Xankəndini ziyarət etdikdən sonra Şuşaya qayıtdıq. Qala qapısının yaxınlığında yastana yerdə qoyulmuş heykəllərlə şəkil çəkdirib qaladivarları ilə üzü aşağı Şuşa yazılan girişə endik. Yerdə əmənkömənciyə rastladım, qayıdanda bir topa yığıb özümlə götürdüm. Amma o yerləri gəzdikcə igidlərin ayaq izlərini gəzirdim. Yuxarı qalxıb Qövhər Ağa məscidinə ordan da Cıdır düzünə tərəf yollandıq. Cıdır düzü bir tərəfi meşəlik, bir tərəfi sıldırım qayalıq. Mən ondan iri qayalıqlar, düzəngahlar gördüyümə görə mənə elə də təəcüblü göz oxşayan görünmədi. Sadə bir təpəlik. Səməd Vurğunun göyəzən dağına yazdığı şeirini xatırladım. Olsun, dedim ürəyimdə. Bəzən toponimlər öz müəllifləri ilə əbədiyyət qazanır və bir də igidlərimizin ayaq səsləri azadlıq yaratmışdı daşlarda. Min illər keçəcək, bu günlərin əziz xatirəsi unudulmaz qalacaq. Bir vaxtlar at çapılmış bu yastana ayaq izləri ilə öz yaşarlığını tapmışdı. Bundan sonra da igidlərimizin canı qanı ilə müqəddəsliyinə davam edəcək. Orda bir neçə şəkil, qısa video çəklişi edib Vaqif məqbərəsinə yetişdik. Poeziya günləri keçirilən yerdə şəkil çəkdirmədim. Mən bu yerdə kürsüyə qalxıb şeir səsləndirəndə şəklim çəkilib tarixə düşər. Əks halda özümə haqsızlıq etmiş olardım.
Əzəmətli bayrağın dalğalanan uca Şuşası sən bizim ağrılarımızın şahidisən. Sənin hər daşını öpüb göz üstünə qoysaq yenə də azlıq edəcək. Gün qaralmadan Laçına çatıb, Mərkəzi kitabxanaya kitablarımızı bağışlamalıydıq… Ordan ayrılanda Şuşanın ətri burnumdan uzun müddət getmədi. Laçınla Şuşa arasından Qubadlıya çəkilən dolama yollar uzaqdan selə oxşayırdı.
Yolqırağı böyürtkən kolları, turşsu, insanların əllərində dopba ilə baş ucunda gözləyib növbə ya da növbədən kənar su qablaşdırıb içmələri adama sevinc bağışlayırdı. Biz də elə burada nahar edib, torbamıza çəmənlikdən qantəpər, qaraçörək otu toplayıb yolumuza davam elədik.
DAĞLAR (Dağlara xitabən üçüncü şeiri) Tarix səhnəsində yetişdi zaman, Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar! Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi, Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar!
* * * Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi, Davadan doğulan ərlər yetişdi, Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi, Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar!
* * * Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı, Qoynunda yağılar məskən salmışdı, Canımı sağalmaz bir dərd almışdı, Sayalı qonağın mübarək, dağlar!
Avqustun 10 da Sumqayıtda qohumlarımın qonağı idim. Dünyaya təzə gəlmiş nəvəm Toğrul bəyin tədbiri idi. Babası Elşad müəllim qurban kəsmişdi Sevincimizin həddi hüdudu yox idi. Gecə saat 23 30da telefonuma zəng gəldi. Zəng edən AYB nin və AJB nın üzvü, Yurd jurnalının şöbə müdiri PÜSTƏ xanım idi.
– Salam Qalib müəllim, necəsiniz?
– Salam Püstə xanım. Yaxşıyam, siz necəsiniz
– Təşəkkür edirəm, yaxşılıqdır. Bağışlayın ki, sizi bu vaxt narahat edirəm. Şuşaya sabah səfərimiz var, Balayar müəllim sizin getməyinizi məsləhət bildi. Mən tutuldum, axı, Şuşaya getmək mənim ən böyük arzum idi. Mən :
– Püstə xanım axı mən hazır deyıləm, necə gedim? -Balayar müəllim Sizin getməyinizi bildirib. Yolun xərci ödənilib. Səhər saat 5 də 20 yanvar metrosunun çıxışında gözləyin, şəxsiyyət vəsiqəsini unutmayın Sevinc sevincə qarışdı, uçmağa qanadım yox idi. Nə isə Sumqayıtdan gecə yarısı qayıtdıq. Gecə namazını və sübh namazını qıldım, bir tikə çörək yeyib 20 yanvar stansiyasına getdim. Deyilən ünvanda məni “Həkəri ” qəzetinin baş redaktoru şair Rauf İlyasoğlu və Solmaz xanım adlı qazi xanım qarşıladı. Qazi xanım Rauf müəllimə öz döyüş tarixini danışırdı. Ermənilərə təslim olmamaq üçün özünü Ağdam döyüşlərində sıldırım qayadan atan bu cəsur xanım,22 yaşlı gözəl qızı ilə gəlmişdi. Bir azdan müqəddəs Şuşaya yollanacaq “Sprinter” markalı mikroavtobus göründü. Püstə xanım və bacısı Sədaqət xanım avtobusda idilər. Səfərə gedəcək adamlar 05 30 a qədər yığıldı. Səfərə gedənlərin arasında xeyriyyəçi Hacı İntiqam Atayev də var idi. 05 35 də” Sprinter “markalı avtobusumuz müqəddəs Şuşa istiqamətinə hərəkət etməyə başladı. Qrupun rəhbəri gözəl insan kimi yaddaşıma həkk olan Bəxtiyar Rzayev idi. Bir neçə saatdan sonra Sprinterimiz Kürdəmirdə “Uğur ” otel- restoranının qarşısında dayandı. Səhər yeməyini yedikdən sonra,Püstə xanım “Uğur market ” dən böyük bir tort aldı, düzü ağlıma heç nə gəlmədi. Yenidən yola çıxdıq. Bərdədə inzibati yoxlama postundan keçdikdən sonra Sprinterimiz müqəddəs Qarabağ torpaqlarını öpməyə başladı. Nəhayət gəlib Şuşaya yetişdik. ” İsa bulağı” nın buz kimi suyundan içən hər kəs, şəhidlərimizin müqəddəs ruhuna rəhmət oxudu. Birdən telefonuma zəng gəldi. Ekranda çox hörmətli şairə bacım Adilə Nəzərin adı göründü. Telefonu açdım. Adilə Nəzər xanım məni təbrik etdi. Sən bu səfərə çoxdan layiq idin. Uğurlar dilədi. Sevincimin həddi hüdudu yox idi. “Cıdır ” düzünə qalxdıq. Birdən qazi Solmaz xanım bizdən aralanıb ağlaya ağlaya sıldırım qayaları öpməyə başladı. Daşların üstündə şəhidlərimizin mübarək qan izləri var idi. Qrupumuzda olan iki şəhid xanımı da ağlamağa başladılar. Rauf İlyasoğlu üzünü məğrur qayalara tutub yazdığı” şəhidim ” şerini söyləməyə başladı. Bəxtiyar Rzayev mənə, Qalib müəllim neçə ildir qrup rəhbəriyəm, hələ belə vətənpərvər insanlara rast gəlməmişəm Bu arada Qrup üzvlərindən bir nəfər mənə konfetə bənzər ürək dərmanı verdi, sizin ürəyinizdə problem var, bu dərmanı qəbul edin. Bu gözəl insan həkim Ağagül həkim idi. O, bu səfərə öz həkim həyat yoldaşı Məhsəti həkimlə gəlmişdi.Məhsəti xanım qardaşı şair Rəhman Babaxanlının “Şuşa” şerini üz tutub əzəmətli Şuşa dağlarına oxuyurdu. Cıdır düzündən Şuşa məscidinə getdik. Zöhr namazı yetişdiyindən namaz qılan yoldaşlar Şuşa məscidində namaz qıldılar. Məsciddən çıxıb Qarabağ xanı ibrahimxəlil xanın vəziri şair Vaqifin məqbərisini ziyarət etdik. Burda məqbərəyə girməmiş İlyas müəllim Vaqifə həsr etdiyi şerini söylədi. Məqbərəyə daxil olub şəkil çəkdirdik. Sonra Sprinterimiz bizi “Qala qapısı”na gətirdi.” Qala qapıs”ını ziyarət etdikdən sonra, qalanın kənarındakı cığırla Xan qızı Natəvanın çəkdirdiyi “Xan qızı” bulağından doya doya su içdik. Bir az aralıda Üzeyir Hacıbəyovun, Xurşibanu Natəvanın, Bülbülün büstlərini ziyarət etdik. Mən Xan qızı Natəvanın əllərindən öpdüm. Ona,haqqında yazdığım Xan qızı Natəvan kitabımdan danışdım. Üzeyir bəyə və Bülbülə isə bu gün torpağa tapşırılacaq olan Göyçayın ziyalısı, Azərbaycan musiqisinə öz töhvəsini verən tarzən Rövşən Zamanovun ruhunun onların ruhlarına qovuşduğunu çatdırdım. Birlikdə xatirə şəkilləri çəkdirdik. Qrup rəhbərimiz səfərimizin sona çatdığını söylədi. Sprinterimiz yenidən yola çıxdı. Xankəndinə gedən yolda dağların ətəyində otlayan yanında dayçası olan gözəl bir at gördüm. Bu arada yadıma ustad şairimiz Yusif Nəğməkar ın bu şeri düşdü.
Bədöy köhlən ayağının Uçmağa qatlanmağı var. Bəslə ki, day oyağını, Ruhin da atlanmağı var…
Qayalar bələklərimdir, Olumum çoxda tək olub… Kişnəyən diləklərimdir; Səsim dağlara həkk olub.
Ürək döyüntüm-şəlalə, Nəbzim-bulaq çıppıltısı… Yal-yamac getmiş xəyalə, Oyadar nal tappıltısı…
Saat 16 00da Sprinterimiz bizi Xankəndinə gətirdi. Şəhər boş idi. Küçələrdə ziyarətçilərin şəkil çəkdirməkləri adamı sevindirirdi. Park ziyarəçilərlə dolu idi. Sprinterimiz ” Xan mat ” restoranının qarşısında dayandı. Biz restorana daxil olduq. 20 nəfərlik süfrə açılmışdı. Kabab olmadığından İlyas müəllim başqa yerə getməyi məsləhət bildi. Sprinterimiz yola düzəldi. Bir neçə dəqiqədən sonra Xocalıda gözəl bir restoranın yanında dayandıq. Yenidən 20 nəfərlik süfrə açıldı. Süfrəyə təamlar düzüldü. Yeməyi qurtardıqdan sonra Püstə xanımın aldığı tort süfrəyə gətirildi. Püstə xanımın bacısı Sədaqət xanım tortu kəsib birinci İlyas müəllimlə Bəxtiyar müəllimə verdi. Ad gününüz mübarək olsun, dedi. Hamı bir ağızdan günün qəhramanlarını təbrik etdilər. Sonra, Xocalı Şəhidlər xiyabanına getdik. Püstə xanım və mən” Şəhidlər “şerimizi oxuduq, hamılıqla şəhidlərimizə rəhmət dilədik. Sprinterimiz yenidən yola düzəldi. Və biz Bakıya yollandıq. Fotolar:
USTACAM Müzəffər ordunun şanlı əsgəri, Ərənlər yurdunun ər övladıyam! Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox, Babəklər yurdunun hürr övladıyam! * * * Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü, Ədalət, həqiqət bağrımda közdü, Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü, Mövlalar yurdunun nur övladıyam! * * * Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm, Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm, Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm, Alovlar yurdunun nar övladıyam! * * * Unutma, şah babam Xətai başdı, Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı, İlham, nə keçilməz sədləri aşdı, İgidlər yurdunun nər övladıyam! * * * Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var, Gen dünya yağıya daim olub dar, Düşmən qarşımızda yenə oldu xar, Aslanlar yurdunun şir övladıyam! * * * Göydən Yer üzünə ərmağan, payam, Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam, Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam, Ozanlar yurdunun sirr övladıyam! * * * Ustacam, vətənim vətən içində, Axıb duruluruq zaman köçündə, Min bir anlamı var, adi “heç”in də, Aqillər yurdunun pir övladıyam!
DAĞLAR (Dağlara xitabən üçüncü şeiri) Tarix səhnəsində yetişdi zaman, Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar! Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi, Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar!
* * * Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi, Davadan doğulan ərlər yetişdi, Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi, Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar!
* * * Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı, Qoynunda yağılar məskən salmışdı, Canımı sağalmaz bir dərd almışdı, Sayalı qonağın mübarək, dağlar!
DAĞLAR (Dağlara xitabən üçüncü şeiri) Tarix səhnəsində yetişdi zaman, Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar! Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi, Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar!
* * * Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi, Davadan doğulan ərlər yetişdi, Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi, Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar!
* * * Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı, Qoynunda yağılar məskən salmışdı, Canımı sağalmaz bir dərd almışdı, Sayalı qonağın mübarək, dağlar!
( Bakı, Şuşa, Xankəndi, Ağdam, Bərdə yollarında) Əraf (Cənnətlə cəhənnəm arasındakı səddin yüksəklikləri) əhli üzlərindən tanıdıqları adamlara müraciət edib: “Sizə nə yığdığınız mal-dövlət, nə də təkəbbürünüz fayda verdi” -deyəcək. (Əraf.48.)
Bəzən meşələr seyrəlmədən, tədricən deyil, birbaşa çəmənlik əraziyə keçir. Elə bil xətkeş qoyub, meşənin bir hissəsini kəsib götürmüsən. Sanki gözə görünməz sədd, sərhədd var. Sərhəd varsa, təbii ki onu qoruyan da var. Mən bu barədə bioloq həmkarlarla çox söhbət etmişəm, amma ağlıma batan izah eşitməmişəm. Məsələ burasındadır ki, bunun elmi izahı olmalıdır. Axı bu xətti, sərhəddi, səddi hansı amillər yaradır? Mahiyyəti nədir? — Minin aftobuslara, yola düşürük. – aftobus sürücüsü bir- birləri ilə söhbət edən, siqaret çəkən sərnişinlərə müraciət edir. Aftobuslar karvan kimi düzülüb Bakıdan Şuşaya doğru hərəkətə başlayır. Yanımda Əhməd Qəşəmoğlu əyləşib. Onu əvvəldən də qiyabi tanıyırdım. İndi danışdıqca aydınlaşır, daha çox tanımağa başlayıram. ” Ahəng qanunu” nəzəriyyəsindən, həyat yolundan danışır. Diqqətlə qulaq asıram, suallar verirəm. Məttəl qalıram, bu müdrik adam necə olub ki, üç qurulşda- sovetlər, keçid dövrü və indiki zamanda yaşayıb, yaşayır, amma rüşvətin, haramın xəttini, sərhəddini keçməyib? Dürüst, işıqlı qala bilib, qaranlıqlaşmayıb. — Bir dəfə tanıdığım, ehtiyacı olan tanışımı işə düzəltdim. 500 m pul şirinlik kimi vermək istədi, nə qədər etdi, götürmədim. — Niyə götürmədiz? — Axı mən indiyə kimi belə iş görməmişdim. Sonuna qulaq as, gəldim evə, yoldaşım başladı ki, evdə heç nə yoxdur, niyə bazarlıq etməmisən? Dinmədim. O yenə dedi, gəl soyuducuya bax, nə edim mən, heç nə yoxdur. Gəlib baxdım, soyuducunun boşluğu və uşaqların yemək istəyi arasındakı xətt, sərhəd, fərq adamın vicdanını sərinlədib, üşüdürdü, sonra dondururdu. Gəldim ev telefonuna tərəf, xeyli tərəddüdən sonra dəstəyi qaldırıb, mənə şirinlik vermək istəyən tanışımı yığımağa başladım. Soyuducunun boşluğu və uşaqların yemək istəyi arasındakı sərhəd, xətt.. Bu pulsuzluqdan yaranmşdı. Bəs meşələr və çəmənlik arasındakı o xətt, sərhəd nədən yaranmışdır? Axı o səddin beş- on metr sağında ağaclıq, solunda açıq sahə, çəmənlik vardı. Ağaclar niyə bu tərəfə keçə bilməmişdir? Ekoloji amillər bu səddi yaradıb? Beş- on metrlik məsafədə torpaq, nəmlik, külək, istilik və s. Amillər necə kəskin fərqlidir ki, belə sərhədd yaranıb? Yox burada ekoloji amillər rol oynamır, amma həm də oynamalıdır, başqa necə ola bilərdi ki? Bu sərhədd nədən ibarətdir? — Qulaq asırsan? — Bəli, zəng edib pulu necə istəyə bildiz? — Telefonun sonuncu rəqəmlərini yığa bilmədim. Gəlib oturdum düşünməyə başladım. Qapının zəngi çalındı, açdım, deputatımız idi, çox sevindim. Yəqin qonorar gətirmişdir. Ancaq tez də qanım qaraldı, o hərdən 8- 10 m qonorar gətirirdi. Bununla kasıbın gözündə əjdaha, varlının önündə siçovul mədəsinə bənzəyən bu soyuducu dolmazdı, yoldaşımdan və uşaqların ac qarnının səs- küyündən canım qurtarmazdı. — Deputat? O niyə qonorar gətirirdi ki? — O həm də bizim poçtolyon idi. Qabaqlar belə şeylər olurdu. — Deputat poçtalyon, maraqlıdır, amma indiki bəzi deputatlara baxanda faydalı iş görürmüşlər- deyib, güldüm. Sonra soruşdum: — Nə qədər pul gətirmişdir? — Poemam çıxmışdı, 876 m. Pul verdi, sağollaşıb getdi. Və beləliklə mən rüşvət, şirinlik almaq youna düşmədim, əzabdan canım qurtardı, elə bil ALLAH saxladı bu işdən məni. — Əlbəttə ALLAH istədiyini əyri yoldan saxlayar, onun böyüklüyüənə sonsuz şükürlər olsun- dedim. Pəncərədən baxıram, ətraf aftobusun sürətindən asılı olaraq dəyişir. Sürət və zaman hər şeyi dəyişdirir. Yaxşı bəs Quranda “Əraf” surəsində Əraf- cənnətlə cəhənnəm arasındakı səddən söhbət açılır. Bəs sədd nə vaxta qədər qalacaq? Zaman onu dəyişməyəcək, aradan götürməyəcək? Orada zaman necədir? Aftobusdakı yoldaşlar qələm dostları, alimlər, ziyalı insanlardır. Hərdən şeir deyirlər, öz şerlərinə yazılan mahnıları telefondan qoşub, səsləndirirlər. Amma nədənsə mənə elə gəlir ki, burada da insanlar arasında bir sədd, sərhədd var . Hamı eyni ola bilməz axı. Eyni olsa belə, onlara eyni cür baxış olmaycaq. Əgər şeytan olmasaydı, insanlar mələkləri fərqləndirib, ” şeytan” yaradacaqdılar. İnsan beyni belədir, xətt, sərhədd çəkməyə, fərqləndirməyə meyillidir. Yaxşı bu insanları nədə fərqləndiriblər? Bilikləri, yaradıcılıqları, istedadları- hər şey eyni olsa da belə, mütləq bir şey tapıb, fərq yaratmalı, sərhədd çəkilməlidir. Yəni meşədən çəmənliyə keçən həmən xətt, sədd burada da olmalıdır. Mümkünsüzdü olmasın. Elə bu yoldaşları da digər qələmdaşlardan fərqləndirib, “sədd çəkib” Şuşaya aparmırdılar? Hər dəfə də bu fərqləndirməyə, səddə etirazlar olur. Səddin mahiyyətini soruşurlar. Hacı Loğman Qorqud da məndən küsür, ərk eləyir, ya məndən fağırını tapmır, ya da elə bilir mən sədd çəkənəm, adam seçib aparanam… Loğman filosof şairdir, ona yaxşı ad da qoymuşam- Göyçəli Loğman… Elə burada, aftobusda da həmən sədd, sərhəd var idi. Sərhədlər, sədlər sonsuzdur. Bu dünyadan başlayıb, o dünyay keçir. Bəlkə də fırlanıb, bir də bu dünyaya qayıdır. Burada elə aftobuslara minəndə bu sədlər görsənmişdir: ” Qarabağ” otelinə minənlər bura minsinlər, ” Xarı bülbül”ə gedənlər o biri aftobuslara- demişdilər. Əslində həmən o səddi, sərhəddi göstərmişlər. Füzulinin yanından keçirik. Gözəl bir şəhər salınıb çox qısa bir vaxtda. Hamı buna sevinir, dövlətimizlə fəxr edir, şəhidlərimizə rəhmət deyirlər. — Bir dənə də maraqlı əhvalat danışım.- Əhməd müəllim deyir. — Danışın. — Ən yaxın qohumun oğluna elçi getmək üçün xahiş etdilər. Getdik, baxdım qızın atası mənim dostlarımdan biri imiş. Qız da ağıllı mələk kimi bir insan. Artıq hər şey həll olunurdu, qalırdı dostumun son qərarı. Çıxdıq eyvana. Dostuma dedim ki, qızı vermə. Çox məətəl qaldı. Amma mənə inanırdı, sonralar həmişə təşəkkür edirdi. — Niyə qoymadız? — Oğlan ən yaxınım olsa da belə, uyğub bilmədim. Mən ziyalıyam , düz bildiyimi deməliyəm. Bax Əhməd müəllim də hansısa ailə qurulmasına mane olub, sədd çəkib. O səddin də mahiyyəti varmış. İşıqlığın içində də fərqli sahələr, aralıranda səddlər var. Elə ağ işığın içində qırmızdan bənövşəyiyə doğru rənglər arasında səddlər, sərhədlər var. Birazdan Əhməd müəllimlə mənim də yoldaşlığımıza son qoyacaq sədd yarandı. Ona zəng gəldi ki, ” Qarabağ” otelində düşərsiz. Biz isə ” Xarı bülbülə getdik. Beləliklə Bakıdan başlayan bütövlük Şuşada meşə və çəmənlik kimi ” xətkeş”lə ayrıldı, həmən o sədd, sərhədd çəkildi. ” Qarabağ” otelinin qarşısında çoxu düşdü, ya azı düşdü bilmədim ki, amma bölündüyümüz dəqiq idi, aftobusdan görürdüm, xətt çəkilirdi… Rəşad Məcidi də gördüm, otelin önündə var- gəl edirdi. Bəlkə xətt, sədd çəkənlərin biri də bu idi? Bilmədim, amma qayğılı və yorğun idi deyəsən… Bir neçə gün əvvəl də Şuşada idi, indi də buradadır, bir gün sonra- mən bu yazını yazanda da gələcəkdi. -Reshad Mecid müəllim, Siz köçün Şuşaya, onsuz da çox tez- tez orada olursuz tədbirlərlə əlaqədar. Həm də Mətbuat Şurasını, AYB- ni köçürün. Qoy Sizə baxıb, Bakıda rahatlıqla işləyən qurumların də bəziləri köçsün Şuşaya, Ağdama, işğaldan azad olunmuş şəhərlərə. Həm Bakı seyrələr, həm də oralar da həyat canlanar. Sizə bu çətin və faydalı işlərinizdə sağlamlıq, yorulmazlıq və usanmazlıq arzu edirəm- yazdım ona. Onunla zamanın müxtəlif vaxtlarında dostlaşırıq, gah da arada sədlər yaranır. Bu sədd haradan peyda olur bilmirəm, amma mənim yazılarımla onun ” 525- ci qəzeti” arasında çəkilir… “Xarı Bülbül” otelinə gəldik, ayaqqabının içinə tüpürüb tərsinə yerə qoyanda durana qararı qarışan kimi, burada yerləşənə qədər biz də qarışdıq bir- birimizə. Etibar Muradxanlı ilə otaq yoldaşı olduq. Ona zəng gəldi ki, bir qurup adamla Xankəndində otelə gedə bilər. Tərəddüdə qaldı. Xankəndini də görmək istəyirdi. O özü qazi, oğlu qazi, qardaşı oğlu Əlqismət isə Şuşa uğurunda döyüşlərdə şəhid olmuş qəhrəmanlarımızdan idi. İndi də otaq yoldaşımla, yazıçı dostumla aramızda sədd çəkiləcəkdi, o çıxıb gedəcəkdi. Bir hərbi paltarll şəxs girdi otağa, məlum oldu ki, Yetim Qacar təxəllüslü yazar yoldaşımızdır. Onu da qiyabi tanısam da, burada yaxından tanıdım. Qürurlu, imanlı, sadə və çox vətənpərvər şəxs idi. Birinci Qarabağ müharibəsində də iştirak etmişdir. Amma onunla digər qələm dostları arasındakı fərq, sədd onun Bakıdan hərbi formalı paltarla gəlməsi idi. Axıra qədər də çıxarmadı. Yetim bəlkə də 30 il ərzində hərbiçi kimi qalib gəlib, Şuşaya gəlmək istəmişdi. Ona görə hərbi paltarda “Vaqif poeziya günləri” tədbirinə gəlmişdir. Yetimlə Etibar namaz qıldılar. Ondan sonra Etibar çox düşünəndən sonra Xankəndinə getmədi. Yoldaşlıq arasında sədd çəkmədi, məni tək qoymadı. Etibarlı etibar, imanlı bəndə, zəfərləri romanlarına köçürən yazıçı. Tədbir qəşəng təşkil edilmişdir. Görülən iş varsa ideal olmaz, qüsurlar, xətlər, səddlər də olar. Amma ümumi işin miqyası ilə müqayisədə bu xətalar nəzərə alınmaya bilər. Və bunlar zaman baxımından unudulan, tez yox olan səddlərdir. Tədbir vaxtı da qəribə sədlər, xətlər vardı. Xüsusilə şəkil çəkdirmək- dünyanın müasir bəlası olan mərasimlər zamanı bu xətlər aydın görsənirdi. İştirakçıları şəkil çəkdirməyə meyl edənlər, ortalıqda gəzənlər və özləri ilə şəkil çəkdirməyə yanaşanları gözləyın bir az yekələrə bölürdü bu xətlər. Ortada gəzənləri tanıyırdım, onları çox yerdə, zamanda görmüşdüm, qədimdən gəlib, bu gündən keçib, gələcəyə gedən, öz yolu olan adamlardı. Şəkil çəkdirmək istəyənlər insan, dostsevərlər, gözləyənlər isə təkəbbür kölgəsi özündən uzağa düşənlər idilər. İsa Həbibbəyli çıxış edirdi. Vaqifin yaradıcılığını qısa, lokanik, elmi əsaslarla təhlil etdi. Bu onun işidir, məşğul olduğu elm sahəsidir, sözüm yox. Məni həmişə maraqlandıran İsa müəllimin sürətlə düşünə, ümumiləşdirə bilmək və dərhal da mühakimə yürüdə bilmək bacarığıdır. Bu təkcə humanitar elmlərə mümkün deyildi. Riyazi təfəkkür mütləq lazım idi. Sonralar öyrənmişdim ki, riyaziyyatı əla oxuyurmuş, hətta onun ədəbiyyat fakültəsinə daxil olduğunu bilən riyaziyyat müəllimi çox əsəbləşmiş, qabağındakı içində pivə olan 3 litrlik şüşə balonu yerə vurub, sındırmışdı. Bəlkə də bu şüşə qırıntıları İsa müəllimin riyazi təfəkkürü ilə ədəbi bilikləri arasında sədd yaranmağa mane olmuş, xəttləri kəsmişdir. Yekunda İsa müəllim həmən riyaziyyat müəlliminə borclu qalmışdır. Biz Bakıya qayıdanda yenə birləşdik, bütövləşdik, səddlər yox oldu. Müxtəlif rənglər necə ki, birləşib, ağ işığı əmələ gətirir. Bakıya qayıdanda Xankəndindən keçdik. Bəlkə də heç keçmədik, bu yuxu ilə gerçəklik arasında səddin üstündə gəzinti idi. Xocalı, Ağdam yolu ilə gedirik. İlahi, bu yol qısa deyil axı, qışda, qarın içində ayqyalın, qucağında uşaq, ya kürəyinə şəllədiyi uşaqla insanlar bu boyda yolu, meşəni, necə keçib gediblər? İti dişli çaqqallar da ətraflarında, arxalarınca dümüş vəziyyətdə.. Ağdamda yol çəkilir. Qəsəbələr salınır. Ağdam özü uzaqdan görünür, aftobusun pəncərəsindən baxıram. Baxdıqca, gəlib Quzanlıya, işğal dövrü bizdə olan, kəndlərə çatanda əsl Əraf səddini görürəm. İraq bizim üzümüzdən, torpağımızdan, vətənimizdən, bu quleybanılar, şeytanlar sanki işğal altında olan ərazilərimizi cəhənnəmə çevriblər. Onları heç cür bağışlamaq, əl çəkmək olmaz. Füzulinin Alxanlı kəndini keçəndə fikir verin, Ağdamın Quzanlısına çatanda baxın. Elə bil Əraf səddini keçirsən, hər yeri cəhənnəmə çevriblər. O boyda Ağdamda bir ev, ev nədi evin çardağı qalmayıb. Bir ağac, kol yoxdur. Səhradır, cəhənnəmdir elə bil. Əkin sahəsi, yaşıllıq heç nə yoxdur, sadəcə yovşanlı , tikanlı susuz çöllər. Bərdəyə çatanda şəhəri insanları, binaları, yolları ağacları, kolları ilə birlikdə hazırkı Ağdamla müqayisə edirəm. Ağdam elə bil yoxa çıxıb… Füzuli, Kəlbəcər və digər rayonlarımız yoxa çıxıb. Dağıdılmayıb, əriməyib, tikələnməyib e, sadəcə yoxa çıxıb. Bir şəhər göz önünə gətirin, sonra da onu ani yox olduğunu, yerində səhra qaldığını təsəvvür edin. Şəhərlərimiz, kəndlərimiz sublimasiya edib- yod kimi ərimədən, buxarlanıb, yox olub. indi Görün 30 ildə necə dəhşətli zərbə, ziyan vurublar bizə? Ermənizm bəşəri bəladır. Təkcə biz azərbaycanlılara qarşı yox, dünya camaatına, floraya, faunaya, çaylara, bulaqlara, göyərçin yuvasına, əsən küləyə ümumən mövcudluğa qarşı bir xəstəlik, bəladır. Ona faşizm demək doğru deyil, ermənizm insanlıqla şeytanlıq arasında səddin, xəttin, sərhəddin o tayındadır. Bütün var olanlara qarşı yönəlmişdir. Azərbaycan dövləti, qəhrəman şəhidlərimiz işğal, ordumuz, xalqımız əsarət xətlərini, sərhədlərini, səddlərini keçdi, dağıtdı. 30 ildə mövcud olmuş bu səddlər bizim şəhər və kəndlərimizi yox etmişdir. Düzdür sürətli, geniş miqyaslı tikinti, quruculuq işləri gedir. Bu müharibəni udmaq bir qəhrəmanlıq idi, səhranı, cəhənnəmi cənnətə çevirmək də daha çox zəhmət, qəhrəmanlıq tələb edir. ALLAH Prezident İlham Əliyevə daha da sürətlə düşünmək, yorulmazlıq, daha gərgin işləyə bilmək nəsib etsin. Dövlətimizə, xalqımıza kömək olsun. Biz səhraya çevrilmiş ərazilərimizi də abad edək. Səddi, fərqi aradan götürək. İnanıram ki, bu olacaq. İnanıram ki, daha uzun müddətli, zamanın geniş parçasını əhatə edəcək həqiqi Əraf xətti, səddi şeytanlarla aramızda çəkiləcək dövlət sərhəddindən sonra gerçək olacaq. Onlar əbədiyyətə qədər öz cəhənnəmlərində qalacaqlar. Bizim səhralaşmış ərazilərdə sular axacaq, ağaclar, kollar, güllər çiçəklər böyüyəcək. Yoncalıqların biçilmiş yerində inəklər otlaycaq, şəhərlərimiz də yol polisi içkili sürücünü saxlayacaq, məktəblilər dərsə qaçacaq, dərsdən qaçacaq. Daha gözəl şəhər və kəndlərimiz olacaq, damlarda göyərçinlər yuva quracaq, həyat gerçəkdə olduğu kimi mövcud olacaq. Yoxluqla varlıq arasındakı sədd götürləcək.. Ancaq, zamanın xətkeş kimi kəsib götürdüy, sədd çəkdiyi, meşə ilə çəmənliyin qarışmadığı aləmlərə bənzər bir fərq əbədi qalacaqdır. Bu da əvvələr var olub, sonra yoxa çıxmış kənd və şəhərlərimizlə, indi qurub, var edəcəklərimiz arasındakı görünməyən səddlərdir.
Bakıya çatmışdıq. Yeni sədlər çəkilirdi-sərnişinlərin sayı qədər. yoldaşlar bir- bir düşüb gedirdilər, bütövlük pozulurdu. Dünya özü zərrələrdən, onları bütövləşdirən, ayıran xəttlərdən ibarətdir. Ümumilikdə isə Şuşa səfərinin sonuna xətt çəkilirdi, hər şey qalırdı səddin, zamanın, ömrün o tayında.
CIDIR DÜZÜNDƏ (Sevimli şair dostum Qəşəm Nəcəfzadəyə) Şeir oxuyurdun Cıdır düzündə, Sovqatın eşq idi Şuşadan sənin. Hər misran bir nazlı simfoniyaydı, Sıxanda əlini Natəvan sənin.
Sevdası başqaydı çəkdiyin ahın, Nə qəfəs bülbülün,nə bu taxt şahın. Dönür “Durnalar”ı Molla Pənahın, Vəsfinə dayanıb Cabbar,Xan sənin.
Şuşada dağların o duman tülü, Yenə yaraşıqlı,yenə mürgülü. Bağrına basıbsan Xarıbülbülü, Şeir göyərtdiyin o meydan sənin.
USTACAM Müzəffər ordunun şanlı əsgəri, Ərənlər yurdunun ər övladıyam! Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox, Babəklər yurdunun hürr övladıyam! * * * Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü, Ədalət, həqiqət bağrımda közdü, Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü, Mövlalar yurdunun nur övladıyam! * * * Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm, Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm, Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm, Alovlar yurdunun nar övladıyam! * * * Unutma, şah babam Xətai başdı, Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı, İlham, nə keçilməz sədləri aşdı, İgidlər yurdunun nər övladıyam! * * * Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var, Gen dünya yağıya daim olub dar, Düşmən qarşımızda yenə oldu xar, Aslanlar yurdunun şir övladıyam! * * * Göydən Yer üzünə ərmağan, payam, Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam, Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam, Ozanlar yurdunun sirr övladıyam! * * * Ustacam, vətənim vətən içində, Axıb duruluruq zaman köçündə, Min bir anlamı var, adi “heç”in də, Aqillər yurdunun pir övladıyam!
DAĞLAR (Dağlara xitabən üçüncü şeiri) Tarix səhnəsində yetişdi zaman, Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar! Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi, Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar!
* * * Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi, Davadan doğulan ərlər yetişdi, Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi, Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar!
* * * Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı, Qoynunda yağılar məskən salmışdı, Canımı sağalmaz bir dərd almışdı, Sayalı qonağın mübarək, dağlar!
