Gözəl görəndə ağlımız başımızdan çıxır. Gözəl görəndə gözlərimiz önündə şimşəklər çaxır, İçimizə sevgi yağışları yağır… Elə ki, sıldırımda bitən gözəl bir çiçək bizi yanına səsləyir, unuduruq ki, gözəllik libasına bürünən əzablar, iztirablar yolumuzu gözləyir… Gözəllik təşnələri riyakarcasına özlərini öyürlər, Sevgi xəmirini iztirabla, göz yaşı ilə yoğura-yoğura…. “Dünyanı gözəllik xilas edəcək”, – deyirlər… Ancaq gözəllik deyilmi bizi yolumuzdan çıxaran? Gözəllik deyilmi bizi rüsvayi-cahan eləyib dillərə salan? Gözəllik deyilmi bizi Məcnuna döndərib çollərə salan?
19.07.2021
Müəllif: Rafiq YUSİFOĞLU, şair, Əməkdar mədəniyyət işçisi, filologiya elmləri doktoru, professor.
Şair Rafiq Yusifoğlunun “Üçüncü qərinə” adlı şeirlər kitabı (Bakı, ADPU nəşriyyatı, 2017, 304 səh.) müəllifin həmin kitabın axırında yer alan çap olunmuş əsərlərinin siyahısında 72-ci sırada və sonuncudur. Lakin buradaca xatırladaq ki, onun adı siyahıya düşməyən 73-cü kitabı – “Bədii söz – məna ocağının közləri” irihəcmli məqalələr toplusu da bu yaxınlarda işıq üzü görüb. Siyahıdakı ilk kitabın nəşr tarixi 1983-cü il olduğuna görə, cari il filologiya üzrə elmlər doktoru, professor, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Mədəniyyət işçisi Rafiq Əliyevin “kitab yaradıcılığı”nın 35-ci ildönümüdür (Onun ilk şeirləri mətbuatda hələ orta məktəbdə oxuyarkən 60-cı illərin ortalarında işıq üzü görüb)… 1986-cı ildən Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü olan Rafiq müəllim bu illər ərzində “Qızıl qələm”, “Vətən”, “Araz”, “İlin ən yaxşı kitabı” və s. kimi nüfuzlu mükafatlara layiq görülüb. Siyahıda yer alan kitablardan 30-a yaxını şairin şeir və poemalarının toplandığı əsərlərdir. Bunlardan bir çoxunu – “Qəm karvanı” (1997), “Böyük arzuya gedən yol” (2000), “Çiçək yağışı” (2000), “Ayrılığın qəm hasarı” (2000), “Həsrət sazağı” (2005), “Sevdalı sabahlar” (2007), “Eşqin qarlı yollarında” (2008), “Könül səltənəti” (2012) – mən daha əvvəllər oxumuşdum. Siyahıda göstərilən kitabların bir qismi 20 ildən artıqdır ki, respublikamızın universitetlərində mühazirələr oxuyan görkəmli pedaqoqun ali məktəb tələbələri və orta məktəb şagirdləri üçün yazdığı dərsliklərdir (“Ədəbiyyatşünaslığın əsasları”, “Uşaq ədəbiyyatı”, “Müasir ədəbi proses və ədəbi tənqid”, “Ana dili I – Əlifba, oxu”, “Azərbaycan dili” və s.). Siyahıda tanınmış ədəbiyyatşünas-alimin dəyərli monoqrafiyaları (“Azərbaycan poeması: axtarışlar və perspektivlər”, “Azərbaycan poemasının sənətkarlıq xüsusiyyətləri”), eləcə də çoxşaxəli elmi-publisistik məqalələrinin, hekayə və nağıllarının toplandığı 10-dan artıq kitabı da var. Siyahıya peşəkar bədii mütərcim olan Rafiq müəllimin dilimizə qazandırdığı əsərlər də (Federiko Qarsia Lorkanın, Corc Bayronun, Peter Şyuttun, Hans Yurgen Hayzenin, Ulla Hanın, Roza Auslenderin və başqalarının şeirləri, dünya uşaq ədəbiyyatının gözəl nümunələri) daxil edilib. Burada Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının dövri mətbuat flaqmanı “Göyərçin” jurnalının baş redaktoru kimi (1997-ci ildən indiyə qədər) onun balalara hədiyyələrinin toplandığı kitablar da yer alıb. Statistik hesabatı tamamlamaq üçün bunu da qeyd edək ki, Rafiq Yusifoğlu çoxlu mahnı mətnlərinin də müəllifidir. Əsərləri əsasında “Qəm karvanı”, “Bütün Azərbaycan əsgər olmalı” televiziya tamaşaları çəkilib. Rafiq müəllimin poeziyası haqqında söz deyib, onun özünü, eləcə də elmi-pedaqoji fəaliyətinə və ədəbi-bədii yaradıcılığına, redaktorluğu və naşirliyinə bələd olanları, xüsusən də humanitar təfəkkürlü şeir xiridarlarını, özünün ifadəsi ilə desək, “zər qədrini bilən zərgərləri” razı salmağın çətinliyi və məsuliyyətini bəri başdan qəbul edirəm. Bu, bir baxıma, ruhu, düşüncəsi, vicdanı və qələmi ilə şair olan adama poeziyanı öyrətmək kimi bir cahilliyə düşməkdir. Burasını da nəzərə alsaq ki, Rafiq müəllim uzun illərdir təcrübəli pedaqoq kimi Sumqayıt Dövlət Universitetinin tələbələrinə özünün bilavasitə elmi-tədqiqat sahəsi olan müasir Azərbaycan poeziyası və poetikasının sirlərini tədris edir, vəziyyətin mürəkkəbliyi daha da aydın olar… Şair “Üçüncü qərinə”nin ad (söz) semantikası və rəqəm simvolikası ilə öz oxucusuna əsrin 33 illik dövrünü əhatə edən zaman ölçüsü vahidinin üçüncü dilimində, başqa sözlə, ömrünün ən müdrik çağında yaşadığı mesajını ünvanlayır. Kitabdakı şeirlərin mütaliəsi də göstərir ki, şair bu uca zirvədən maddi və mənəvi dünyamızı müdrikliyin həm ağıl, həm də bəsirət gözü ilə seyr eləyir. Məsələn, kitabdakı ilk şeirin ilk bəndindəki poetik yükə diqqət edək: Bumeranqa döndü bir gün Qurulan qəribə kələk. Qərb Şərqdə nə axtarırdı, Şərq də dönüb Qərbə gələ?! Qərbə dönüş, adətən, stereotip düşüncə ilə tarixin təkərinin geriyə fırlanması kimi mənalandırılır. Şair isə yüzlərcə yaşı olan bu hadisəni bumeranq effekti ilə rəmzləşdirir. Əlbəttə, vaxtilə inkişaf üçün, yenilik axtarışları prosesində Qərbdən ötrü istinadgah olan Şərqin müasir dövrdə özünün ondan öyrənməyə ehtiyac hiss etməsi məqbuldur. Ancaq şair deyir ki, indiki halda, Şərqi Qərbə yönəldən ehtiyac müasir Qərbin çirkin planlarının (kələyinin), yeni formada “səlib yürüşünün” və məkrli “ayır-buyur”, “parçala-idarə et” siyasətinin məntiqi nəticəsidir. Rafiq müəllimin özünün də müxtəlif elmi-publisistik məqalələrində dəfələrlə qeyd etdiyi kimi, həqiqi şeir insanı düşünməyə, dünyanı dərk etməyə, fəzilətə, ədalətə, qurub-yaratmağa, sevib-sevilməyə, mənəvi kamilliyə və paklığa səsləyir, ilahi nura qovuşdurur. Sənətin digər sahələri ilə müqayisədə poeziyanın insanı millətsevərlik və vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə məsələsində, mənəvi-əxlaqi durulaşdırma və saflaşdırma işində xidməti əvəzsizdir. O, haqlı olaraq qeyd edir ki, əsl şairləri xalqın həyatı düşündürmüş və bəşəriyyətin taleyüklü problemləri daim qayğılandırmışdır. Sənətkar şeirə həm də dili qoruyub saxlayan, yaşadan, cilalayan, zənginləşdirən, inkişaf etdirən vasitə olaraq baxır. Bütün bu deyilənlər Rafiq müəllimin insan, şəxsiyyət və alim kimi bötövlüyündən, şair kimi ustadlığından xəbər verir. Onun ədəbiyyatşünas-alim kimi “mayası həqiqətlə yoğrulan, ürəklərdə estetik duyğular oyandıran və bütün dövrlərdə insanın mənəvi ehtiyacını ödəyən” söz sənətinə, o cümlədən, ritmli, ahəngli poeziyaya yüklədiyi missiyanın mahiyyəti şair kimi bədii sözə və şeirin psixoloji təsir gücünə dərin inamından irəli gəlir. Kitabdakı şeirləri oxuduqca, hiss edirsən ki, şair zaman-zaman səni öz ucalığına qaldırır və sən dünyaya, insanlara o ucalıqdan baxırsan, öz daxili aləminə sənətkarın gözü ilə boylanırsan. Məsələn, hər kəsin bildiyi və özünə təsəlli kimi səsləndirdiyi dualar qarşımıza tamamən yeni qiyafədə çıxır: Onsuz da ömür qısadı, Onsuz da haqq işidi ölüm. Allahım, mənə elə uzun ömür ver ki, İnsanlara daha çox yaxşılıq eləyə bilim! Bəzən şair özünü və özü ilə bərabər səni qərar tutduğun zirvədən dibsiz boşluğa buraxır və adama elə gəlir ki, yerin cazibə qüvvəsi onu da, səni də uçmağa qoymaz… Ancaq sənətkarın fitri istedadı, ucundan bəşəri və ilahi sevgi, xeyirxahlıq və gözəllik damlayan qələminin gücü sənin baxdığın, lakin görmədiyin məqamları, içində yaşadığın, amma nə olduğunu kəsdirə bilmədiyin duyğuları dilə gətirdiyi anda səni elə bir ovqat çulğayır ki, ruhunun səni tərk edib göylərə yüksəldiyini, quşlar kimi səmada uçduğunu hiss edirsən: Bir yağış yağır ki, könlündən keçir Ucundan yapışıb göyə çıxasan. Səyyar buludların qanadlarında Gedib öz yurduna yiyə çıxasan… Üç misra səni romantik ovqata kökləyir, ənginliklərə uçurur, sonuncu misra isə səni qəfildən yerə endirir, qaçqınlı-köçkünlü dünyamızın reallığına qaytarır. Əslində, poeziyanın informativ gücü də, poetik yükü də, ecazkarlığı və sirri də burasındadır. Lirik-romantik şeir səni göylərə uçurmağı bacardığı kimi, epik şeir yerə endirməyi, ayaqlarının üzərinə rahatca düşürməyi, sosial mündəricəli fəlsəfi şeir isə səni düşündürməyi bacarmalıdır. Bəşərə məxsus bütün hiss, duyğu və düşüncələrin eyni bir şeir içində verilməsi də mümkündür. Beləcə, xəyalla gerçəklik, subyektiv təxəyyül məhsulu ilə obyektiv maddi-faktoloji material, poeziyanın romantik estetikası ilə həyatın sərt realizmi arasında sağlam bağlantı qurulur, əlaqə yaradılır, etibarlı rabitə təmin edilir. Yüzillərin “sənət sənət üçündür” prinsipini mənimsəyənlərin düşüncələrinə hörmətlə yanaşaraq, mən sənət əsərini sənətkarın öz əsərinə yüklədiyi missiyanın ideyası, məzmunu və mündəricəsi, oxucuya ünvanladığı bədii mətnin məramı ilə dəyərləndirməyin tərəfdarıyam. Əlbəttə, bütün bunlar yalnız yüksək sənətkarlıqla yazıldıqda, göz və qulaq oxşayan estetik formada təqdim edildikdə mətn bədii sənət nümunəsinə çevrilir. Cəmiyyətin bir fərdi olan, xalqın adından xalqa söz demək hüququnu özündə görən şairin bitərəf olması, ictimai-siyasi hadisələrə münasibət bildirməkdən çəkinməsi mümkün deyil. Vaxtilə məşhur rus-sovet yazıçısı Mixail Şoloxov özünün Nobel nitqində deyirdi: “Bəşəriyyət özlərini Yerin cazibə qüvvəsinin sərhədlərindən kənara çıxan kosmonavtlar sayağı çəkisizlik vəziyyətində hiss edən təklərə, fərdlərə bölünməyib. Biz Yer üzündə yaşayır, Yerin qanunlarına tabe oluruq… Yer əhalisinin nəhəng təbəqələri eyni məqsədlərlə hərəkət edir, eyni maraqlarla yaşayır və bu məqsədlər, maraqlar onları ayırmaqdan daha çox, yaxınlaşdırmağa xidmət göstərir. Bunlar – hər şeyi öz əllərinin və beyinlərinin əməyi ilə yaradan zəhmətkeş insanlardır. Mən özünün ən yüksək şərəfini qələmi ilə zəhmətkeş xalqa xidmət etmək imkanının heç nə ilə məhdudlaşmayan azadlığında görən yazıçılardanam”. Cəmiyyət içərisində fərd olaraq əqidə və düşüncə etibarilə tək qalmaq, mənən kimsəyə bənzəməmək, özün olmaq və özgələşməmək mümkündür, ancaq içində yaşadığın cəmiyyətdən, onun siyasətindən, ideologiyası və fəlsəfəsindən təcrid edilmiş halda yaşamaq real deyil. Bu həyat həqiqətlərini görməmək, yaxud görüb də qəbul etməmək insana həmişə maddi-mənəvi əzab verir, ona hər fürsətdə xəyal qırıqlığı yaşadır… Bu baxımdan, sənətkarın yuxarıda bəhs etdiyimiz missiyası prizmasından əsl poeziya nümunəsi olan şeir ictimai-siyasi məzmunlu da, publisistik-didaktik də, fəlsəfi-ideoloji də, tarixi-dramatik də ola bilər. Rafiq müəllimin də dönə-dönə vurğuladığı kimi, sənətin ilkin mahiyyəti insan mənəviyyatını qidalandırmaq, estetik həzz vermək, əyləndirmək, gözəllik və xeyirxahlıq aşılamaqla yanaşı, həm də ona müsbət informasiya və enerji ötürmək, onu maarifləndirmək, öyrətmək, kamilləşdirməkdir. Poeziyanın mövzuları hər şey – təbiət, cəmiyyət, fərd, vətən, bəşər övladına xas bütün məziyyətlər – sevgi, nifrət, qorxu, şücaət, xəyanət və s. və i.a. ola bilər. Sənətkarlıq bütün bunların dilə (qələmə) gətirilməsindəki ustalıqda, istedadın dərəcəsindədir. Söhbət bundan getməlidir ki, bu və ya digər mətləbdən, mövzudan söz açan sənətkar nə demək istəyir, şeirin ünvanı kimdir, bu istək həmin ünvana necə, hansı bədii təfəkkürlə, söz-sənət oyunu ilə, bədii təsvir və ifadə vasitələri ilə çatdırılır. Hazırlıqlı oxucu çeynənmişlə yeni fikri, deklarativ və pafosla bədii mətni, keçilmiş yolla yeni açılan cığırı, nimdaş məhsulla bədii tapıntını, köhnə ilə təzə-tər qafiyəni, hər gün gördüyü insandan fərqli yepyeni obrazı, oxuduğu şeirdə qarşılaşdığı və o ana qədər adını qoymaqda çətinlik çəkdiyi duyğu və düşüncələri ayıra bilir. Şair Rafiq Yusifoğlu poeziyasının məxsusi məziyyətlərindən biri də epiqraflı şeirlərdir. Yunan sözü olan “epiqraf” qədim yunanlarda abidə üzərində yazıya deyilirmiş. Müasir ədəbiyyatşünaslıqda “epiqraf” dedikdə əsərin və ya onun bölmələrinin başlıqlarından sonra yazılan qanadlı sözlər – zərbiməsəl, hikmətli söz, aforizm, yaxud bri başqa sənətkardan iqtibas edilən cümlə, beyt, misra və s. nəzərdə tutulur. Əgər Rafiq Yusifoğlunun epiqrafları yuxarıda izahı verilən ənənəvi qəbildən olsaydı, üzərində geniş dayanmağa ehtiyac qalmazdı. Məsələ burasındadır ki, şairin epiqraflarının çoxu məşhurların deyil, ismini-cismini oxucunun bilmədiyi, tanımadığı, adını eşitmədiyi insanların sözləridir. Bu epiqrafların müəllifləri yalnız Rafiq müəllimə məlum olan (bəzən özünün də dəqiq bilmədiyi, yalnız fəhmlə kimliyini təxmin etdiyi) şəxslərdir. Şeirləri diqqətlə oxuduqda, misralar sənə pıçıldayır ki, bu insanlar daha çox gənclərdir, tələbələrdir, bilavasitə şairlə ünsiyyət quranlar, yaxud da şeirləri vasitəsilə onu tanıyıb sevənlərdir. Hiss olunur ki, bu mesajların müəllifləri daha çox şairə heyranlıq və vurğunluq duyan qızlardır. Bu mesajlardan epiqraf kimi iqtibas edilən cümlələr, eyni zamanda, şairin ilham pərisinə çevrilir, onu şeir yazacaq ovqata kökləyir. Əks təqdirdə, o epiqrafın başlıq altında verilməsinin poetik yükü ortadan qalxar, şeirin mətni ilə mesaj arasındakı rabitə qırılar. Məsələn, bir mesajdan alınmış bu epiqrafa diqqət edək: “Doğan hər günün səhərində içimdə gözlərini görə bilmək eşqi olmasa, inan, heç bir şeyə dəyməzdi yaşamaq”. Bu epiqrafın özü başlı-başına şeirdir. Şair də bütün istedadını səfərbər edib, epiqrafa layiq poetik cavab verir: Ürəyim od alıb həsrət közündən İnləyər, çırpınar, sızlar içimdə… Sevdiyin o gözlər düşüb gözümdən, Səni seçəmməyib qızlar içindən… Yaxud başqa bir şairanə epiqrafa diqqət yetirək: “Yağışın damlası ilanın dilinə düşüncə zəhər, incinin içinə düşüncə almaz olurmuş. Siz nəyin damlasısınız ki, qəlbimə düşüncə hər şeyim oldunuz? Q.Nübar”. Başdan-ayağa poeziya ətri verən bu epiqrafa cavab tapmaq müşkül olsa da, şair tapır, həm də ən əlasını! O, sözügedən damlanın zərrə-insan içində gizlənən vücudi-küll olduğunu, adına da eşq damlası deyildiyini nəzərə çatdırır: Heç nə, heç nə ola bilməz O bir damlanın gücündə. Yer var, göy var, kainat var O bir damlanın içində. Məhəbbətin fədakarlıq, özünü qubanvermə olması klassik poeziyamızdan bu günə qədər işlənən temadır. Rafiq müəllimin şeirində bu detal fərqli mənalandırılır, eşq sevdiyini qorumaq şəklində poetikləşdirilir. Epiqraflardan birində oxuyuruq: “Darıxmışam Sizinçün. Mən bir təhər ayrılığın öhdəsindən gəlirəm. Özünüzə yaxşı baxın. Görüşmək ümidi ilə…” Bu epiqrafın yaratdığı ovqatla yazılan şeirin poetik yükü fədəkarlığa hazır olduğunu mesaj sahibinə bildirməkdir: Bir az da gec gəlsən əgər Ağac kimi quruyacam. İndən belə mən özümü Sənin üçün qoruyacam… Epiqrafların bir qismi şairdən inciyib küsənlərin, onları görməzlikdən gəldiyi üçün şikayət edənlərin mesajlarından götürülüb. Məsələn, bir mesajda oxuyuruq: “Sənin görüşünə gül dərmək üçün // Sinəmə çəkdiyin dağa çıxmışam”. Şairin onun biganəliyindən sitəmkarlıq edən bu xanıma cavab olaraq yazdığı şeirin elə ilk misralarından tərəf-müqabilini razı salacağına inanırsan: Duyuram ki, ayrılıq sənə yamanca güc eləyib. Ürəyinə çəkdiyim dağın üstündə sevgi çiçəkləri qönçələyib. Ömrünə qəm buludu çökəndə Sevdalı gözlərində həsrətim gecələyib… Başqa bir şeirində şair mətləbə dəxli olmayan cızma-qaralarına qiymət yazmadığı üçün “Müəllim gözümdən düşdü” deyə sərsəmləyən bir tələbənin epiqraf-mesajına cavab verir: Çöküb ciyərinə küdurət hissi, Sən qara buludsan, mənsə günəşəm. Seçə də bilmirsən yaxşını, pisi, Sənin gözün var ki, gözündən düşəm?! Bütün hallarda, şeirlərə epiqraf olaraq seçilən mesajlar həmin şeirlərin mövzusunu müəyyənləşdirməyə, məzmunun açılmasına imkan verir, şairin o mesajların təsiri ilə yaranan ovqatını ifadə edir. Bu zaman fərdilikdən ümumiliyə doğru gedilir, epiqrafdakı bir nəfərə məxsus hiss və duyğular bəşəriləşir, başqa sözlə bir nəfərin mesajından iqtibas edilən epiqraf-cümlə ümumbəşəri düşüncənin ifadəsinə xidmət edir. Epiqraflı şeirləri oxuyanda təkcə şairin yox, həm də epiqraf müəllifinin (xüsusən də zərif cinsin) hisslərini düşünürsən. Bilirsən ki, epiqraf müəllifinin ağrılı-acılı duyğularıını şair də bütün ruhu ilə yaşayıb, epiqrafdakı səmimiyyəti, ülviliyi və paklığı hiss edib, onlara adekvat misralar tapmaq üçün xeyli yaradıcılıq axtarışı aparıb. Fikrimizcə, epiqraflı şeir həm də bu məqamın – həm tərəf-müqabilin, həm də oxucunun təsəllisidir… Əlbəttə, bəzən ziddiyyətlər burulğanında çırpınırsan, görəsən, epiqrafın müəllifi ona yazılan şeirdən (verilən cavabdan!) razı qalıbmı? Bədii mətnin bir vəzifəsi də bu deyilmi – oxucunu düşündürmək və intizarda qoymaq! Rafiq Yusifoğlunun bütün şeirlərində, istər birbaşa müraciətlərində, istərsə də sətir aralarında ilahi sevgi var. Lakin Allah sevgisi təkbaşına deyil. Bu inanc bəşəri və ilahi sevgilərin vəhdətindən doğulur, şairin dualı sevgi şeirlərini qoşa qanadlı edir: Zərif bir çiçəkdən güc almaq üçün Sən onu duymağı bacarmalısan! Eşqin zirvəsinə ucalmaq üçün İlahi sevgidən güc almalısan… Kitabdakı şeirlərin bəziləri gündəlik yaşadığımız aktual problemlərə, yaxud da müəllifin özünü rəncidə edən məsələlərə şair-ziyalının reaksiyasıdır. Məsələn, şair “Məzənnə” adlı şeirində Baş bankirə üzünü tutub cinaslı-qafiyəli sualla soruşur: Manatı niyə öldürdün, Bu xalq ilə məzən nədi? Bu, üzən məzənnə deyil, Ürək üzən məzənnədi… Qarabağ ağırlıqda dərdi olan bir qarabağlının bu dərddən yazmamağa haqqı yoxdur. Şairin yaradıcılığında bu çəkilməz dərd, dözülməz kədər aparıcı xətdir. Bu dərd gah doğma elindən-obasından ayrı düşmüşlüyün, ata yurdundan, ana ocağından qoparılmışlığın acısı-ağrısıdır. Şair qələmində dərd deklarativ çağırışlardan, pafosdan, psevdo vətənpərvərlikdən uzaqdır. Bu dərd-qəm məcburi tərk edilmiş və düşmən işğalı altındakı müqəddəs torpaqların, köçkünlərin, qaçqınların ümumiləşdirilmiş obrazı, şəhidlərimizin ziyarətçi gözləyən qərib məzarları və ruhlarıdır: Dərman tapa bilmirəm Dərdimin əlacına. Niyə gedə bilmirik Qubadlıya, Laçına? Neçə kəndlər, şəhərlər Qalıb viran ağrıyır, Vətən, haran ağrıyır? Şübhəsiz ki, bu dərdlərin ən ağırı-acısı və dözülməzi əsir düşmüş anaların, qız-gəlinlərin namus-qeyrət harayı, qisas və intiqam məqamını gözləyən başı əyik ata, ər və qardaşların, boynu bükük ana-bacıların üsyanıdır: Tapdalanmış ismətiniz Alovlara atır məni. Hər baxış bir tikan olub, Ürəyimə batır mənim. Hər papaqlı layiq deyil Kişi adın daşımağa. Biz almasaq bu qisası, Haqqımız yox yaşamağa… Kitabdakı şeirlərin bir bölümü “Qürbət nəğmələr”idir. Şair gəzib dolaşdığı ölkə və şəhərlərə, tarixi-memalıq abidələrinə, ümumiyyətlə, qürbət ellərin gözəlliklərinə heyranlığını gizlətmir, ancaq bütün bu şeirlərdə doğma yurd-yuva nisgili, vətən və vətəndəki əzizlərin həsrəti aydın şəkildə sezilir. Kitabdakı şeirlər poetik forma və şəkil etibarilə xeyli rəngarəngdir: heca və sərbəst vəznli şeirlər, düz, yaxud cinas qafiyəli bəndlər, dördlüklər, hətta alışıq olmadığımız ikiliklər… Dördlüklər klassik rübai xarakterli, fəlsəfi düşüncələrin yığcam bədii ifadəsi olduğu kimi, ikiliklər də şah beytləri, bərcəstə misralardır. Yekun olaraq qeyd edək ki, Rafiq Yusifoğlu gündəlik həyatında təbiətən emosional olduğu kimi, ədəbi-bədii yaradıcılığında da duyğusaldır. Şeirlərində gözəlliyə, uğurlu bədii detala, estetik tapıntıya özü heyrətləndiyi kimi, oxucunu da heyrətləndirir, şərə, naqisliyə, yalana, haqsızlığa qarşı etirazını gizlətmir. Bədii sözün qüdrətinə inanır, poetik dilin, polifonik ədəbi-estetik və fəlsəfi təmayüllərin ifadə imkanlarının intəhasızlığını bilir, bədii mətnin strukturu və təqdimatında bütövlüyə çalışır. Rafiq müəllim “Bədii sözün hərarəti” adlı məqaləsində “onu duyan tənqidçilərin, ədəbiyyatşünasların azlığından, bəlkə də yoxluğundan” gileylənir. Mən bu boşluğu qismən doldurmaq istədim, mərhum akademik Azad Mirzəcanzadənin təbirilə soruşsaq, deyə bildimmi?
Müəllif: Əsgər RƏSULOV Filologiya elmləri doktoru, professor “525-ci qəzet”, 25 iyun 2018
Çağdaş ədəbiyyatımızın görkəmli nümayəndələrindən biri olan Rafiq Yusifoğlunun yaradıcılığı çoxtərəflidir; şair, ədəbiyyatşünas, publisist kimi zəngin ədəbi yol keçib. 80-ci illərdən bəri ədəbiyyatşünaslıqla yollarımız bərabər yürüyüb, indi də Dissertasiya Şurasında tez-tez görüşürük. Həm də ali məktəbdə çalışır, necə deyərlər, burada çalışdınsa, gərək tələbələri də nəzərə alasan. Bu cəhətdən Rafiq Yusifoğlu tələbələrinə borclu qalmayıb, çoxlu proqram, dərslik və dərs vəsaitləri yazıb. Son on beş ildə onun «Ədəbiyyatşünaslığın əsasları» (2001, 2005, 2009), «Uşaq ədəbiyyatı» (2002, 2006), «Müasir ədəbi proses və ədəbi tənqid» (2004, 2014), «Azərbaycan poeması: axtarışlar, perspektivlər» (1998), «Azərbaycan poemasının sənətkarlıq xüsusiyyətləri» (2010), «Ədəbi-nəzəri fikrin inkişaf mərhələləri» (2016) kimi son dərəcə gərəkli dərslik və monoqrafiyaları nəşr olunub. Doğrusu, onun ədəbiyyatşünaslıq sahəsindəki araşdır¬ma¬¬¬-larının niyə diqqətdən kənarda qaldığını kəsinləşdirə bilmirəm. Hər halda bunu ədəbiyyatşünaslığımızın ayağına yazmaq lazım gəlir. Bu üzdən mən də onun zəngin ədəbiyyatşünaslıq fəaliyyətini və bu sahədə gördüyü işləri qiymətləndirməyi düşünürdüm. Lakin Rafiq Yusifoğlu həm də gözəl, bənzərsiz şairdir, yaradıcılığa poeziya ilə başlayıb və düz əlli ilə yaxındır ki, ona sədaqətini ifadə edir. Və bu əlli ildə onun əlliyə yaxın şeirlər kitabı çıxıb. Bu, demək olar ki, ildə bir kitab edir. Özü də heç bir kitabında təkrar şeirlər çap etdirməyib. Hər zaman oxucuların görüşünə yeni şeirlərlə gəlib. Sonuncu şeirlər kitabı «Üçüncü qərinə» (Redaktoru Məhərrəm Qasımlı, Bakı, 2017) bu günlərdə işıq üzü görüb. Elə məni də fikrimdən daşındıran məhz bu kitab oldu; elmi əsərlərini təhlil edəcəyimi düşündüyüm halda, şeirləri özünü qabağa saldı. Bəlkə də belə daha ədalətli olar; axı Rafiq Yusifoğlu yaradıcılığa şeirlə başlayıb və çağdaş poeziyamızı obraz və obrazlılıq, bədii təsvir və ifadə vasitələri, bədii detal, poetik ruh baxımından əhəmiyyətli dərəcədə zənginləşdirib, yeni üslubi çalarlar gətirib. «Üçüncü qərinə»də toplanan şeirlər son iki ilin şeirləridir, yaxşıdır ki, şeirlərin altında zaman və məkanı ifadə edən qeydlər də var; bu şeirlərdə nələr yoxdur; insan həyatının bütün böyük, sirli, sevincli, kədərli anları, həyatı, sevgini, başlancıcı, sonu anlatmaq və s. Bu şeirlər insana dünyanı və kainatı anladır, səni gündəlik qayğılardan uzaqlaşdırır, həm də həyatın özünü göstərir. Şair bu şeirlərində yeknəsəq bir həyat təsvir etmir, yaşadıcımız cəmiyyətdə görmədiyimiz nəsnələri göstərir. Onun şeirlərini sən bir mənəvi ehtiyac olaraq oxuyursan və düşünürsən. «Əsl yaşamalı gün indi gəldi», «Bu gecə sübhəcən», «Bir yağış yağır ki», «Xoş gördük, ömrümün təzə payızı», «Çox şükür, builki qışı da gördük», «başımın üstündən uçan durnalar», «Bir qocaman dağam mən», «Yaşamaq lazımdı» və sair onlarla şeirlərində yaşantılarını bütün dəyişik yönləri, çalarları ilə verir.Bu yaşantılar şairin təqdimində yenidir; sanki bu yaşda yaşadıqlarını heç zaman qələmə almayıb, yəqin ki, bundan sonra yazdıqları da başqa bir yaşantı olacaq. Bu yaşantılardan biri də doğma torpağı, yurdu, el-obanı içində yaşatmaqdır. Deyim ki, Rafiq Yusifoğlu bir vətəndaş kimi narahatlıqlarını həm də yurd sevgisində büruzə verir. Bu yaşda doğma diyarında özünü qərib hiss edən lirik Mən doğulub boya-başa çatdığı, lakin heç zaman gedə bilmədiyi torpağı yuxusunda görür. Başqa bir şeirində «Biz bütün arzulara yuxuda çatmağı çox sevirik…» fikri də burada yerinə düşür. Yuxuda görmək ona əlinin çatmaması deməkdir, ona qovuşmaq istəyini əks etdirməkdir. Lakin nə yazıq ki şair (təkcə şairmi!) hələ bu imkandan məhrumdur. Şimşək oynayırdı bulud içində, Külək işardırdı kül altda köyü. Dağlar dayanmışdı sükut içində, Pəyhanın, Qısrağın dolmuşdu göyü… Kimsə eşitməsin qoy ahlarımı, Ruhuma şəfəqlər səpirdi Allah. Ot basan cığırlar ayaqlarımı Necə qucaqlayıb öpürdü, Allah?! Rafiq Yusifoğlunun şeirlərinin özəlliyi ondadır ki, strukturu sadə bir detal üzərində qurulur; bu detalda yaşadığı ovqatı, içinə aldığı düşüncəsini söyləyir və mütləq şəkildə onu həyatla, yaşamla bağlayır. Şeirlər duyğu və həyəcanların təsvirindən asılıdır, çox qısa da ola bilir, ya da uzağı beş altı bənddə özünü ifadə edir. Bu şeirlərin hər birinin tarixi var, bu tarix elə şairin duyğularının stenoqramı kimi mənalanır. Hər şeyin bir yaranışı olduğu kimi, duyğuların, yaşantıların da yaranışı vardır. Bu yaşantılardan biri «Yaşamaq lazımdı» şeirində orijinal bir tərzdə ifadə olunub. Oxucu dərhal düşünür: «Kimin, nəyin naminə?» Cəmi altı sətirdən ibarət şeirdə şair yaşam kredosunu və nədən yaşamaq lazım olduğunu belə açıqlayır: Həyat biyi mübariyəyə səsləyir açıq-açığına. Yaşamaq layımdı yaxşı adamların xətrinə, pis adamların acığığına! Yaxud, ilin dəyişməsi nədənsə insanda fəlsəfi düşüncələr oyadır, xatirələr çözələnir, sən sadəcə köhnə ildən yeni iləmi keçirsən; il dəyişirsə, nələr dəyişir? Küçə həmin küçədi, Şəhər həmin şəhərdi, Mən həmin mənəm – Təkcə təqvimdə 2015-ci ildi… Rafiq Yusifoğlunun poetik obrazlarından biri də dənizdir. Onlarla şeiri dənizə həsr edib, lakin bu şeirlərin hər birində yalnız dənizin təkrarsız mənzərələrini yaratmır, həm də onu bir bədii obraz səviyyəsinə qaldırır, dənizlə həmsöhbət olur, onu əzizləyir, sevir, qorumağa çalışır və hamını buna səsləyir. Bu poetik çağırışda şairin vətəndaşlıq missiyası başlıca yer tutur. «Əlli ildə səbrlə, nəvazişlə» əsəblərinə sığal çəkən dənizin boynunda böyük «haqqı-sayı» olduğunu dilə gətirir. Lakin şairin lirik Məninin dənizi sevənlərdən bir fərqi var: «Siz həmişə onun sahilindəsiniz, mən isə onun qoynunda»… «Tənha qoymayacam», «Dənizdə səhər», «Dəniz duyur», «Dəniz, sahil, ləpədöyən», «Dəniz sevgisi» və s. onlarla şeirində dəniz müxtəlif çalarlarda təsvir edilir. Bu şeirlər insanla dənizin söhbəti kimi yadda qalır. Dəniz də insan kimi bir varlıq olaraq göstərilir; onu tənha qoymaq istəmir. Dünya «istidən od tutub yananda», «suları şaxtadan donanda» belə onun yanında olur. Şairin dənizi də insan kimi duyur, hiss edir, üşüyür… Il boyu dəniz üzərində uçuşan qağayıların dəniz sevgisi son dərəcə poetik şəkildə verilir: Dayazda üzən balıqlar Arabir düşürlər pis günə. Acgöz quşlar qəflətən şığıyırlar onların üstünə… Dalğaların üzərində ora-bura uçuşub yem gəzir qağayılar Ilin bütün fəslində… Onların da dəniz sevgisi qarın sevgisidi əslində…. Rafiq Yusifoğlunun «Üçüncü qərinə» kitabında toplanmış şeirlərinin çoxu Azərbaycandan kənarda yazılıb: Istanbul, Los Anceles, Santa Monika, Venis, Dubay və s. Bu şeirlər «Dünyanın o üzü və qürbət nəğmələri» bölməsi adı altında toplanıb. Doğrusu, indiyədək poeziyamızda bu silsilədən olan şeirlər yazılmışdır. Rafiq Yusifoğlunun şeirləri isə bu mövzuda yazılan ənənəvi şeirlərdən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Onun sanki qürbətdə yazdığı şeirlər qəriblik üzərində qurulmayıb. Bunun da müəyyən səbəbi var. Şair tanımadığı uzaq bir diyarda oğlu və nəvələri tərəfindən qarşılanırsa, ona «qərib diyar» deməyə dili gəlmir. Qürbətdə tənhalığın nə demək olduğunu qərib duyar. Tanımadığın qərib bir diyarda səni oğlun, nəvələrin qarşılayırsa, ora necə deyəsən qərib diyar?! Başqa bir şeirində isə bu yerləri öz vətəninə oxşadır və qəriblik hiss etmədiyini dilə gətirir. Ümumiyyətlə, onun şeirlərinin qürbət nəğmələri adı altında verilməsinə baxmayaraq, lirik qəhrəmanın əhvali-ruhiyyəsində qürbətçilik demək olar ki, hiss olunmur. Ona görə belədir ki, şair bu yerləri gəzərkən belə heç zaman vətənini, elini unutmur, yaddan çıxarmır: Adam burda özünü zərrə qədər də qərib hiss eləmir, elə bil öz evində, öz oylağındasan. Günün altında duranda özünü Yazı düzündə sanırsan, kölgədə olanda elə bil Salvartı yaylağındasan… «Mələklər şəhəri», «Sakit okean nəfəs alır», «Santa Monika» kitab mağazasında, «Bu şəhər», «Səfil kitab oxuyur», «Möcüzələr qitəsi», «Vətəndən gələn işıq», «Marina Del Reydə», «Qərb diyar, qəribə diyar», «Santa Monika çimərliyində», «Iki okean arasında», «Göydə elədiyim dualar» və sair şeirlərində Amerika lövhələri yaradılır. Bu şeirlərdə şairin təkcə təsvir məkanı dəyişmir, düşüncələri, obrazları, təsvir və ifadə vasitələri (elə ifadə imkanları da!) də dəyişir, yeniləşir. Şairi təəccübləndirən bir də Amerikanı hələ «otuyla», «suyuyla», «insanıyla», «cəmiyyətiylə» tanımamasıdır. Burada hər şey ona yeni görünür, yeni göründüyü üçün də möcüzələr ölkəsi kimi gəlir: Burda nə qədər meyvə var, hələ dadını bilmirəm. Burda nə qədər gözəl ağac var, birinin də adını bilmirəm. Bildiyim odu ki, bu bərəkətli torpağa nə əksən bitəsidi… Doğrudan da, Amerika möcüzələr qitəsidi… Şair Amerikanı, onun təbiətini, insanlarını, Sakit okeanı çox təsvir edir, oxucu üçü o qədər də tanış olmayan cazibədar lövhələr yaradır. Bununla da bu qitənin təbiətinə vurğunluğunu gizlətmir, ancaq qürbəti heç vaxt dərdə əlac hesab etmir, vətəni sevdiyi üçün darıxır, darıxdığı üçün «Qollarını sevgiylə aç, gəlirəm, vətən, gəlirəm!» – deyə lacivərd göylərini heç vaxt unutmadığın dilə gətirir, onun budaqda saralıb-solan bir yarpağına belə vurğunluğunu gizlətmir. Şairin poetik düşüncəsində torpaq elə hər yerdə torpaqdır, daş elə hər yerdə daşdır. Şair özü üçün müəyyənləşdirir ki, vətən heç də torpaqdan, daşdan ibarət deyilmiş. «Vətəni vətən eləyən demə ana dili imiş…» «Bir dəli sevdadır ömrün mənası» başlığı altında toplanan şeirlərdə müəllif sevgi yaşında olmasa da, oxucuya yepyeni bir sevgi hissləri, bənzərsiz duyğular çələngi təqdim edir. Bu duyğular, əslində, sevgi yaşının və sevginin yaşının olmadığını göstərir. Məsələ heç də şairin bu sevgini zəruriliyində deyil, onu necə təsvir etməsindədir. «Bir dəli sevdadır ömrün mənası», «Közərdi qəlbimin sönən atəşi», «Ürəyim sevgiylə gəlirdi dilə, Dəvət göndərmişdi sanki göy yerə», «Bir payız günündə gəldik üz-üzə, Hara baxırdımsa, duman, çən idi», «Həsrətin ağlatdı dərəni, düzü», «Hicran dumanında ümidlər itdi», «Sevgimin yolları dirəndi dağa», «Çıxmaq istəsəm də eşq dənizindən, Sahilə qoymursan sevda gəmimi», «Ürəkdə ümidlər tumurcuqlayıb, Sevgi böyüdükcə dünya daralıb», «Nəfsin toxunsa könül tarıma, Içimdə həsrətin puçurlayacaq» və s. orijinal poetik düşüncələri ilə sanki yeni sevgi hekayəti yazır. Onun sevgisi safdır, təmizdir. Əsl sevginin özü kimi səmimiyyət və saflıq bu şeirlərin başlıca əlmətiOnun sevgisi safdır, təmizdir. Əsl sevginin özü kimi səmimiyyət və saflıq bu şeirlərin başlıca əlmətidir. Rafiq Yusifoğlunun «Üçüncü qərinə» kitabında toplanmış şeirlərin bir hissəsi «Ağrılar çələngi» başlığı altında toplanıb. Bu şeirlərdə dünyanı düşündürən, onun içindən keçən ağrılar qələmə alınır. Şair sanki bu ağrıları gözlə görür, ona əllə toxunur. Bəzən M.Ə.Sabir kimi «Toylar bizə toy tutur», «Bətbəxt varlıların gözü kasıbların cibindədir», «Neynirəm belə əmini, neynirəm belə dayını», «Elə bil ki, haqq-ədalət Bu dünyayla vidalaşıb», – deyə cəmiyyətdə gedən ağrılara poetik-publisistik münasibətini bildirir. Bu şeirlərdə satirik çalarlar üstünlük təşkil edir. Çağdaş dünyada baş verən proseslərə satirik gözlə baxan şair daim haqq-ədalət axtarışındadır, tərəzinin əyilən gözünü düzəltməyə çalışır və oxucunu da buna kökləyir. Bəzən kinayə, bəzən istehza və təmsilvarilik bu şeirlərə yeni rəng qatır, kiçik parçada böyük mənalar ifadə edir. «Nə üzlə», «Nə vermisən», «Maska», «Şəkər», «Inanma», «Bir xəbisə», «Məmurlar adam olsa», «Insanlıqdan çıxan adamlar», «sahibsiz itlər», «Kölgə» və sair şeirlərində cəmiyyətdə olan qüsurları lirik-satirik dillə təsvir edir, insanları insanlığa dəvət edir. Rafiq Yusifoğlunun «Üçüncü qərinə» adlandırdığı şeirlər kitabı ömrünün üçüncü qərinəsində poetik duyğuların, hisslərin məcmusudur. Bunu həm də obrazları, təsvir məkanları ilə birgə şairin ömrünün anlarından ibarət tərcümeyi-halı hesab etmək olar. Hər şeir onun həyatının bir parçası, məqamıdır. Şeirlərin hər birinin altında günü ilə göstərilən tarix duyğularının, məqamların və onu yaşadacaq düşüncələrinin tarixidir.
Müəllif: Bədirxan ƏHMƏDLİ filologiya üzrə elmlər doktoru, professor. “Kaspi” qəzeti, 1 iyul 2017
Bütün şüurlu həyatını poeziyamızın boy artımına, elmə, səmərəli pedaqoji fəaliyyətə həsr etməklə şöhrətlənən Rafiq Yusifoğlunun çoxşaxəli və zəngin elmi araşdırmaları, mənəvi keyfiyyətləri barədə daha geniş söhbət açmaq olar. Bu dəyərli alimin poeziya, dramaturgiya, ədəbiyyatşünaslığımızın tarixi, uşaq ədəbiyyatı və publisistika məsələlərinə dair sanballı kitablarının və məqalələrinin əhəmiyyətini əsla azaltmadan deyə bilərik ki, o, məhz Azərbaycan poemaları¬nın, daha doğrusu, janrın sənətkarlıq xüsusiyyətləri baxımından problemin mahir tədqiqatçısı kimi tanınır və təqdir olunur. Rafiq Yusifoğlunun giriş, beş fəsil, on səkkiz yarımfəsli özündə ehtiva edən «Azərbaycan poemasının sənətkarlıq xüsusiyyətləri» (Bakı, 2010) adlı fundamental monoqrafiyası bunun bariz nümunəsidir. Araşdırmanın mahiyyətinə vardıqda onun necə böyük zəhmət və gərgin yaradıcılıq axtarışları bahasına başa gəldiyini, elmi dövriyədə özəl yerini aydın dərk edir və fərəhlənirsən. Mövzunun şərhi prosesinə 424 elmi və bədii ədəbiyyatın cəlb edilməsi də özlüyündə çox mətləblərdən soraq verir. Maraq doğuran cəhətlərdən biri monoqrafiyanın girişində mahiyyət açıqlamaları ilə «Azərbaycan poemasının sənətkarlıq xüsusiyyətləri» mövzusunun rakurs zənginliyi və kontekst genişliyi haqda ilkin təsəvvürün sərgilənməsidir. Digər tərəfdən, mövzunun çeşidli qövslər müstəvisində incələnməsi araşdırmaçının bədii-tarixi, nəzəri-estetik düşüncə çevrəsinin genişliyindən qaynaqlanmışdır. «Poemanın strukturu və bədii formanın tipologiyası» fəslinin ilk sırada yer alması təsadüfi deyil. Mövzunun tədqiqi məntiqindən qaynaqlanan bu fəsil, əlbəttə ki, tarixi zaman müstəvisində poemanın janr strukturuna varmaq və iç dünyasında baş verən keyfiyyət dəyişikliyi haqda konseptual düşüncə srgiləməyə hesablanmışdır. Mahiyyətdən qaynaqlandığına görə bu kontekst seçimi müəllifə poemanın intəhasız poetik dünyasında ümumini (mövzu-struktur) müxtəliflikdə axtarmaq imkanı vermişdir. Poemanın strukturunu bədii forma tipologiyası ilə bir araya gətirib daxildən ilgiləmək istəyi tədqiqatı «Janrın inkişaf meylləri», «Poema və ədəbi tənqid», «Poemanın tipləri», «Süjet və onun təkamülü» və digər yarımfəsillər dairəsində irəlilətməyə münbit zəmin yaratmışdır. Problemi xronoloji baxımdan deyil, struktur əsasda öyrənməyə üstünlük verən müəllifin süjeti poetik konsepsiya məqamında dəyərləndirməsi fəslin ideyasına adekvat cavabdan qaynaqlanmışdır. Mövzunun tipoloji tədqiqi oxucuya məhz klassik irsdən və folklor qaynaqlarından qədərincə bəhrələnmək imkanı vermişdir. Poemanı pafosuna və tarixi arealına görə «janrlar janrı» deyə səciyyələndirən Rafiq Yusifoğlu haqlı olaraq bu qənaətə gəlir ki, janrda «qorunub saxlanılanla» yanaşı axtarışların bəhrəsi olan dəyişiklik də gərəklidir. Monoqrafiyanın Azərbaycan poemasının sənətkarlıq xüsusiyyətlərinin təkamül müstəvisində incələnməsinə hesablanan «Zaman və qəhrəman» adlı ikinci fəsli müvafiq olaraq üç yarımfəsli özündə ehtiva edir. Fəslin tədqiqat materialı tarixi zamanın ideologiyası üstündə köklənən ədəbi-nəzəri konsepsiya ilə bədii örnəklərin ilgisinin müstəviyə çıxarılmasına zəmin yaratmışdır. Çünki sosialist realizmi dönəminin tələbələrinə dayaqlanan Azərbaycan şairlərinin poema örnəklərinin, əlbəttə ki, yeni ədəbiyyatşünaslıq düşüncəsi müstəvisində dəyərləndirilməsinə böyük ehtiyac duyulurdu. Bunu da məhz mahir tədqiqatçı araşdırmasının strukturunda ustalıqla səciyyələndirə bilmişdir. Fəslin «Qəhrəman həyatda və ədəbiyyatda» adlı yarımfəsli özünün konseptuallığı ilə fərqlənir və açıqlamaların çevrəsini genişləndirməyə təkan vermək baxımından mühüm maraq kəsb edir. «Konflikt və xarakterlər» adlanan üçüncü fəslin ideyasının predmetləşdirilməsinə hesablanan «Bədii konflikt», «Daxili münaqişə», «Yeni xarakter axtarışları» kimi yarımfəsillər mövzu-problematika, tarixlə təmas, şair-vətəndaş missiyası ilə bağlı konseptual mülahizələr yürütmək baxımından səciyyəvi olmaqla, tədqiqatçının elmi-nəzəri baxışlarının konkret təyinatlı bölmələrdə gerçəkləşməsinə münbit zəmin yaratması ilə xarakterizə olunur. Tədqiqatçının sözügedən çağın poetik örnəklərinə dəyər verərkən tarixiliyə dayaqlanaraq müasirliyin pafosu haqda qənaətlər sərgiləməsi erudik imkanlarının genişliyindən soraq verir. Məsələn, monoqrafiyanın «Yeni xarakter axtarışları» yarımfəsli «Bədii sənətkarlıq komponentləri» adlı dördüncü fəslə keçidin mühüm struktur məqamı kimi müstəviyə çıxarılmasını zəruri etmişdir. Yarımfəsillərdəki mahiyyətə yönəlmiş təhlillər bir daha isbat edir ki, Azərbaycan poemasının forma və məzmununda tarixləşmiş mühüm səciyyəvi cəhətlərin çağdaş elmi ədəbiyyatşünaslıq düşüncəsi əsasında aşkarlanıb ümumiləşdirilməsi günün tələbidir və arzuolunanlar monoqrafiyə müəllifinin inandırıcı elmi qənaətləri əsasında öz təsdiqini tapır. Bunu deyərkən biz eyni zamanda araşdırmaçının əsərində «Bədii portret», «Bədii detal», «Bədii təsvir və ifadə vasitələri» kimi lokal komponentlərin «Bədii sənətkarlıq» kimi qlobal bir çevrənin predmetinə məharətlə çevrildiyini də nəzərdə tuturuq. Burada, əlbəttə ki, tədqiqatçının klassik poeziyanın yaşarlı ənənələrini və folklor qaynaqlarını özündə ehtiva etməsi, poemanı mümkün bədii arsenalı ilə səciyyələndirmək bacarığı da öz rolunu oynamışdır. Bu kontekstdə açıqlamalardan o da məlum olur ki, Azərbaycan cəmiyyətində cərəyan edən ictimai-siyasi proseslərdən asılı olmayaraq poema janr biçimlərinin yaşarlı komponentlərini iç qatda nəinki yetərincə qoruyub saxlamış, eyni zamanda sənətkarlıq axtarışları kontekstində həm də onları qədərincə inkişaf etdirmişdir. Bunu «vəzn və qafiyə sistemi» adlı beşinci fəslin bədii sənətkarlıq konsepsiyasını mahiyyət çərçivəsində səciyyələndirən komponentlər də bir daha təsdiq edir. Tədqiqatçı XX əsrin böyük söz ustaları olan Hüseyn Cavidin, Mikayıl Müşfiqin, Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın, Bəxtiyar Vahabzadənin, Nəbi Xəzrinin, Qabilin, Məmməd Arazın, Nəriman Həsənzadənin və başqalarının poemalarının konkret təhlillərindən haqlı olaraq belə qənaətə gəlir ki, rüzgarın rəngindən və ahəngindən asılı olmayaraq janrda bədii sənətkarlıq axtarışları davamlı olduğu qədər də səmərəli olmuşdur. Bu sırada vəzn və qafiyənin poemaların poetik strukturunda mühüm komponent, başqa sözlə, önəmli kompozisiya elementləri olaraq bədii sənətkarlıq kontekstində mənalandırılması müəllifin incəliklərə varmaqla konsepsiya formalaşdırmaq istəyini isbat edir. H.Cavidin «Azər», S.Rüstəmin «Yaxşı yoldaş», S.Vurğunun «Hörmüz və Əhrimən» poemalarının, o cümlədən B.Vahabzadənin və Qabilin əsərlərinin vəzni haqda əsaslandırılmış mülahizələr göstərir ki, müəllif «Sovet dövrü» Azərbaycan poema ustalarının klassik poeziya ənənələrindən bəhrələnmə meyllərini sənətkarlıq axtarışları kontekstində ilgiləmək istəyində tam haqlıdır. «Azərbaycan poemasının sənətkarlıq xüsusiyyətləri» kimi fərqli və qlobal bir mövzunu bütün mümkün rakursları ilə müasir ədəbiyyatşünaslıq elmi müstəvisində reallaşdıran bu araşdırmanın sanbalından doğan məziyyətləri, əlbəttə ki, qədərincədir. Əslində bu tədqiqat işinin nəzəri, tarixi, poetik açıqlamalarına ayrı-ayrılıqda münasibət göstərmək, təhlil verib fikir söyləmək yığcam bir məqalə üçün mümkünsüzdür. Düşüncəmdə qərarlaşan budur ki, çeşidli konseptual mülahizələri, elmi-məntiqi ümumiləşdirmələri, tarixi-poetik incələmələri özündə qabarıq şəkildə ehtiva edən «Azərbaycan poemasının sənətkarlıq xüsusiyyətləri» adlı monoqrafiya, sözün əsl mənasında, geniş erudisiyalı tədqiqatçının böyük zəhmətinin, gərgin, aramsız axtarışlarının və dərin düşüncələrinin səmərəli məhsuludur və ədəbiyyatşünaslığımıza layiqli töhfədir. Bu araşdırma professor Rafiq Yusifoğlunun həm də incə bədii zövq və duyğuya, mükəmməl tarixi-sosial biliyə, fəlsəfi-analitik təfəkkürə malik olduğunu bir daha təsdiq etmiş oldu. Azərbaycan xalqının tarixinə, ədəbiyyatına həssas və təəssübkeş münasibəti konseptual açıqlamalar üçün həlledici rol oynadığı da şəksizdir. Əməl və qayə adamı kimi tanınan professor Rafiq Yusifoğlunun uğurları, əlbəttə ki, mənəvi dəyərlərə sadiqliyi ilə birbaşa bağlıdır.
Himalay Qasımov, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasının müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor. «Respublika» qəzeti, 2 mart 2012-ci il.
Təzə uşaq kitabının çıxması dünyaya təzə uşaq gəlməsi kimi fərəhli hadisədir. Ayaq açanda ilk yerişi ilə doğmaları sevindirən, qəribə hərəkətləri ilə yadda qalan uşağın özü kimi uşaqlar üçün yazılmış kitabın da maraqlı, təzə səhifələri yadda qalmalıdır. Mən Rafiq Yusifoğlunun uşaqlar üçün yazdığı “Ətirli düymələr” kitabını belə bir maraqla oxudum. Kitabda toplanan şeirlərin əsas qisminin mövzusu uşaqları müşahidədən, onların aləminə yaxınlıqdan alınmışdır. Səmimi ifadəsi ilə seçilən şeirlər təzə qol-budaq atan ağacın yaşıl yarpaqları arasından görünən çiçəklər kimi kitabın müxtəlif səhifələrinə səpələnmişdir. Şeirlər kitabda dörd bölmədə – “Çəmən çiçəyi ilə, insan əməyi ilə”, “Ukraynada keçən günlər”, “Ağacın kökü torpaqda, insanın kökü eldədi”, “Hamısı göyçək balalar, kəlməsi çiçək balalar” başlıqları altında toplanmışdır. Başlıqlar özü müəllifin məqsədini, uşaqlara hansı mətləblərdən söz açacağını bildirir. Torpağa məhəbbət, uşaqlara qayğı, dostluq, balacaların hazırcavablığı, əyləncəli şən dünyası Rafiqin şeirlərinin qayəsidir. O öz fikirlərini əsasən uşaqların dilindən verməyə çalışmış, onların maraqlı müşahidələrini şeirlərinin obyektinə çevirmişdir. Biz uşaqların özünü də bu şeirlərdə görürük. Həmin uşaqlar bəzən çox fərəsətli və bacarıqlı, bəzən də sadəlövh görünürlər. “Araba”, “Antena”, “Sevincimdən uçuram” şeirlərindəki uşaqlar həm müşahidələrini söyləyirlər. Həm də diribaş uşaqlardır. “Araba” şeirini misal gətirirəm: Qızınırıq qışda biz Ağacların oduna. Ay araba, araba, Get meşəyə oduna!
Tez elə, uşaqların Yerə salma sözünü. Əgər əliboş dönsən, Yandırarıq özünü…
“Qəfəsdə tək qalan bülbül” şeirində də uşaq fərasətlidir. Tayı ölüb qəfəsdə tək qalan bülbül darıxmasın deyə uşaq qəfəsə güzgü qoyub. Bülbül qəfəsdəki güzgüdə öz əksini görüb, elə bilir taylıdır. Mahnı oxuyur. Uşaq da öz əməlinə sevinir. Çünki qoçaqdır, ağıllıdır. Rafiq Yusifoğlunun “Usta külək”, “Buldozer”, “Balığın pulu” şeirlərindəki müşahidələr də maraqlıdır.
Rafiq Yusifoğlunun “Ətirli düymələr” kitabı əsasən həssas müşahidələrin məhsuludur. “Bizim dağlar”, “Yaşıl körpü”, “Şirin yağış”, “Pənsərədən baxan güllər”, “Saat”, “Dəniz neftçiləri”, “Araz üstündə körpü”, “İşığın yolu”, “Güllər sakitlik sevir” şeirləri idraki əhəmiyyətli, sadə və aydın şeirlərdir. Dil və ifadə, sözləri mənalandırmaq cəhətdən “Saat”, “Sokirnoda səhər”, “Küknar meşəsində yağış”, “Mavi küçə”, “Su”, “Alaq və balaq” kitabdakı uğurlu şeirlərdəndir. “Alaq və balaq” həm də şən şeirdir, oxuyana təbəssüm bəxş edir:
Bostanın ortasına Buraxmışam balağı, Mənə kömək eləsin, Gedib yesin alağı.
Babam deyir: – Ay dəsəl, Korlamısan aləmi. Alaq qalıb kənarda, Balaq yeyib kələmi…
Rafiq Yusifoğlunun “Saat” şeiri də uğurludur. Yığcam, mənalı, axıcıdır. Uşaq şeirindən də tələb olunan birinci bu xüsusiyyətdir.
Gecə-gündüz işləyir, Bu nə yaxşı saatdı. Əqrəblərin hərəsi Elə bil köhlən atdı.
Irəliyə can atır, Gedir səs sala-sala. Minib əqrəb atlara Zaman çapır dördnala…
Bu kitab göstərir ki, Rafiqin “Ətirli düymələr”i təravətlidir, ətirlidir. Uşaq aləminə səmimiyyətlə yanaşan, ona mülayim və xeyirxah bələdçi olan gənc qələm dostuma arzum budur ki, gələcək uşaq kitablarında açılmayan düymələr qalmasın, hamısı xoş ətri ilə bizi və balasa oxucuları sevindirsin.
İlyas TAPDIQ “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti, 15 avqust 1986-cı il.
Qəlbin istəyən yerdə Gəzmək olmur, bilirsən. Bu qədər haqsızlığa Dözmək olmur, bilirsən. Sən sükuta dalmısan nədən, haran ağrıyır? Vətən, haran ağrıyır?
Daha gözlərim görmür Salvartı yaylağını, Məkan seçib qarğalar Tərlanlar oylağını. Dağı dumanlı görüb, Düşkün Aran ağrıyır, Vətən, haran ağrıyır?
Dərman tapa bilmirəm Dərdinin əlacına. Niyə gedə bilmirik Qubadlıya, Laçına? Neçə kəndlər, şəhərlər Qalıb viran ağrıyır, Vətən, haran ağrıyır?
Cıdır düzü göynəyir, Elə bil gedib huşa. Yolumuzu gözləyir Dağlar qoynunda Şuşa. Düşmən tapdağı altda Yəqin yaran ağrıyır, Vətən, haran ağrıyır?
Bağlanıb Füzulinin Cəbrayılın yolları. Zəngilanın, Ağdamın Qandallıdı qolları. Hasar çəkən görəndə Sərhəd yaran ağrıyır, Vətən haran ağrıyır?
Övladın var köksüylə gülləyə sipər çəkir, Övladın var dənizə, meşəyə çəpər çəkir. Nadanları görəndə ürək hər an ağrıyır, Vətən, haran ağrıyır? Vətən, haran ağrıyır? 26.04.2016
Müəllif: Rafiq YUSİFOĞLU, şair, Əməkdar mədəniyyət işçisi, filologiya elmləri doktoru, professor.
Hikmət Ziyanın RAFİQ YUSİFOĞLUNUN “Ocaq yeri” kitabı haqda 1990-cı ildə yazıb “Azərbaycan gəncləri” qəzetində çap etdirdiyi məqaləni təqdim edirik:
GƏNCLİK NƏĞMƏLƏRİ
Rafiq Yusifoğlunun uşaqlar üçün yazıb çap etdirdiyi şeirlər həmişə diqqətimi səlb etmişdir. O, hər şeydən əvvəl, uşaq aləmini həssaslıqla müşahidə edir və hər bir şeirində ürəyəyatımlı müxtəlif poetik kəşflər edir. Uşağın yarasını sarıyan ana ufum-ufum ufuldayır. Təəccüblənən uşaq anasından soruşur:
Mənim yaram ağrıyır, Sənin haran ağrıyır?
Şeir bitdi. Övlada qarşı ana məhəbbətinin misilsizliyini bundan gözəl demək olarmı? Rafiqin belə uşaq şeirləri yüzlərlədir… Bəs görəsən böyüklər üçün yazdığı şeirlərdə Rafiq Yusifoğlu öz sözünü yeni poetik vüsətlə deyə bilirmi? Özlüyümdə bu sualla «Yazıçı» nəşriyyatının nəşr etdiyi «Ocaq yeri» (1989) kitabını vərəqlədim. Axırıncı şeiri oxuyub qurtarandan sonra bu qənaətə gəldim ki, bəli, Rafiq böyüklər üçün olan yazılarında da özünə sadiqdir. Şeirlərində ulu xalqımıza, doğma torpağımıza övlad məhəbbəti ilə çıxış edən şair, söz tutumuna, yeni ifadə tərzinə xüsusi fikir verir. «Azərbaycan torpağı» şeirindəki bu misralara nəzər salaq:
Güneyində qışda günəş qar əridir, buz yeyir, Əskik olmaz qar tığından yayda belə quzeyi. Dağlar, daşlar təbiətin əsrarəngiz muzeyi, Ürək doymur bu yerlərin baharından, qışından.
Qalx zirvəyə, öyünmə ki, sən hamıdan hündürsən, Ürəyincə cavab verər burda kimi dindirsən, İgidlər var, yumruğunu qayalara endirsə, Parçalanar ovum-ovum, seçilərmi daş undan?!
İnsanları taleyini işə, gücə bağlayıb, Kəmənd atıb gur çayları axarından saxlayıb. Qocalar var bu torpaqda, yaşı yüzü haqlayıb, Təpəri var ürəyində, gileylənməz yaşından.
Təslim oldun qüdrətimə, iradəmə çar-naçar, Qobustanım heykəlləşən tariximdən söz açar, Pis niyyətlə toxundumu, ayaq altdan yer qaçar, Haray qopar bu yerlərin torpağından, daşından…
Əvvəla, xəritədə qartal qiyafəli Azərbaycan haqqında vəznin seçiminə diqqət yetirdim, yurdumuzun qürurlu vüqarına yaraşan təmkin, sanballı on beş hecanın seçilməsi məni çox məmnun etdi. Eləcə də «dağlar, daşlar təbiətin əsrarəngiz muzeyi» deyən şairin sonrakı «Mənim imzam» şeirində fitnəkar bədxaşlarımızın hər cür canfəşanlıqla təkzibinə qarşı xalqımızın ulu tarixinin pozulmaz imzasına inamını gördüm:
Mənim imzam – Təbriz, Qarabağ, Gəncə… Mənim imzam tarixin yaddaşında. Mənim imzam – Qız qalası, Əlincə, Mənim imzam – Qobustanın daşında.
Şair həmin şeirinin sonrakı misralarında xalqının, vətəninin azadlığı yolunda dil-dodağı əsən, vulkan qəlbli, sinədağ, böyük şairimizə, «İmzasını qoymuş miləl övraqi-həyatə, Yox millətimin xətti bu imzalar içində» deyən ölməz Məhəmməd Hadiyə ruhən ümid verir:
Bir gün tarix yapışacaq yaxamdan, Kim salacaq bu işləri nizama? Övladımın damarında axan qan Təmizdisə, zaval yoxdu imzama.
«Ocaq yeri» kitabında «Doğulduğum torpaq, güvəndiyim xalq», «Sevincim, kədərim», «Sənin pəncərəndən süzülən işıq» adlı bölmələrdə şairin yüzdən artıq şeiri verilmişdir… Başı bəlalar çəkmiş vətən torpağının hər bir doğma övladına müqəddəsliyi, ədalətin ölməzliyini, əqidəsindən dönməyən insanın mənəvi yüksəkliyi, qaynar bulaqlar kimi ləkə götürməz təmizliyi, dünyanı xaosdan qoruyan yaxşıların pisdən qat-qat üstünlüyü, təbiət gözəlliklərinin şəfaverici esazkarlığı kitabdakı əksər şeirlərin mayasını təşkil edir. Yurdumuzun adi çınqılına, koluna, qaya parçasına, çayına, meşəsinə, gölünə, dağına, düzünə, dənizinə vurğun şair bunları yanğı qarışıq bir qürurla, təşbehli, aforizmli sənət dili ilə təsvirə çalışır və çox yerdə buna müvəffəqiyyətlə nail olur. Bu təsvirlərdə o, öz oxucularına da demək istəyir ki, torpağın ətrini məhz belə duyub onun qədrini bilməliyik. Bu, hər şeydən əvvəl, hər kəsin müqəddəs vətəndaşlıq borcudur. «Bayatı yağışı», «Doğulduğum kənd», «Arazın cavabı», «Qara zurna, dönüm sənin gözünə», «Laylay, Qəbələm, laylay», «Kənd toyunda», «Qaboy çalınanda», «Lənkəranda yağış», «Kəpəz», «Zirvədə», «Düz-əyri», «Bahar duyğuları», «Yallı» və s. bir-birini əvəz edən şeirlərində şairin həssas müşahidəsinə sevinir və onun poeziyamızda sözünü yeni tərzdə deməsinə sevinirsən. Iki misal: Qalxana çevrilir onun təpəsi, Azğın şimşəkləri qoymur yaxına. Təbiət dumana bükür Kəpəzi – Qorxur ki, göz dəyə o boy-buxuna. («Kəpəz»)
Könlümə ruh verən onun səsidir, Mən qərib saymıram özümü orda. Zirvələr qartalın söz kürsüsüdür, Qarğa deyə bilməz sözünü ordan. («Zirvədə»)
Misalların sayını çoxaltmaq da olardı. Qoy onları oxucu kitabdan özü oxusun. Şairin ifadə tərzinin ürəyə yatımlı, poetik cəhətdən bitkin olduğunu bu kiçik nümunələrdən də hiss etmək çətin deyildir. «Sənin pənsərəndən süzülən işıq» bölməsindəki bütün şeirlər müəllifin lirik hisslərinin ifadəsidir. Bunları toplu halında gənclik nəğmələri adlandırmaq olar. Gəncliyi saf məhəbbətə, «ömrün sevgi fəsli»ndə cılız, ötəri hisslərdən uzaq Leyli, Şirin, Qeys, Fərhad dünyalı insanı durulaşdırıb paklaşdıran, ürəkdə heç bir xəbisliyə yer qoymayan təmiz, ülvi eşqə səsləyən şair sanki bu bəndi sevgi şeirlərinə leytmotiv seçmişdir:
Dünya yaranışdan xeyirdi, şərdi, Sevib əzab çəkən əhli-bəşərdi, Bu həyat necə də adiləşərdi, Ürək olmasaydı əsir sevgiyə.
Arzum budur ki, müəllifin gələcək kitablarında bircə kəsirli misra olmasın. «Ocaq yeri» kitabının müəllifi Rafiq Yusifoğluna ən böyük arzum isə budur ki, o, yaradıcılıq meydanını daha da genişləndirsin. Xalqımızı, xüsusilə gəncliyimizi düşündürən məsələlərə öz münasibətini bildirsin, milli-demokratik dirçəlişimizin, suverenliyimizin fəal şair vətəndaş tərənnümçüsü kimi qələm çalsın. «Ocaq yeri» kitabındakı şeirlər göstərir ki, həssas şairimizdən bunu ummağa bizim tam haqqımız var. Bu yolda ona yaradıcılıq uğurları arzulayıram.
Hikmət ZIYA «Azərbaycan gəncləri» qəzeti, 25 iyun 1990-cı il.
Nədənsə çox saxt qələm sahiblərini şəxsən tanıdıqdan sonra onların özləri ilə sözləri arasında az oxşayış tapırsan. Baxırsan ki, sözləri daha isti, daha ilıq, daha mehrlidir. Ancaq tək-tək yazanlar da var ki, özünün də, sözünün də xasiyyəti, təbiəti birdir. Bu sıradan mən həmişə Rafiq Yusifoğlunu sözlərinə oxşayan görmüşəm; özü də sözləri kimi sakit, utancaq, hay-küy sеvməyən, isti və yapışıqlı… Bəlkə də elə buna görədir ki, o, daha çox uşaqlar üçün yazır. Böyüklərdən ötrü qələmə aldığı şеirlərdəki sadədil səmimiyyət, uşaq şeirlərindən gətirdiyi bakirə ovqat və saf duyğular sayəsində ortaya çıxmışdır. Şеirlərindən birində o, hətta uşaq dünyasından böyük dünyasına doğru üz tutub gеtdiyi yolun bədii təəssüratını sövqi-təbii şəkildə oxucuya da çatdırır:
Əyildim bulaqdan bir qurtum içim, Yol hanı? Bürüdü məni həyəcan… Bir çеşmənin suyu oldu bələdçim, Ötürdü o məni coşqun çayasan…
Rafiq Yusifoğlunun şеirləri oxucu ilə dil tapmağı, mеhr-ülfət bağlamağı bacarır: çünki o, könül söhbəti еləyir və bu söhbətin axarı boyu şairin yarpaqları, çiçəkləri, daşları, yağışı, gilеyli gözəl gözlərini, dağı-daşı oynadan «Cəngi» səsini, daha nеçə bеlə sirli-sеhrli aləmi dilləndirib şеir, nəğmə dilində danışdırdığının şahidi olursan. Xalq ruhuna, еl güzəranının yüz illər boyundan adlayıb gələn milli-еtnoqrafik zənginliyinə, kənd təbiətinin incəliklərinə, aran-yaylaq qayğılarına yaxından bələdlik də şеirlərindəki könül söhbətlərinin şirinliyini xеyli dərəcədə artırır. Bütün bunlar həm də bütünlükdə «Ocaq yеri» kitabındakı mövzuların rəngarəngliyini şərtləndirir; çoxçеşidli və çoxtərkibli obrazların, dеyim və duyğuların yaranması ilə nəticələnir. Ümumiyyətlə, Rafiq Yusifoğlunun irili-xırdalı bütün şеirlərində xəlqi dеyim tərzi, folklor ab-havası diqqət önündə dayanır. Canlı danışıq еlеmеntləri ilə zəngin olan oynaq və yatımlı dеyimlərin yaratdığı rəvan ifadəlilik oxucu qəlbinə yol tapmaqda az iş görmür:
Qara zurnanın içindən Kеçən nəfəs «Cəngi» olar. «Vağzalı»sı çalınmayan Gözəllərin rəngi solar.
Bir günəşdi, qəlbimizə Nur çiləyər şəfəqləri. O dinəndə gеnişlənər Kəndimizin üfüqləri – Əngin olar…
Yada düşər ötən çağlar, Qara zurna coşar, çağlar, Sümüyünə düşsə, dağlar Kəpənəkdən yüngül olar…
Burada milli-еtnoqrafik cizgilərin xalq ruhundan gələn xoş məram, mübarək niyyət axarında bədii boyalarla mənalandırılması poеtik uğura çеvrilmişdir. Yaxşı haldır ki, Rafiqin bu istiqamətdə axtarışlarında əşya və hadisələrin, еləcə də təsvirə cəlb olunmuş mənzərənin üzdə olmayan, ilkin müşahidədən yayına bilən içəri cizgilərini əyaniləşdirməyə mеyl güclüdür. Özü də bu səpkili şеirlərdə yığcamlıq və lakonizm aparıcıdır. «Ocaq yеri» kitabının başlıca məziyyətlərindən biri də müəllifin ictimai fəallığını, yüksək vətəndaşlıq mövqеyini, dünyamızda baş vеrən hadisə və dəyişikliklərə aktiv münasibətini əks еtdirən mövzuları diqqət önündə saxlamasıdır. «Mənim imzam», «Hüsеyn Cavidə», «Bu dünya», «Göy at», «Dörd misra bayatı» və başqa bu səpkili onlarca şеirin əsas lеytmotivi yuxarıda göstərilən sosial-еstеtik prinsipin mövqеyindən çıxış kеyfiyyətlərin kitabın adı və ruhu ilə həmahəng qaydada şеirlər boyu dalğalı axarla təlatümlənməsi də təbiidir. Bu təlatümlü axarın üfüqləri Rafiq Yusifoğlunun ürəyindən baş alıb gələn ana yurd istəyinin – Azərbaycan sеvgisinin miqyası qədər gеnişdir: qədim Qəbələ, möhtəşəm Naxçısan, ulu Qarabağ, nisgilli Təbriz, göynərtili, qubarlı Göyçə… Bu sеvginin miqyası daxilində qərar tapıb, Gəncənin, Lənkəranın, Şamaxının, Laçının, Qubadlının axar-baxarlı yaraşıqlı tamaşası da onun kimi… Özünün təbiətindəki həzinliyi, mülayimliyi düzüb-qoşduğu sözlərə də hopduran Rafiq Yusifoğlunun könül duyğuları bənövşə zərifliyindən, bulaq duruluğundan yoğrulub. Əgər bеlə olmasaydı, o, hеç saxt sеvgilisinin əlinə toxunmasıyla öz əlinin gül aça biləcəyinə səmimi bir şairanəliklə inanmazdı, hеç səhər yеllərindən yaranan nəfəsini də ummazdı. Bunun hamısı Rafiqin könlünə ona görə gəlir ki, onu dilləndirən duyğular gəlişigözəllikdən, qondarmaçılıqdan uzaqdır: Bu tutqun qəlbimi yalnız gül açar, Dilim yox, dərdimə olub gül açar, Toxunsa əlimə, əlim gül açar, Titrək əllərindən umacağım var.
Dеmə ki, körpəyik, bircə qarışıq, Baxma ki, soyuqdur, vеrir qar işıq, Nəfəsin qarışıq, səsin qarışıq Səhər yеllərindən umacağım var…
Sözə qarşı qayğıkеş, diqqətli münasibətin nə dеmək olduğunu, poеtik dеyimin tutarını, qanadlı, çağlayan duyğuların gücünü yaxşı başa düşən Rafiq Yusifoğlu sabahkı günlərinin işığını, nurunu artırmaq üçün «Ocaq yеri»nin hərarətini mеhrli duyğular, ən səmimi, ən isti sözlər hеsabına qorumağı bacarır. Qələm-kağız qüdrətinin nəyə qadir olduğunu tam dolğunluğu ilə təsəvvür еləyə bildiyindəndir ki, o, özü yazır:
Dünyada nə qədər buqələmun var, Daha dizlərimin gücü tükənib. Dеyirəm yaxşı ki, bu qələmim var, Ayağa dururam ona söykənib…
Ayağa durmağın, daha sonra isə irəli addımlamağın dilini-yolunu bilmək ürəyinin təpərinə və əlinə aldığı qələm-kağızının dözümünə inanmaqdan irəli gəlir.
