Əzizim TƏRANƏ MƏMMƏD! Hər dəfə şeirlərini tərcümə etdiyim zaman bir daha sənə qarşı yaxınlıq, doğmalıq hissi keçirirəm. Bir şeirini də tərcüməmdə qəbul et. Ümid edirən ki, xoşuna gələcək.
Моя дорогая ТЕРАНЕ МЕММЕД! Каждый раз, когда я перевожу твои стихи, я испытываю чувство духовной близости и даже родства по отношению к тебе. Принимай ещё одно твоё стихотворение в моём переводе. Надеюсь, что тебе понравится.
Təranə MƏMMƏD
Oyan, Məmləkətim, sabahın xeyir!
Dan yeri sökülür, açılır səhər. Günəş Xəzərimə ilk salam deyir. Oyanır küçələr, oyanır şəhər, Oyan, Məmləkətim, sabahın xeyir!
Açılır Bakımın üzündən örpək, Birazdan alnlndan Günəş öpəcək. Şəfəqdən şəhərə nur səpələnir, Oyan, Məmləkətim, sabahın xeyir!
Şəkidən Şirvana,Muğandan Milə, Qədim Şamaxıdan cənub ellərə, Günəş addımlayıb dağlardan keçir, Oyan, Məmləkətim, sabahın xeyir!
Уже светает, утро наступает, Солнце Хазару привет посылает, Просыпаются улицы и дома, С добрым утром тебя, родная Cтрана!
Как только Баку лицо приоткроет, Тут же солнце в лоб его поцелует, Лучи солнца город озарят сполна, С добрым утром тебя, родная Cтрана!
В Шеки и Ширван, Миль и Муган, И в Шамаху, усталости не зная, Солнце спешит, через горы шагая, С добрым утром тебя, родная Cтрана!
Над Шушой нет туманов, наступил покой, Лачин приоделся, стал нарядный такой, Свой голос подаёт Кяльбаджар с высока, С добрым утром тебя, родная Cтрана!
Карабах, все районы прекрасны твои, У них есть, у каждого красоты свои, И все теперь свободны, свободна земля, С добрым утром тебя, родная Cтрана!
Родной Азербайджан мой, ты душа моя! Ты сердце, что бьётся в груди, ты жизнь моя! Твоей природы богатства славят тебя, С добрым утром тебя, родная Cтрана!
Aleksey Vasilyeviç Maksimov – onun babası, konservatoriyanın professoru, 65 yaşında
Vera Stepanovna Sinitsina – fiqurlu konki sürmə bölməsinin müdiri
Andrey Qaranin – 20 yaşında
Yuri Xabalov – 22 yaşında
İnqa Lavrova – 18 yaşında
MAKSİMOV. Tatyana!
TANYA. Yat, babacan.
MAKSİMOV. Yenə səhərin gözü açılmamış yataqdan qalxmısan? Axşam saat birdə yatağa uzanmısan.
TANYA. Deyinmə, babacan, lap doyunca yatmışam.
MAKSİMOV. Deyinmirəm, narahat oluram. İl on iki ay səhər saat beşdə qalxmaq oyanmaq olar? Tatyana, eşidirsən nə deyirəm, yəni məşqin vaxtını dəyişdirmək olmaz?
TANYA (yeyə-yeyə). Saat 8-də xokkeyçilər gəlirdilər.
MAKSİMOV. Məşq qurtarandan evə dəyib sonra instituta gedəcəksən?
TANYA. Yox, baba, vaxt haradadır? Mühazirəyə güc-bəla ilə çatacağam.
MAKSİMOV. Tatyana, vicdan haqqı ata-anana yazacağam.
TANYA. Xəbərçilik, sən deyən yaxşı iş deyil hə, babacan. Atamla-anam bu saat xaricdə mühüm tapşırığı yerinə yetirir. Sən isə gör nə fikirləşirsən, yazıb onları mən sarıdan nigaran qoyacaqsan. Yuxuları ərşə çəkiləcək. Bir də axı soruşmaq ayıb olmasın, niyə oyanmısan? Hələ üç saat da yata bilərsən…
MAKSİMOV. Özünü üzüb əldən salacaqsan, Tatyana, üzəcəksən özünü…
TANYA. Babacan, niyə başa düşmək istəmirsən, bir həftə sonra şəhər birinciliyidir. Axı…
MAKSİMOV. Öz aramızdır, Tatyanacan, öz konkilərinə yaman aludə olmusan… Heç olmasa əməlli-başlı yeyib-içdi?
TANYA. Babacan, uşaq-zadam məgər?
MAKSİMOV. Yəni məşqçiniz də səhər saat 6-da gəlir?
TANYA. Boris Feodoroviç? Nə danışırsan? O, hamınızdan qabaq gəlir.
MAKSİMOV. Məncə, sizin heç birinizin ağlı başında deyil… Andreyə deyərsən ki, axşam dərsim var, gələr, gözləyəcəyəm.
TANYA. Axşam onun məşqi var.
MAKSİMOV (əsəbi). Bir ay sonra konservatoriyada zaçotlar başlayır. Proqramın isə heç yarısı da yerinə yetirilməyib…
TANYA. Babacan, mən qaçdım. Sən isə, heç qanını qaraltma. Doğru sözümdür, sən mənim yaxşı babamsan. Xətrini dünyalar qədər istəyirəm. Gəl səni bir öpüm… (gedir).
MAKSİMOV. Hə, getdi… Qəribədir, dallarınca düşən yox, məcbur eləyən yox. Di gəl ki, saat 6-da buz kimi soyuq və nəm binada… Məşqçi Bobkov ağıllı adamdır… Di gəl ki… Yox, vallah ağıllarını itiriblər…
* * *
YURA. Mübahisə yox, buz üzərində yaxşı çıxış etmək lazımdır.
TANYA. Deməli mənim çıxışım pisdir?
BOBKOV. Öz səhvini boynuna almaqdan heç zaman çəkinmə . Tanya, Yura səhvə yol verəndə yüz dəfə, min dəfə təkrar edir. Sən səhv edəndə isə günahı onun üstünə yıxırsan.
YURA. Boris Feodroviç, görürsünüz də necə şıltaq qızdır….
TANYA. Sən isə, lovğasan, özündən bədgümansan….
BOBKOV. Yaxşı, ayırd edin, mən getdim. Axşama qədər…
TANYA. (sakitcə və nəvazişlə). Yura biz yenə də dalaşırıq?
YURA. Dalaşmırıq, işləyirik. Bu gün gözümə yaman şən görünürsən.
TANYA. Ola bilər. Məşqçi çığırır, oyundaş mübahisə edir, mən də sevinirəm…
YURA. Sevinmək hələ tezdir. Birincilikdə gərgin mübarizə aparmalıyıq.
TANYA. Apararıq.
YURA. Təkcə mübarizə aparmaq azdır. Maksimova-Xabalov dueti özünü doğrultmalıdır. İki dəfə ümumittifaq mükafatı almışıq, yadından çıxartma ha. Bizə yeni, daha yüksək nəticə gərəkdir…
TANYA. Yaman şöhrətpərəstsən, Yura Xabalov.
YURA. İstəyirəm beynəlxalq yarışda iştirak edim. Məgər bu pis arzudur?
TANYA. Elə bilirsən mən istəmirəm? Oy, Yurka, vaxtdır. Qaçdıq, mühazirəyə çatmaram.
YURA. Axşam gecikmə ha….
* * *
SİNİTSİNA. Sveta! Varlamova! Bir ayaq saxla….
VARLAMOVA. Salam, Vera Stepanovna.
SİNİTSİNA. Belə tez niyə? Sənin məşqin saat ondadır…
VARLAMOVA. Heç…. İstəyirəm özüm də bir az məşq edəm…
SİNİTSİNA. Deməli, belə, Varlamova. Babkovun idmançılarından şəhər birinciliyinə Maksimova-Xabalov düşüb. Dörd nəfər də Yudinanın idmançısıdır. Lavrova ilə Qaranini də sən məsləhət bilmisən. İnqa Lavrova güclü və perspektivli fiqurçudur. Qaranin isə,.. Hə isə, mənə elə gəlir ki… Bəlkə onu dəyişək?
VARLAMOVA. Məsləhət bilmirəm. Bu cavan oğlana zərbə olar…
SİNİTSİNA. Varlamova, risq etməyə vaxtımız yoxdur. Şəhərimizin şərəfini, bizim idman cəmiyyətinin şöhrətini qorumalıyıq. Özün bilirsən ki, ölkənin yığma komandasına düşmək necə şərəfdir. Gərək bu imkanı əldən buraxmayaq. Andreylə isə…..
VARLAMOVA. Yox, Vera Stepanovna, razı deyiləm….
SİNİTSİNA. Məşqçini öz şagirdləri qiymətləndirir, Sveta. Yadından çıxartma. Bax, elə Yudinanı götürək. Yetişdirmələri düz on ildir ki, birinci yeri tutur.
VARLAMOVA. Mənimsə idmana öz baxışım var. Vera Stepanovna.
SİNİTSİNA. Lavrova üçün layiqli bir oyundaş tapsaydın, bütün bu mübahisələrə asanlıqla son qoyulardı.
VARLAMOVA. Yox, Vera Stepanovna, İnqa ilə Qaranin çıxış edəcək….
SİNİTSİNA. Yaxşı öz işindir. Bir məşqçi kimi özün götür-qoy elə… Amma eşitmişəm başqalarına nisbətən o, az məşq edir.
VARLAMOVA. Elədir. Vaxtı azdır. Konservatoriyanın üçüncü kurs tələbəsi olmaq sizə zarafat gəlməsin.
SİNİTSİNA. Heç olmasa o Qaranin bir fərli pianoçudur?
VARLAMOVA. İstedadına söz ola bilməz. Belə deyirlər. Özü də professor Maksimovun tələbəsidir.
SİNİTSİNA. Əgər belə istedad sahibidirsə, nə düşüb fiqurlu konki sürmənin dalısıycan?
VARLAMOVA. İdmanı sevir, Vera Stepanovna.
SİNİTSİNA. Nə deyim? Ona görə sənin də qanını qaralacaq ha. Yadında saxla… yaxşı, mən getdim…
VARLAMOVA. Xoş getdin, Vera Stepanovna….
* * *
YURA. Anduruşka coşub…..
TANYA. Hə, yamanca coşub… Özü də bəxtəvər Şopendən çalır.
YURA. Şopendən çaldığını sən haradan bildin?
TANYA. Babamın bütün tələbələri evə gəlir. İstər-istəməz oyrənməli oluram….
YURA. Konservatoriyada yer azlıq edir?
TANYA. Otağa heyfin gəlir?
YURA. Pijonun birisi Şopendən çalır, səndə əriyirsən, hə?
TANYA. Qorxma, ərimərəm, buz üzərində gəzməkdən özüm də buza dönmüşəm….
YURA. Yenə ələ salırsan?
TANYA. Mən xoşbəxtəm.
YURA. Nə üçün?
TANYA. Özün bilirsən.
YURA. Maksimka…..
TANYA. Xoşbəxtəm, xoşbəxtəm, xoşbəxtəm!
YURA. Sənin kirpiklərin yağışdan islanıb.
TANYA. Yurka…. Birdən papam gələr…
YURA. Yanaqların da yaşdır,.. dodaqların da… Saçlarında da damcılar var.
TANYA. İndi babam gələr…
YURA. Onlar Şopenlə məşğuldurlar…..(musiqi kəsilir). Bir görürsən, Şopen də elə bil bir az musiqini uzada bilməzdi……
MAKSİMOV (Andreylə gəlir). Pis deyil, Andrey, deyəsən qaydasına düşür… Hə, Tatyana, axır ki, gəlib çıxdın. Salam, Yura.
ANDREY. Səhər tezdən Svetlana Nikolayevnanı xəbərdar eləmişdim ki, dərsim var.
TANYA. Svetlana bir söz demirdi. Amma İnqa bir əsib-coşdu ki, gəl görəsən.
ANDREY. Birinciyə kimləri göndərəcəklər? Qərara aldılar?
YURA. Siyahı çoxdan tərtib olunub. İnqa ilə sənin də adın var. Bax, Andrey, özünü gözlə ha… Rəqibik.
MAKSİMOV. Məncə, həvəskar idmanda rəqiblər olmur. Mübarizə yoldaşı, oyundaş var… Düz demirəm?
YURA. Aleksey Vasilyeviç, beynəlxalq yarışa var-tut üç cüt idmançı gedə-getməyə. Məgər rəqabət aparmaq mümkündür? Əlbəttə, müsbət mənada…
TANYA. Babacan, çay içəcəyik? Acından lap ürəyim gedir.
MAKSİMOV. Tort almışam. Tortu çox sevdiyini bilirəm.
TANYA. Bu xəyanətdir, babacan. Qəsdən tort almısan?
YURA. Axı bizə şirin şey yemək olmaz, professor…
MAKSİMOV. Acınacaqlı həyat keçirirsiniz, cavan adamlar. Çox, acımalı, çox qəribə…
TANYA. Bəs incəsənətdə necə? Hər şey asan başa gəlir? Tələbələrlə orqanda məşğul olmaq üçün hər gün səhər altıda konservatoriyaya getməyindən özün danışırdın ki,….
MAKSİMOV. Hə, incəsənət… istedad, məqsəd və sənətdir. Yura bədən tərbiyə institutunda oxuduğu üçün fiqurlu konki sürmə onun üçün sənət hesab olunur. Amma sizin üçün… Şəxsən mənə idman mane olmur… Bu gün bir zaçotu başdan elədim.
MAKSİMOV. “Başdan elədim”. Sən bunun sözünə bir bax. Başa bəla memar… Deməli, tezliklə Moskvaya gedirsiniz…. Heç olmasa ümid var?
YURA. O əsgər pisdir ki, professor….
MAKSİMOV. Bəs nə vaxt general olursunuz?
TANYA. Oh.. baba. Bir həftə sonra şəhər birinciliyidir. Sonra isə …..
* * *
KOMENTATORUN SƏSİ. … yaxşı taydırlar. Maksimova ilə Xabalov əla formadadırlar. Onların çıxışı hamını heyran edir. Zaldan eşidilən alqış sədaları da bunu təsdiq edir. Cəsarətlə demək olar ki, tezliklə qələbə öz qollarını onlara açacaq…
VARLAMOVA. İnqa, Andrey, nə badə zala, həkimlərə baxasınız. Tamaşaçılar haqqında da fikirləşməyin, fikriniz yalnız və yalnız bir-birinizdə və yerinə yetirdəcəyiniz hərəkətlərdə olsun. Çalışın hər elementi dəqiq icra edəsiniz. Dünənki çıxışınız xoşuma gəldi. Mümkün xaldan…
İNQA. 5,4. 5,5-ni qazandıq. Məgər bu, yaxşı nəticədir? Onların xalı isə 5,8-5,9-dur.
VARLAMOVA. Ruhdan düşməyin. Haydı buz sizi gözləyir. Boris Feodoroviç, mənimkilərə baxırsan?
BOBKOV. Bu dəqiqə gəlirəm. Hə, uşaqlar -Tanya, Yura, afərin sizə. Pis olmadı.
TANYA. Təşəkkürü biz sizə etməliyik. Boris Feodroviç. Özü də bir dəfə yox, milyon dəfə….
KOMENTATORUN SƏSİ (musiqi sədaları altında)… Lavrova ilə Qaranini yarışlara bizim gənc məşqçi Svetlana Varlamova hazırlayıb, hər ikisi yaxşı formadadır. Dünən mümkün xal uğrunda uğurla mübarizə aparmışlar, hazırda üçüncü yerdə gedirlər…. Eh…təəssüf… çox təəssüf ki, Qaranin səhvə yol verdi… Eyb etməz, bu çıxışın hələ başlanğıcıdır.
TANYA. Andryuşa həyəcan hissi keçirir. Yaman narahatdır.
KOMENTATORUN SƏSİ. Daha bir uğursuzluq… Qaraninin yıxılmasını deyirəm, heyf, çox heyf, dalbadal üç səhv. Onun oyundaşı İnqa Lavrova açıq-aşkar əsəbiləşib. Hiss olunur ki, uşaqlar özlərini itiriblər, həvəsdən düşüblər. Qaraninin daha bir səhvi… Təəssüf…
TANYA. Yurka, bu əməlli-başlı uğursuzluqdur. Bərkə heç çempionata buraxmadılar.
YURA. Bu, həkimlər kollegiyasının necə qərar qəbul etməsindən asılıdır.
* * *
TANYA. Andryuşa tək-tənha orada dəhlizə dayanıb. Get, ona təsəlli ver.
YURA. Bərkə tək olmaq ona daha xoşdur.
TANYA. Ola bilməz. İstəmirsənsə, mən özüm gedim.
YURA. Lazım deyil. Varlamova özü onunla danışar.
TANYA. İnqanı gördün? Hikkəsindən yeri-göyü dağıdırdı. Yaman tünd xasiyyəti var. Qapını var gücü ilə çırpıb xudahafizləşmədən çıxıb getdi, heç sabahını fikirləşmir. Fikirləşmir ki, öz başına da belə iş gələ bilər.
YURA. Zənn eləmə. O çox bacarıqlı idmançıdır.
TANYA. Andruşkanın yanına gedirəm. Gedim, qüssəsini dağıdım.
YURA. Bir bax, Andrey Cvetlana Nikolayevna ilə buraya gəlir.
VARLAMOVA. Tanya, Yura, dağılın biz Andreylə söhbət etməliyik. Hə, nə dayanmısınız, tərpənsəniz…
ANDREY. Svetlana Nikolayevna, mən sizi gözləyirdim. Gözləyirdim deyəm ki…
VARLAMOVA. İnqa ilə sən Moskvaya gedirsiniz?..
ANDREY. …deyim ki, mən fiqurlu konki sürməni tərk edirəm. Bəli, tərk edirəm. Özü də birdəfəlik…
VARLAMOVA (sanki eşitmir). … var qüvvəmizlə məşq edəcəyik…
ANDREY. … ona görə ki, mən idman üçün yaramıram. Bir də idmanla məşğul olmayacağam. Bu günkü çıxışım mənim üçün əla dərs oldu. İnqanı da, sizi də, özümü də biabırçı vəziyyətdə qoydum.
VARLAMOVA. Sən sap-sağlam oğlansan, isterik hal sənə yaraşmır.
ANDREY. Mənim üçün çətindir. Bacarmıram, mənə inanmırlar, mən…
VARLAMOVA. Sən bir buna bax: “Mənə, məni, mən….” Heç mənim haqqımda fikirləşmisən? Bu səkkiz ay ərzində sənin üstündə nə qədər əziyyət çəkmişəm. Nə qədər yuxusuz gecələr, narahat gündüzlər keçirmişəm. Elə bilirsən bundan ayrılmaq, özü də gücün, qüvvən olduğu halda ayrılmaq asan işdir? Mən məşqçiliyə məhz ona görə keçdim ki, sevdiyim peşəni sənin kimilərə öyrədim. Sizdə idmana məhəbbət, idmana sədaqət tərbiyə edim, igidlik dözüm aşılayım… (pauza)
ANDREY. Yaxşı, Svetlana Nikolayevna, deməli həmişəki kimi saat səkkizdə, eləmi?
VARLAMOVA. Hə… Saat səkkizə qədər Bobkovun məşqi var…
* * *
YURA. Yorulmuşam, Boris Feodroviş. İki saat at kimi məşq etmişik.
BOBKOV. Mən atlarla yox, idmançılarla məşq edirəm.
YURA. …. və mahiyyət etibarı ilə heç nəyə nail olmamışıq.
BOBKOV. Mən… başa saldım ki…
YURA. Mən isə oyuna yeni element daxil etməyi təklif edirəm…
BOBKOV. … başa saldım ki, bu mümkün olan iş deyil, proqrama ziddir, bildin?
YURA. Siz özümüzü sınamağa belə imkan vermirsiniz.
BOBKOV. Lazım bilmirəm.
YURA. İntizama boyun qoyuram, ancaq diktatorluğa…
TANYA. Yurka, dəli olmusan?
BOBKOV. Dayan, Tanya. Yura, sən bədən tərbiyə institutunda üçüncü kursda oxuyursan. Bundan xəbərimiz var. Sənə elə gəlir ki, artıq sən də özünə görə bir məşqçisən. Amma hələlik məşqçi yox, mənim şagirdimsən. Hazırlanmış proqramı dəyişmək olmaz, vəssalam… (gedir)
TANYA. Yur… Nə olub sənə? Nə özündən çıxmısan?
YURA. Səninlə mən artıq bəbə deyilik. Fiqurlu konki sürmə aləmində bizim də öz aləmimiz var.
TANYA. İdmançı kimi bizi Bobkov yetişdirib.
YURA. Boş sözdür, o da olmasaydı bir Allah bəndəsi bizimlə məşğul olacaqdı. əsas biz özümüzük.
TANYA. Düz on ildir bizim yolumuzda can qoyur. Naşükür olma. O vaxtlar sənin on iki mənim isə on yaşım vardı….
YURA. Biz onun əlinə göydən düşmüşük. O zamanlar bizim kimi şagirdləri əli çıraqlı axtarırdı. Elə indi də buna ehtiyacı var.
TANYA. Danışığını bilmirsən, bilmirsən ,Yura…
YURA. Bobkov ustadır. Amma əgər vicdanla desək, məşqçi kimi o, iki nömrəlidir.
TANYA. Sənə qulaq asmaq istəmirəm.
YURA. İki nömrəli. Və nə qədər ki, Yudina var, o elə iki nömrə olaraq qalacaq da. Yudinanın yetirmələri həmişə birinci yeri götürür. Hakimlər də artıq adət ediblər. Yudina – firmadır. Bir nömrəli məşqçidir. Açığı, Boris Feodoroviçin boynumuzda minnəti az deyil, amma biz də… Məşqçini şöhrətləndirən onun şagirdləridir, yadından çıxartma.
* * *
VARLAMOVA. Nə yaxşı ki, sən burdasan, Borya.
BOBKOV. Nə xəbər?
VARLAMOVA. İnqa Lavrova məni tərk edir, Borya.
BOBKOV. Şayiədir, yoxsa özü deyib?
VARLAMOVA. Öz sözüdür, heç nə olmayıbmış kimi çox sakitcə: “Svetlana Nikolayevna, acığınız tutmasın mən….” – dedi.
BOBKOV. Yudinanın yanına gedib?
VARLAMOVA. Demə, onunla da, Vera Stepanovna ilə də razılaşıbmış. Başa düşürəm. Yudina asdır… adı sanı… Mənim isə…
BOBKOV (acı kədərlə). Məşqçinin yoluna heç vaxt qızılgül səpmirlər, Sveta.
VARLAMOVA. Axı nə üçün məşqçiliyə tamah saldım (ağlayır). Hələ özüm yarışlarda da çıxış edə bilərdim.
BOBKOV. Şöhrətin aləmə yayıldığı bir vaxtda bizi tərk etdin.
VARLAMOVA. Şöhrətin mətləbə nə dəxli? Mən buzu sevirəm. İdmanı sevirəm. Bütün bu güzəştləri ona görə edirdim ki, lovğa bir qız çəkdiyim bütün əziyyətlərə tüpürsün və sakitcə çıxıb getsin?..
BOBKOV. Şəxsi şöhrəti deyil məhz idmanı sevdiyi üçün də, Svetacan, məşqçi oldun. Şöhrət göz qamaşdırıcıdır. Lakin sənin gözlərin ondan qamaşmadı. Əgər idmançı şöhrətə həddindən artıq aludə olursa, bu, təhlükəlidir. Bütün bu sınaqlardan şərəflə çıxmısan.
VARLAMOVA. Boriya, mənə bir yol göstər, de görüm nə edim? Bəlkə bölmədən çıxım gedim.
BOBKOV. Gedə bilərsən?
VARLAMOVA. Əgər… Axı ayıbdır
BOBKOV. Bəs Qaranin?
VARLAMOVA. Yəqin o da İnqa ilə gedəcək, axı onlar birgə çıxış edirlər.
* * *
TANYA. Bu, nankorluqdur, xəyanətdir, xəyanət.
İNQA. Səsin özünə xoş gəlməsin, Maksimova. Heç bilirsən Varlamova nə vaxt əsil məşqçi olacaq? Biz idmanı atandan yüz il sonra. Hə, Yudinanın yanına gedirəm. Bəs nə bilmisən? Bu, idmandır. Mübarizədir. Özünü əzib-büzməyin adı yoxdur. Birbaşa məqsədə doğru getmək lazımdır. Biz hamımız irəli çıxmağa, ad-san qazanmağa, yer tutmağa can atırıq…
TANYA. Ancaq yoldaşa badalaq atmaq hesabına yox. Svetlanaya yaman badalaq gəldin. O, təzə-təzə başlayırdı, sən da Andreylə…
ANDREY. Mən getmirəm…
YURA. Elə niyə? Siz ki, oyundaşsınız? İnqa, bu necə olur?
İNQA. Öz işidir, getmir – getməsin.
TANYA. Hələ sən oyundaşını da atırsanmış…
İNQA. Di, bəsdir. Evcik-evcik oynamağımız yetər. Yox, Maksimova, mən siz düşünən qədər də axmaq deyiləm. Zəhmət çəkirəm. Bəs onun bəhrəsini görməyim? Beş-altı saat konkidə nəyin xətrinə tər tökürəm?
TANYA. Doğurdan da maraqlıdır, nəyin?
İNQA. Tanyacan, düzünü bilmək istəsən, bizim hamımız birinci yerin xətrinə tər tökürük. Yox siz hələ bunlara baxın. Elə cəfakeşdirlər ki, hər biri öz yerini yoldaşına güzəştlə getməyə həvəslə hazırdır. Sizə inanmıram, yalandan özünüzü belə göstərirsiniz. Mən isə, heç olmasa, açıq danışıram: bəli, mən birinci yerə çıxmaq istəyirəm. Yalan deməyinə, yalan demirəm, amma hamınız üstümə tökülürsünüz…..
YURA. Hamı yox, mən sizinlə razılaşıram.
İNQA. Eşitdiniz? Xabalov ağıllı oğlandır.
YURA. Doğru buyurursan, İnqa. Evcik-evcik oynamaq vaxtımız deyil. Artıq yetişmiş idmançılarıq. Bizə ölkənin şərəfini qorumaq həvalə olunur.
ANDREY. Mən getdim, məşqçi gözləyir.
İNQA. Mən də getdim, hələlik.
YURA. Nahaq yerə ürəyinə salırsan, Tanya… Yoxsa mənə acığın tutdu?
TANYA. Yox, təəccübləndim.
YURA. Mən ürəyimdən keçənləri dedim.
TANYA. Paltarımı dəyişməliyəm. Xahiş edirəm, məni yalqız buraxasan.
YURA. Küçədə səni gözləyəcəyəm.
TANYA. Gözləmə, tələsirəm. Mühazirəyə gecikirəm.
YURA. Heç nədən qanını….
TANYA. Xahiş edirəm, çıxasan…
YURA. Başqaları üçün özünü belə həlak etməyini istəməzdim.
TANYA. Çıx get, xahiş edirəm, get…
YURA. Yaxşı, acıqlanma, gedirəm (gedir).
VARLAMOVA. Nə olub, Tanya?
TANYA. Heç (pauza). Andrey nə edir?
VARLAMOVA. O özünə inamı itirib. Necə qaytarım, bilmirəm.
ANDREY (gəlir). Bağışlayın, Svetlana Nikolayevna, bu gün gələ bilməyəcəyəm, çalışaram ki… sonra… bir qədər gec gəlim… Üzr istəyirəm…
VARLAMOVA. Yaxşı axşama qədər gözləyəcəyəm. Eh, Maksimuşka, dəli şeytan deyir, çırmala qollarını, gir ortaya, özün çıxış elə… Nə isə, hələlik, mən getdim.
ANDREY. Qulaq as, Tanya, səndən bir xahişim var… Özüm bacarmıram. Svetlana Nikoloyevnaya de ki, daha mən məşqə gəlməyəcəyəm… Doğru sözümdür. İdmanı tərk edirəm.
TANYA. Be-lə bayaq İnqa, indi də sən… Yoldaşı dar ayaqda qoyub qaçırsınız.
ANDREY. Qalmağımın və yaxud getməyimin heç bir xeyri yoxdur. Onsuz da qanıqaraçılıqdan savayı heç nə gətirmirəm.
TANYA (istehza ilə). Sən necə geniş qəlbli imişsən. Gör ha, heç bilməmişəm. Demək, məşqçinə yazığın gəlir? (ucadan, əsəbi). Bəs özündə elə bir qüvvə tapa bilmirsən ki, yaranmış vəziyyəti aradan qaldırasan, hə? Özün üçün də. Svetlana üçün də qələbə çalasan, buna gücün çatmır? Sənə nə var ki, incimiş vəziyyətdə baş götürüb gedirsən. Bəs başqaları?…
ANDREY. Eh elə bilirsəm mənim üçün asandır? fiqurlu konki sürmək Mənim üçün heç bilirsən nə deməkdir? Musiqi ilə də vidalaşmaq deməkdir. Maksimka, qorxuram bir pianoçu kimi də mənim bazarım bağlansın. Mən yalnız məşqdən qayıdandan sonra məşqçinin dediyinə əməl edə bildiyim gün yaxşı çalıram… Başa düşürsən, musiqidə mənə lazım olan şeyləri mən buzun üzərində tapıram….
* * *
BOBKOV. Niyə gecikirsən, Tanya? Gəzmədiyim yer qalmayıb? Yağlı əppək olub çəkilmişdin göyə. …Xabalov artıq buzun üstündədir. Sən heç paltarını da dəyişməmisən… Bəs konkilərin haradadır, Tanya?
TANYA. Sizə sözüm var, Boris Feodoroviç. Amma xahiş edirəm dərhal özünüzdən çıxmayasınız.
BOBKOV. Bəs sonra necə özümdən çıxsam olar?
TANYA. Mənim yaxşı idmançı olmağım üçün düz on il çalışmış, olmazın əziyyət çəkmisiniz… Təşəkkürümü heç bilmirəm necə bildirim?!. Minnətdaram… Sizi o qədər sevirəm ki….
BOBKOV. Sənə nə olub? Mənə vurulmusan nədir? (zarafatla) Bəs Yurka?
TANYA. Əgər bilsəydiniz mətləbi açmaqda necə çətinlik çəkirəm…
BOBKOV. Əgər çətinlik çəkirsənsə, birbaşa de…
TANYA. Qaranin oyundaşsız qaldı. O, təhlükədədir. Sarsıla bilər. Sveta Varlamova da pis vəziyyətdədir.
BOBKOV. Davam et.
TANYA. İcazə verin Varlamovanın komandasına keçim. Andreylə çıxış etmək üçün idmanın qarşılıqlı yoldaşlıq yardımı olduğunu bizə siz öyrətmisiniz. Komanda yoldaşlarının mənafelərinin birinci yerdə durduğunu da bizə siz başa salmısınız. Öyrətmisiniz ki, idman işə, yoldaşlara pak münasibət deməkdir.
BOBKOV. Xabalov bilir?
TANYA. Əvvəlcə sizinlə məsləhətləşmək qərarına gəldim.
BOBKOV. Axı o səninlə…. O… axı… Siz, sadəcə, oyundaş deyilsiniz
TANYA. O məni başa düşər……
***
VARLAMOVA. Borya, nə olub? Əllərin əsir.
BOBKOV. Svetlana Maksimova sənin komandana keçmək üçün məndən icazə istəyir.
VARLAMOVA. Yaxşı zarafatdır. Amma yeri deyil. Mən nə hayda, sən nə hayda…
BOBKOV. Doğru sözümdür, Sveta, özüm də razılıq verdim. Qəbul et. Qaraninlə çıxış etmək istəyir… Eh, Sveta, razılığımı bildirsəm də, acığımdan dişim bağırsağımı kəsir. Amma buraxmaya da bilmərəm. Vicdanım yol vermir. Bax, Siveta, yaşayırsan, işləyirsən, əlləşib-vuruşursan, qışqırıb bağırırsan… Sanki ətrafda heç bir dəyişiklik olmur. Birdən ayılıb görürsən ki, sən nəinki əla idmançı, habelə əsl insan yetişdirmisən. Bu, çox qiymətlidir, Sveta. Bu hər cür medal və rütbədən üstündür. (Yuranın səsini eşidib) Sən get, Sveta, cavanlar buraya gəlirlər. İndi bir hay-küy qopsun ki, gəl görəsən.
YURA. Onun başına hava gəlib. Bu… bu…. Mən bilmirəm necə adlandırım. Ümumittifaq turnir ərəfəsində… Bir il sonra beynəlxalq… Qaraninə yazığı gəlib. Heç bu da sözdür? Tüpürüm ona.
TANYA. Sənin belə yanaşacağını bilmirdim.
YURA. Sən yalnız özünü deyil, məni də məğlubiyyətə düçar edirsən. On il əziyyət çəkəsən, axırı da ki… Boris Feodoroviç, bəs siz niyə ağzınıza su almısınız?
BOBKOV. Qulaq asıram. Özü də böyük maraqla.
YURA. Deməli, razısınız. Deməli, mane olmayacaqsınız?
BOBKOV. Deməli, razıyam, deməli, mane olmayacağam.
YURA. Siz heç olmasa mənim haqqımda fikirləşirsiniz? Bəs mən nə edim?
BOBKOV. Lena Yaşşenko ilə çıxış edərsən. Onsuz da ona oyundaş lazımdır.
YURA. Belə. Deməli, sözləşmisiniz, Boris Feodoroviç. Mən Lena Yaşşenko ilə çıxış etmiyəcəyəm, mən İnqa Lavrova ilə çıxacağam.
TANYA. Sən? Yudinanın komandasına?
YURA. Mənim üçün idman oyuncaq deyil. İdman – işdir, Boris Feodoroviç, mən sizə borcluyam… Minnətdaram. Amma axır vaxtlar sizin yanınızda… Mən heç də həmişə sizinlə razılaşa bilmirdim. Mənə başqa məşqçi lazımdır. Tanyanın hərəkəti, nəhayət, mənə qəti addım atmağa ruhlandırdı.
BOBKOV. Sən nahaq yerə bu qədər danışırsan, Yura. Səni saxlamıram, səninlə Lavrova əla oyundaşsınız. Yudina da qiyamət məşqçi. Onun yanına getsən, itirməzsən. Əksinə, nə vaxtsa hətta çempion olarsan… Amma nədənsə sənin gələcəkdə çempion olmaq ehtimalın məni sevindirmir, Yura. Bundan sonra həyatda və idmanda necə yaşamaq haqqında fikirləş, Yura. Yaxşı yol…
YURA. Təşəkkür edirəm. Fikirləşərəm.
TANYA. Gör bir sən nə etdin? Necə cəsarətin çatdı?
YURA. Hamısı sənin ucbatındandır. Hər şeyi yoluna qoymaq olar. Hələlik gec deyil.
TANYA. Məgər məsələ təkcə bundadır?
YURA. Gəl birlikdə Yudinanın yanına gedək. O bizi götürər. Onu dilə tutaram.
TANYA. Sən heç nə başa düşmədin, heç nə, heç nə…
YURA. Biz həmişə bir yerdə olmuşuq. Həmişə bir yerdə…
TANYA. Burax məni, mən gedirəm, burax….
YURA. Andrey nəyinə lazımdır?
TANYA. Burax dedim…
YURA. Fikirləş, Varlamova sənə nə verə bilər? Fikirləş.
TANYA. Nə??? Ü r ə k… (qaçır)
***
VARLAMOVA. Tanya, bu gün Andreylə yaxşı məşq etdiniz. Belə getsə, yarış uğurlu keçəcək. Hə, yeri gəlmişkən, Yura ilə aran necədir?
TANYA. Biz ayrı-ayrı planetlərdə yaşayırıq.
VARLAMOVA. Dünən səni qapının girəcəyində çox gözlədi.
TANYA. Bilirəm o çıxıb gedənə qədər qəsdən oturub gözlədim.
VARLAMOVA. Amma bununla belə onu sevirsən.
TANYA. Ayrı-ayrı planetlər…
VARLAMOVA. Amma öz aramızdır, özün-özünə elədin.
TANYA. Bu barədə lazım deyil, Sveta. Hələ də özümə gələ bilmirəm.
VARLAMOVA. Bilirəm, İnqa orada onunladır.
TANYA. O, Yurkanı əldən buraxmaz. Zəli kimi yapışıb qopmaq bilmir.
***
SİNİTSİNA. Heç dinləmək belə istəmirəm. Maksimova ilə Qaranini Moskvaya aparmaq olmaz. Mən ki, Boris Feodroviç , özün gördün ki, necə zəif çıxış edirdilər.
BOBKOV. Uşaqlar Svetanın öyrətdiyi təzə elementləri hələ nümayiş etdirməyiblər. Tamaşa edin, ondan sonra etirazınızı bildirərsiniz. Andrey özünü doğruldub.
SİNİTSİNA. Çox gözəl, çox pakizə, qoy məşq etsinlər, bir il sonra gedərlər.
VARLAMOVA. Uşaqlar bu il çıxış etməli, özlərini göstərməlidirlər. Görürəm ki, razılıq vermək istəmirsiniz. Elə isə deyin görək, nəyin xətrinə bu qədər əlləşirik? Nəyin xətrinə bu qədər idman sarayları tikirik? Dövlət idmana böyük məbləğdə pul xərcləyir. Niyə, nədən ötrü? Bir-iki çempionun xətrinə? Əsla. Elə gənclər tərbiyə etmək istəyirik ki, onlar həm fiziki inkişafı, həm də mənəvi keyfiyyətləri ilə doğma yurdun şöhrət imarətini ucaltsınlar.
BOBKOV. Sveta doğru deyir, yalnız çempion yetişdirmək azdır, onlardan insan, öz isinə, öz əməlinə sədaqətli adamlar yetişdirmək lazımdır.
***
KOMMETATORUN SƏSİ (“Kampanella” çalınır). Bu iki nəfər ilk dəfə birlikdə buz üzərinə çıxırlar. Buz üzərində cəmisi üç ay məşq ediblər (alqışlar). Yaxşı təəssürat bağışlayırlar. Gənc məşqçi Svetlana Varlamova bu gün onların timsalında öz dəsti-xəttini nümayiş etdirəcək (alqışlar). Tamaşaçılar heyran olmuşlar. Hakimlər hələlik xalları müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkirlər. Nəhayət, xallar elan edilir: 5,5-… 5,5-… 5,5-… Tamaşaçılar narazılıqlarını bildirirlər. Xallarla razılaşmırlar…
Bu gün fiqurlu konki sürmə üzrə Maksimova ilə yanaşı daha bir idmançının – Andrey Qaranin adı parladı.
SƏSLƏR. Ədalətli olmadı. Düzgün qiymət verilmədi!
VARLAMOVA. Hay-küy qaldırmayın. Hər şey düzgün oldu. Proqram hələ bitkin deyil. Arada səhvlər də oldu. Amma biz istəyimizə nail olduq doğrudur, uşaqlar?
ANDREY. Tanya, Tanyacan, mənə acığın tutmur ki? …Axı sən mənə görə… İndi birinci yeri tutmuşdun.
TANYA (gülür). Gənc Verterin istirabları başlandı, ha, ha, ha…
BOBKOV. Haradadır onlar? Sveta, yaxın gəl, məni qucaqla, yoxsa özüm səni qucaqlayaram. Bu gün Allah haqqı sənə paxıllığım tutdu.
VARLAMOVA. Niyə, Borya. Onlar ki, mükafat ala bilmədilər.
BOBKOV. Məsələ yalnız mükafatdadır? Uşaqlara yalnız buz üzərində çıxış etməyi öyrətmək azdır, onlara həm də sevinməyi öyrətmək lazımdır. Uşaqlar, bu günkü çıxışınızı görüb, məşqçi ürəyim alacəhrə quşu kimi nəğmə oxumağa başladı. Təbrik edirəm.
SİNİTSİNA. İnqa ilə Yura bura gəlirlər.
İNQA (açıqla). Dördüncü yer. Az qala ürəyi partlasın.
VARLAMOVA. Dördüncü yer kubok uğrunda mübarizə aparmağa haqq verir.
İNQA. Nəyimə lazımdı dördüncü yer? Hakimlər təcrübəsizdirlər.
BOBKOV. Xallar düzgün müəyyənləşdirilib, İnqa. Yaxşı çıxış etdiniz, ancaq yaddan çıxarma ki, bura Moskvadır. Ölkənin ən güclü fiqurçuları buraya toplaşıb. Qələbə asanlıqla qazanılmır. Əgər sən fiqurlu konki sürməyi sevirsənsə…
İNQA. Axı, mənə o, nə verdi? Gecə bilmə, gündüz bilmə; Vaxtlı-vaxtında yeyib-içmə. Yoruldum, təngə gəldim daha. Qabaqda həmişə başqalarıdır. Bəs mən nə vaxt birinci yerə çıxacağam? Bu əzab-əziyyətsiz də yaşamaq olar. Özünüz çıxış edin. Qoyun Maksimova çıxış etsin. Baxın gözləri gülür. Amma heç onuncu yerə də çıxa bilmədi (ağlayaraq qaçır).
BOBKOV. Hə dostlar gedək bufetə? Qəhvə, pirojna… Qorxmayın, mən qonaq edirəm…
***
YURA. Tanya, xahiş edirəm, bir dəqiqə ayaq saxlayasan…
TANYA. Bəli, mən sizi eşidirəm.
YURA. O vaxt niyə çıxıb getdin? Səninlə mən bu gün daha yaxşı çıxış edərdim. Birinci yer bizim olardı.
TANYA. Yox, Yura. Elə məhz səninlə qələbə çala bilməzdim, heç vaxt. Amma sən kefini pozma. İnqa özünü əla alar, siz mükafata yiyələnərsiniz. İndi isə, acığın tutmasın. Mənim kefim yaxşıdır, gedirəm qəhvə içməyə…
YURA. Sabah geriyə qayıdırsan?
TANYA. Aha…
YURA. Biz hələ buradayıq.
TANYA (şən). Bilirəm. Sənə uğurlar arzulayıram, Yurka!..
YURA. Getdi… Bəs niyə mənə müvəffəqiyyət arzuladı?….
***
MAKSİMOV. Tatyana.
TANYA. Yat, babacan.
MAKSİMOV. Yenə səhərin gözü açılmamış qalxmısan? Özünü həlak edəcəksən.
TANYA. Deyinmə, babacan, mən vanna otağına getdim, sən də get, yat.
Müasir rus ədəbiyyatının gənc şairələrindən (ixtisasca jurnalist) olan Vera Polozkovanın uşaqlar üçün yazmış olduğu iki şeir Cəvahir Tanrıverdinin tərcüməsində (Вера Полозкова. Стихи.):
MƏNİM ƏZİZ ANAM
Gəlib məqalə yazmağa Budur mənim əziz anam. İş başlayıb, mən qoynunda Bükülmüşəm, yurd salmışam.
Öhdəsindən gəlsin gərək Yüz iş, beş yüz bir sualın. Mən özümlə götürmüşəm Sarı topu, al qatarı.
O, əlbəttə, deyəcəkdir: “Sürüş, düş, öz otağın var.” Aydındır, burda lazımam, Hər ailədə bir birlik var.
Lap yatmaq vaxtı gəlsə də, Axşam düşsə də, getmirəm. Bilirəm, çətindir ona, Mən ki kömək etməliyəm.
Uğursuzluqdan, pislikdən Qaçıb sevgiylə durmuşuq. Qorxma, ana, səninləyik Mən, qatarım, bir də topum.
I want to tell you a story that happened in the summer days. It was the first days of May. We’ve only just moved to the dacha on the outskirts of Baku. I was walking with my grandchild Nigar in the garden, watched the charms of cherry, apricot and almond trees that were in blossom. We were sniffing roses recently bloomed and smelled sweet.
At times I was to answer the endless questions of five-year-old Nigar, then tried to explain to her who wanted to know, sleeking down her silky hair. The little girl was interested in everything: the birds singing early in the morning, working bees that suck the sweet-smelling flowers and make honey, the “comb” on the head of hoopoe, how are fed many-coloured butterflies, and so on…
At that very moment, two swallows flew away overhead. We noticed that they flew extremely low and perched on the ceiling of our veranda. Very soon the birds flew away and were back again.
This time they brought the chaff and all kinds of brushwood on their beaks. They did the same things over and over again, they didn”t get tired, flew away and back, and were building for themselves a nest by all kinds of brushwood, sand grains and clay.
We’re used to seeing these two swallows. We missed them when they disappeared sometimes. And the birds no longer feared us. The female swallow stayed at the nest, she was sitting on her eggs. Nigar was also looking forward to see how the little swallows would be born out of the eggs.
One morning we woke up from the peeps of birds. The female swallow hatched. The male swallow was flying over the nest, peeping and chirping noisily.
Every other morning each of us and the little Nigar saw an interesting scene. The parent-swallows taking care of each little swallow and separately feeding them who opened mouths widely. They found earthworm out of wet soil, took the little insects on the air, and untiredly carried to their nest.
One day Nigar asked me:
“Grandma, will these little birds always be in the nest?”
“Honey, when the female-swallow teaches them to fly they’ll leave their nest”
“But they have not been yet covered with fluff…”
“Yes, my sweet, they have not become hairy yet…”
“I see, these little birds will fly when they get feathered, and spread their wings”
Soon we have also witnessed the appearance of this moment. One of the hot days in early morning the female and male swallows perched on an electrical wire near the nest and were chirping, as if they told something their little babies. We watched this scene together with Nigar. Suddenly my granddaughter squealed with delight.
“Grandma, this is the flying day of little swallows, I think!”
“Look, how the nest is narrow for them! Let us see, how they fly!”
The noisy lessons and support of parents had encouraged the little swallows. First, the more courageous one perched on the edge of nest and began to jump up and down, and suddenly opened her delicate wings and flied directly to the wire, and perched on next to her mother. As if the rest of the little swallows stood in a queue for flying as the other baby. This time female-swallow flied to the nest chirping noisily, then flied back to the wire. As though she was making her babies understand how to fly.
The nest became animated; the little birds that have been already grown up bustled about the nest and wanted to fly. At last all the rest swallows flied to the electrical wire and perched on next to mother.
The next day and all coming days the little birds frequently found themselves flying and perched on the branches of trees, flower bushes and the edge of pool.
At last, one day female and male swallows and their babies flied away and disappeared absolutely. The nest that we looked at every time with love had been emptied. A new life had begun for them, a period to fly on the blue heavens. Nigar has been asking me a lot lately.
“When our swallows will be back?”
I understood her longing for her winged friends, said:
“Don’t worry, my sweetheart Nigar, they say swallows return back to their first nest. They will be back again to give birth to their babies, grow up their little sweets and teach them to fly. They will be back when we feel the smell of spring, they are first signs of spring…”
Ser Çetverikov ataya minnətdar olmalıyam, ona görə ki, “Müasir dövrdə insanın taleyi” kitabımı yüksək səslə oxuyandan sonra öz məktubu vasitəsilə bəzi fikirlərimi səmimi və daha aydın söyləməyimə imkan yaratdı. Məni tez-tez yaxşı başa düşmürlər və dünyagörüşümün ziddinə xarakterizə edirlər. Buna, yəqin ki, səbəbkar özüməm. Çünki anlaşılmazlığı antinomiya, ziddiyyət, paradoks və faciəvi mübahisələrlə müqayisəli təhlil edirəm. Mən araşdırmaları özümün qəti inamımla aparıram, o inamla ki, dünyanın quruluşuna, hətta varlığın dərinliyinə antinomik-paradoksal düşüncə tərzi uyğun gəlir. Bu mənada dünyanı mütəsna olaraq nə pessimist, nə də optimist kimi qəbul etmək olmaz. Diqqətə çatdırmaq üçün onu da əlavə edim ki, ilahiyyatçı deyiləm, filosofam və dilim ilahiyyatçıların dilindən fərqlidir.
Adı çəkilən kitabımda ümidsizlik və inamsızlıq, Çetverikov atanın mənə yazdığı kimi, möhür vurulmuş şəkildə deyil. Doğrudur, həyatın pisliklərinə, bu pisliklərdə insanın acınacaqlı iştirakına qarşı məndə çox güclü və əzabverici hisslər var; amma həyatın Mənasına olan inamım bundan güclüdür. Gizlətmirəm, məndə xristianlığın həddən artıq mərhəmətli, alicənab, faciəsiz, ürəyiyumşaq başa düşülməsinə qarşı güclü müqavimət var. Hər halda o, dünyanı kilsə daxilində təhlükəsiz, sevincli, işıqlı – xilasedənlərə, və kilsə xaricində gizli, təhlükəli, əzabverici – məhv olanlara ayırır. Bax belə bölgü sistemi və kilsə daxilindəkilərin uyğun düşüncə tərzi mənə görə İncilin ruhuna uyğun gəlmir. Məsihin Incil obrazı başqa cürə öyrədir. Məsihin yolu ilə getmək ona gətirib çıxarır ki, biz vergi yığanlarla, fahişələrlə, düyada ölənlərlə bir yerdə olacağıq və əzab içində qıvrılacağıq. Başa düşmək çətindir, axı necə olar bilər ki, kilsə daxilində özünü sakit və firavan xilaskar kimi hiss edib dünyanın əzab-əziyyətinə şərik çıxmayasan. Farisey özbaşınalığının qorxusu həmişə var. Məni təəccübləndirən ata Çetverikovda mənim kitabımdan yaranan yanlış təəssüratdır ki, guya Allah tarixə təsir göstərmir, O, dünyanı tərk edib. Həqiqətdə isə, Allahın tarixə təsiri olmasaydı, onda nə mənim kitabım, nə də yazdıqlarım olardı. Heç kitabın əsas mövzusunu təşkil edən ali hakim də olmazdı. Lakin Allahın tarixə təsiri gizlidir və rasional şərhə tabe olmur. Allah tarixə təsir edir, necə ki, təbiət və insan təsir edir. Buna görə də tarix Allahın təbiətin determinasiyası və insanın azadlığı ilə birgə istehsalıdır. Tarix üzərində Allahın təsiri yolun immanent nəticələrə görə aşkarlanmasıdır, əks yol Allahın hökmranlığına aparır. Məhkəmə Allahın cəzası deyil, belə düşüncə antropomorf və ekzoterikdir, məhkəmə Allahı unutmanın nəticələrini aradan qaldırmaq üçündür. Ata S. Çetverikov nəyə görəsə məni o məsələdə qınayır ki, fikrimə görə, guya Allah mühakimə edən və cəza verəndir, Allah sevgisi yoxdur. Həqiqətdə isə, cəza Allahdan gəlmir, dilimizin qüsuru aldadıcıdır. Mən ancaq Allahın sevgisinə inanıram, əzab və qorxu verən Allaha inanmıram. Lakin Allah sevgisi qaranlıq stixiyada mənasını dəyişib; od kimi də təsir edə bilər, əzab kimi də yaşanar. Tarix üzərində immanent mühakimə dünya və insan üzərində mühakimənin sonuncusu deyil.
Ən başlıca problem ki, mənə əziyyət verir; bu şərin baş verməsi və şərə görə cavabdehlik məsələsidir. Pisliklərə görə Allahın cavabdeh olması fikrilə razılaşmaq çətindir. Hər şey Allahın əlindədir, Allah hər yerə təsir edir, Allah xeyirxah məqsədlər naminə şərdən yararlanır, Allaha münasibətdə heç kim, heç nə azad deyil. Kalvin tədrisdə ardıcıl və radikal nəticələrini əvvəlcə bu kimi fikirlərə görə əldə etmişdi. Allah şərə, yaxud şərdən keçən əməllərə təsir edirmi? Cavab “bəli”dirsə, o zaman dünya əzabına və şərə görə məsuliyyət Allahın üzərinə düşür. Yox, əgər “yox”dursa, onda Allaha və Onun münasibətindən azadolma baş verir ki, Allahın təkhakimiyyətliliyinə kölgə salır, sanki Onu şərə qarşı (mən düşünürəm ki, bütün bunlar dilin problemidir) gücsüz edir. Bu təhlükəsiz və optimist həllə imkan vermədiyi üçün problemlərin ən çətinidir. Dostayevski bundan əziyyət çəkirdi. Teodiseyanın böyük hissəsi, Bl. Avqustindən Leybnitsə kimi, nəinki qaneedici deyil, birbaşa təhqiredicidir, Allaha və insana qarşı hörmətsizlikdir. Əlbəttə, burada xalis aqnostik mövqedə dayanıb etiraf etmək olar ki, biz rasional dərk mümkün olmayan son dərəcə gizli işlə məşğul oluruq. Bu nöqteyi-nəzər daha yaxşıdır, nəinki rasional teodiseyalar ki, ilahiyyatda da, metafizikada da sona qədər duruş gətirə bilməyiblər; necə də olsa həmişə həssas vicdanlar üçün əlverişsiz mənzərə yaradıblar. Kilsə müəlliminin çoxu öyrədir ki, pislik mövcud deyil. Amma sona qədər fikirləşəndə etiraf etmək lazım gəlir ki, şərin mənbəyi varlıqdan kənardadır, harada ki, Allah qüdrəti hökm sürür, daha doğrusu, qeyri-mövcudluqda və olmayan azadlıqdadır. Bu, fəlsəfi təfsirdir, sonuncu sirr haqqında azadlıq və şər ilə əlaqəli fəlsəfi ifadədir. Dünyanı dərk etmə və görmənin faciəvi mənbəyi budur. Buna səbəb dünyanın şər və əzabının təcrübəsi, yaradıcılıq təcrübəsi, yeni nəyinsə yaradılmasıdır. Şərdən çıxış yolu Allahın öz əzabındadır, daha doğrusu, Məsihdədir, hakimi-mütləq Allahda deyil, bağışlayan, sevgi qurbanı Allahdadır. Mən düşünürəm ki, xristianlığın mahiyyəti budur.
S. Çetverikov ata mehriban Allahın insan həyatında rolunu belə təsvir edir ki, guya o, ancaq kilsə civarında qərar tutanlara, daşqın zamanı gəmidə olanlara aiddir. Lakin insanlıq tarixinin böyük hissəsi, ələlxüsusus, bizim dövrümüzdə, nə kilsə daxilindədir, nə də gəmidə, dünyanın quduz okeanlarında boğulur. Bu o anlama gəlir ki, Allah dünyanın və insanın böyük hissəsindən əl çəkib? Mömin xristianlar necə özlərini dünya əzabından qoruyub, kilsəxarici əzab və işgəncənin onlara dəxli olmadığını iddia edə, yaxud dünyanın vəziyyətindən doğan pessimizmə laqeydlik göstərib optimist ola bilərlər? Bu məhəbbətin hökmlərinə görə günah olardı. Andre Jidanın “Leretour del`enfant podigue” novellasında, hansı ki, incilin obrazını fikir azadlığı ilə təfsir edir, israfçı oğuldan onun bu dünyada ata evindən kənarda nə etdiyini soruşurlar, belə cavab verir: əzab çəkdim. Bu kimi cavabı həqiqət və doğruluq axtarmaq, xoşbəxtlik və həyat həzzi tapmaq səbəbindən ata evini tərk edənlər də söyləyə bilər. Məsihilər ata evini tərk edənlərin əzablarına, dünya acısı çəkmələrinə laqeyd ola bilməzlər. Ata evini tərk edənlərə diqqət xristianlığa döndərmək cəhdi və kilsəyə qaytarmaq işilə tamamlanmalı deyil; xristianlar onlardan çox şey öyrənə bilərlər.
İnsanın dünyadakı taleyinə xüsusi diqqət, onları sınaq və əzablara ayırmaq üçün icazə lazımdır. Xristianlıq müasir insana fəlakət zamanı kömək edə bilər, xüsisilə, o zaman ki, əgər insan müasir ruhun sınaq və suallarına müstəsna əhəmiyyət verir. Amma bu, kifayət deyil, görünür, kilsə dairələrində zamanın hərəkətinə lazımi həssaslıq göstərilmir, onlar düşünürlər ki, bu günün adamı beş yüz, min il bundan əvvəlin adamı ilə eynidir. Mənim kitabımdan narahat olan S. Çetverikov ata heç vəchlə kilsədən imtinanın hayında deyil. Lakin kilsə tarixi krizis yaşayır və onun üzərində mühakimə labüddür. Kilsə cəhənnəm cəfənglərinin qarşısını ala bilmir, çünki Məsihə üstün gəlmək gücündə deyil, lakin cəhənnəm adıyla, nəinki kilsə xarici qüvvələri, hətta kilsədaxili qüvvələrin də qarşısını almağa çalışır, hansılar ki, xristanlıqda insanlığın xeyrinə düzəliş ediblər. Müasir ateizmdə təkcə ateistlər günahkar deyillər, ilk günahdan üzü bəri həmişə “Allah, Allah” deyə səslənənlərdir ki, Allaha etiqad və ibadəti təhrif ediblər. Kilsə onun ikili anlayışa malik olduğunu etiraf etməklə müdafiə olunar. Bəzi kilsəyə görə Məsihin mistik varlığı canlı, guya həqiqi davam edən təcəssümdür. Bəzi kilsələrin tərkibi sosial institutlar kimi günahkar insanlardır və bu mənada, həm sosial mühit, onun təsiri, təlqini ilə, həm də öz hüquqları, iqtisadiyyatlarına uyğun hökümətlə müəyyən əlaqədədirlər. İkinci mənada kilsə özündə məhdudiyyət və bütün baş verənlərin sosial nizamla tənzimlənməsi məsuliyyətini daşıyır. Tarixdə sosial hadisələr kimi kilsənin ən böyük günahı onun səcərə və qeyri-ruhanilərinin şəxsi günahları deyil, günah yanlışlıqda, təhrif edilmələrdə, xristianlığın əsas prinsiplərinin insan mənafeyinə uyğunlaşdırılmasında, inancın özündədir. Ruhani və müqəddəs adlandırılmış o qədər günahkar adamlar var ki… Bax, bunun üzərində düşünmək lazım gəlir. Allah həmişə dünyaya təsir edir və bu faydalı təsir heç vaxt insanın qəddarlıq, şəxsiyyətə zidd, amansızlıq kimi mühakimələrinə bənzəmir. Həm insan azadlığı, həm də dünyanın qaranlıq stixiyası mənada Allahın dünyaya təsiri bizim üçün müstəsna dərəcədə çətin və anlaşılmazdır. Bu təsir heç vaxt kənardan və zorakı ola bilməz. Dünyanın üzərində Allah mühakiməsi rəhimsizcəsinə ola bilməz, məxsusən, ona görə ki, Allah insan azadlığına hörmət edir və zoru sevmir.
Insan yeni yollar arayanda, iztiraba dözmək məcburiyyətində qalanda, əzab çəkəndə eynən İovanın taleyini yaşayır. Məni hər şeydən çox İovanın təsəlliverənlərinə çevrilmək qorxusu narahat edir. İova Allahla mübarizədə Allah tərəfindən bəraət qazandı, amma onun dindar təmsilçiləri məzəmmət olundular. Xristianlar tez-tez İovanın təsəlli verənləri kimi mühakimə yürüdürlər. Onlar elə bilirlər ki, insanın və dünyanın hədsiz əzablarına baxmayaraq bu üsulla optimist olmaq mümkündür. Qoy “bədxahlar” əzabda qovrulsunlar, bu onların haqqıdır, “xeyirxahlar” isə bunun nəticəsində razılıq hissi yaşasınlar. Bu məsələni heç vəhclə qəbul edə bilmirəm. Çünki heç kəs özünü dünyanın, bəşəriyyətin ümumi taleyindən ayıra bilməz və heç kəs özündən razı şəkildə iddia edə bilməz ki, o, düzgün yoldadır. Mən, əlbəttə, yaxşı bilirəm ki, S. Çetverikov ata xilas yolunun qaçılmaz əlaməti olaraq özünü ləyaqətsiz və günahkar hiss edir. Təəssüf ki, bir çox xristianlar özlərini ləyaqətsiz və günahkar hiss etmək düşüncəsilə xristian aləmində ritorik – şərti üsullar əldə etdilər.
S. Çetverikov ata, əlbəttə, bunu yaxşı bilir. Mənim nəzərdə tutduğum problem başqadır. Söhbət bütün xristianlar üçün səciyyəvi olan özünü ləyaqətsiz və günahkar hiss etmədən getmir, dünyanın, başqa insanların sualını özününkü kimi qəbul edib, əzabı-əziyyətini bölüşməkdən, gedir. Hamı hər kəs üçün cavabdehdir. O insanlar ki, nə vaxtsa dünyanı monastıra getmək üçün tərk edirdilər, onlar bunu fədakarlıq xatirinə edirdilər. İndi bu dünyada yaşamaq özü fədakarlıqdır. Allahla mübarizə bəzi vaxtlarda Allah üçün daha münasibdir, nəinki Allaha ibadətin başqa formaları və təqva. İova Allahla mübarizə aparırdı, onun təmsilçiləri isə mömin idilər. İova da, onun təmsilçiləri, daha doğrusu, ittihamçıları indi də var. İova pessimizm anları yaşadı, lakin onun təmsilçiləri optimist idilər, çünki bütün baş verənlərin ədalətli olduğuna inanırdılar. Hər halda Allahın mühakiməsi bizim düşündüyü-müzdən gizli baş verir və rasionallaşdırıla bilməz, baxmayaraq ki, bu, teoloji rasionalizasiya olardı.
Mən optimist deyiləm, lakin pessimist kimi xarakterizə olunmağım da düzgün olmaz. Qəti pessimizm xristianlıqla uzlaşmır, bu varlığın əksinə – yoxluğa doğru meyletmədir. Passiv pessimizmi təəccüblə qarşılayıram, amma pessimizmin mənim payıma düşən cəhətini aktiv pessimizm, yaxud pessimizmlə mübarizə kimi dəyərləndirmək olar. Mən insana, onun ilahi təbiətinə, yüksək ləyaqətinə, dünyada sülhü davamlı qoruyan yaradıcılıq işinə hər kəsdən çox inanıram. Bütün yazdıqlarım buna şahididir. Lakin bu heç də insan təbiətinin
J. J. Russo ruhunda lütfükar təmizliyinə xoşniyyətli inam və ya optimist münasibət deyil. Insan ruhuna xas olan azadlıq və yaradıcılıq onun həyatını faciəvi edir.
İnsan var olmaq və olmamaq uçurumu ilə üz-üzə qoyulub. O, bu uçurumu təkbaşına, öz gücü ilə dəf edə bilməz, yuxarının köməyinə ehtiyac var. Bu isə ilahi işdir. Əgər bizim əsrdə insanın varlığı özü təhlükədədirsə, insan çürüyürsə, bu məhz ona görədir ki, o, ancaq özünün, öz gücünün ixtiyarına buraxılıb. İnsan bəlkə də öz varlığının ən təhlükəli dövrünü yaşayır. Lakin mən düşünmürəm ki, insanın taleyi tamamilə çarəsizlik olmuşdur. Axı çarəsizlik bu dünyaya aiddir, o biri dünyaya yox. Məgər biz bilmirik ki, dünyanın tarixi sonsuz deyil, dünya bir gün dağılacaq, tarix bitəcək. Buradan isə belə nəticəyə gəlmək olur ki, bu dünyada, bu torpaqda, bu dövrdə sonun olacağı labüddür. Dünyəvi çarəsizliyin səbəbi bununla izah olunur. Çarəsizlik düşüncəsi insanın yaradıcı işinə, onun bu dünyada həqiqəti işıqlandırmaq istəyinə mane olmamalıdır; çünki yaradıcılıq insanı son nəticəyə qədər təqib edir. Allah-insan işinin sonuna. Axırıncı söz ki, Allaha şamil olunub, insan sözünə də aid olur. Mütləq və qəti pessimizm artıq tənqidlərə dözmür, ona görə ki, dünyanın və insan həyatının cəfəngiyatına və şərinə dair hər bir mühakimə daha yüksək bir Mənanın mövcudluğunu nəzərdə tutur; aşağı həyatın da hər bir hökmü, mühakiməsi tək olan Tanrının varlığını şərtləndirir. Bu mənada demək olar ki, şər və şər adı ilə tanınan mövcudluq Allahın varlığını təsdiq edir.
Laçın Dün gecə yuxuda Laçını gördüm: Vüqarlı başında dümağ saçları, Gözləri yol çəkən yüksəklikləri, Həsrətə bürünmüş boz yamacları… *** Qulağı səsdəydi, fikirli, yorğun… Əyni də nimdaşdı, kimsəsiz kimi. Keçilməz yollarda itmişdi sanki, Torpaq yaddaşına düşən iz kimi. *** Susurdu, yamanca qəribsəmişdi, Gileyi donmuşdu baxışlarında. O hardan biləydi gələcəyik biz Hansı bir ilinsə son baharında. *** Sarılmaq istədim qanadlarına: Tövrünlə sızlatma ürəyimizi! Bitəcək ayrılıq, qurbanın olum! Yamanca gecikdik, bağışla bizi!..
Лачин Прошлой ночью мне приснился Лачин: С гордо поднятой седой головой, С тоской во взгляде могучих вершин И посеревших в разлуке равнин… *** Весь в ожиданьи вестей, усталый, В бедной одежде предстал предо мной. Словно потерян он был в дороге, Как памятный след на коре земной. *** Был молчалив и смотрел, как чужой, В глазах его застыл упрек немой, Откуда знать ему, что мы придём, Что этой встречи с ним давно мы ждём. *** Так захотелось мне его обнять, Как мучила разлука, рассказать… Уже осталось мало, потерпи! Мы долго шли к тебе, ты нас прости. Müəllif: Afaq ŞIXLI
Qreys Oqot 1932-ci ildə Keniyanın Nyanza vilayətinin Asembo kəndində anadan olmuş, 2015-ci ildə vəfat etmişdir.
Qreys Oqot məşhur Keniya yazıçısı olmaqla yanaşı, eyni zamanda tibb bacısı, jurnalist, dəyərli siyasətçi və diplomat kimi də tanınırdı.
O, Keniyanın ilk parlament üzvlərindən biri, o vaxtkı prezident Daniel Arapa Moinin kabinetində yeganə qadın nazir köməkçisi olmuşdur. Atası Jozef Nyanduqa Asembo kəndində Qərb təhsili alan ilk şəxs idi. Nqii Kilsəsində Qızlar məktəbində dərs deyirdi. Qreys Oqot da əvvəlcə bu məktəbdə, sonra isə Buterdə orta məktəbdə təhsil almışdı. O, nənəsindən xalq nağıllarını öyrənmişdi. Londonda Müqəddəs Tomas anaları və uşaqları üçün xəstəxanada çalışmışdı.
Qreys Oqot Uqandada tibb bacıları hazırlayan xəstəxanada təhsil almışdı. Sonradan Qreys Oqot ingilis dilində əsərləri nəşr olunan Keniyalı ilk qadın idi. O, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assableyasında Keniyadan olan deputat kimi fəaliyyət göstərmişdir (1975). YUNESKOda Keniya nümayəndə heyətinin üzvü olmuşdu.
Keniyada Yazıçılar Assosiasiyasının əsasının qoyulmasında yaxından iştirak etmişdir.
Qreys Oqot / Qrace Oqot (Keniya yazıçısı)
ELİZABET
(hekayə)
Səhər saat səkkiz tamamda Elizabet kontorun qapısını açdı. Bundan belə o, burada qulluq edəcəkdi. Bu ara telefon zəng çaldı. Elizabet tələsik dəstəyi qaldırdı:
– Allo.
– Cənab Cimbonun katibəsidir?
– Bəli, eşidirəm. – Elizabet dəstəyi çənəsi ilə sıxıb stolun gözündən bloknot və karandaş çıxartdı.
– Məni şeflə calaşdırın.
– Təəssüf ki, hələ gəlməyib. Zəhmət olmasa, yarım saatdan sonra zəng edin.
– Telefonda qırıq bir səs eşidildi:
-Yaxşı.
Elizabet əsəbi halda dəstəyi tulladı:
– Heç özünü də təqdim etmədi.
Cənab Cimbonun kabinetinə açılan qapı azca aralı idi. Elizabet otağa nəzər saldı. Otaq çox böyük idi. İçəridə qızıl ağacından qayırılmış böyük yazı masası qoyulmuş, döşəməyə tüklü yaşıl xalça salınmışdı. Pəncərələrin jalüziləri qaldırılmışdı. Bu, o demək idi ki, səhərlər kabinetə günəş şüası düşmür. Bütün əşyalar ciddi bir səliqə ilə düzülmüş, stolun üstündə qəşəng bir qadınla iki uşaq şəkli qoyulmuşdu. Elizabet fotoşəklə baxıb sonra onu yerinə qoydu. Qəbul otağına qayıdıb çox da böyük olmayan pəncərəyə yaxınlaşdı, küçəyə baxdı. Küçədə saysız-hesabsız maşın görünürdü. Sağa və sola doğru şütüyürdü.Maraqlıydı, təzə iş yerində çoxmu qərar tutacaqdı? Son yarım ildə bu, üçüncü iş yeri idi. O, dörd ay Amerikanın böyük idarələrinin birində qulluq etmiş, sonra topdansatış ticarət firmasında bir ingilisin katibəsi olmuşdu. Görəcəyi işdən çox şefini Elizabetin gözəlliyi maraqlandırırdı. İki ay birtəhər işlədikdən sonra qız xəbərdarlıq etmədən çıxıb getdi…
Təzə iş yerində ona ildə 790 funt təklif etmişdilər, halbuki əvvəllər o, 850 funt alırdı.
Pilləkəndə eşidilən addım səsləri onu düşüncələrdən ayırdı. Qız stolun arxasına keçdi və makinadakı kağızı düzəltdi. Qapı açıldı. Cənab Cimbo astanada göründü. Elizabet cəld yerindən sıçrayıb kabinetin qapısını taybatay açdı:
– Sabahınız xeyir, ser!
Şef bir müddət başdan ayağadək onu süzüb tələsmədən özünü yırğalanan kürsüyə yaydı, Elizabet üsulluca qapını örtüb makinada yazmağa başladı. Az sonra zəng çalındı və telefonun işığı yandı. Elizabet dəstəyi qaldırdı.
– Bura gəl. Məktub diktə edəcəyəm.
Elizabet:
– Baş üstə, ser! – deyib stenoqrafiya üçün bloknot və karandaş götürdü və kabinetə keçdi.
– Əyləş.
Şefin stolu üzərindəki telefon səsləndi. Cənab Cimbo etinasız halda dəstəyi qaldırdı. Bədənini geriyə atıb kürsüyə söykəndi.
Elizabet oğrun-oğrun yeni müdirinə baxdı. Onun yaşı qırxa yaxın olardı. Hündürboylu, kök və qarabuğdayı adam idi. Üzü tərtəmiz qırxılmışdı. Sir-sifətindən sağlam adam olduğu bilinirdi. Dişləri o qədər ağ idi ki, adam onların süni olduğunu zənn edirdi. Gur səsi ilə qıza müraciət edəndə səsində bir ata qayğısı duyulurdu. Və onu qadınların tumanı ardınca sürünən o biri şeflərə bənzətmək olmurdu… Nə eybi, gələcək göstərər.
– Deməli, arvadınızla saat səkkizdə sizi gözləyirəm. Hələlik.
Şef dəstəyi asıb diqtə etməyə başladı. Saat on birə yaxın Elizabet bütün məktubları makinada yazıb imzalatmaq üçün cənab Cimboya apardı. Cənab Cimbo heyrət içərisində gözlərini qıydı:
– Maşallah, nə tez yazmısan!
Elizabet gülümsədi və çıxdı. Ona xəbərdarlıq etmişdilər ki, cənab Cimbonun işi çox olur, lakin qız onların öhdəsindən gələcəyinə inanırdı. Birə on beş dəqiqə işləmiş o, stolun üstünü yığışdırıb nahara getdi.
Bazar ertəsi cənab Cimbonun qəbuluna bir qadın gəldi. Elizabetə elə gəldi ki, haradasa onu görüb, ancaq xatırlaya bilmədi.
Qadın hündürboylu və tökməbədənli idi, dərisi süd qarışıq şokolad rənginə çalırdı və səliqəli saç düzümü vardı. Qadın ehtiyatla:
– Məşğuldur? – deyə soruşdu.
– Bəli. İclas gedir. Zəhmət olmazsa, adınızı deyin. Daxili telefonla xəbər verim.
Qadın mehribancasına gülümsəyib:
– Mən onun arvadıyam, – dedi.
– Hə, yadıma düşdü. Sizin şəklinizi onun kabinetində görmüşəm. Əyləşin, missis Cimbo. Bu saat gəlişinizi bildirərəm.
– Ami, əzizim, bağışla. İclasım var. Sürücü səni evə aparar. İclas qurtaran kimi zəng edərəm.
– Yaxşı, gözlərəm.
Qadın Elizabetə sarı dönüb gülümsədi:
– Təşəkkür edirəm.
Ami Cimbonun görünüşündən hiss edilirdi ki, həyatından razıdır. Elizabet onların xoşbəxt nikahına inanır və ürəyində sevinirdi ki, bu idarəyə düşməkdə bəxti gətirib. O, ah çəkib Amerikaya oxumağa getmiş nişanlısını xatırladı. Sonra kədərli fikirləri başından qovub yenə işlə məşğul oldu.
Həftələr, aylar sezilmədən ötüb keçdi. Nəhayət, Milad bayramı gəlib çıxdı. Elizabet iki rəfiqəsi ilə bayramı keçirmək üçün Mombasaya getdi. Onlar çimərlikdə üzdülər, isti qum üzərində nazlandılar, şirniyyat yedilər.
Elizabet Allahı qəzəbləndirsəydi, günaha batardı. Odur ki, öz yalvarışları, duaları ilə xudavəndi-aləmin dərgahına pənah apardı: onunla işləyən adamların hamısı qıza qarşı mərhəmətli olublar. Nə cənab Cimbo, nə də klerklər onun qadınlıq heysiyyatına toxunacaq xırda bir cəhd də göstərməyiblər. Doğrudur, gərgin işləmək lazım gəlirdi, bəzən işdən sonra da saatlarla qalmalı olurdu. Axşamlar tək-tənha idarədə oturmaq dəhşətdir. Amma Cimbo hiss edilmədən qızda rəğbət hissi oyatmışdı, onunla davranışında heç bir qüsura yol verməmişdi.
Bir dəfə qıza müraciətlə: “Səni belə gec yalqız evə buraxmaq istəməzdim, – dedi. – Amma ötürmək fikrində də deyiləm. Bu söz-söhbətə səbəb olar. Nahaqdan böhtana düşərsən. Səninsə bütün həyatın hələ öndədir. Öz gözəl ləyaqətini qoru, mənim balam”.
Qızlar gecə qatarına minib bazar ertəsi səhər tezdən Mombasadan qayıtdılar və vağzaldan birbaşa işə yollandılar.
Nayrombidə ümumdünya konfransı keçirilirdi. Cənab Cimbonun stolunun üstü kağızlarla dolu idi. Elizabet hər axşam idarədə ləngiyirdi. Qız xoflanmasın deyə cənab Cimbo gözətçiyə tapşırmışdı ki, kontorun həndəvərindən uzağa getməsin.
Şənbə günü bərk isti idi. Elizabet saatına baxanda artıq ikinin yarısı idi. Nahara gecikməmək üçün tələsməli idi. Bu vaxt cənab Cimbo qapının ağzında göründü. Onun sifətinə xoş bir təbəssüm qonmuşdu:
– Yazıq qız, sən hələ də işləyirsən? Qoy qalan işlər bazar ertəsinə qalsın.
-Təşəkkür edirəm, ser. Mən artıq getməyə hazırlaşıram. Konfrans qurtarandan sonra dincələrəm.
Cimbo öz kabinetinə keçdi. Elizabet çantasını və jurnal götürüb qapıya sarı addımladı:
– Mən gedirəm, ser.
– Bir dəqiqə.
Cimbo gözdən keçirdiyi sənədlərdən ayrılıb qıza baxdı.
– Səhər yeməyində mənə kömək edərsənmi? O qədər çoxdur ki, təkbaşına öhdəsindən gələ bilmərəm.
Qız etiraz etmək qərarına gəldi. Axı Cənab Cimbonun bu təklifi nəzakət xətirinə idi.
– Təşəkkür edirəm, ser. Rəfiqələrim yataqxanada oturub məni gözləyirlər.
– Boyun qaçırma, rica edirəm.
Qız kabinetə girib divanda əyləşdi. O, şefin sözünü yerə salıb nəzakətsiz adam təsiri bağışlamaq istəmirdi. Şef həmişə onunla çox nəzakətli davranmışdı. Cənab Cimbo yeməyi ona sarı çəkdi. Qız yumurtalı buterbrod götürdü. şef ağır-ağır nəfəs alıb onun yanında əyləşdi.
– Səndən olduqca razıyam, mənim balam. Sən bura gələndən hər şey dəyişib. Yaxşı katibədən çox şey asılıdır.
O susdu və əlini buterbroda uzatdı:
– Minnətdaram, ser. Mən də sizdən olduqca razıyam. Sizinlə işləmək xoşdur.
– Bunu eşitməyimə şadam. Məni bir məsələ narahat edir, mənim balam.
O, Elizabetin sol əlindəki brilyant nişan üzüyünə toxundu:
– Səni itirmək istəməzdim.
– Ah, ser, hələ toya azı iki il var. O vaxta qədər çox şey baş verə bilər.
– O xoşbəxt kimdir? Nə ilə məşğul olur?
– Hələ oxuyur…
Elizabetin səsində ovqattəlxlik duyulurdu.
– Bəxtəvər onun başına. Sən elə işgüzar, elə incə və qəşəngsən ki…
Ağır əl möhkəmcə Elizabetin bədənindən yapışdı.
– Oy… xahiş edirəm, ser. Yalvarıram, lazım deyil…
O, yaxasını zorla şefin əlindən qoparıb ayağa sıçradı. Cənab Cimbo, demək olar ki, qışqıraraq:
– Qulaq as, Liz, – dedi. – Sənə heç bir yamanlıq etmərəm, and içirəm.
O, ehtiraslı nəzərlərlə qızı süzdü. Elizabet özündə-sözündə deyildi, havası çatışmırdı.
– Rica edirəm, ser, izn verin gedim. Mən dua etmişəm. Arvadınızı, uşaqlarınızı düşünün.
Hıçqırıqlar onu boğurdu. Cənab Cimbo:
– Di sakitləş. Eşidən olar, heç bir yamanlıq etmərəm, – deyə təkrar edə-edə qapını qıfıllayıb açarı pencəyin cibinə qoydu.
Qız cəld stolun arxasında gizləndi, sonra pəncərəyə sarı yüyürdü, sonra yenə qapıya, daha sonra stola doğru qaçdı. Cimbo onu yaxaladı və divana tərəf apardı. O, qızın dodaqlarını gəzdi, amma qız yumaq kimi büzülüb donunun ətəkləri ilə sifətini örtdü.
Cimbo:
– Liz! – deyib qızın qulaqlarını, yanaqlarını, əllərini öpdü. – Sən elə qəşəngsən ki… – O pıçıldadı. -Sənin dərin hamar və qızılgül ləçəyi kimi zərifdir. Mən heç bir pis iş tutmaram.
Qız ondan yaxasını qurtarmaq üçün bir xeyli çabaladı, nəhayət, ixtiyarı əldən getdi. Və… hər şey… xoşagəlməz yuxuda olduğu kimi baş verdi…
… Qaş qaralanda o, yataqxanadakı çarpayısında uzanmışdı. Yastıq göz yaşlarından tamam islanmışdı. Nişanlısının əzik-üzük edilmiş şəkli döşəməyə düşüb qalmışdı. O, ağır-ağır qalxıb pəncərəyə sarı getdi. küçə bom-boş idi, avtomobillər ötüb keçirdi.
Elizabet pərdəni çəkdi. Şəhər həyatı onun üçün deyildi. Öyrəşə bilmirdi. Qız kənddəki evlərindən, böyük və səmimi ailəsindən ötrü darıxdı. O özünü yalnız orada təhlükəsiz hiss edə bilərdi. Onun dincliyi, rahatlığı pozuldu, qəlbinə qüssə və kədər çökdü.
Bazar ertəsi səhər tezdən həmişə olduğu kimi yataqxanadan çıxdı. Ancaq avtobusa əyləşmək əvəzinə parkın içərisiylə pay-piyada vağzala sarı yollandı. Saat səkkizə az qalmış artıq əmək birjasının qarşısında idi. Yüzlərlə qadın, qoca və cavan dayanıb idarənin açılmasını gözləyirdi. Ağsaçlı qarılar dövrə vurub oturmuşdular. Astadan söhbət edirdilər. Qüssə və əzab onların sifətlərində hamarlanması mümkün olmayan qırışlar açmışdı. Elizabetin ürəyi ağrıdı, onların halına acıdı.
Adamlar get-gedə çoxalırdı. Qəmgin çöhrəli bu adamlar Allaha inanan, dua etmək üçün ağzına qədər dolmuş kilsəyə gələn adamları xatırladırdı.
O vaxt uşaq idi… Allah, yəqin ki, artıq ondan üz döndərib. O günahkardır…
Kimsə əlini onun çiyninə qoydu. Qız səksəndi və cəld çevrildi.
– Liz, burada nə edirsən? Bir bəri gəl, görüm.
O, miss Kimanininin ardınca arakəsmənin yanındakı kabinetə keçdi və ona təklif edilən stulda əyləşdi.
– Yenə işsizsən?
Elizabet dinməzcə başını yırğaladı.
– Bu dəfə nolub?
Elizabet cavab vermədi.
Ortayaşlı missis Kimanininin birjada çoxdan işləyirdi və arif adam idi. Əlüstü məsələni başa düşdü.
– Nə isə, təkid etməyəcəyəm, mənim balam. Sadəcə, bu şəhərdə qadınların həddindən ziyadə əziyyət çəkdiyini görəndə adamın ürəyi ağrıyır. Rüsvayçılıqdır. Oradakı qızları görürsən? Onlar hamısı işsiz katibə və stenoqrafçıdır.
Elizabet missis Kimaninin iti və ağıllı gözlərinə baxdı:
– Elə buna görə də yanınıza gəlmişəm. Mənə başqa iş tapın, eybi yox, qoyun lap iki dəfə az maaş alım.
– Liz, axı sən şəhərdəki ən yaxşı katibələrdən birisən. Yaxşı, eybi yox, gəl kilsədə və xeyriyyə cəmiyyətində iş axtaraq. Di, ruhdan düşmə.
Missis Kimanini xeyirxah qadın idi. Qızların çoxuna kömək etmişdi. O, Lizin də xoşuna gəlirdi.
– Keçən dəfə deyirdiniz mənim şefim afrikalı olacaq. Yadınıza düşür? Bu tamam başqa məsələdir. Ona görə ki, o, ölkə qarşısında öz məsuliyyətini hiss edəcək. Gördünüz? O heç də ağlardan yaxşı deyilmiş. Qorxuram kilsə idarələrindən də bir şey çıxmasın. Bütün kişilər bir bezin qırağındandırlar.
– Hər halda cəhd göstərək. Bir yer var, zəng çalım, get, bax. Sonra xoşuna gəlib-gəlmədiyini mənə bildirərsən.
Həftənin axırında Elizabet kiçik yetimxanadan zəhmət haqqı olaraq bir qədər qəpik-quruş aldı. İş ondan dözüm və səbir tələb edirdi. Yetimxananın sahibəsi rahibə Yelena bacı ona dırnaqlarını qısa kəsdirməyi buyurdu. Qıza ağ xalat, ağ ləçək və dabansız tufli geyindirdilər. Güzgüyə nəzər salan Elizabet özünü güclə tanıdı. O, ləçəyin altından çıxan tellərini düzəldib Yelena bacının ardınca uşaqların oynadığı böyük zala keçdi. Uşaqların bir qismi şəkil çəkir, lap balacaları isə kubiklərdən ev qururdular. Rahibə astaca:
– Yazıqlar ana məhəbbətindən və nəvazişindən məhrum olublar, – deyə sözə başladı. – Başqa uşaqların ata-anaları, bacı-qardaşları var, bunların isə heç kimi yoxdur. Onlara nə veririksə, qane olur, bütün həyatları boyu unutmurlar.
Qayğıya möhtac olan otuz cüt göz Elizabetin sifətinə zilləndi. Göz yaşları onun gözlərinə tor gətirdi. Özü çirkab içərisində olduğu halda onlara nə təlqin edəcəkdi?! Nə bilmək olar? Bəlkə də o, günahsız uşaqların arasında təsəlli, dinclik və sakitlik tapa bildi. Onlar yalvarıcı nəzərlərlə qadına baxırdılar. O, bu gözlərdən: “Bizim gələcəyimiz sənin əllərindədir. Bizə elə məhəbbət bəxş et ki, hələ heç kimdən beləsini görməmiş olaq” sözlərini oxuyurdu.
Elizabet həyəcanını bir təhər özündən kənar edib:
– Bacı, siz böyük və müqəddəs bir iş görürsünüz, – dedi. – Mən sizə kömək etməyə çalışacağam.
Birinci həftənin sonunda qız tam ümidsizliyə qapılmışdı. Uşaqlar onu ələ salır, hirsləndirir, sözünə qulaq asmırdılar. O, kömək üçün missis Kimaniniyə müraciət etmək qərarına gəldi, lakin özündə qüvvə tapmadı. Bir ay keçdi və uşaqlar Elizabetə isinişdilər. Onların həyəcan oyadan məhəbbəti qızın iqtidarını əlindən aldı. Balacaların ona böyük ehtiyacı olduğunu anladı və ona qüvvə versin deyə Allaha yalvardı.
İyunun ortalarında birdən-birə Elizabet yatağa düşdü. Yelena bacı öz qayğısını qızdan əsirgəmədi. Bir gün, iki gün keçdi. Qızın halı daha da xarablaşdı. Onu xəstəxanaya aparmaq lazım gəldi. Xəstəxanada o, üç gün yuxusuz və narahat gün keçirdi. Dördüncü gün halı bir qədər yaxşılaşdı və Yelena bacıya xəstəyə baş çəkməyə icazə verildi. Rahibə onun əlini ovcunun içərisində sıxıb üzünü yana çevirdi:
– Oh, Elizabet, həkim dedi ki, sənin uşağın olacaq….
Gənc qadının ürəyi tez-tez döyündü, sifəti qıpqırmızı kəsildi. O, hamilədir. Rahibə tənə ilə ona nəzər saldı. Bu baxış: “Yetimin biri də artacaq” deyirdi.
liz hələ xəstəxanada ikən başa düşdü ki, onu tez, ya gec yetimxanadan qovacaqlar. Odlu məhəbbətlə sevdiyi nişanlısı onu bağışlamayacaq. O, evə – valideynlərinin, nənəsinin yanına qayıtmağa ürək etmədi. Hamilə olanları işə də götürmürdülər. Birdən gözü qarşısında Ami Cimbonun surəti canlandı. bu neçə vaxtda ilk dəfə həmin qadın haqqında düşündü. Xoşbəxt, məmnun və tamamilə təmin olunmuş bu qadın onun tam əksi idi. Yox, bu, ədalətsizlikdir. Cimbo onunla – Elizabetlə gör necə də amansızcasına davranmış, onu biabırçı vəziyyətdə qoymuş, dilənçiliyə məhkum etmişdi. Öz məxsusi arvadını isə mələk kimi bəsləyir.
Nahardan sonra Elizabet uşaqları yatırıb bərbərxanaya yollandı. Onun saçlarını düzəldən usta:
– Sənin gözlərin elə belə də parlaqdır, – dedi. – Görüşə hazırlaşırsan?
Liz:
– Bəli, – deyə pıçıltı ilə cavab verib kürsünün arxasına söykəndi və gözlərini qıydı.
– Sən qəşəngsən. Onun bəxti gətirib.
– Təşəkkür edirəm. O özü də çox yaraşıqlı və xeyirxahdır.
Açıq sezilən istehzadan Lizin gözləri bir az da parladı. axşam o, Yelena bacıya bazar gününü qohumlarıgildə keçirəcəyini bildirmişdi. rahibə ilə xudahafizləşib avtobus dayanacığına yollandı.
Cənab Cimbonun evində heç kim yox idi. Bərk külək əsirdi. O, ayaqları keyləşənə qədər darvazanın kiçik qapısı ağzında gözlədi. Yağış başladı. Həyətdə qarajla yanaşı gözünə kiçik saray dəydi. Sarayın qapısı açıq idi. Çantasından bloknot çıxarıb bir parça kağıza: “Sizinlə görüşməyə gəlmişəm. Küçədə soyuqdur. Sarayda gözləmək qərarına gəldim” sözlərini yazıb qeydi qapının dəstəyinə keçirdi.
Cimbonun ailəsi evə xeyli gec qayıtdı. Ami bükülü qeydi açaraq:
– Bizdə kimsə olub, – dedi. Sonra ucadan onu oxudu. Cənab Cimbo kağızı arvadının əlindən qapıb nəyisə izah etməyə çalışdı. Lakin rabitəsiz sözlər yığınından heç kim heç nə anlamadı. O, cəld saraya doğru getdi. Arvadı və uşaqları çaşqın halda onu izlədilər.
Cimbo qapını taybatay açdı. Və qorxudan dizləri büküldü. Elizabet boğazında qırmızı şərf ilgəkdə yırğalanırdı. Cimbo: “Bir Allah şahiddir ki, mənim heç bir günahım yoxdur. Nədən qorxmalıyam ki…” – deyə həyəcanla düşündü: “Bircə bu hadisə firmanın mənafeyinə xələl gətirməsin”.
Elizabetin ölümündən xəbər tutan Yelena bacı onun unudub yetimxanada qoyduğu qeyd kitabçasını polis idarəsinə apardı. Kilsə intiharı pisləsə də, rahibə ürəkdən bədbəxt qız üçün kədərləndi.
