Etiket arxivi: XATİRƏ FƏRƏCLİ

M. Ə. SABİR YARADICILIĞINDA XƏLQİLİK

M. Ə. SABİR YARADICILIĞINDA XƏLQİLİK

Azərbaycan ədəbiyyatında milli-ideoloji məfkurəmiz hələ Mirzə Ələkbər Sabirə qədər də hər zaman boy vermiş, poeziyamızın simasında ictimai-siyasi xarakter alaraq XX əsrin əvvəllərindən 90-cı illərə qədər uzun bir yol keçmişdir. Nəzərə alsaq ki, XX əsrin əvvəlləri Azərbaycanın ictimai-siyasi mühitində milli-ideoloji yolun rüşeymləri cücərməkdə idi, bu yolun xəlqiliyi satirik və tənqidi realizmin ən görkəmli nümayəndəsi dahi Sabirin şeirlərində boy atmağa başladı. Sabir yaradıcılığını bölmələrə ayırsaq, onu aşağıdakı kimi təsnifatlandıra bilərik;

  1. Cəhalətə qarşı mübarizə,
  2. Ölkəsinin vassal statusunda olması və bundan qurtuluşu elmdə, təhsildə görməsi,
  3. Cənubi Azərbaycan mövzusu,
  4. İctimai gerçəkləri özünü qurban vermək dərəcəsində söyləməsi.
    Sabirin özünü təkbaşına millət edən onun milli, xəlqi görüşləri ilə yanaşı sadə xalqın sosial problemlər içində yaşamasına biganə qala bilməməsi idi. Onun yaradıcılığının ana xəttini cəhalətlə mübarizə təşkil edirdi. Xalqının elmə, təhsilə biganəliyi onun qəlbinə xəncər kimi saplanmışdı:
    …Satmaram öz əqlimi siz kimi laməzhəbə,
    Razıyam оğlum gеdə qəbrə, – nə ki məktəbə!
    Məktəb adın çəkməyin, – məl’əbədir, məl’əbə!..
    Əlhəzər, оndan həzər, оxutmuram, əl çəkin!
    Еyləməyin dəngəsər, оxutmuram, əl çəkin!
    Sanki Sabir qəlbini xalqına məktəb eləmişdi. Şeirləri bu məktəbin dərsləri, özü isə müəllimi idi. Bəli, ustad şair şeirlərində xəlqiliyi belə yaşadırdı.
    M. Ə. Sabirin ruhunu sıxan, ürəyini parçalayan bir məsələ də öz ölkəsinin Rus imperiyasının vassalı olması idi. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində vassal statusunda yaşayan ölkəsinin durumu yaralı bədəndə qan köynəyə çıxan kimi şeirlərinə çıxmışdı.
    Neyliyim, ey vay! Bu urus başdılar,
    Bilməyirəm hardan aşıb-daşdılar?!
    Ölkədə gündən-günə çoxlaşdılar,
    Hər əmələ hər işə çulğaşdılar.

Qoymayın, ay köhnələr, ay yaşdılar!
Heyvərələr hər yerə dırmaşdılar!

Əslində, böyük şair bu şeri ilə müstəmləkəsində olduğumuz Rus İmperiyasına etiraz edirdi.
Rusiyada 1905-1907-ci illər inqilabı və İranda 1905-1911-ci illər Məşrutə hərəkatı böyük Sabirin yaradıcılığında dönüş nöqtəsi olmuşdur. O, 1907-1909-cu illərdə İran şahı olmuş Məhəmmədəli şah Qacarın 1905-1911-ci illər Məşrutə İnqilabına qarşı amansız mübarizəsinə etiraz olaraq öz mövqeyini inqilabi-satirik şeirləri ilə ortaya qoymuşdur:
Mən şahi-qəvişövkətəm, İran özümündür!
İran özümün, Rey, Təbəristan özümündür!
Abad ola, ya qalsa da viran, özümündür!
Qanuni-əsasi nədi, fərman özümündür!
Şövkət özümün, fəxr özümün, şan özümündür!
Sabir yaradıcılığının leytmotivi o zaman xalqının cəhalət içində boğulmasının açıq ifadə tərzi ilə yanaşı, əzilən hüquqlarının da sanki ilahi missiya statusunda müdafiəçi rolunu oynayırdı. Böyük Sabirin sadə xalqın yanında dayanması tək şair kimi yox, eyni zamanda xalqını sevən bir insan, bir şəxsiyyət kimi də onun yüksək mənəvi keyfiyyətlərinin parlaq təzahürü idi:
…Derlər utan, heç kəsə bir söz demə,
-Həq sözü derkən utana bilmirəm!

Neyləməli, göz görür, əqlim kəsir,
Mən günəşi göydə dana bilmirəm!

Şiddəti-seylan ilə baran tökür,
Bir koma yox, daldalana bilmirəm!

Sabir yaradıcılığı elə dərin ictimai məzmun kəsb edir ki, dövrünün bütün eybəcərlikləri onun satirik şeirlərində bir güzgü misalı açıq-aydın görünür. Bu barədə şairin özü belə deyir:
Şairəm, əsrimin ayinəsiyəm,
Məndə hər kəs görür öz qaş-gözünü;
Necə kim, dün “Birisi” baxdı mənə,
Gördü ayinədə ancaq özünü.
Onun cəsarəti mürtəce qüvvələrin ürəyinə bir ox kimi saplanmışdı. O həmin mürtəce qüvvələr tərəfindən hədələnsə də, hətta ölüm təhlükəsi ilə üz-üzə qalsa da, əzilən xalqının dərdlərinə, acılarına böyük qəlbi ilə biganə qala bilmirdi, həqiqəti, ictimai eybəcərlikləri olduğu kimi satira atəşinə tuturdu.
Saxtə bır xəttı-xam ilə mənə kağız yazıb,
Ey məni təhdid edən min dürlü tə’kidat ilə!
Böylə: “Xortdan gəldi, dur, qaç!” sözlərin get tiflə de
Zatını Sabir tanırkən qorxmaz övhamat ilə!

Ta qədim dövrlərdən böyük şəxsiyyətlərə onların tam obrazını ifadə etmək üçün işıqlı əməllərindən dolayı bir çox ləqəblər, adlar verilmişdir. Dövrümüzdə də böyük Sabirə inqilabi-satirik şair, xəlqi şair kimi bir çox adlar verilmişdir. Mən də deyərdim ki, o, bu uca adlarla yanaşı həm də xalq aşiqi idi. Məhz, ona görə də belə deyirdi; “ Mən vücudumda olan ətimi bu xalqın yolunda çürütdüm. Əgər ömür vəfa etsəydi, sümüklərimi də xalqın yolunda qoyardım”. Bu fikrində tək ikiyə bölünmüş bu taylı ölkəsinin dərdləri deyil, o taylı Azərbaycanın da qaysaq götürməyən yaralarını görməmək mümkün deyil.
Bəli, Sabir ömrünü xalqın yolunda çürütdü, lakin Sabir ömrü Azərbaycan xalqının ömrü qədər uzandı. Könüllərə köçdü Sabir, Azərbaycan ədəbiyyatında satirik poeziyamızın zirvəsinə döndü, xalqının ürəyində əbədi yer elədi özünə.

XATİRƏ FƏRƏCLİ
Şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyində
Multikultural məsələlər üzrə məsul şəxs.

XATİRƏ FƏRƏCLİNİ TANIYAQ

XATİRƏ FƏRƏCLİ İLƏ MÜSAHİBƏ

1. Xatirə Fərəcli, bir az sizi tanıyaq?
Xatirə
İlğım idi,
ötüb keçdi dalğa-dalğa,
təpə-təpə,
rəngli-rəngli
…Xatirə…
nəğmə idi həzin, kövrək
oxunmadı,
naxış idi bər-bəzəkli
toxunmadı,
göydən gələn arzu idi
çatan olmadı
…Xatirə…
ümid idi
təzə dünya doğuldu,
beşiyində boğuldu,
ağlı başına bəla,
bir az havalı, dəli…
şəkli, izi düşüb qaldı ürəkdə
…Xatirə…
ürək idi döyünmədi,
elə gəldi, elə getdi

bu dünyaya endirmədi, enmədi
…Xatirə…
2. Yaradıcılığınızın ilk nümunələri nələrdir?
Mən ilk şerimi həyətimizdəki akasiya ağacına yazmışam. O şeiri çapa
verməmişəm, amma durur şeirlərimin içində, İndi də o şeiri heç yerinə
toxunmadan oxucuya təqdim edə bilərəm.
Ümumiyyətlə, mənim işimlə bağlı yeni yazarlarlar mənə müraciət edir.
Şeirlərinə baxıram, poeziyanın sirlərinə yiyələnməmiş, öz üzərində işləmədən, şair
kimi yetişmək də demirəm, şeirin məsuliyyətini dərk etmədən çap olunmaq,
tanınmaq istəyirlər. Mən poeziyaya o qədər məsuliyyətlə yanaşmışam ki, ilk dəfə
çox sonralar çapa təqdim etmişəm şerimi , halbuki ilk çap olunana qədər mənim bir
kitablıq şerim var idi.
3. Həmin şeirlər əzbərinizdə qalıb, şair kimi sizi qane edir həmin o iki şeir?
İlk dəfə “Bu nədi” və “ Təbiətin qoynunda” şerləri ilə Sumqayıt qəzetində
çap olunmuşam. İndi də o şeirlərimi alın açıqlıı ilə oxuyuram lazım gələndə.
Çox zaman şairlər ilk kitabından, ilk çap olunan şeirlərindən utanır.
Peşəkarlaşandan sonra şair gözü ilə baxıb görür zəifliyinimi, qüsurunumu.
Məndə bu olmayıb, çünki çapa tələcməmişəm, öz üzərimdə işləmişəm,
yazdıqlarımdan əmin olandan sonra ortalığa çıxarmışam şeirlərimi. Şeir çar
olunandan sonra oxucu ixtiyarına verilir şairin imzası olaraq və bu imzaya
hörmət etmək mütləqdir.
4. Hansı nəşriyyatlarla işləmisiniz?
Çap işi yazarların sevmədiyi bir işdir. Əsasən tərcümə işi ilə məşğul
olanlar nəşriyyatlarla işləyir.Mən konkret hansısa nəşriyyatla işləmirəm.
Ümumiyyətlə kitab çıxarmağa ərinirəm. Axrıncı kitabımın çapından sonra
xeyli vaxt keçib, təzə kitabı demək olar ki, hazır etmişəm, çox az bir iş
qalıb, ərinirəm məşğul olmağa və eləcə də gecikir. Təzə şeir yazmaq mənə
daha asan gəlir nəinki kitab üçün şeirləri hazırlamaq))) Bir az da bu bayaq
dediyim məsuliyyətdən, kitaba, şeirə, sənətə sayğıdan irəli gəlir. Kitabın
sayının yox, içindəki şeirlərin keyfiyyəti məni maraqlandırır.
Nəşriyyatlara gəlincə, yaxşı olar ki, nəşriyyatlar elə yazarların, əsasən
də şairlər kitab sifarişini götürüb, maliyyəsini alıb çap etmək yox,
Şeirlərinin keyfiyyətinə əmin olduqları şairlərin kitabın nəşr edib, satışını
özləri təşkil etsələr çox yaxşı olar. Bu bizdə yox səviyyəsindədir.

5. Ədəbiyyat sizə nə verdi?

Daha çox mən ədəbiyyata nə verdim deyə
düşünürəm hər zaman. Nə xoş o şairin halına ki, ədəbiyyata nəsə verə bilə.

6. Kimləri oxuyursunuz yazarlarımızdan, dünya ədəbiyyatını izləyirsinizmi?
Əlinə qələm alan hər bir kəs mütləq ədəbi cərəyanları izləməli, ədəbi
hadisələrdən xəbərdar olmalıdır. O cümlədən müasir yazarların da
yazdıqlarına bələd olmaq vacib olmasa da hər halda pis olmaz. Həm
vəzifəmlə əlaqədar olaraq, həm məclis idarə edirəm, həm təşkilatım sırf
mədəniyyətin təbliği ilə bağlıdır ona görə, mən ədəbiyyatın içində olan
adamam. Müasir yazarlarımızın əksəriyyətini şəxsən tanıyıram,
yaradıcılıqlarına bələdəm. Tanımadığım bir yazarın da bircə bənd şerini
deyin, onun necə yazdığı haqqında dəqiq fikir söyləyim, Mənim şeir
zövqümü oxşamaq, təəccübləndirmək çox çətindir, şeir zövqüm çox
yuxarıdır. Bəyəndiyim şeirlər də var, bəyənmədiyim də.
Hər yaş dövrünün öz mütaliəsi var, onu da deyim ki, dəyərli kitabları
oxuyandan sonra bəsit kitablar oxumaq olmur. Mən oxuduğum kitabların
adlarını çəksəm siyahı çox uzun olar)) Evimdə özüm dizaynın verib
düzəltdirdiyim böyük bir kitab şkafım var. Orda olan kitablar çox dəyərli
kitablardır.
7. Bəs stolüstü kitabınız hansıdır masa arxasında oturanda hər dəfə o
kitabdan bir kəlmə olsa da oxuyasınız.

Stolüstü kitablar iki ehtiyacdan doğur. Bir karyera ilə, sənət ilə bağlı
kitablar. Lazım olanda əlin altinda olsun, götürüb baxmaq üçün. Bir də
darıxanda, boş vaxtın olanda götürüb oxuyacağın kitab.
Darıxmaq .air üçünnəticəsi gözəl olan bir momentdir. Mən şeirlərimin
çoxunu darıxanda yazmışam.
Darıxanda
gedəcək yerim-
yarımçıq şeirlərim.
Amma indi hal-hazırda stolumun üstündə Jan-Pol Sartrın “Varlıq və
heçlik” əsəridir ki, təzə başlamışam oxumağa.
8. Son olaraq nələr demək istərdiniz oxucularımıza, hansı şeri
paylaşardınız bizimlə?

Bu zamanlar Zəfərimizin sevincini yaşayırıq. Bu günləri bir gün
yaşayacağımıza ümidimiz tam itməsə də, çox da deyildi. İndi o
müqəddəs, tarixə qızıl hərflərlə yazılan günləri yaşayırıq. Bu sevinc,
bu qürur heç zaman xalqımızdan əskik olmasın. Şairlərimiz bir daha
Qarabağ nisgilli şeirlər yazmasın. Uğurlarımız daimi və davamlı
olsun! Şairin əzəl sözü də, axır sözü də şeirdir. Mən də şeirlə
başladım elə şeirlə də bitirim. II Qarabağ savaşının başlamasından 3
gün sonra(30 sentyabrda) yazdığım şeiri sizinlə paylaşıram. 
Daha qürur zamanı
Daha qürur zamanı,
sevinc maqamı gəldi.
Aldığımız yaranın
sağalmaq anı gəldi.
Otuz il idi məğlub
ölkə vətəndaşıydım,
Öldürməyib inamı
mən bu günə daşıdım.
Belə böyük həsrətin
qəhəri də böyükdür,
Belə məğlubiyyətin
zəfəri də böyükdür!

Söhbətləşdi: Alik DƏNİZSEVƏR

ALİK DƏNİZSEVƏRİN DİGƏR YAZILARI


YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<<<<WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ>>>>>>

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru