvi mövzularda qələmini sınayan şair həyatı dərk elədikcə, Azərbaycan və dünya ədəbiyyatının inciləri ilə tanış olduqca onun şeirləri yeni-yeni mövzularla zənginləşdi. Ədəbiyyata ədəbiyyatdan yox, həyatdan gələn, gündəlik məişət qayğılarından yaxasını qurtara bilməyən, addımbaşı çətinliklərlə rastlaşan Eldarı düşündürən, qayğılandıran bütün problemlər yeni donda və yeni biçimdə onun poeziyasında öz bədii əksini tapmağa başladı. Həyatımızın rəngarəng problemləri Eldar Baxış poeziyasının da problematikasına çevrildi. Yaradıcılığının ilk illərində istər-istəməz sovet ədəbiyyatının mövzularına müraciət edən Eldar Baxış özünə yeni-yeni mövzular axtarmağa başladı. Çox yaxşı ki, bu tipli, daha doğrusu bu mövzulu şeirlər Eldar Baxış poziyasının əbədi mövzusuna çevrilə bilmədi və şair öz ilham bulağının axarını öz daxili dünyasına, doğulub boya-başa çatdığı kəndə sarı yönəltdi… Universitet mühiti, görkəmli tarixçi alimlərdən dərs alması, vətənpərvər insanlarla, şairlərlə, alimlərlə tanışlığı və ünsiyyəti adi bir kənd uşağının xarakterinin yeni istiqamətdə formalaşmasına zəmin yaratmışdı. O illər Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatının gizli şəkildə oyanışı və dirçəlişi dövrü idi. Rəsul Rzanın, Bəxtiyar Vahabzadənin vətənpərvər ruhlu şeirləri, ”Gülüstan” poeması, Xəlil Rzanın, Söhrab Tahirin, Məmməd Arazın və başqalarının əsərlərinin mayasında Azərbaycanın birliyi, bütövlüyü, azadlıq və istiqlaliyyəti kimi mühüm, taleyüklü məsələlər dayanırdı. Şairlər bu məsələlərdən açıq şəkildə danışa bilməsələr də, fikirlərini ifadə üçün simvolik obrazlar, vasitələr axtarırdılar. Xəlil Rzanın məşhur ”Azadlığı istəmirəm zərrə-zərrə, qram-qıram, İstəyirəm qolumdakı zəncirləri qıram, qıram” misralı şeirlərini o zaman ”Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin baş redaktoru işləyən vətənpərvər ziyalı, tanınmış şair, ədəbiyyatşünas Qasım Qasımzadə ”Afrikanın səsi” adı altında çap eləmişdi… Söhrab Tahirin ”Daha” rədifli qoşmasının bu misraları dillər əzbəri idi: Azad qardaşım var, onunla xoşam, İstərəm sahili sahilə qoşam. İki bölünməkdən elə qorxmuşam, Çöpü də ikiyə bölmərəm daha. Eldar Baxışın poeziyasında da Şimali Azərbaycanla Cənubi Azərbaycanın birləşməsi ideyası ön planda idi. Xudafərin körpüsünün o tayından bu taydakı qardaşlarına əl eləyən uşaq Eldarın ürəyini ehtizaza gətirirdi. Onun ”Əl” şeirindəki bu misralar təsadüfi yaranmamışdı: …Gör necə danışır, gör necə dinir, Həsrətin, ümidin dilidir o əl. Təkcə o oğlanın əli deyil ki, On səkkiz milyonun əlidir o əl… Eldar Baxış da çox zaman Xəlil Rza kimi Azərbaycan, onun istiqlaliyyəti haqqında fikirlərini xarici mövzuda yazdığı əsərlərdə əks etdirməyə çalışırdı. Bu baxımdan onun ”Fələstin şeirləri” silsiləsi maraq doğururdu. Muin Bsisu və Mahmud Dərvişə ünvanlanan ”Oxudum şeirlərinizi” adlı yazıda əslində Eldar Fələstinin problemlərinin arxasında gizlənərək xalqımızın dərdlərindən danışırdı. Şairi Şimalda, Qərbdə, Şərqdə – dünyanın hər yerində başkəsənlərin göbələk kimi artıb çoxalmasından narahat idi. O, ”meydanın ortasında Azadlığı dəvə kimi xıxırdıb başını kəsənlər”ə nifrətini gizlətmirdi. Eldar Baxışı narahat edən bu idi ki, bu başkəsənlər təkcə adam başı, sərçə başı, beçə başı kəsməklə kifayətlənmirlər. Onlar: ”Ölkə başı kəsirlər, paytaxt başı kəsirlər, Bayraq başı kəsirlər, torpaq başı kəsirlər…” Vətənin ”təndirindən çıxan çörəyini, ağacının gətirdiyi barı, pətəyindən süzülən balı”… yeyən şair bunun əvəzini vermək üçün ondan bir qarış yer, bir ovuc torpaq istəyir. Onun bu qənaətləri vətəndən bir qəbirlik yer istəyən, ”Çürüyüm bir qarış torpağın artsın” – deyən şair Musa Yaqubun fikirləri ilə üst-üstə düşürdü… Eldar Baxış vətənə sevgisini belə ifadə edirdi: ”Vətən, uşaq anasını, yetim göz yaşını, kasıb balasını nə qədər istəyirsə, mən də səni o qədər istəyirəm”… Və bu sevgi onu vətənin azadlığı, istiqlaliyyəti uğrunda mübarizəyə səsləyirdi. Universitet divarları arasında qadağan olunmuş mövzularda gizli söhbətləri dinləməsi Eldarın mübarizə əzmini daha da artırırdı. O, cəmi 23 ay ömür sürən Demokratik Azərbaycan Respublikasının bərpa olunmasını arzulayırdı. Lakin bu arzunu o zaman dilə gətirmək mümkün idimi? Nəhayət, gənc şair fikirlərini söyləmək üçün simvolik obrazlara müraciət etməli oldu. O zaman ədəbiyyatımızda fikri simvolik vasitələrlə ifadə etmək ənənəsi yaranmaqda idi və bu ədəbi üslubun öncülü ”Rənglər” şeirlər silsiləsini yazan, ”sarı” rəngi simvolik şəkildə ”kisiyin böyük qardaşı” adlandıran, ”Bağları qum basdı” deyə haray qaldıran, ”sarı qumun qara tənəkləri altına almasını” söyləyən Rəsul Rza idi. Rəsul Rzanın şeirlərini maraqla oxuyan, hətta onun haqqında məqalə yazıb çap etdirən Eldar Baxışın özünün də bu vasitəyə əl atması təsadüfi deyildi. Eldar Baxışın ”Yaşılım, yaşılım, hara gedirsən” şeirindəki ”yaşıl” rəng Demokratik Azərbaycan Respublikasının, onun hakim partiyası Müsavatın, ”sarı” isə bu rəngi saraldıb solduran rusların simvolik obrazı ildi: O sarı zamanın sarı payızı, o sarı payızın sarı küləyi, o sarı küləyin sarı şilləsi sındıracaq səni, əyəcək səni. Düşəcək dalınca canavar kimi, qurd kimi dağıdıb yeyəcək səni, – Yaşılım, yaşılım, hara gedirsən? Göründüyü kimi, Eldarın əksər şeirlərində olduğu kimi burada da əsas fikir sözün üst qatında yox, simvolik obrazlar vasitəsilə verilmiş daxili qatında, sətiraltı mənasındadır. Eldar izi azdırmaq, əsas fikri ”qlavlit”in gözündən yayındırmaq, pərdələmək üçün ”ağac yaşıl”, ”yarpaq yaşıl”, “ot yaşıl” ifadələrindən istifadə edirdi… Eldar Baxışın o zaman yazılan şeirlərinin bir qismində sovet ictimai quruluşuna qarşı nifrət motivləri sezilməkdə idi. ”Yana-yana” şeirində çayxanada sadə adamların söhbətini ön plana gətirməklə müəllif öz əsas məramını verməyə çalışırdı. Bu zaman bir bədii vasitə kimi kinayə onun köməyinə gəlirdi. Taksi sürücüsünün Fordun qarasına deyinməsi acı təbəssüm yaradırdı. Eldarın ”Qara göz yaşları” şeirində isə ”yarı balıqlar, yarı ətlər”, ”quru heykəllər, quru bütlər”… tənqid hədəfinə çevrilirdi… ”Kefin necədir” şeirinin daxili qatında isə ictimai quruluşun lirik qəhrəmanın əhvali-ruhiyyəsinə təsiri məsələsi ön plandı idi. Azadlıq ideyası Eldar Baxışın əksər şeirlərinin başlıca leytmotivini təşkil edir. Şair nədən yazırsa-yazsın, bu və ya digər şəkildə azadlıqdan söhbət açırdı. Məsəln, böyük türk şairi Nazim Hikmətə həsr edilmiş ”Qəribə adam”, zənci Con Harrisə həsr edilmiş ”Con Harrisə məktub” və s. şeirlərinin mərkəzində də azadlıq ideyası ön planda idi. Qarabağ hadisələrinin başladığı ilk gündən Eldar Baxış qələmini süngüyə, silaha çevirib düşmənə, onun havadarlarına hücüm eləyən qələm sahiblərimizdən biri idi. Onun Zori Balayana yazdığı açıq məktub o zaman dillər əzbəri idi… Eldar xalqımızın düşməninə xatırladırdı ki, böyük budaqların böyük qolu var, ona meydan oxumaq hər xalqın işi deyil. Eldar sözün bədii gücü ilə göstərirdi ki, ”İrəvan dilində sayıqlayan, Moskva dilində zarıyan” Balayanın yazdıqları göydəndüşmə deyil, bu azar ona hampadan, keşişdən, ”böyük Ermənistan” xülayasından gəlib. Zori Balayanı ittiham edən, onu sözlə öz yerində oturtmağa çalışan Eldar Baxış özümüzdə də günahın az olmaması qənaətinə gəlirdi: O nədir yazmısan Zori Balayan, ”Bala” da bizimdir, ”zor” da bizimdir. Ölmək istəyirsən, gəl Qarabağa, Kəfən də bizimdir, gör da bizimdir. Ordan apararam öz kəndimizə, Tutub apararam göyə çıxasan. Ancaq qorxuram ki, gedəsən orda Mənim kəndimə də yiyə çıxasan… Bu misraları yazanda heç Eldar Baxışın ağlına gəlməzdi ki, indi rusların havadarlığına arxalanan ermənilər nəinki Dağlıq Qarrabığ, hətta ona bitişik ətraf rayonlara da, şairin doğulub boya-başa-çatdığı, babalarının, nənələrinin qəbri uyuyan doğma Müskanlıya da ”yiyə çıxacaqlar”… Eldar Baxışı elə vətən dərdi öldürdü. Eldar torpaqlarımızın düşmən tapdağı altına düşməsinə heç cür dözə bilmirdi. ”Dünya sülh istəyir” şeirində Eldar təəssüflə bu qənaətə gəlirdi ki, ”Azadlığın, Bərabərliyin, Qardaşlığın, Sülhün işi qalıb Allaha.” 1988-ci ildə qələmə aldığı mənim ”Çiçək xalqım” adlı şeirində Eldar Baxış xalqımızın içində mürgüləyən vulkanı yuxusundan oyatmaq istəyir, onun övladlarına Şamanı, Atillanı, Şah İsmayıl Xətaini, Koroğlunu xatırladırdı. Vəziyyətin son dərəcə gərgin olduğunu hiss edən, ”Silva Kaputikyanları, Zori Balayanları” üstümüzə qaldıranların kimliyini yaxşı bilən şairin Allaha yalvarmaqdan başqa çarəsi qalmırdı. Vətənin başına gətirilən müsibətlər, torpaqlarımızın işğal olunması, həm daxildə, həm xaricdəki düşmənlərin çoxluğu Eldar Baxışın şair ürəyini yaralayır, onun əsəblərini tarıma çəkirdi. Təsadüfi deyil ki, həmin hadisələr zamanı dünyasını dəyişən Eldar Baxışı qələm dostları ”şəhid şair” adlandırırdılır. Torpaqlarımızın azad olunduğu günü görə bilməyən, qəbir daşına öz vəsiyyəti ilə ”Azadlıq” sözü yazılan Eldar Baxışın vətənpərvərlik, müstəqillik, azadlıq, bütövlük, mərdlik, kişilik, qeyrət ruhuyla yoğrulan şeirləri indi də öz təsir gücünü itirməmişdir və yeni nəslin tərbiyəsində onun yaradıcılıq nümunələrinin təsir gücü böyükdür…
Müəllif: Rafiq YUSİFOĞLU, şair, Əməkdar mədəniyyət işçisi, filologiya elmləri doktoru, professor.
Eldar Baxış – 75 “DAHİLK NÖVBƏSİNDƏ” və ya ELDAR BAXIŞIN ŞEİR-SƏNƏT HAQQINDA DÜŞÜNCƏLƏRİ SÖZƏ İLAHİ VARLIQ KİMİ BAXAN ŞAİR (ikinci məqalə) Eldar Baxış ədəbiyyata təsadüf nəticəsində gəlmişdi. O zaman özündən böyük kənd uşaqlarından biri, sonralar Kitabxanaçılıq Texnikumunun müəllimi işləmiş Fazil Cəbrayılov maraqlı şeirlər yazır, ara-sıra mətbatda çap olunurdu. Bir gün mübahisə zəminində hər işdə, hər oyunda birinci olmağa cəhd göstərən, yaxşı voleybol oynayan Eldara Fazil deyir ki, bax, mən şeir yaza bilirəm, sən isə yaza bilmirsən. Bu söz Eldarın həyatının dönüş nöqtəsinə çevrilir. Eldar ilk şeirlərini yazıb məktubla mətbuata göndərsə də, onun yazıları çap olunmur. Hər dəfə standart cavablar alan (”Şeirləriniz bədii cəhətdən zəif olduğu üçün çap eləyə bilmədik”) Eldar acığa düşür. Bir gün məşhur şairlərdən birinin bir neçə şeirini konvertə qoyub redaksiyaya göndərir. Həmin şeirlərə də eyni cavab alan Eldar qarşısına məqsəd qoyur ki, mütləq ədəbiyyatın sirlərini, incəliklərini öyrənəcək, öz şeirlərini mətbuatda çap etdirəcək… ”Niyyətin hara, mənzilin ora” deyiblər. Universitetdə tarix fakültəsində təhsil alsa da, Eldar şeir yazmaq fikrindən əl çəkmir, ədəbi dərnəklərin fəal iştirakçısına çevrilir. Ədəbiyyat, şeir-sənət haqqında söhbətlər, o dövrün tanınmış şair və yazıçıları ilə şəxsi ünsiyyət, mütaliə yavaş-yavaş Eldar Baxışın ədəbi zövqünün formalaşmasına səbəb olur… Eldarın Baxışın təfəkkürün məhsulu olan yeni tipli şeirləri birmənalı qarşılanmırdı. Ona çox zaman ağız büzənlər də tapılırdı. Yaxşı yatımdadır, bir dəfə Yazıçılar İttifaqının Natəvan adına klubunda Eldar şeir oxuyurdu. Onun bütün oxuduqlarını tənqid eləyəndə Eldarın şaqqanaq çəkərək güldüyünü, bu şeirlərin bir neçəsinin özünə yox, Aşıq Ələsgərə mənsub olduğunu söyləməsi zalda çox qəribə bir ab-hava yaratmışdı… Eldar Baxışın Yazıçılar İttifaqında oxuduğu şeirlərdən biri belə idi: Dünya bir futbol topu ola, Atasan onu Pelenin ayağına, Vura həqiqətin qapısına… O vaxt Yazıçılar İttifaqında poziya şöbəsinin müdiri işləyən ağsaqqal şairlərimizdən biri adam göndərdi ki, gedin aşağıdan bizim sürücünü – Ənvər kişini çağırın. Ənvər əlində bir top açarı fırlada-fırlada içəri girəndə Osman Sarıvəlli Eldara dedi: -Bala, indi həmin şeirini oxu. Eldar şeiri oxudu. Osman müəllim sürücüdən soruşdu: -Ənvər, bu şeirdən bir şey anladın? Ənvər dedi ki, yox, heç nə anlamadım. Osman müəllim qalib bir əda ilə üzünü Eldara tutub dedi: -Bala, bu şeiri ziyalı üçün yazmısansa, ziyalının biri də mənəm, heç nə anlamadım. Xalq üçün yazmısansa, Ənvər də xalqın nümayəndəsi kimi bir şey anlamadı… Bu və ya buna bənzər hadisələr, söhbətlər Eldarı qətiyyən ruhdan salmır, o daim oxuyur, öyrənir yaradıcılıq eksperimentləri aparmaqda davam edirdi. Bütün bunlar isə onun ədəbi görüşlərinin formalaşmasına zəmin yaradırdı. Eldarda bir inkarçılıq meyli yaranmışdı. Görkəmli şairlərin şeirlərinin əksəriyyətini bəyənmirdi… Eldar Baxış öz qəlbinin, öz taleyinin şairi idi və qələm dostlarından da umacağı bu idi ki, özlərinə yad olan mövzularda əsərlər yazmasınlar. ”Adaşlarım-qardaşlarım” adlı şeirində Eldar Baxış üzünü adaşları olan qələm sahiblərinə – Eldar Nəsibə, Eldar Sadığa və Eldar İbrahimə tutub incə eyhamlarla, yumorla öz ədəbi məramını əks etdirməyə çalışırlı: Tutun bayatını, tutun qoşmanı, Tutun gəraylını çəkin ortaya. Buyurun, bu mənim yazdıqlarımdı, Siz də nəyiniz var tökün ortaya… Şair olan gərək qorxu bilməyə, Ərən şair ola, ər şair ola. Verək ki, əl-ələ, kürək-kürəyə, Bəlkə dördümüzdən bir şair ola, Yoxsa işlərimiz çətin olacaq. Bu bədii parçada Eldar Baxışın ədəbi məramı incə ştrixlərlə verilmişdir. Əsl şairin necə olması məsələsi isə misraların sətiraltı mənasında ifadə olunmuşdur: ”öz sözünün ağası, qəlbinin, taleyinin şairi” olmayan, onun-bunun diqtəsi ilə ütülü-sığallı şeirlər yazan insanlar bu işdən əl çəkməli, ağac əkməyə, başqa işlərlə məşğul olmağa getməlidirlər.” Eldarın qələm dostlarına ünvanladığı başqa bir maraqlı şeiri də var: ”Şair dostlar”. Bu şeirin də mərkəzində Eldarın şeir-sənət haqqında düşüncələri, mülahizələri dayanır. Eldar qabaqcıl ədəbi ənənələrdən, xüsusən folklordan yaradıcı şəkildə bəhrələnmənin əleyhinə deyildi. Ancaq o kimisə yamsılamanı, kimisə təqlid etməni, kiməsə bənzəmə meylini qətiyyən qəbul edə bilmirdi. ”Özgəni yazan, özü qalan, öz pıçıltıları, öz düşüncələri” arxa plana keçən qələm dostları Eldarın həmişə qınaq hədəfinə çevrilirdi: Niyə söykəniblər özgə adına, Bəs şair dostların hanı öz adı? Biri elə bil ki, Səməd Vurğundu, Biri elə bil ki, Rəsul Rzadı. Birinin avazı bizim ölkədən, Birininki başqa ölkədən gəlir. Süfrəsi Rembodan, duzu Lorkadan, Çörəyi Mariya Rilkedən gəlir. Söz gərək şairin özündən gələ, Öz ətindən gələ, qanından gələ. Ruh kimi ayrılıb ruhundan gələ, Can kimi ayrılıb canından gələ. Eldar Baxışın ”Qələm” şeirində də onun ədəbi görüşlərinin cizgiləri, konturları verilmişdir. Bir kimsədən asılı olmamaq, öz qəlbinin səsini söyləmək ideyası bu şeirin də başlıca motivinə çevrilmişdir: Məni öz yolumdan döndərə bilməz Beş adam, on adam, yüz adam, canım. Uçan bulud kimi, axan su kimi, Əsən külək kimi azadam, canım. …Mənə qələm verib bu azadlığı, Elə bu əlimdə tutduğum qələm. Hərdən qadın kimi, hərdən qız kimi Dizinə baş qoyub yatdığım qələm. Sonra şair ”qələmin dizində yata-yata dürlü yuxular görməsindən”, ”ruhunun uçub Avara, Xəzərə, Huna, Oğuza qovuşmasından” söhbət açır. Daha sonra şair yazır: Qələmim olanda güclü oluram, Çaşmayan adamı mən çaşdırıram. Bu gidi dünyanın pişiyini mən Ağaca, divara dırmaşdırıram. Qələmim olanda qorxu bilmirəm, Niyə qorxmalıyam mən axı, niyə? Olanım qələmdi vardan, dövlətdən, Onun da qiyməti otuz qəpiyə… Bu misraları oxuyanda ədəbi məramı, əqidəsi uğrunda döyüşlərdə yolundan dönməyən Xaqani Şirvani kimi bir şəxsiyyətin bədii obrazı gözlərimiz qarşısında canlanır. Hiss olunur ki, Eldar da ruhən məslək, əqidə yolunda mübarizədən çəkinməyən, heç kəsə əyilməyən qələm sahiblərinin sırasındadır… Eldar Baxışın dəfn günü anası Şeyda xanımın sözü adamın bütün varlığını titrədir: ”Qələmi ilə özünə gor qazan balam”… Eldar Baxış sözə adi bir kəlmə kimi yox, ilahi bir varlıq kimi, canlı bir insan kimi baxırdı. ”Deyə bilmədiyi sözlər” onu daim göynədirdi. Eldar Baxış istedadlı şairlərin, yazıçıların dostu idi. Ancaq onun istedadsız adamlardan, miyanə şeir yazanlardan qətiyyən xoşu gəlmirdi. Onun ”Ütük yazıçılar, sürtük şairlər” şeiri belələrinin əleyhinə yazılmışdı. ”Sözün başına min oyun açanlar”, ”sözü hörmətdən salanlar”, ”sözü qarışqaya yük eləynlər”, onu bir ”qoç kimi, qoyun kimi kəsib, soyub tikələyənlər”, ”sözün ətini yeyib onun sümüyünə əl aparanlar” Eldarın gözünün düşməni idi. Eldar Baxışın ədəbi görüşləri təkcə onun şeirlərində, poetik parçalarında deyil, verdiyi müsahibələrdə də özünü açıq-aydın şəkildə göstərir. Doğrudur, bu müsahibələr o qədər də çox deyil, ancaq onları oxuyanda Eldar Baxışın ədəbi məramı haqqında qaranlıq bir məqam qalmır. Bu baxımdan onun ”Söz vaxtına çəkər” radio verilişinə verdiyi son müsahibə çox maraqlıdır: ”Mən poeziyaya möcüzə kimi baxsam, ancaq o dini kitablardakı möcüzə kimi baxaram. Mən poeziyadan çəkdiyimi heç nədən çəkmirəm. Mən şeir yazmıram, and olsun o bir olan Allaha, səmimi deyirəm bunu, mən öz rahatlığım üçün yazıram, canımı qurtarıram şeirdən, şeir məni qoymur yaşamağa, mən də istəyirəm kəpənək kimi atılıb-düşüm, ağac kimi tərpənim, su kimi axım.” Əlbəttə, bu və ya buna bənzər fikirlər digər şairlərin müsahibələrində, şeirlərində də öz əksini tapmışdır. Görünür, Eldar Baxış da həmişə həmin hissləri keçirmiş, mənəvi rahatlıq tapmaq üçün içində tüğyan eləyən düşüncələr selini kağızın üzərinə köçürməklə dinclik tapmışdır. Eldar Baxışla istedadlı şair Qulu Ağsəsin müsahibəsi də şairin ədəbiyyat, poeziya haqqında düşüncələrini öyrənmək baxımından çox böyük maraq doğurur. Eldarın ölümündən bir az əvvəl ”Suallar – avqustun, cavablar – dekabrındı…” adı altında çap olunan bu müsahibə Eldar Baxışın bənzərsiz düşüncə tərzinə, intellektual səviyyəyə malik yetkin bir qələm sahibi olduğundan xəbər verir. Qulunun ”Eldar bəy, hazırda ədəbiyyatın dünyanı xilas edəcəyi ehtimalı, inancı günün, həyatın reallığında laxlayıb. Məlum olub ki, sözün və sənətkarın sehri, ovsunu uzaqbaşı özünü qoruyub saxlaya bilərmiş. Bu mənada şair Eldar Baxış xoşbəxt qələm sahibidir. Bax, bu xoşbəxtlik, yəni özünü qoruya bilmək bacarığı nələrisə qurban vermək ”bacarıqsızlığından yaranmayıb ki?” sualına Eldarın verdiyi cavab fəlsəfi tutumu ilə diqqəti cəlb edir: ”Mənim alnıma qarışqa yox, fil yox, insan olmaq yazılıb. Buna görə də qarışqaya bəlli olan ilk qarışqa tanrısının, filə bəlli olan ilk fil tanrısının adının nə olduğunu deyə bilmərəm, bunu qarışqa bilər, fil bilər. Mən insanam, mənim bildiyim budur ki, insanlığa bəlli olan ilk Tanrının adı Dinqirdi. Dinqirdən sonra o biri Tanrı adları gəlir… Sözümün canı budur ki, Dinqirdən tutmuş Rayacan, Tanrıdan tutmuş Boqacan hələ heç bir göy kişisi dünyanı xilas eləyə bilməyib, yaxud belə deyək ki, xilas eləmək istəməyib. Bir göy kişisinin xilas eləmədiyini, yaxud xilas eləmək istəmədiyini isə heç bir yer kişisi xilas eləyə bilməz. Prezidentdən tutmuş balıqçıyacan – hamının adı ”yer kişisi” deyilən siyahıdadı. Heyf ki, yazıçının da adı bu siyahıya salınıb… Yazıçı – yerlə, göylə əlləşən bu kişi yerdə yeri görüb, göydə göyü, yerdə yerlə yola gedə bilmir, göydə göylə. Buna görə də ömrü boyu qalıb yerlə göyün arasında. Yerdə yerin ağrısını çəkib, göydə göyün. Yazıçının əsl adı yazıçı deyil, ağrıçəkəndi. Özü də yazıçı ağrını tərəzidə çəkmir, ürəyində çəkir, könlündə çəkir. Yazıçının çəkdiyi ağrı öz çəkisinə görə Tanrının çəkdiyi ağrıya yaxındı. Ağrı ağrıya yaxındısa, onda belə çıxır ki, can da cana yaxındı. Amma yerin-göyün yiyəsi o bir kişi heç kəsi özünə yaxın buraxmaq istəmir: Tanrıdan səda gəldi, Tanrıdan nida gəldi… 124 min peyğəmbər var, o peyğəmbərlərin hamısı Tanrıdan aldıqqları bilgiləri bu adla çatırıblar. Nida, səda – bundan başqa heç nə. Əgər qurban olduğum öz peyğəmbərlərini o nidadan, sədadan o yana buraxmayıbsa, yazıçını oradan o yana buraxarmı? Əlbəttə, yox. Tanrı hər şeyi insanlara, o sıradan yazıçılara ölçüb-biçib verdiyi kimi, ağrını da ölçüb-biçib verib. Amma yazıçı əsl yazıçıdırsa, onda hər insan balası kimi yox, xüsusi insan balası kimi həmişə çalışmalıdır ki, bu ölçü-biçinin sərhədlərini dağıtsın, insanın ağrısını Tanrının ağrısına çevirsin… Saray yazıçısı, bax, bu çevrilişin qarşısını almaq üçün yaradılıb. Saray yazıçısı yerlə – göylə əlləşməyi heç vaxt ağlına gətirmir. Saray yazıçısı əlləşsə-əlləşsə, öz qarnı ilə əlləşir. Mən isə öz sözümü həmişə qarnımdan gizləmişəm. Sözün gəldiyi yerlə yemək-içməyin getdiyi yer çox yaxındı. Ancaq bir şey var: sözün gəldiyi yer yuxarıdadı, yeməyin-içməyin getdiyi yer aşağıda. Mən yemək-içməyin getdiyi yerə görə sözün gəldiyi yerə divan eləməmişəm. Ədəbiyyatın dünyanı xilas edəcəyi fikrinə gələndə, məncə, bu yenə saray yazıçılarının fikridi… Ədəbiyyatın öz iş yeri var. Ədəbiyyatın iş yeri can deyil, ruhdu…” Bu fikirlərdə mübahisəli məqamlar olsa belə, şairin düşüncələri heç bir ənənəvi trafaretə sığmır, bu mülahizələrində də Eldar Baxış Eldar Baxış olaraq qalır. Onun düşüncələrinin yalnız üst qatı yox, sətiraltı mənaları da insanı düşündürür, bəzən onu üşəndirir də… Ancaq nə qədər mübahisəli məqamlar olsa belə, bu fikirlər Eldarın sözə, ədəbiyyata, sənətə nə qədər böyük önəm verdiyindən soraq gətirir… Qulu Ağsəsin görkəmli adamla bağlı sualına Eldar Baxışın cavabı onun şəxsiyyətini, düşüncə tərzini, təvazökarlığını, dünyanı dərketmə səviyyəsini, eləcə də sənətə estetik münasibətin öyrənmək baxımından maraq doğurur. Qulunun sualı budur: ”Adətən görkəmli adamlarla həmsöhbət olanda istər-istəməz onların hansı xarici ölkələrdə olmadığını xəbər alırlar. Bu sualı Sizə vermək mənə şəxsən mənim üçün bir az çətindir. Çünki mənə həmişə belə gəlib ki, E.Baxış heç vaxt içindən çölə çıxmayıb. Sizin çoxdan yazdığınız ”Məndən böyük şair olarmı?” şeiriniz də fikrimə şahid durar.” Eldar ona belə cavab verir: ”Səni and verirəm Tanrıya mənə görkəmli adam demə. İbtidai icma quruluşunun ilk görkəmli adamından tutmuş indiki dövrün son görkəmli adamınacan dünyanın bütün görkəmli adamları kainatın içində dünyanı, dünyanın içində insanı, insanın içində canı, canın içində ruhu elə günə salıblar ki, indi dünya dünyalığından bezib, insan insanlığından, can canlığından, ruh ruhluğundan. O xarici ölkə söhbətinə gəldikdə mənim içimdən qıraqda olanların hamısına – lap belə o günəşə, aya, ulduza, buluda, yağışa, damcıya, lap elə bu ağaca, quşa, kəpənəyə, cücəyə, lap elə sənə, sənin danışdığın dilə, dediyin sözə, çəkdiyin aha mən xarici ölkə kimi baxıram. Bir zaman mən başqa bir xarici ölkədə idim – anamın bətnində. Sonra bu xarici ölkəyə gəldim – bu dünyaya, sabah da tamam başqa bir xarici ölkəyə gedəcəyəm – o dünyaya… Mən ölüb gedəcəyəm, amma içim qalacaq, içimin ölkəsi qalacaq. İçimin üç vətəndaşı var, o ölkə o üç vətəndaşın hesabına qalacaq. O vətəndaşlardan birinin adı Ağrıdı, birinin adı Düşüncə, o birinin adı Söz. Özü də elə-belə ağrı yox, yazılan Ağrı; elə-belə düşüncə yox, yazılan Düşüncə, elə-belə söz yox, yazılan Söz.” Şairin yaradıcılığına yaxından bələd olanlar o saat anlayırlar ki, bu cavab Eldar Baxışın şəxsiyyəti üçün də, düşüncə tərzi üçün də, ədəbi üslubu üçün də çox xarakterikdir. Eldar müxtəlif həyati problemlərə, haqqında çox yazılan aktual, əbədi-əzəli problemlərə belə tamam başqa prizmadan, tamam başqa bir nəzər nöqtəsindən baxır ki, bu da onun fərdi yaradıcılıq üslubunu formalaşdıran ən başlıca amilə çevrilir. Doğrudan da, Eldarın poeziyası ağrısız, acısız, bədii, qeyri-adi sözsüz təsəvvürə gəlmir. Özü də bu ağrı-acı fərdilikdən çıxıb bəşəri mahiyyət daşıyır, elə buna görə də Eldarın müxtəlif mövzulu poetik nümunələri oxucu üçün həmişə maraqlıdır, onu həmişə düşündürür… Eldar Baxış bütün hadisələrə fərdi yaradıcılıq, düşüncə prizimasından baxsa belə, son nəticədə onun poetik düşüncələri bəşəri mahiyyət daşıyır. Onun ədəbi görüşləri əyalət, ölkə çərçivəsinə sığmır. Eldar öz yaradıcılıq nümunələrinə də həmin meyarla yanaşır və başa düşür ki, ürəyi istəyən əsərləri hələ yaza bilməyib. Elə buna görə də müsahibinin ”Şair özünün bircə şeirini belə əzbər bilməsə də, yazdıqlarını heç vaxt unutmur. Amma söz yox ki, Sizin də yaradıcılığınızda ən böyük uğur saydığınız əsər olmamış olmaz. Bu sual həm də nasir E.Baxışa aiddir” eyhamına belə cavab verir: ”Düşündüyüm, ancaq yazmadığım əsərləri mən ən uğurlu əsərlər hesab eləyirəm. O əsərləri yazmaq istəyirəm, di gəl qoymurlar yazmağa. Yuxarıda Tanrı qoymur, aşağıda adamlar. Ən çox adamlar. Dəxli yoxdu o adamların milləti nədi – rus, erməni, yaxud qadasın aldığım türk. Neçə ildi mən ağrının, düşüncənin, sözün yazıçılıq qatından enib jurnalistlik qatına gəlmişəm. Bu qatda durub adamlarla çarpışıram. Məni ağrının, düşüncənin, sözün yazıçılıq qatından jurnalistlik qatına endirən adamlarla həm də təkcə buna görə çarpışmıram, bir də ona görə çarpışıram ki, o adamlar Azərbaycanı da, mənim xalqımı da ağalıq qatından endirib, qulluq qatına endirmək istəyirlər.” Tarix fakültəsinin müdvimi kimi tarixi hadisələri dərindən bilən şair Eldar Baxışı ən çox qayğılandıran da məhz ”xalqı ağalıq qatından qulluq qatına endirmək istəyənlərlə” mübarizə aparmaq istəyi olmuşdur. O, bütün yaradıcılığı boyu məhz bu amal, əqidə uğrunda mübarizə aparmış, heç nədən, heç kimdən çəkinməmiş düşündüklərini söyləyə bilmişdir. Bu xasiyyət isə onun həm dostlarını, həm də düşmənlərini artırmışdır. Eldar Baxışın poeziyasında fərdi hisslərin, duyğuların tərənnümü, təsviri sosial, tale yüklü problemlərlə müqayisədə arxa plandadır. Elə bunu nəzərdə tutan Qulu Ağsəs də Eldar Baxışın bu məsələyə münasibətinə aydınlıq gətirmək münasibətilə deyir: ”Dahi söz ustadı Folkner ”məhəbbət və şərəf, mərhəmət və qürur, canıyanalıq və fədakarlıq” olmadan yaranan ədəbiyyatı ”ölümə və unudulmağa məhkum ədəbiyyat” adlandırırdı. Yəqin ki, onun Nobel mükafatı alarkən dediyi bu məşhur fikri oxumusunuz. Əgər Sizin yaradıcılığınızı bu kəlamın işığına tutsaydılar, məncə, fədakarlıq məhəbbəti kölgədə qoyardı. Yəni Sizdə, ümumiyyətlə, lirik şeirlər çox az nəzərə çarpır. Bunun səbəbini nədə axtarmalı: fədakarlığın, şərəf və mərhəmətin, qürur və canıyanalığın gücündə, yoxsa elə gəncliyinizin uğursuz sevgisində?..” Əlbəttə, bu sual gəlişi gözəl verilmiş bir sual deyil; Eldarın yaradıcılığına dərindən bələd olan, ona simpatiya göstərən istedadlı, çoxlarını bəyənməyən bir qələm sahibinin gəldiyi qənaətlərdir. Hiss olunur ki, Qulu Eldarın zəif və qüvvətli cəhətlərini yaxşı bilir, söhbətin yönünü hansı istiqamətə yönəltməyi bacarır. Məhz bunun nəticəsindədir ki, Eldar Baxışın onun sualına verdiyi cavab çox qaranlıq mətləblərə işıq salır, şairin ədəbi məramı haqqında dolğun təsəvvür yaradır. Eldar deyir: ”Yazıçının işi çıxış eləmək deyil, yazıçının işi lap belə sadəcə desək, söz yazmaqdı, bədii söz yazmaqdı. Di gəl bunu bizim bir çox yazıçılara başa sal görüm, necə başa salırsan. Bizim bir çox yazıçılar sözü yazmırlar, sözü qusurlar. Özü də burada – Bakıda durub qussalar, yenə dərd yarıdı, eləsi var gedib Ankarada, Pekində, Tehranda qusur sözü. Folkner – o şotland qartalı məni bağışlasın ki, ounun adı olan yerdə bu cür sözlər deyirəm. Amma neyləmək olar, sözü söyləyənlərdən yox, sözü qusanlardan qorumaq lazımdı. İstər Amerikada, istər Çində, mən indiyəcən buna çalışmışam, bundan sonra da çalışacağam. Gözümü dünyaya – otağa, pəncərəyə, südə, çörəyə, işığa, qaranlığa yox, gözümü ədəbiyyata açandan görmüşəm ki, ədəbiyyatın başında bir papaq var – ideoloji papaq, əynində bir paltar var – ideoloji paltar, ayağında bir başmaq var – ideoloji başmaq. Mən həmişə bu papağı ədəbiyyatın başından götürmək, bu paltarı ədəbiyyatın əynindən soyundurmaq, o başmağı ədəbiyyatın ayağından çıxarmaq istəmişəm. Mən əsl ədəbiyyatın tərəfdarı olmuşam – papaqsız, paltarsız, başmaqsız. Ədəbiyyat ideologiya deyil, ədəbiyyat ideologiya olsa-olsa, yazıçının şəxsi ideologiyası ola bilər. Yəni bunu mən bu cür deyərdim. Mənim ədəbiyyatım – mənim ideologiyamdı. Əgər Sizin fikrinizcə, mənim fədakarlığım mənim məhəbbətimi kölgədə qoyubsa, bax buna görə qoyub. Mən özümü dünyanın o şairlərindən hesab eləyirəm ki, o şairlər sözün xətrinə məhəbbətlərini fədakarlıqlarına qurban verirlər. Venesualada Sessar Valexonun sözünün başına döyürdülər, Fransada özünün başına. Amma Sessar Valexo sözünün başına döyülən yerdən qaçıb, özünün başına döyüldüyü yerdə yaşayıb… Şair özünün başına döyüldüyü yerdə yaşaya bilər, sözünün başına döyüldüyü yerdə yox. Mənim fikrimcə, sözüqıpıq olmaqdansa, gözüqıpıq olmaq yaxşıdı…” Əlbəttə, Eldarın mülahizələri də, onun ifadə tərzi də çox maraqlıdır. Ancaq burada mübahisə ediləsi məqamlar da yox deyildir. Əvvələn, yaradıcılıq şəxsiyyətdən başlayır. Gözüqıpıq adamın sərbəst fikir söyləmək bacarığına adamın inanmağı gəlmir. Digər tərəfdən, sözünə, hərəkətinə görə adamın başına döyür, yaxud onu sığallayırlar. Həmişə başına döyülən adamın ”dikbaş sözlər” yazmağı da absurddur. Baş sözün yox, söz başın məhsuludur… Müsahibinin ”Sizi bəzi şeirlərinizə görə ”şairlər üçün şair” adlandırırlar. Bunu ədəbi tənqidin tədqiqat obyektindən hələlik qədərincə qıraqda qalmış E.Baxış yaradıcılığına ən obyektiv qiymət saymaq olarmı?” sualına şairin verdiyi cavab da onun səviyyəsi, düşüncə tərzi haqqında az söz demir: ”Xlebnikov haqqında olan o fikrin müəllifi, gərək ki, Mayakovskidi. Mənim fikrimcə dünya şairləri üç yerə bölünürlər: birinci – şairlərin şairləri, ikinci – dövlətlərin şairləri, üçüncü camaatın şairləri və ya toy şairləri. Mənim özümə gələndə, indiyəcən çox şairlərin şairi olmuşam, bundan sonra da çox şairlərin şairi olaraq qalacağam. Amma bir dəfə demişəm, bir də deyirəm ki, hərdən özüm bilə-bilə camaat üçün də yazıram, xüsusilə o vaxt ki, görürəm camaatın mənim sözümə ehtiyacı var. Neynim axı, camaat məndən yazıqdı, mən də camaatdan yazıq.” Əlbəttə, bu fikirlərdə də mübahisəli məqamlar var. Şairləri qiymətləndirməyin ən obyektiv meyarı onun isdedadının dərəcəsidir. Kim nə deyir desin, yaxşı, pis şeirin əsas meyarlarından biri də oxuculardır. Dünyanın ən gözəl şeiri əgər oxunmursa, başa düşülmürsə, o kimə və nəyə lazımdır? Digər tərəfdən, ”şeirin başından ideoloji papağı, əynindən ideoloji paltarı, ayağından ideoloji başmağı” çıxarmaqla iş bitmir. Əsas məsələ şeirin mayasında olan canlı fikrdə, Eldarın özünün də həmişə arzuladığı ”bədii”, ”diri”, ”namuslu” , ”qeyrətli”, ”səfərbəredici”… sözdədir. Lakin bu istedadlı qələm sahibinin həmin mülahizələri əslində göydəndüşmə deyildi; Eldar Baxışın nifrət etdiyi sosialist ideologiyasına üsyanının maraqlı şəkildə təzahürü idi. Ancaq Eldar unudurdu ki, onun müasir ruhlu şeirlərinin hamısının öz milli papağı, milli paltarı və milli ayaqqabıları vardır. Bütün yaradıcılığı boyu türkçülüyü, Azərbaycanın müstəqilliyini, şəxsiyyət, söz azadlığını, düşmənə nifrəti təbliğ eləməyin özü ideologiya deyildisə, bəs nə idi? Yoxsa Eldar müsahibinin ”Bir gün bütün sevdikləriniz bir yerə cəm olub, Sizi kiməsə and içməyə vadar etsəydilər, hansına üz tutardınız?” sualına belə cavab verərdimi: ”Mən ilk dünya Tanrısına and içərdim – Dinqirə, Denqirə, Tenqirə, Tenqiriyə, Tanrıya. Mən suya, torpağa, havaya, oda and içərdim. Camaat Qurana necə əl basırsa, mən də eləcə Orxon yazılarına əl basardım. Mən and içərdim Altaya, Urala, Huna, Oğuza, Bilgə xaqana, Ulus bəyə, öz doğulduğum Müskanlı kəndinə and içərdim. Rus-erməni soldatlarının başı üstündən əlimi uzadardım anadan olduğum Müskanlı kəndinə, deyərdim: and olsun o kəndə! Ancaq hanı o nələr, o kimlər?! Hanı? Yoxdu. Varsa da əlim çatmır.” ”Nə vaxtsa Sizə elə gəlibmi ki, dahisiniz?” salını isə Eldar belə cavablandırıb: ”Ədəbiyyata gələndə Azərbaycan SSR Yazıçılar İttifaqının yanından gəldim. Gördüm Azərbaycanda dahilik növbəsinə o qədər yazıçı, şair dayanıb ki… Mən ta o növbədə dayanmadım. Yaxşı da elədim. Sonradan-sonraya bəlli oldu ki, əslində bu növbə dahiliyə deyil, xalq yazıçılığınadı, mükafatadı. Onlar xalq yazıçılığını, mükafatı aldılar, sonra isə sıradan çıxdılar… Mən istərdim ki, günü bu gün Azərbaycanda söz sənətinin bir dahisi olsun, amma istəməzdim ki, o dahi mən olum. Tanrı sübut eləyib ki, Azərbaycan xalqının dahisi olmaq istəyən adam dahi olmamışdan qabaq, heç olmasa, Mirzə Ələkbər Sabir kimi sabun satmağı, Məhəmməd Hadi kimi köynək satmağı bacarmalıdı. Mən ömrüm boyu dahi olmaq istəmədiyimə görə belə-belə şeylər satmaq heç ağlıma da gəlməyib. Camaat maşın satır, adam satır, mən heç düymə də sata bilmirəm. Məndən dahi olarmı?” Bu sözlər də Eldarın ədəbi mövqeyi, ədəbiyyata, sənətə münasibəti haqqında çox söz deyir.Yalnız böyük sənət qayğıları ilə düşənən adam bu cür mülahizə yürüdə bilərdi… Onun mülahizələrinin təkcə zahiri qatı yox, kinayə ilə yoğrulmuş sətiraltı mənası da çox-çox dürlü mətləblərdən, Eldarın intellektindən xəbər verir… Eldarın ”Şeir nədir?” salına verdiyi cavabda onun ədəbi görüşlərinin çox mühüm, önəmli məqamları öz əksini tapmışdır: ”Şeir – sözdü, şeir- ağrıdı, şeir – fikirdi, şeir – buluddu, şeir – damcıdı… Şeir – alındı, şeir – alın yazısıdı… Dünyanın ilk dərdindən doğan ilk şeirin müəllifindən tutmuş Füzuliyə, Orxan Vəliyə, mənə, sənə qədər şeir haqqında min cür fikir deyilib, deyilir, deyiləcək. Şeir haqqında ən çox deyilən fikirlərdən biri də budur ki, şeir şairin ölümüdü. Əgər şeir şairin həyatıdırsa, əgər şeir şairin ölümüdürsə, onda burdan belə nəticə çıxarmaq olar ki, şeir həm də şairin qəbridi, özü də bu qəbir elə bir qəbirdi ki, torpaqdan, qumdan, kərpicdən hörülmür, şeirdən hörülür. Ölən şeir yazan şairi eləcə də ölən şeirə dəfn eləyirlər, ölüb gedir, qalan şeir yazan şairi isə eləcə o qalan şeirə büküb dəfn eləyirlər, qalır. Mən istərdim ki, mənim şeirim – mənim qəbrim olsun.” Bir qədər nakam taleli şairimiz Mikayıl Müşfiqin düşüncələri ilə səsləşən bu qeyri-adi mülahizələr göstərir ki, Eldar Baxış dünya ədəbiyyatından, onun görkəmli nümayəndələrinin nəinki əsərlərindən, hətta onların ədəbi görüşlərindən də xəbərdardır. Başqa sözlə desək, Eldarın ədəbi görüşləri elə-belə formalaşmayıb. O, klassik ədəbiyyat, folklor və dünya ədəbiyyatı kimi zəngin qaynaqlardan bəhrələnib. Bu bənzərsiz şairin düşüncələri onun təkcə həyata, kainata, insanlara estetik münasibətini öyrənmək baxımından maraq doğurmur. Bunlar həm də E.Baxışın öz yaradıcılığının sistemli şəkildə araşdırılmasında tədqiqatçının köməyinə çatır. Eldarın ədəbi görüşlərinə bələdlik onun poeziyasının, yaradıcılıq nümunələrinin ”qırxıncı qapısını” oxucunun, eləcə də tədqiqatçının üzünə taybatay açır… Eldar Baxışın ”Səndən şair olmayacaq”, ”İndinin böyük şairi” şeirlərində də şairin yaradıcılıq prosesi ilə bağlı düşüncələri ön plandadır. İndinin böyük şairi başından keçər, sözündən keçməz” – qənaətinə gələn “məndən böyük şair olarmı?” sualı ilə təkcə oxuculara yox, əsərlərindən yaradıcı şəkildə bəhrələndiyi Sarı Aşığa, Nazim Hikmətə və Vlexxo Sessara müraciət edir. Onun fikrincə, əsl şair olmaq üçün yaradıcı insanda poetik duyum olmalıdır. Gözün işləməyən torpağı görə bilməsən, eşidə bilməsən qulağın eşitməyən səsi, dilin deməyən sözü deyə bilməsən, gedə bilməsən ayağın getməyən yerə, səndən şair olmayacaq… Eldarın bənzərsiz yaradıcılıq nümunələri onu deməyə əsas verir ki, əsl şairə məxsus olan bütün keyfiyyətlər elə onun özündə də varmış…
Müəllif: Rafiq YUSİFOĞLU, şair, Əməkdar mədəniyyət işçisi, filologiya elmləri doktoru, professor.
Ədəbiyyata XX əsrin yetmişinci illərində gələn, 25 il ədəbi fəaliyyətdə olan, vaxtsız dünyasını dəyişən, özündən sonra ”İydə çiçəyi”, ”Üçtəpə bayatıları”, ”Allı qız, ballı qız, xallı qız”, ”Ağ saçların işığı”, ”Qara ilə qaracanın nağılı”, ”Deyə bilmədiyim sözlər” adlı poeziya, ”Atlı oğlanlar” adlı nəsr, ”Ölüsü ilə ərəbcə, dirisi ilə rusca” adlı lətifələr kitabını, hələ çap olunmamış nə qədər əsərlər yadigar qoyub gedən istedalı şair, nasir, jurnalist, publisist Eldar Baxışın yaradıcılıq yolu zəngin, çoxşaxəlidir. O, hər şeydən əvvəl, öz taleyinin, bənzərsiz ömür yolunun şairi idi…
Eldar Baxış “Əli Qara oğlunun tabutu başında” şeirini aşağıdakı misralarla bitirirdi:
Hövsələmiz çatacaqmı
səksən iki il oturub
bizi öldürəcək
o böyük ağrının
yolunu gözləməyə?
Poeziyası təpədən dırnağa ağrıyla, əzabla yoğrulan, daima narahat Eldar Baxışın hövsələsi çatardımı 82 il o ağrının yolunu gözləməyə? Bu ağrı ömrünün qırx doqquzuncu baharında yaxaladı onu. Bu ağrı onun Müskanlı kəndindən başlayıb, Xırdalan qəbristanlığında sona çatan ömrünün daimi yol yoldaşı oldu…
Eldar atasını uşaq ikən itirmiş, yetimçiliklə böyümüş, ali məktəbi bitirmiş, Güzdəkdə müəllim, radioda, televiziyada redaktor, ”Səs” qəzetində, radionun uşaq verilişləri redaksiyasında baş redaktor vəzifələrində işləmişdi.
Eldar özü ipə-sapa yatan adam olmadığı kimi, onun şeirləri də çevikdir, şıltaqdır, ancaq mərddir, inadkardır, döyüşkəndir… Eldar bir az Çili müğənnisi Viktor Xaraya bənzəyirdi, bir az fələstinli şair Muin Bsisuya, Mahmud Dərvişə, Nazim Hikmətə, Valexo Sassara, Sarı Aşığa, Qarsia Lorkaya, Məhəmməd Hadiyə, bir az da Səməd Behrəngiyə… Ancaq Əkrəm Əylisli demişkən, Eldar Baxış öz sözünün, öz qəlbinin, öz taleyinin şairi idi…
Eldar Baxışın poeziyasında ən aparıcı mövzulardan biri də ölümdür. Bu da təsadüfi deyildi. Ata ölümündən tutmuş övlad ölümünə qədər, ona doğma olan şairlərin ölümündən tutmuş öz ölümünə qədər bütün ölümlər sınağa çəkmişdi onu. Bəlkə elə buna görə idi ki, son ucu ölümlü dünyaya həmişə ayıq, filosofanə bir nəzərlə baxırdı: ”Nəsə, nəsə çatmır bu yer üzündə, ölüm-itim çatır ancaq hamıya”… ”Tale şeirləri” – şairin qızı Şeydanın, oğlu Andayın, Qasım Qasımzadənin oğlu Fəxrəddinin nakam ömürlərinə həsr edilsə də, bu şeirlərin hamısı əslində ölüm haqqında fəlsəfi düşüncələri idi şairin. Viktor Xaranın, Muin Bsisunun, Məhəmməd Hadinin, Səməd Behrənginin… ölümündən yazanda da Eldar elə bil özünü şərəfli, ləyaqətli bir ölümə hazırlayırmış. ”Qara göz yaşları” şeirindən: ”Qara torpaqdasan, ağ kəfəndəsən”…
Eldar Baxış namuslu qələmi ilə özünü şərəfli ölümə hazırlamıqşdı. Bu qələm neçə-neçə ölməz şeirlərin, poemaların, nəsr əsərlərinin, publisist yazıların memarı idi…
Ömür qısa olsa da, söz uzundu… Şairin ömrü isə söz ömrü ilə ölçülür…
Həyatını xalqımızın azadlıq uğrunda mübarizəsinə, ədəbiyyatımızın inkişafına həsr edən bu namuslu, istedadlı qələm sahibinin yaradıcılıq nümunələri indi də öz aktuallığını saxlamaqdadır.
Yeni nəsil bu istedadlı qələm sahibini tanısın deyə onun həyatının müəyyən məqamları haqqında danışmaq ehtiyacı var… Eldar Baxış 1947-ci il iyun ayının 22-də Qubadlı rayonunun Diləli Müskanlı kəndində anadan olmuşdur. Atası Baxış kişini erkən yaşlarından itirən Eldar anası Şeyda xanımın himayəsində böyümüş, ev işlərində ona yardımçı olmuşdur. Hələ uşaq yaşlarından zəhmətlə məşğul olması onun xarakterini formalaşdıran başlıca amillərdən birinə çevrilmişdir. Öz uşaqlıq yoldaşları ilə Bərgüşad çayında çimən, balıq tutan Eldarın ürəyinə ilk poeziya qığılcımını salan da elə Qubadlının füsünkar təbiəti, dağları, meşələri, çayları, bulaqları olmuşdur.
İbtidai təhsilini öz kəndlərində alan Eldar sonralar bütün kənd uşaqları kimi öz təhsilini Qubadlıda – rayon mərkəzində davam etdirmişdir. Rayonun ayrı-ayrı kəndlərindən təhsil almaq məqsədilə Qubadlıya gələn uşaqlarla ünsiyyəti, təcrübəli müəllimlərdən dərs alması, mütaliəsi onun dünyagörüşünün yeni istiqamətdə formalaşmasına zəmin yaratmışdır. Hələ orta məktəbdə oxuyarkən Eldarın humanitar fənlərə marağı müəllimlərin diqqətini cəlb etmişdir. Tarixi hadisələrlə daha çox diqqət yetirməsi onun həyat yolunun axarını yeni istiqamətə yönəltmişdir. 1965-ci ildə Qubadlı qəsəbə orta məktəbini bitirən Eldar Baxış tərəddüd etmədən öz sənədlərini o zamankı Azərbaycan Dövlət Universitetinin tarix fakültəsinə vermiş, yaxşı qiymətlər aldığına görə adı tarix fakültəsinin tələbələri siyahısına daxil edilmişdir. Bakı mühiti, universitet mühiti adi kənd uşağının bir şəxsiyyət kimi formalaşmasında müstəsna rol oynamışdır. Eldar o günlərin poetik əksini ”Gözünə döndüyüm Bakı şəhəri” şeirində maraqlı, orijinal ştrixlərlə verə bilmişdir.
Dayın varsa,
yuxarı məktəbə girəcəksən, demişdilər,
dayın varsa, qiymət alacaqsan,
dayın varsa, oxuyacaqsan, demişdilər,
canım-ciyərim Bakı!
Camaatın bir dayısı vardı, mənim iki dayım, –
hərəsi də girmişdi bir qoluma,
Umud dayım bir qoluma,
Arzu dayım bir qoluma.
Bir qolumda Umud dayım,
Bir qolumda Arzu dayım
yuxarı məktəbin qapısını açıb
girdik içəri –
camaatın dayıları qaldı qapının ağzında…
Ədəbiyyatdan ”5” demişdim,
Aldım!
Tarixdən ”5” demişdim,
Aldım!
Yazıdan ”2” demişdim,
”4” aldım.
Aldığım iki ”5”i, bir ”4”ü
qoydum ayağımın altına,
çıxdım üstünə!
”4”ün, ”5”in üstündən baxıb
kənddə anamı gördüm, bacımı gördüm,
qapımızdakı şam ağacını gördüm…
Bu misralar Eldar Baxışın formalaşmaqda olan xarakterindən, dünyagörüşündən, həyata baxışından, eləcə də orijinal bədii üslubundan xəbər verirdi. Bu şeirdə yetimçiliklə böyüyən, dayısına, əmisinə yox öz ümidinə, inamına güvənən və öz zəhməti, yuxusuz gecələri hesabına uğur qazanan bir gəncin mükəmməl bədii portreti gözlərimizin qarşısında canlanır. Özü də bu portretdə zahiri görünüşdən çox həmin gəncin daxili dünyası, düşüncələri ön planda idi…
”Ümidin balası, ümidin oğlu” şeirində də Eldar Baxış yetimçiliklə keçən ömür yolunun qaranlıq məqamlarına işıq salır:
Atam son anında aşırma kimi
Çiyninin üstündən aşırdı məni.
Gümanı ümidə gəlirdi bircə,
Elə ümidə də tapşırdı məni.
Mən bir arı oldum elə o gündən,
Ümid də oldu bir arı pətəyi.
Mənim başım oldu, onun yastığı,
Mənim əlim oldu, onun ətəyi.
Əlişə dedilər: Həşimin oğlu,
Vəlişə dedilər: Həmidin oğlu.
Mənə də dedilər, hara getdimsə
Ümidin balası, Ümidin oğlu…
Bu misralar da həyatda hər şeyi dişlə, dırnaqla qazanan, həmişə öz zəhmətinə, istedadına, ümidinə, inamına güvənən bir şairin ömür yolunun misralara köçən poetik məqamlarıdı…”Ümidi təndir çörəyi kimi yeyən”, ”bulaq suyu kimi içən”, ”ümid atını yəhərləyib”, ”ümid qılıncını qurşayan” lirk qəhrəman qarşısında açılan ”sirli-sehrli ümid sarayları”na çatana qədər nə qədər mübarizə aparmalı, vuruşmalı olur, ağacla ağac dilində, yarpaqla yarpaq dilində, daşla daş, otla ot, çiçəklə çiçək dilində danışmağı öyrənir və onun şairlik yolu da elə bundan sonra başlayır. Ümid oğlu indi o biri tay-tuşlarından çox güclü və çox vüqarlıdı:
…İndi özlərinə yer tapa bilmir,
Indi qurcalanır Həşimin oğlu.
Indi dingildəyir Həmidin oğlu.
Indi deyirlər, gör nə fikirləşir
Ümidin balası, ümidin oğlu…
Ümumiyyətlə, Eldar Baxışın şeirlərinin əksəriyyətində onun özünün daxili dünyasının cizgiləri vardır və bu cizgilər birləşərək vətənpərvər bir şairin mükəmməl bədii obrazını gözlərimizin qarşısında canlandıra bilir.
Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, Eldar Baxışın poeziyasının lirik qəhrəmanı fəaldır, ayıqdır, üsyankardır. Insanları, soydaşlarımızı narahat edən taleyüklü problemlər bütün yaradıcılığı boyu onu da narahat edir, düşündürür, qayğılandırır…
Eldar Baxışın uşaqlıq illərinin bədii lövhələri onun poeziyasında aparıcı yerlərdən birini tutur. Keçdiyi ömür yolunu ara-sıra bədii təsvirin mərkəzinə çəkən Eldar Baxış qısa tərcümeyi-halının gözəgörünməz məqamlarını oxucunun gözləri qarşısında canlandırmağa nail olur.
Bakı Dövlət Universitetində oxuduğu illərdə vətənpərvər ruhlu ziyalıların, professorların, müəllimlərin Eldar Baxışa dərs deməsi onun ürəyində anamız Azərbaycanı müstəqil, suveren görmək arzularını oyadır. O, öz müəllimi Əbülfəz Əliyevin gizli dərnəklərinin fəal iştirakçısına çevrilir. Bütün bunlar Eldarın yaradıcılığına da təsirsiz qalmır.
1969-cu ildə universiteti bitirən Eldar Baxış bir il Abşeron rayonunun Güzdək kəndində müəllim işləyir. Sonra ömrünün daha bir ilini hərbi xidmətdə keçirir. Əsgərlikdən qayıtdıqdan sonra 1972-ci ildə Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri şirkətində redaktor kimi əmək fəaliyyətini davam etdirir.
Radionun uşaq verilişləri redaksiyasında işləyən Eldar Baxış maraqlı verilişlər hazırlayır. ”Sandıqça”, ”Biləyən” kimi verilişlər onun əməyi sayəsində araya-ərsəyə gəlir, uşaqların ən çox sevdiyi verilişlərə çevrilir. Eldar bu verilişləri təkcə özü hazırlamır, istedadlı qələm dostlarını da bu işə cəlb edir.
Daha sonra Eldar Baxış radionun Ədəbiyyat redaksiyasında əmək fəaliyyətini davam etdirir. Onun görkəmli yazıçılarla, şairlərlə apardığı müsahibələr, hazırladığı verilişlər tamaşaçı sevgisini qazanır. Ədəbiyyat redaksiyasında işləməsi, o dövrün görkəmli şair və yazıçıları, ədəbiyyatşünasları ilə ünsiyyəti Eldarın poeziyaya, ədəbiyyata məhəbbətini daha da artırır. Elə bu vaxt o özü də orijinal, maraqlı şeirləri ilə mətbuatda çıxış eləməyə başlayır.
Radioda ”Tərcümə saatı” verilişini hazırlaması Eldarın yaradıcılığına yeni istiqamət verir. Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin əsərlərini dilimizə tərcümə etməsi isə gənc şairin ədəbi görüşlərinin formalaşmasına zəmin yaradır. Həm klassik ədəbiyyatımızdan, folklordan, həm də dünya poeziyasının görkəmli nümayəndələrinin əsərlərindən yaradıcı şəkildə bəhrələnmə Eldar Baxışı ədəbiyyatın, sənətin incilərini mükəmməl bilən peşəkar şair səviyyəsinə qaldırır. 1966-cıi ildə ”Köynək” adlı ilk mətbu şeiri ilə ”Azərbaycan gəncləri” qəzetində çıxış edən Eldar Baxış tezliklə sübut elədi ki, ədəbiyyata əliboş gəlməyib, deməli sözləri çoxdur.
Bundan sonra Eldar Baxış yaradıcılıqla ciddi şəkildə məşğul olur, şeirləri ”Azərbaycan”, ”Ulduz”, ”Göyərçin” jurnallarında, ”Ədəbiyyat və incəsənət”, ”Azərbaycan gəncləri”, ”Bakı” qəzetlərində müntəzəm surətdə çap olunmağa başlayır.
1972-1988-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Radiosunun uşaq verilişləri redaksiyasında kiçik redaktor, redaktor işləyən Eldar Baxış 1988-1990-cı illərdə televiziyanın ədəbi dram verilişləri baş redaksiyasında televiziya tamaşaları redaksiyasının böyük redaktoru vəzifəsində çalışır. Qarabağ hadisələrinin qızğın bir vaxtında Eldar Baxış kimi vətənpərvər bir şair təkcə ədəbi verilişlər hazırlamaqla kifayətlənə bilməzdi. O, imkanı dairəsində televiziyada Qarabağ problemlərini vətəndaşlıq mövqeyindən şərh etməyə çalışırdı. Lakin o zamankı rəhbərlik hər sözündən ”qan iyi gələn” Eldarın əl-qol atmağına imkan vermirdi. Elə buna görə də Eldar Baxış 1990-1992-ci illərdə ”Səs” qəzetinin ilk baş redaktoru olmuş, son dərəcə ciddi məqalələr, şeirlər yazıb çap etdirmişdir.
Tarix elmləri doktoru, professor Əli Nağıyev yazırdı: ”Bir şair kimi tanınan və sevilən Eldar Baxış bir insan kimi də maraqlı şəxsiyyət idi. Bunu nəzərə alıb, ”Əlincə” Xeyriyyə Cəmiyyətinin orqanı olan ”Səs” qəzetinə ilk baş redaktor kimi onun namizədliyi üstündə dayandıq. Işlədiyi vaxt ərzində işgüzar yaradıcı kollektiv yaratmağa nail olan Eldar Baxış ”Səs”in maraqlı və məzmunlu çıxmasına xüsusi fikir verir, sözün məqamında deyilməsi üstündə əsirdi. Məhz buna görə də Azərbaycanın bütün bölgələrində ”Səs”i oxuyur və intizarla onun yolunu gözləyirdilər. Şübhəsiz, qəzetin belə oxunaqlı olmasında Eldar Baxışın rolu böyük olmuşdur.”
Xalqın taleyindən narahat olan bütün ziyalılar kimi Eldar da vəziyyətdən çıxış yolu axtarır, ittiham dolu məqalələrlə çıxış etməkdən belə çəkinmirdi. Onun o zamankı Azərbaycan prezidenti A.Mütəllibova yazdığı məktub şairin cəsarətindən, vətən uğrunda hər şeyə hazır olmasından xəbər verən maraqlı ədəbi faktlardan biri idi. Eldarın o zaman yazdığı ”Zori Balayana məktub” şeiri də əl-əl gəzirdi… Gənclərin ürəyində hərbi vətənpərvərlik, erməni qəsbkarlarına nifrət duyğularının oyanmasında bu şeirin əvəzsiz xidməti var idi…
1992-ci ildə Eldar Baxış yenidən Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətinə işə qayıdır. Bir il ”Gənclik” yaradıcılıq birliyinin ictimai-siyasi şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışır. 1993-cü ildən ömrünün sonuna kimi isə Eldar Baxış Azərbaycan Dövlət Radiosunun Bilgi və Uşaq Dünyası Verilişləri Baş Redaksiyasının baş redaktoru kimi səmərəli fəaliyyət göstərmişdir…
Bütün yaradıcı insanlar kimi Eldar Baxışın da həyatını onun yaradıcılıq yolundan ayrı təsəvvür etmək mümkün deyildir. Ədəbiyyat sahəsində onun hər uğuru onun həyatının ən önəmli, yaddaqalan məqamları idi…
1977-ci ildə Eldar Baxışın ”İydə çiçəyi” adlı şeirlər kitabının ”Gənclik” nəşriyyatı tərəfindən çap olunması onun yaradıcılıq bioqrafiyasının parlaq səhifələrindən birinə çevrilir. Ona görə ki, o zaman kitab çap etdirmək çox çətin bir məsələ idi. Nəşriyyatların tematik planları Mətbuat Komitəsində, daha sonra Mərkəzi Komitədə müzakirə və təsdiq olunurdu.
İlk kitabı ədəbi ictimaiyyət və oxucular tərəfindən maraqla qarşılanan Eldar Baxış daha artıq inam və məsuliyyətlə yaradıcılıq axtarışlarını davam etdirməyə başladı. Iki il sonra ”Gənclik” nəşriyyatı Eldarın ”Üçtəpə bayatıları” (1979) kitabını çap etdi və bu kitabda toplanan şeirlər göstərdi ki, Eldar Baxışın ədəbiyyata gəlişi təsadüfi deyilmiş.
1983-cü ildə Eldar Baxışın çap olunan ”Allı qız, Ballı qız, Xallı qız” kitabına isə onun uşaqlar üçün yazdığı şeirlər toplanmışdı. Bu da təsadüfi deyildi. Uzun müddət radionun uşaq verilişləri redaksiyasında işləməsi Eldarın yaradıcılığına yeni bir istiqamət vermişdi. Eldarın uşaq şeirləri də bənzərsiz, səmimi, aydın, cazibədar idi. Eldar Baxış paralel şəkildə həm uşaqlar üçün, həm də böyüklər üçün yazıb yaradırdı. Eldarın uşaqlar və böyüklər üçün çap olunan kitabları bir-birini əvəz edirdi. Əgər ”Yazıçı” nəşriyyatı 1985-ci ildə onun böyüklər üçün nəzərdə tutulan ”Ağ saçların işığı” kitabını çap eləmişdisə, ”Gənclik” nəşriyyatının nəşr elədiyi ”Qara ilə Qaracanın nağılı” (1986) kitabı uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuşdu.
Eldar Baxış yaşıdları arasında sayılıb-seçilən bir qələm sahibi idi. Onun 1985-ci ildə Vladivastokda keçirilən Ümumittifaq poeziya festivalında Azərbaycanın gənc yazıçılarını təmsil etməsi də təsadüfi deyildi.
Sağlığında çap olunan son şeir kitabı ”Deyə bilmədiyim sözlər” (”Yazıçı” nəşriyyatı, 1988) idi… Eldarın deyə bilmədiyi sözlər çox idi… Amansız ölüm ona imkan vermədi ki, həmin sözləri desin, yeni-yeni kitablarını nəşr etdirsin…
Ömrünün son məqamlarında yorğan-döşək xəstəsi olan Eldarın poetik düşüncələri onun şəxsiyyətini, məramını, əqidəsini qiymətləndirmək baxımından maraqlıdır. ”Bir parça işıq” adlı şeirdəki poetik ovqat oxucunu düşüncələrə qərq edir:
Bir parça işçq düşdü
Çarpayımın üstünə,
O işıqda tərpəndi
Bu kədərim bəlkə də…
Bütün dostlarım gedir
Haqq yolunda döyüşə –
Gedir onlar inamla,
Hamısı bir cərgədə.
Bir parça işçq düşdü
Çarpayımın üstünə –
Işıqdımı, dişdimi? –
Sən ölümdə dişə bax.
Haqq yolunda döyüşdə
Ölmək istəyirdim mən,
Amma yorğan-döşəkdə
Öləcəyəm, işə bax!
Eldar Baxış istedadlı, heç kəsə bənzəməyən bir şair idi. Ancaq onun olduqca maraqlı nəsr əsərləri də var idi. Radionun uşaq verilişləri redaksiyasında işləyərkən yazdığı hekayələr, nağıllar, povestlər onun ”Ağ atlı oğlanlar” (”Gənclik”, 1990) kitabında toplanmışdır. 1981-ci ildə ”Azərbaycan” jurnalında çap olunan ”Qaravun dərənin dükançısı” povesti Eldar Baxışın nəsr sahəsində də çox səriştəli bir qələm sahibi olduğunu göstrəir.
Xalq yaradıcılığına dərindən bələd olan Eldar Baxış maraqlı lətifələr toplamışdı. Onun lətifələrdən ibarət kitabı (”Ölüsü ilə ərəbcə, dirisi ilə rusca”, ”Yazıçı” nəşriyyatı, 1994) da oxucular tərəfindən maraqla qarşılanmışdı…
Eldar Baxışın 1982-ci ilə Kukla Teatrı tərəfindən tamaşaya qoyulan ”Məlikməhəmməd” pyesi onun dramaturgiya sahəsində də səriştəli bir müəllif olduğunu göstərən maraqlı ədəbi faktdır. Bu pyesin Mərdəkan Xalq Teatrı aktyorlarının ifasında Praqada uğurla tamaşaya qoyulması, Tbilisidə keçirilən Ümumittifaq müsabiqəsində yüksək mükafata layiq görülməsi də Eldarın sənətkarlıq bioqrafiyasının parlaq səhifələrini təşkil edir.
Eldar təkcə folklaorla deyil, tarixi hadisələrlə də yaxından maraqlanırdı. Onun hələ çap olunmayan və tamaşaya qoyulmayan ”Uzun Həsən” adlı bir pyesi də vardır.
Eldar yeni şeirlər, nəsr, lətifələr kitablarının üstündə işləyir, onları nəşrə hazırlayırdı. Lakin bu istedadlı qələm sahibi 1996-cı ilin may ayının 22-də dünyasını dəyişdi… Dostları onun yazılarını ara-sıra nəşr eləsələr də, haqqında məqalələr yazıb çap etdirsələr də, Eldarın çap olunmamış xeyli əsəri qalıb…
Eldar şair gözəl şair, vətənpərvər insan idi. O, öz xalqını dərin məhəbbətlə sevir, onu azad görmək arzusuyla yaşayırdı. Eldarın yaradıcılığında məhz bu xətt ən aparıcı xətlərdən biri kimi əvvəldən sona kimi davam etmişdir. Vətən, el məhəbbəti, xalqın azadlığı, şəxsiyyət azadlığı ideyası Eldar Baxış yaradıcılığının əsas leytmotivini təşkil edir.
”Asılı deyiləm mən bir adamdan,
Bir adam da məndən asılı deyil”… misraları da göydəndüşmə deyildir, Eldarın bir şəxsiyyət kimi daxili dünyasından xəbər verən sətirlərdir.
Ruhu şad olsun qələm dostumuzun!
Müəllif: Rafiq YUSİFOĞLU, şair, Əməkdar mədəniyyət işçisi, filologiya elmləri doktoru, professor.
Rafiq Yusifоğlunu çoxdan tanıyıram. O da Sumqayıt kimi gözlərim önündə kərpic-kərpic, pöhrə-pöhrə böyüyüb, böyüdükcə Sumqayıta sığmayıb. Zəngin söz dünyası olan Rafiq Yusifоğlu yurd həsrətli, lirık şairdir. O, yaşadığı aləmi daima təbii, saf, gözəl görmək istəyir. Onun şeirlərini oxuyarkən çox sadəliyin içində bir müşkül mürəkkəblik görürsən. Düşünürsən ki, bundan asan nə var ki? Amma dərk edəndə ki, onun ləngərli misraları ürək qanı, göz yaşı, sevgi həvəsi, gül qönçəsi, çiçək zərifliyi, çəmən gözəlliyi, dərə dərinliyi, bulaq sərinliyi və dağ ucalığından qidalanıb, ecazkar möcüzələr qarşısında acizləşirsən. Bir qədər sonar bu ilahi sözlər güc, qüdrət, ilham verir, qanadlanırsan, əngin səmanı dolaşırsan, göylərdə süzür şirin xəyalın…
Şair cəmiyyətdə gedən prosesləri diqqətlə izləyir, əzəznləri, əzilənləri, güclüləri, zəifləri, zülmkarları, qurbanları görür, çıxış yolu axtararkən ağzı qayaya dirənir, cəmiyyətdə bircə qanun olduğu qənaətinə gəlir: kim güclüdürsə, o da haqlıdır. Güclülər puluna, silahına güvənir. Şair haray çəkir, haqsızlığa qarşı asi çıxır, lakin sonar təəssüflə deyir:
Sağmal inəyimiz qısır qalıbdır,
Sarı sünbül olub qızıldan baha.
Bizim dəyirmanlar insan üyüdür,
Gərəyimiz deyil qızıl dən daha!
Şair başımızı ağardan “çax-çax”ları, dələduzları, para, mənsəb, şöhrət və vəzifə düşkünlərini “üyütmək” üçün xeyirxah, səmimi, doğruçu adamlara arxalanır, güvənir.
Çax-çax başımızı yaman ağrıdır,
Çoxdan həsrət qalıb dəyirman una.
Gəlsin siyasətin Donkixotları
Bizim məmləkətin dəyirmanına…
Rafiq Yusifоğlu dogma yurd-yuvasına, el-obasına, dağına – dərəsinə, çölünə-çəməninə, yalına-yamacına, yoluna-irizinə ürəkdən bağlı olduğu üçün vətənin hər qarış torpağını hədsiz məhəbbətlə sevir.
Mistan, Qızılqaya, Səngər, Yazı düzü, Üçtəpə, Həkəri, Bərgüşad, müqəddəs ziyarətgahlarımız dilindən düşmür şairin.
Rafiq Yusifоğlunun “Həsrət köçü” kitabı oucularla yeni görüşüdü. Kitabın bölmələri – “Yurd həsrəti”, “Alnıma yazılan yazı”, “Bu dünya bir nağıldı”, “Torpaq nəğməsi”, “Əsgər nəğmələri” çox mətləblərdən xəbər verir, oxucunu səfərbər olmağa, işğal altında qalan torpaqlarımızı azad etməyə ruhlandırır. Şair yarımçıq, köntöy, vaxtı-vədəni bilməyən, dünyadan gözü doymayan adamlara sərrast söz qamçısı vurur.
Camaat duzdan qayıdır,
Sən hələ duza gedirsən.
“Həsrət köçü” kitabının bir uğuru da odur ki, kəndçiliyimiz, ilkinliyimiz, qorunub saxlanıb. Şairin bütün kitab boyu sezilən vüqarı sınmır, əyilmir. Əksinə, özünü dərk edən vüqarlı oxucuda minnətdarlıq hissi oyadır.
Şair tərəqqinin tərəfdarıdır, lakin orda milliliyimizə xələl gətirən element görəndə üsyan edir. O tərəqqi ki, məni sazımdan, tütəyimdən, balabanımdan, qara zurnamdan, milliliyimdən ayrı salıb uzaqlaşdırır, mənə belə tərəqqi lazım deyil, – deyir.
Mən kitabı oxuyanda özümdə bir gümrahlıq, yüngüllük və təsəlli hiss etdim. Mən şair dostuma, qardaşıma möhkəm cansağlığı, iti qələm, mənalı ömür, coşqun ilham arzulayıram. Gün o gün olsun ki, həsrət körpüsündən qələbə bayrağı ilə keçək, ulu Zəngəzurda görüşək…
İlkin mənbə: “Sumqayıt” qəzeti, 16 yanvar 1999-cu il.
(Müsahibimiz gözəl şair, ədəbiyyatşünas alim, ”Göyərçin” jurnalının baş redaktoru Rafiq Yusifoğludur)
– Bugünkü ədəbi prosesdə Rafiq Yusifoğlu özünü necə hiss edir?
– Əgər ədəbi prosesi axar bir çaya bənzətsək, bu çayı su ilə tə’min edən ayrı-ayrı bulaqlar, çeşmələr – yaradıcı adamlardır. Ola bilsin ki, böyük çayın içində mənim ilham bulağımın suyu o qədər də nəzərə çarpmır, çünki mətbuatda əvvəlki illərə nisbətən az çap olunuram. Ancaq fərdi yaradıcılıq bulağım isə öz axarındadır. XX1 əsri ”Təzə sevdalara doğru”, ”Çiçək yağışı”, ”Söz çəməni”, ”Ayrılığın qəm hasarı” adlı şe’r kitablarımla, ali məktəb tələbələri üçün yazılmış ”Ədəbiyyatşünaslığın əsasları” və ”Uşaq ədəbiyyatı” adlı dərsliklərimlə qarşılamışam. Ancaq elə təsəvvür yaranmasın ki, bu kitabların hamısı birnəfəsə yazılıb. Onlar uzun, gərgin yaradıcılıq prosesi nəticəsində, ayrı-ayrı vaxtlarda, ayrı-ayrı ovqatlarda söz-söz, misra-misra, məqalə-məqalə yaranıb…
– Rafiq müəllim, son kitablarınız da göstərir ki, Sizin fəaliyyətiniz çoxşaxəlidir. Müxtəlif çeşidli yaradıcılıq fəaliyyəti yazılarınızın tə’sir gücünü azaltmır ki?
– Qətiyyən, yox, əksinə bu tipli çoxşaxəlilik yaradıcı adamın ümumi səviyyəsinin düşməsinə imkan vermir. Torpağın da qüvvəsini tənzimləmək üçün bə’zən onun qoynunda müxtəlif toxumların əkilməsi vacibdir. Həmişə eyni ovqatda yaşamaq olmur axı! Ancaq bu da danılmaz həqiqətdir ki, mənim yaradıcılığımın şah damarı poeziyadır. Ədəbiyyatşünas Rafiq Yusifoğlu da, tərcüməçi Rafiq Yusifoğlu da, jurnalist Rafiq Yusifoğlu da, müəllim Rafiq Yusifoğlu da əslində şair Rafiq Yusifoğlunun köməkçiləridir. Yaradıcılıq prosesində şair Rafiq Yusifoğluya həm ədəbiyyatşünas – tənqidçi, həm tərcüməçi, həm jurnalist, həm də müəllim Rafiq Yusifoğlu nəzarət edir. Şairlik isə öz növbəsində digər sahələrdəki fəaliyyətimə yardımçı olur. Özü də bir qədər dərindən baxsan, mənim yaradıcılığımdakı çoxşaxəlilik bir-birinə yad sahələr deyil, hamısı ümumi ədəbiyyat sarayının bir-birini tamamlayan balaca hücrələridi. Mən bütün ömrümü, həyatımı şe’rə, sənətə, ədəbiyyata, onun təbliğinə həsr etmişəm. Hərdən mənə elə gəlir ki, ədəbiyyat mənim Leylimdi, mən isə onun Məcnunu…
– Madam ki, ədəbiyyatdan söz düşdü, müasir ədəbiyyatımızın səviyyəsi Sizi qane edirmi?
– Ədəbi prosesdə həmişə bulanmalar, durulmalar, qabarmalar, çəkilmələr olur. Sel əvvəlcə çör-çöp gətirdiyi kimi, bə’zən də naşı qələm sahibləri ədəbiyyat tariximizdən xəbərləri olmaya-olmaya əllaməçilik edir, ədəbiyyatın ümumi problemləri haqqında sayıqlama xarakterli mülahizələr irəli sürürlər.
Yeri gəlmişkən, yadıma maraqlı bir rəvayət düşdü. Bir zərgərin yanına mirvari gətirib deyirlər ki, bunu iki hissəyə böl. Zərgər deyir ki, bu gözəllikdə mirvarini bölmək cinayətdir. Sənətkar çox deyir, müştəri az eşidir və israr edir ki, nə deyirəm onu da elə! Belədə zərgər şagirdinə tapşırır ki, bu mirvarini tən iki yerə böl. Şagird dərhal əmri yerinə yetirir. Müştəri zərgərdən soruşur ki, sən nə üçün bu işi özün görmədin? Zərgər deyir: ”Mən mirvarinin qiymətini yaxşı bildiyim üçün onu bölə bilməzdim, əlim əsərdi. Şagirdim isə mirvarinin qiymətini lazımi səviyyədə bilmədiyi üçün asanlıqla onu iki yerə böldü”.
Mən bunu niyə deyirəm? Təəssüf ki, indi bizdə də zərgərin şagirdinə bənzəyən, özləri nəsə yaratmaq əvəzinə, ədəbiyyat tariximizə hücum çəkən adamalar var. Bədii əsər yazmaqdan çox dedi-qoduya meylli qələm sahibləri ədəbi proses nəhrini tez-tez bulandırırlar. Ancaq bunda qorxulu bir şey görmürəm. Onsuz da zaman əvvəl-axır hər şeyi saf-çürük edir. Ədəbi proses çayı son nəticədə ədəbiyyat tarixi dənizinə tökülür. Bu sehrli dəniz isə çirkabları təmizləmək, yaxşını pisdən ayırmaq, yerbəyer etmək qüdrətinə malikdir.
Ən əsası və önəmlisi budur ki, müxtəlif çeşidli, kimisə qane edən, kimisə qane etməyən əsərlər yaranır. Proses gedir, ədəbiyyat, sənət karvanı yenə də aram-aram öz yoluna davam etməkdədir…
– Sizcə, müasir şe’r necə olmalıdır?
– Müasir poeziya birinci növbədə müasirlərimizin duyğu və düşüncələrini əks etdirməlidir. Ancaq adi, ümumi sözlə yox, yüksək bədii sənətkarlıqla. Şe’rdə birinci məzmundu (sən nə demək istəyirsən?), ikinci formadı (sən necə deyirsən?). Bunların ikisinin – məzmunla formanın dialektik vəhdəti olmadan gözəl sənət əsərləri yaratmaq mümkün deyildir. Bu, bütün dövrlərdə belə olub, indi də belədir. Bə’zən ən’ənəvi forma yeni məzmunun ifadəsi yolunda əngələ çevriləndə, sənətkarın iradəsi ilə forma məzmuna müəyyən güzəştlərə getməli olub və beləliklə də sərbəst şe’r yaranıb. Şairlər orijinallıq xətrinə yox, ona görə forma sərbəstliyinə meyl eləyiblər ki, fikri daha qabarıq, daha aydın şəkildə ifadə edə bilsinlər.
Görkəmli pedaqoqlardan birinin ”Müəllimin başında dumanlı olan fikir şagirdin başında zülmətə dönər” sözlərini asanlıqla bədii yaradıcılığa da şamil etmək olar: ”Şairin, yazıçının başında dumanlı olan bir fikir oxucunun başında zülmətə dönər”. Doğrudan da, belədir. Bə’zi müasir şe’rləri nə qədər diqqətlə oxusan belə, müəllifin poetik məramını başa düşə bilmirsən. Digər tərəfdən, şüurlu şəkildə durğu işarələrindən istifadə etməmək azarı ara-sıra işaran poeziya qığılcımlarını da ”formasız forma” labrintində it-bata salır və beləliklə şairin əsas fikrini tapmaq qaranlıq otaqda qara pişik axtarmaq kimi müşkül məsələyə çevrilir.
Əsl poeziya dil-ifadə baxımından fərqlənsə də, zaman məhdudiyyəti tanımır və nə vaxt yazılmağından asılı olmayaraq həmişə müasirdir.
– ”Ədəbiyyatşünaslığın əsasları” və ”Uşaq ədəbiyyatı” dərslikləriniz ədəbiyyatşünaslıq elmimizə gözəl hədiyyədir. Bu dərsliklər hansı zərurətin nəticəsində yaranıb?
– Müasir gəncliyin ədəbiyyat nəzəriyyəsini, bədii yaradıcılığın qayda-qanunlarını, ədəbiyyatşünaslıq elmimizin müəyyən problemlərini öyrənməsi olduqca vacibdir. Mən uzun illərdir ki, elmi araşdırmalar aparıram, mətbutda ədəbiyyatın nəzəri, eləcə də uşaq ədəbiyyatının yaradıcılıq problemləri ilə bağlı məqalələrimlə müntəzəm çıxış edirəm. Bu dərsliklərdən əvvəl XX əsər Azərbaycan poemasının sənətkarlıq xüsusiyyətlərindən bəhs edən ”Azərbaycan poeması: axtarışlar və perspektivələr” adlı monoqrafiyam işıq üzü görüb. Doktorluq dissertasiyamın tezisləri əsasında yaranan bu monoqrafiyanı hazırlayarkən topladığım saysız-hesabsız bədii faktlar, eləcə də Sumqayıt Dövlət Universitetində ”Ədəbiyyatşünaslığa giriş”, Sumqayıt Pedaqoji Seminariyasında isə ”Uşaq ədəbiyyatı” fənlərindən mühazirələr oxumağım həmin dərsliklərin yaranmasına səbəb oldu. Bu dərslikləri mənim elmi axtarışlarımın və uzunmüddətli pedaqoji fəaliyyətimin yekunu kimi də qiymətləndirmək olar.
– Rafiq müəllim, Siz müasir gəncliyin arasındasınız. Oxucü problemi haqqında fikirlərinizi bilmək də maraqlı olardı?
– Zənnimcə, ən ağrılı məsələlərdən biri də elə budur. Əsl ədəbiyyat bütün dövrlərdə oxucu zövqünü formalaşdıran bir vasitəyə çevrilib. Bə’zən öz-özümə sual verirəm ki, indi yaranan nisbətən uğurlu əsərlər gəncliyin zövqünü formalaşdırmaq qüdrətindədirmi? Təssüflə öz sualıma özüm yox cavabı verirəm. Ancaq bunun günahını ədəbiyyatın zəifliyində yox, təbliğatın düzgün qurulmamasında görürəm. Bir tərəfdən ədəbi orqanların, çap olunan az-çox dəyərli kitabların tirajı yazıçılar birliyi üzvlərinin sayından azdırsa, digər tərəfdən heç bu az tiraj da lazımi səviyyədə oxunmur. Bayağı meyxanaların, replərin, mətnləri məzmunsuz söz yığımından ibarət qulaq batıran mahnıların televiziya və radio vasitəsi ilə kütləviləşməsi gəncliyin zövqünü əməlli-başlı korlayıb.
Tələbələrimə – gələcəyin dilçilərinə, ədəbiyyatşünaslarına, müəllimlərinə bədii sözün nə demək olduğunu başa sala-sala, onlara ədəbiyyatın nəzəri əsaslarını öyrədə-öyrədə xüsusi vurğulayıram ki, Siz bizim alaq otları kimi çoxalan boz ədəbiyyat yaradıcılarından qisas alacaq intiqam ordumuzun komandirləri olmalısınız. Sizin boynunuza dərs dediyiniz uşaqların bədii zövqünü formalaşdırmaq kimi ağır bir yük düşür.
– Uşaq ədəbiyyatı sahəsində fəaliyyətiniz haqqında mə’lumat verməyi və müasir uşaq ədəbiyyatına münasibətinizi bildirməyi xahiş edirik.
– Son illərdə çap edilən ”Çiçək yağışı” və ”Söz çəməni” kitablarım uşaqlar üçündür. Dərsliklərə çoxlu şe’rlərimin düşməsi məni sevindirir. Sonuncu kitabımı da müəyyən mə’nada dərslik hesab etmək olar. Çünki bu kitab şe’rlə yazılan qrammatikanı xatırladır, uşaqlara yığcam, məzəli şe’rlər vasitəsi ilə fonetika, morfologiya, sintaksis və leksika haqqında mə’lumat verir. Məktəblilərin və müəllimlərin rəğbətini qazanan ”Böyük arzuya gedən yol” kitabımın ”Günlərimiz, aylarımız” adlı yeni təkmilləşmiş variantını hazırlayıb rəssama vermişəm. Dünya ədəbiyyatından xeyli nağıl tərcümə edib öz jurnalımızda çap eləmişəm.
Uşaq ədəbiyyatı ümumi ədəbiyyatın ayrılmaz, lakin spesifik bir qoludur. Böyüklər üçün yazılan əsərlərin hamı tərəfindən oxunması vacib deyil, ancaq uşaqlar istər-istəməz onlar üçün yazılan əsərlərin hamısını oxumaq zorundadırlar. Çünki uşaq vaxtı hamı oxuyur, digər tərəfdən, valideynlərin uşaqların üstündə nəzarəti də güclü olur.
Açığını deyim ki, müasir uşaq ədəbiyyatının vəziyyəti məni qane etmir. Hal-hazırda yaşayan xeyli gözəl uşaq yazıçılarımız var, ancaq təəssüf ki, onların əksəriyyəti indi təzə əsərlər yazmırlar. Iste’dadlı gənclərin uşaq ədəbiyyatına gəlişi də qənaətbəxş, lazımi səviyyədə deyil. Ancaq bizim zəngin uşaq ədəbiyyatımız var, uşaqlar bu əsərləri oxusalar, çox faydalanarlar. Lakin təəssüf ki, bu əsərləri uşaqlara çatdırmağın özü də problemə çevrilib.
– Yeri gəlmişkən, Rafiq müəllim, balalarımızın sevimlisi olan, həmişə onlar üçün gözəl əsərlər çap edən ”Göyərçin” öz uçuşlarını davam etdirirmi?
– Neçə ilsə bundan əvvəl bir jurnalist qız yanıma gəlmişdi. Dedi ki, ”Kirpi” və ”Göyərçin” jurnalı haqqında bir məqalə yazmaq istəyirəm. Ona başa salmağa çalışdım ki, bu jurnalların profili tamam ayrı olduğu üçün, onlar haqqında eyni məqalədə söhbət açmağı lazım bilmirəm. Sonra jurnalın problemlərindən danışdım. Qəzetdə çıxan məqaləyə necə ad versələr yaxşı idi? ”Kirpi”nin tikanları itidir, ”Göyərçin” isə uçmağa qanad axtarır”. Doğrudanmı belə idi? Yox, ”Göyərçin” uçmağa qanad yox, qonmağa müqəddəs bir ocaq axtarır… Vaxtilə ”Göyərçin” 16 səhifədən ibarət idisə, indi onun həcmi qiyməti artmadan böyüyərək 24 səhifəyə çatıb. Indi görkəmli yazıçılar, şairlər, rəssamlar bizim jurnalın daha yaxşı çıxmasını dönə-dönə vurğulayırlar. Lakin bizim başqa problemimiz var. Vaxtilə 270 min tirajla çıxan ”Göyərçin” indi cəmi 2-3 min tirala çap olunur. Bu az nüsxəni yaymağın özü də böyük problemə çevrilib. Nəşr problemləri də bir yandan. Hər dəfə ayın ilk günü aldığmız ”Murzilka” və ”Vesyoloye kartinki” jurnallarına baxanda acı təəssüflə deyirəm ki, kaş bizimkilər də ruslardan nümunə götürüb, ”Göyərçin”i vaxtlı vaxtında çap eləyəydilər. Unutmayaydılar ki, bu jurnal respublikamızın bir nömrəli uşaq jurnalıdır, özü də dövlət tə’minatında olan uşaq jurnalı!
