Şair, dramaturq, tərcüməçi, ictimai xadim, 1934-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1976), Azərbaycan SSR Xalq şairi (1960), “Stalin” mükafatı (1950), 2 dəfə Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı (1970, 1986) Süleyman Rüstəmin anadan olduğu gündür.
Süleyman Rüstəm 1906-cı il martın 12-də Bakıda kasıb dəmirçi ailəsində dünyaya göz açıb. Kasıb həyat tərzi, çətin uşaqlıq keçirməsinə baxmayaraq, ədəbiyyata, poeziyaya böyük maraq göstərib, fəhlə, kəndli əməyinə, torpağa və zəhmətə qiymət verməyi poeziyasında işıqlandırıb. 83 il ömür sürən şairin həyatının 65 ildən çox müddəti əhatə edən yaradıcılığı yüzlərlə şeir, poema, dram əsərlərindən ibarətdir. 1923-cü ildən 1989-cu ilədək xalqın həyatında baş verən ictimai-siyasi hadisələrdən tutmuş, xalqın mənəvi durumunadək bu poeziyada hər şey öz əksini tapıb.
Süleyman Rüstəm həm də cənub mövzusunda yazmaqla Azərbaycan poeziyasına poetik çələng gətirib. O, cənubda yaşayan soydaşlarımızın ağır həyat tərzini görüb və könlündən keçənləri kağızlara köçürüb. “Təbrizim” adlı şeiri şairin bu səpkili şeirlərindən ən təsiredicisidir. Bundan başqa, şair “Könlümə Təbriz düşdü”, “İşıq”, “Yenə Araz qırağında”, “Yaralarım”, “Görsəm” kimi şeirlərində vətən həsrəti çəkən, əzablı, cəfalı günlər keçirən soydaşlarımızdan danışır. Ədəbi fəaliyyətə “Çimnaz xanım yuxudadır” birpərdəli komediyası ilə başlayan sənətkarın “Qaçaq Nəbi” məzmun dramı, “Durna” komediyası dramaturgiyamızın incilərindəndir.
“Ələmdən nəşəyə” kitabı ilə kifayət qədər sevilən Süleyman Rüstəm mübariz, optimist, düşmənə qarşı barışmaz bir şair kimi tanınıb, yaddaşlarda həmişə yaşayacaq. Azərbaycanın elə bir guşəsi yoxdur ki, Süleyman Rüstəm ora şeir qoşmasın. Xəzər dənizi haqqında ən çox şeir yazan da məhz Süleyman Rüstəm olub. “Xəzər və durnalar”, “Xəzər nəyə bənzəyir”, “Xəzərdə gecə”, “Xəzərdə”, “Xəzərin səhəri”, “Xəzərim olsun” və başqa şeirlərdə öz xəyalının qanadlarını Xəzərin dalğaları ilə qovuşduran şair bu mavi gözəli tərənnüm etməkdən doymayıb. İkinci Dünya müharibəsi Süleyman Rüstəm yaradıcılığından təsirsiz keçməyib. O, bu mövzuda bir-birindən maraqlı və mükəmməl əsərlər yaradıb: “Ana ürəyi”, “Durnalar”, “Ana və poçtalyon”, “Gün o gün olsun ki” kimi kitabları məhz o dövrdə çapdan çıxıb.
Gün o gün olsun ki, qurtarsın dava, Dağılsın buludlar, açılsın hava. Alınsın düşməndən ömürlük qisas, Torpaq nəfəs alıb dincəlsin bir az. Silinsin ürəkdən, könüldən ağrı, Bir də tapdanmasın vətənin bağrı.
Bu şeir İkinci Dünya müharibəsi zamanı qələmə alınsa da, bu günün özündə də aktuallığını itirməyib. Müharibə mövzusunda şeir yazan şairlər arasında Süleyman Rüstəmin məhz öz yeri vardı. O, qanlı səngərlərdə və arxa cəbhədə mərdlik nümunəsi göstərən soydaşlarımızın ovqatını poetik portretləşdirib desək, yanılmarıq. Bu qəbildən şairin “Ana və poçtalyon” adlı məşhur əsəri həmişə dillər əzbəri olub. Şair böyük məharət və həssaslıqla cəbhədən – oğlundan məktub gözləyən ananın iztirabını təbii, təsirli qələmə alıb.
Süleyman Rüstəmin böyük məhəbbətlə yaratdığı Ana və poçtalyon obrazları müharibə illərində min bir zillət çəkən Vətən övladlarının unudulmaz surətləridir. Bu surətlərdə çoxunun həyatı var idi. Süleyman Rüstəmin Azərbaycan poeziyasına bəxş etdiyi poetik çələnglərdən ən gözəli və təsirlisi məhz Cənub mövzusunda yazdığı əsərlərdir. Məlumdur ki, İkinci Dünya müharibəsi illərində Süleyman Rüstəm İranda olub, orada yaşamış soydaşlarımızın ağır həyatını gözləri ilə görüb, cənublu şairlərlə görüşüb. Təbii ki, bütün bunlar da sonralar şairin könlündən poetik şəkildə kağızlara naxışlanıb. Süleyman Rüstəm vətən həsrəti ilə dərdi başdan aşan soydaşlarımızın təlaşından, əzablı, cəfalı günlərindən söz açıb. Bir millətin ayrılıq simvoluna çevrilmiş Arazın sularında həsrətin, nisgilin axdığından danışır. Nə vaxtsa bir müjdənin veriləcəyinə – Təbrizlə əbədi görüşəcəyinə ümid bəsləyib. Süleyman Rüstəmin Cənub mövzusunda yazdığı bütün şeirləri gözəl və təsirlidir. Ona görə yox ki, bu şeirlərdə paralanmış torpağımızın harayı eşidilir. Həm də ona görə dəyərlidir ki, şair böyük ustalıqla vətən gözəlliklərinə poetik abidələr yaradıb. Sərabı, Təbrizi, Ərdəbili, Marağanı vəsf edərək vətən torpağı olduğunu misraları ilə, poetik duyumu ilə poeziya tarixinin səhifələrinə möhürləyib.
Ədəbi fəaliyyətə “Çimnaz xanım yuxudadır” adlı bir pərdəli komediyası ilə başlayan Süleyman Rüstəm dramaturq kimi də müəyyən uğurların sahibidir. 1940-cı ildə yazdığı “Qaçaq Nəbi” mənzum dramı, 1948-ci ildə qələmə aldığı “Durna” komediyası teatrlarımızın vaxtilə repertuarından düşməzdi. Bədii yaradıcılıqla, tərcümə ilə müntəzəm məşğul olan Süleyman Rüstəm həm də müxtəlif məsul vəzifələrdə çalışıb. Bir neçə çağırış həm Azərbaycan, həm də keçmiş SSRİ Ali Sovetinin deputatı olub.
Onun xalq, vətən qarşısındakı xidmətləri layiqincə qiymətləndirilib. Əsərləri müxtəlif xarici dillərə tərcümə olunub. Könlünü vətəninə verən, onun uca dağlarını, gur çaylarını, yaşıl zəmilərini, geniş düzlərini, zəhmətkeş, sədaqətli insanlarını məhəbbətlə tərənnüm edən Süleyman Rüstəm yazırdı: Ey nazlı vətən, mən sənə öz könlümü verdim, Qarşında günahkarsa, Süleymanı bağışla.
Yazını hazırladı, Aynurə Əliyeva, ADPU-nun ETM-nin elmi işçisi, Filologiya fakültəsinin müəllimi.
Soldan sağa doğru: Nəbi Xəzri, ….., Süleyman Rüstəm, Vidadi Babanlı, Mirmehdi Seyidzadə, Sərdar Əsəd və Əkbər Ağayev. Bildirək ki, fotoşəkil Yazıçılar İttifaqının mətbuat orqanı olan “Ədəbiyyat” qəzetinin redaksiyasında çəkilib.
Xalq şairi Süleyman Rüstəm, Xalq yazıçısı Mehdi Hüseyn və gənc Azərbaycan ziyalıları. Ayaq üstə dayananlardan ortadakı Salam Qədirzadədir. Sağ tərəfdəki isə (Mehdi Hüseynin arxasındakı) Bayram Bayramovdur.
USTACAM Müzəffər ordunun şanlı əsgəri, Ərənlər yurdunun ər övladıyam! Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox, Babəklər yurdunun hürr övladıyam! * * * Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü, Ədalət, həqiqət bağrımda közdü, Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü, Mövlalar yurdunun nur övladıyam! * * * Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm, Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm, Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm, Alovlar yurdunun nar övladıyam! * * * Unutma, şah babam Xətai başdı, Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı, İlham, nə keçilməz sədləri aşdı, İgidlər yurdunun nər övladıyam! * * * Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var, Gen dünya yağıya daim olub dar, Düşmən qarşımızda yenə oldu xar, Aslanlar yurdunun şir övladıyam! * * * Göydən Yer üzünə ərmağan, payam, Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam, Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam, Ozanlar yurdunun sirr övladıyam! * * * Ustacam, vətənim vətən içində, Axıb duruluruq zaman köçündə, Min bir anlamı var, adi “heç”in də, Aqillər yurdunun pir övladıyam!
DAĞLAR (Dağlara xitabən üçüncü şeiri) Tarix səhnəsində yetişdi zaman, Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar! Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi, Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar!
* * * Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi, Davadan doğulan ərlər yetişdi, Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi, Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar!
* * * Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı, Qoynunda yağılar məskən salmışdı, Canımı sağalmaz bir dərd almışdı, Sayalı qonağın mübarək, dağlar!
* * * Qurtuldu yağıdan zənburun, balın, Bir başqa görünür yamacın, yalın, Zirvəndən boylanır şanlı hilalın, Müqəddəs sancağın mübarək, dağlar!
* * * Haqqa nisbət tutub ulu Ələsgər, Andırıb, tanıdıb, bilib pərisgar, Hər səngər məbəddi, pirdi hər əsgər, Şuşa tək ocağın mübarək, dağlar!
* * * Ay Ustac, min şükür arzuna yetdin, “Dədə”n gedən yolu, sən də qət etdin, Dolandın dünyanı yurdunda bitdin, Doqquzu zər tuğun mübarək, dağlar!
ÜÇ QARDAŞ (Azərbaycan, Türkiyə, Pakistan qardaşlığına)
Bir qardaş sağında, biri solunda, Təpəri dizində, gücü qolunda, Qardaşlıq məşəli yanır yolunda, Yeni çağ başladır xan Azərbaycan! Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan! * * * Xətai amalı bu gün oyaqdır, Nadirin əməli bu gün dayaqdır, İlhamın təməli bu gün mayakdır! Yeni çağ başladır xan Azərbaycan! Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan! * * * Zamanla yaşadıq xeyli qeylü-qal, Görməsin bir daha bu birlik zaval, Dağlara biryolluq qayıdır Hilal, Yeni çağ başladır xan Azərbaycan! Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!
“O gün gələcək, Araz çayının 2 yerə böldüyü xalq birləşəcək, bütöv,vahid Azərbaycan olacaqdır”. Bu sözləri 1986-cı il aprel ayının 11-də Azərbaycan Politexnik İnstitutunda S.Rüstəmin 80 illiyinə həsr olunmuş Yubiley tədbirində çıxışı zamanı şair ümidlə söyləmişdir.
Azərbaycan ədəbiyyatında cənub mövzusu dedikdə, ilk olaraq, gözlərimiz önünə xalq şairi Süleyman Rüstəm gəlir. Hərçənd, bu mövzuda çox ədibimiz əsərlər yazıb. Lakin, bu mövzuya ən çox müraciət edən, şeirlər silsiləsi yaradan məhz S.Rüstəm olmuşdur. Bu mövzunu onun qədər ürək ağrısı ilə, poetik notlarla yazan ikinci bir ədib yoxdur, desək, yəqin ki, yanılmarıq. Geniş oxucu cənublu bacı-qardaşlarımız, ədiblərimiz, eləcə də şəhərlərimiz haqqında məlumatı demək olar ki, ustad sənətkarın şeirlərindən öyrənirdi. Həqiqətən də, S.Rüstəmin Cənub mövzusunda yazdığı əsərlər sirri açılmamış xəzinədir. Əsərlərilə tanış olduqda belə bir nəticəyə gəlmək olur ki, ədibin şah rejimi zamanı soydaşlarımıza mənfi münasibəti necə idisə, o, bu gün də İranda mövcud olan mollakratiya rejimindəki münasibətlə eynilik təşkil edir.
Ömrü boyu cənub həsrətini, cənub ağrısını qəlbində gəzdirən şair hər zaman öz müqəddəs arzusunu dilə gətirərdi:
Bir arzum da var dünyada,
Bir gün məni salıb yada.
Kitabımı Arazdakı körpü üstdən assınlar,
Gənc nəsillər unutmasın bu şarin şərtini:
Tez köçərsəm bu dünyadan baş daşıma yazsınlar
İki yerə parçalanmış ürəyimin dərdini.
II Dünya müharibəsi illərində İranda, Cənubi Azəbaycanda olan S.Rüstəm qəddar şah rejiminin ölkədə törətdiyi fəlakətlərin acı nəticələrin gözləri ilə görmüş, milli zülmə, istibdada qarşı geniş xalq kütləsinin etiraz səsini dinləmiş, imperializm əleyhinə mübarizənin canlı şahidi olmuşdur.
Cənub mövzusu şairin yaradıcılığında sanki ikinci nəfəs açmışdır. Şairin bu mövzuda şeirlərini diqqətlə oxuyanda görürsən ki, onun etiraz dolu hayqırtıları həm o taydakı, həm də bu taydakı rejimə qarşı yönəlib. O dövrdə belə səviyyədə şeirlər yazmaq böyük cəsarət, hünər və iradə tələb edirdi. Lakin, S.Rüstəm öz həyatını təhlükəyə ataraq, bir vətəndaş kimi, xalqının mübariz oğlu kimi bu prosesdə geridə qalmadı. “O tay, bu tay”, “O sahil, bu sahil”, “Bakılı, Təbrizli”, “Vətənin birliyi”, “Bütöv millət” və s. terminləri həm dilimizin əzbəri oldu, həm də beyinlərimizə, şüurmuza nüfuz elədi.
Məhz, ədib ikiyə parçalanmış ürəyinin dərdini, cənub həsrəti, vahid vətən məhəbbəti ilə gözlərindən riqqət ilə gilə-gilə yaşın gəlməsini bu mövzuya həsr etdiyi əsərlərinə kövrək notlarla köçürürdü. Təsadüfi deyildir ki, S.Rüstəm haqlı olaraq, o taylı, bu taylı Azərbaycanın böyük şairi adlandırılır. Arazın o tayında qanına qəltan edilən cənublu soydaşlarımızın qəlbində sağalmaq bilməyən yaraların acısını duyan şair bir zaman onlarla Xudafərində görüşlərini xatırlayır, Vətən torpağının tapdaqda olması ilə barışa bilmirdi:
Tapdaq altındadır Vətən torpağı,
Hələ sağalmayıb sinəmin dağı.
Qardaş həsrətilə hər bahar çağı,
Yarası lalətək açılan mənəm!
S.Rüstəmin cənub mövzusunda yazdığı əsərlərinin şahı məncə, “Təbrizim” dir. Şair burada Azərbaycanın qədim paytaxtlarından biri, inqilablar beşiyi, elm, mədəniyyət, sənətkarlıq mərkəzi olan, hüsnünə, gözəlliyinə baxmaqdan doymaq mümkün olmayan gözəl Təbrizə xitab edir. Təbrizə öz dərin, sonsuz, məhəbbətini bildirən şair ürək sözlərini, duyğularını ustalıqla dilə gətirir:
Baxdıqca hüsnünə doymayır gözüm,
Təbrizim, Təbrizim, gözəl Təbrizim!
Sən çıxdın qarşıma duzla, çörəklə,
Bağından dərdiyin güllə, çiçəklə,
İkiyə bölünməz saf bir ürəklə,
Təbrizim, Təbrizim, aman, Təbrizim,
Yox olsun başından duman, Təbrizim!
Qəlbi nisgildən sızlayan şair Təbrizlə görüşündən hədsiz dərəcədə sevinc duyduğunu, gözəlliyindən vəcdə gəldiyini, eyni zamanda Təbrizin başında qara dumanın olmasından rahatsızlığını ifadə edirdi.
Təbrizin şanlı qəhrəmanlıq tarixini xatırladan şair şeirdə vətənin birliyi, bölünməzliyi ideyasını, bütöv Azərbaycan ideyasını oxucuya daha dolğun şəkildə çatdırır. Şeirdə dilimizin zənginliyi, bir-birindən təsirli ifadə vasitələri böyük ustalıqla seçilmişdir:
Ağlasan ağlaram, gülsən gülərəm,
Yaşasan yaşaram, ölsən ölərəm,
Varımı səninlə yarı bölərəm,
Gəl bir də üzündən öpüm, Təbrizim!
Başına gül-çiçək səpim, Təbrizim!
Cənub mövzusunda yazmaqla, Azərbaycan poeziyasına yeni bir poetik çələng bəxş edən S.Rüstəm digər şeirlərində də cənub dərdini, nisgilini böyük ürək ağrısı ilə təsvir edirdi. Hər dəfə şeirlərində qəlbində çiçəklənən yaranı, o sahildə keçirdiyi xoş günlərini, orada gəzdiyi bağları, qoxladığı çiçəkləri, gəzərək söz qoşduğu elləri, mahnıları oxunduğu Ərk qalasını, qana dönmüş ürəyində qalmayacaq arzu-kamı, könüllərdə mütləq günəşin doğmasını, qəmli zindanların işıqlandıqlarını böyük ustalıqla, poetik ifadələrlə qələmə almışdır. Araz qırağına gəlib həsrətlə o tayı seyr edən şair ürək sözlərini misralara köçürərək təsəlli tapırdı:
Ömür keçdi, hicran quşu can evimdən köçmədi,
Arazından iki qardaş yan-yana su içmədi.
Heç özüm də bilmədim ki, necə oldu qardaşım,
Ayrılıqdan, dərd əlindən ürəyimiz şişmədi!
Qan qardaşım, gül üzünə bir də baxım doyunca,
Bəlkə bir də bu yerlərdən mənim yolum düşmədi!
“Ucan durnaların lələklərindən, hicran məktubları asılan mənəm”- deyən şair bir an belə ümidini itirmirdi. Təbrizlə görüşəcəyi günü intizarla gözləyirdi:
Mənin təlaşımı sanmayın hədər,
Səbəbsiz deyildir bu dərd, bu kədər,
Təsəlli taparam bəlkə bir qədər
Ürəyi yaralı Təbrizi görsəm.
“Qəfəsdən qurtulmuş yaralı şirəm” – deyən S.Rüstəm bu həsrətə, bu amansız ayrılığa son qoyulmasını dünyaya çar çəkirdi:
Süleymanam, dözümlüyəm firqətə,
Zaman gərək son versin bu həsrətə.
Ürəyim bir xəritədir, xəritə
Orda əziz vahid Vətən özü var.
Vüsal həsrətilə alışıb-yanan şair bu vüsala yetməyin bir yolunu tapa bilməməsi üçün üzüllürdü:
Qardaşımın həyatını düşünürəm səhər, axşam,
Vüsalına yetmək üçün hələ bir yol tapmamışam.
Qan qardaşım zindandadır, mən bu tayda azad quşam,
Sən dərdə bax, gözlərinə görünməyə üzüm yoxdur!
“Vüsal həsrəti” şeiri çoxdan yazılsa da sanki bu gün İranda azadlıq mübarizəsinə qalxan cənublu bacı-qardaşlarımızın etiraz dalğasını uzaqgörənliklə təsvir edirdi:
Qəflətdən oyanmış görürəm sizi,
Dağ kimi dayanmış görürəm sizi.
Al qana boyanmış görürəm sizi,
Dərdiniz dərdimdir, yaranız yaram
“Niyə quşlar kimi qanadım yoxdur. Niyə o sahilə uça bilmirəm?”- deyən şair azadlığın bayrağını ürəkdən öpərək, haqq yolunda canlarından keçməyi bacaran soydaşlarımzı şeirlərində mübarizəyə səsləyirdi:
Səttarxanın bayrağını qəlbindən asan,
Millətinin şöhrətini günəşə yazan.
Əli qanlı cəlladların qəbrini qazan
Ağ günləri salamlayan sən deyilmidin,
Alnı açıq o qəhrəman sən deyilmidin?
S.Rüstəmin cənublu ədiblərlə yazışmaları da diqqət çəkir. Ədibin Şəhriyar, Səhənd, Cavad Heyəti və digərlərinə şeirlə müraciətlərində S.Rüstəm cənub ağrı-acısını onlarla bölüşür, bu yolla azacıq da olsa könül rahatlığını tapırdı. Xüsusilə, Şəhriyarla şeir dilində məktublaşması oxucuda böyük maraq doğurur:
İgid, şanlı bir millətin oğlusan,
Adlı-sanlı br millətin oğlusan.
Səttarxanlı bir millətin oğlusan,
Ayrı deyil, anan, anam, Şəhriyar,
Qan qardaşın Süleymanam, Şəhriyar!
Şair bu azadlıq savaşında Təbrizdə qara matəm çadralara bürünmüş cənublu ana-bacılarımızın, qız-gəlinlərimizin fədakarlığını da qururla qələmə alırdı:
Ürəyimə sığmayır Təbrizin qanlı yası,
Əksilmir küçələrdən coşan insan dalğası,
Qeyrətə bax, qeyrətə, nümayişdə çadrası-
Al qanına boyalı bacılarımı gördüm!
Bu gün Təbrizdə, Ərdəbildə və digər şəhərlərdə ayağa qalxan, mübarizə aparan, çadralarını atan ana-bacılarımızın təsviri deyilmi? S.Rüstəm şeirlərində nə qədər həsrətdən, intizardan söz açsa da heç bir zaman ümidini itirmirdi. Vusal həsrətinə son qoyulacağının ümidi ilə yazıb yaradırdı:
Mən ümidsiz deyiləm, könlüm ümid məskənidir,
Xoş vüsal arzulu şeirimdə qızıldan yeri var.
Şeirə həsrətlilərə şeir oxumaqçün ucadan,
Bir qarış olsa da, Təbrizdə Süleyman yeri var.
Əsərlərində Təbrizli gözəlləri də vəsf etməyi unutmayan şair qəlbindəki xoş hiss və duyğuları dilə gətirirdi.
Hər gün məni gözlər, bilirəm, gözləri yolda
Gəl-gəl-deyərək əlləri nərgizli gözəllər.
Təbrizdən uzaqsan, bilirik, qəm yemə, Rüstəm
Xatırlayacaqdır səni təbrizli gözəllər!
Ayrılıq yollarının həsrətini intizarla çəkən şairin bu mövzuda yazdığı qəzəllər də maraq kəsb edir. Gözündə əbədi canlı bir şəkil kimi həkk olan sevgili cananına qovuşmağın həsrətini yaşayan, məhəbbətin dolaşıq macərasına qərq olan şairin “Bu gecə” qəzəli onun ürək ağrısını, həmçinin, həsrətini poetik boyalarla təsvir edən sənət incisidir.
Gəlmədi məclisimə, sevgili canan, bu gecə,
Can evimdən elə bildim ki, köçüb can bu gecə.
Çox düşündüm səni, sənsizliyə dözmür bu könül,
Çəkdi qəm ordusunu üstümə hicran bu gecə.
Gəlmiş olsaydın əgər məclisə, təbrizli gözəl,
Ayağın altda kəsərdim neçə qurban bu gecə.
Nə deyim, mən nə deyim ayrılığın baisinə,
Qaldı sənsiz, gözü yollarda Süleyman by gecə!
S.Rüstəmin 1940-cı ildə işıq üzü görən “Qaçaq Nəbi” pyesində də ədib çox incəliklə, ustalıqla cənub məsələsinə toxunmuşdur. Arazın o tayında-cənubda soydaşlarımızın öz ev-eşiklərindən zorla çıxarılmaları haqqında Şahın fərmaişini canfəşanlıqla, qəddarlıqla yerinə yetirməyə çalışan ərbabla Qaçaq Nəbi arasındakı dialoq xüsusi diqqət çəkir. Ərbabın Qaçaq Nəbiyə xitabən “Arazın o tayının dərdi səninçün azlıq edir ki, hələ bu tərəfə də əl uzadırsan?…”- dediyi sözlərini eşidən
Qaçaq Nəbi əsəbi halda ona tutarlı cavab verir:”Arazın o tayı da, bu tayı da mənim doğma el obamdır. Elin də o baş, bu başı olmaz. Bunu sırğa elə, as qulağından…”. 84 illik ömrünü cənub həsrəti, cənub dərdi ilə yaşayan şair bu dünyadan nigaran köçdü. Özünü o taylı, bu taylı vətənin şairi hesab edən Süleyman Rüstəm bütöv, vahid Azərbaycan sevdalısı idi. Şair “Vəsiyyət” şeirində məzarı üstünə gül-çiçək əvəzinə, Arazdan gətirilmiş su səpilməsini vəsiyyət edirdi:
Su səpin qəbrimə, dincəlim bir az,
Təzədən başlayım, sonra söhbəti.
Sizdən bir ricam da, dostlar budur, bu-
Kürdən yox, Arazdan gətirin suyu.
Arzuma bələddir bu torpaq anam,
O yaxşı bilir ki, mən Süleymanam.
Bəli, xalq şairi Süleyman Rüstəm bütün varlığı ilə, qəlbən vahid, bütöv Azərbaycanın olacağı günə inanırdı. O, inanırdı ki, tezliklə, cənublu bacı və qardaşlarımız istibdaddan, zülmdən qurtulacaq, azadlığa, müstəqilliyə qovuşacaqlar. Bu onların əlahəzrət haqqıdır.
Bu gün İranda zülmkar mollakratiya rejiminə qarşı aparılan azadlıq mübarizəsində cənublu bacı-qardaşlarımız öndə gedir. Artıq ox yayından çıxmışdır. İnanırıq ki, onlar haqq etdikləri azadlığa, müstəqilliyə, hürriyyətə nail olacaqlar. Onların haqqları qorunacaq. Biz bütöv bir millət olaraq, onların bu haqq davasında yanlarındayıq.
Ümid edirik ki, tezliklə, ölməz ustad sənətkarımız, xalq şairi Süleyman Rüstəmin ruhu rahatlıq tapacaq, şad olacaqdır.
PS. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının Baş Katibi Bağdat Amreyevi qəbul edərkən demişdi:”Biz taleyin hökmü ilə dövlətimizdən ayrı düşmüş azərbaycanlılara, həmçinin, bizim qardaş türk dövlətlərinin digər xalqlarının dövlət sərhədlərinin hüdudlarından kənarda yaşayan çox sayılı nümayəndələrinə kömək etmək, onların inkişafı, onların Azərbaycan dilini, Azərbaycan ənənlərini, Azərbaycan mədəniyyətini qoruyub saxlamaları, azərbaycançılıq prinsiplərinə sadiq olmaları və öz tarixi Vətəni ilə əlaqələri heç vaxt kəsməmələri üçün əlimizdən gələni edəcəyik”.
Əlbəttə ki, dövlət başçısının bu fikirləri Arazın o tayında yaşayan 40 milyona yaxın soydaşımıza da şamil olunur. Ustad şair özü demişkən: “Gün o gün olacaq, o gün gələcək, bəşər dincələcək, həyat güləcək”.
