Rəqibə Ağa qızı Paşayeva 25 oktyabr 1959-cu ildə Sabirabad şəhərində anadan olub. Hazırda Sabirabad şəhərində yaşayır.
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür.
ÇALINMAMIŞ “VAĞZALI”
Dan yeri yenicə ağarmış, xoruzların səsi bir-birinə qarışmışdı. Yuxudan erkən qalxan kənd adamları mal-qaranı, qoyun-quzunu tövlədən çölə çıxarırdılar. Qoyun-quzunun mələşməsi bir kənd səhərinin başlanmasından xəbər verirdi. Əlli illik ailə həyatını bir dam altında yaşayan Lətif baba ilə Zivər nənə də çoxdan oyanmışdı. Hər ikisi gözlərini eyni nöqtəyə zilləyib susmuşdu. Hava açıldıqca evin pəncərəsindən otağa düşən işıq bir nöqtəyə zillənmiş gözlərin səmtini aydınca göstərirdi. Bu gözlər düz 24 il idi ki, gündə bir neçə dəfə səliqə ilə çərçivəyə salınıb divardan asılmış bir gənc əsgərin şəklinə dikilib qalırdı. Bu şəkil Lətif baba ilə Zivər nənənin Qarabağ müharibəsində itkin düşmüş yeganə oğlu Xudunun şəkli idi.
Müharibə başlananda Xudu öz məktəblərində tarix fənnindən dərs deyirdi. O, iki ay idi ki, ibtidai sinif müəllimi Gülər müəllimə ilə nişanlanmışdı. Yay tətilində toyları olmalı idi. Oğul toyuna hazırlaşan ata-ananın sevincindən ayağı yerə dəymirdi. Bu o vaxtlar idi ki, I Pyotrun siyasəti ilə cəmi 150 il əvvəl torpaqlarımıza köçürülmüş, çörəyimizdən çörəkli, evimizdən evli, torpaqlarımızdan torpaqlı olan ermənilərin beyninin qurdu yenidən tərpənmişdi. Diaspora olduqları üçün nə Fransa, nə Amerika, nə də Rusiyada dövlət yaratmaq imkanı qazana bilməyən ermənilər diaspora ola-ola təkcə Azərbaycanda bünövrəsi 1923-cü ildə qoyulmuş Dağlıq Qarabağın muxtariyyət məsələsindən, 1948-1953 cü illərdəki deportasiyadan, 1960-cı illərdə baş verən hadisələrdən dişlərində qalan şirənin dadını yenidən duymuşdular. Əllərinə daha çox ərazi keçirmək eşqinə düşən ermənilər bu dəfə Qarabağı gözaltı etmişdilər. Həmin gündən yüzlərlə Azərbaycan oğulları Qarabağın müdafiəsi uğrunda döyüşlərə qatıldı. Xudu müəllim də həmin oğulların sırasında idi.
Ağır döyüşlərin birində yaralı halda ermənilərə əsir düşən Xudu müəllim haqqında daha heç bir xəbər olmadı. Elə o gündən indiyə qədər barmağında nişan üzüyü gəzdirən Gülər müəllimənin, Lətif babanın və Zivər nənənin gözləri Xudunu aparıb, ancaq geri qaytarmayan yollara dikilib qalmışdı…
Həyətdən gələn səs Lətif baba ilə Zivər nənəni xəyaldan ayırdı. Səs qonşu Kərimin 10 yaşlı oğlu Samirin səsi idi. O, asta-asta Lətif babanı çağırırdı. Yay tətili olduğuna görə hər gün səhər uşaqlarla qoyun-quzunu otarmağa gedən Samir Lətif babanın 5-6 qoyununu da özü ilə otarmağa aparırdı.
Lətif baba qalxıb həyətə düşdü.
-Sabahın xeyir, Lətif baba.
-Sabahın xeyir, ay oğul.
O, Samirin başını sığalladı.
-Allah köməyiniz olsun. Qonum-qonşu olmasaydı, biz kimsəsiz qocalar nə edərdik. Bu qoyunları sizin hesabınıza saxlayıram. Yoxsa, mən qoyun otaran halda deyiləm.
Lətif baba danışa-danışa qəhəlin qapısını açdı. Qoyunları çölə ötürdü. Samir əlindəki çomaqla qoyunları dəhmərləyib küçə qapıdan çölə çıxardı. Arxadan Zivər nənənin səsi gəldi:
-Ay Samir, dayan.
Samir ayaq saxladı. Zivər nənə əlindəki bükülünü Samirə uzatdı.
-Al, ay oğul, şirin külçədi, uşaqlarla yeyərsiniz.
Samir əlini uzadıb bükülünü aldı.
-Çox sağ olun, Zivər nənə.
Zivər nənə Samirin başını sığallayıb üzündən öpdü. Arvadı qəhər boğdu. O, boğazındakı qəhəri udmağa çalışdı. Son vaxtlar çox kövrək olan Zivər nənə özünü zorla ələ alıb əlini Samirin çiyninə qoydu.
-Siz sağ olun, ay bala, dadımıza yetirsiniz, qolumuzdan tutrsunuz. Cəmi qonum-qonşudan çox razıyıq. Uşaq olanda nə olar. Siz ki, bizim kimi kimsəsiz qocaları tək qoymursunuz, Allah sizdən razı olsun.
O, yaylığının ucu ilə yaşarmış gözlərini sildi. Baxışları çoxdan çıxıb getmiş Samirin gedərkən kip örtdüyü qapıda ilişib qaldı. Sanki xəyal bir anlığa əlləri qoynunda çarpazlaşıb qalmış Zivər nənəni götürüb çox uazaqlara apardı. Qapını örtərkən dörd barmağı qapının arasında qalıb qanamış beş yaşlı Xudunun göynəyə-göynəyə ağlayan səsini eşitdi. “Can bala” – deyib qapıya tərəf addımladı. Qollarını açıb yana-yana ağlayan oğlunu qucaqlamaq istədi. Bayaqdan yerində donub qalmış Zivər nənənin bu qəribə hərəkəti Lətif babanın gözündən qaçmadı. Yavaşca arvadını səslədi:
-Sənə nə olub, ay Zivər, hara gedirsən?
Zivər nənə Lətif babanın qəfil səsindən diksinən kimi oldu. Çaşqın halda gah qapıya, gah da Lətif babaya baxdı. Qapının ağzında dayanıb ağlayan Xudunun səsi xırp kəsildi. Səliqəli, tərtəmiz geyinmiş uşağın sifəti gözlərində çilik-çilik olub yoxa çıxdı. Elə bil arvadın üstünə soyuq su tökdülər. Bədənindən şiddətli gizilti keçdi. Sanki yuxudan ayıldı. Gördüklərinin xəyal olduğunu dərk edəndən sonra göz yaşlarını saxlaya bilmədi. Onu bu şirin xəyaldan ayırdığına görə ərinə acığı tutdu. Xəyalən də olsa ağlayan balasını bağrına basıb qoxulaya bilmədiyinə görə için-için göynədi.
Zivər nənənin bu hərəkətindən qorxuya düşən Lətif baba üzü qibləyə dayanıb əlini haqqın dərgahına qaldırdı: “İlahi, sən bizi sonrakı ayıbımızdan qoru. Bizə səbir əta elə. Ağlımızı əlimizdən alma”.
O, ağır-ağır addımlarla arvadına yaxınlaşdı. Əlini onun çiyninə qoydu:
-Özünü ələ al, ay Zivər.
Zivər gözləri yaşla dolmuş halda dilləndi:
-Uşağın səsi qulağıma gəldi, ay Lətif. Bax orada dayanıb ağlayırdı. Yadındadır, balaca olanda barmaqları qapının arasında qalıb qanamışdı. Eyni görkəmdə gözümə göründü. Həmin boy-buxunda, həmin paltarda…
Zivər Lətifin təəccüblə ona baxdığını görüb həyəcanlandı:
-Vallah, dəli olmamışam, ay Lətif. Uşaq olduğu kimi gözümə göründü. Özümü unutdum.
Zivərin səsi yavaşıdı. Elə bil o da özündən xoflanmağa başladı. Bunu hiss edən Lətif baba astadan dilləndi:
-Gedək çay içək. Çörək də yeməmişik.
-Qoy mən hinin qapısını açım, toyuqlar ac qalıblar. Sən keç evə, mən də gəlirəm.
O, hinə sarı gedib toyuq-cücəni həyətə buraxdı. Hinin üstünə qoyulmuş bakdan bir qab dən götürüb yerə səpdi. “Düti, düti”, – deyib o yan-bu yana dağılışmaq istəyən toyuqları dənə sarı çağırdı. Birdən elə bil bütün həyət başına fırlandı. Əlini hinin yanındakı heyva ağacına atdı. Ağacdan yapışıb yavaş-yavaş yerə çöməldi. Aralıda kötüyün üstündə oturub papiros çəkən Lətif baba ayağa qalxıb əlindəki papirosu yerə atdı. Zivərə sarı gəlib əlini ona uzatdı:
-Yapış əlimdən, səni evə aparım. Gedim Həmid həkimi gətirim, səni yoxlasın. Neçə gündür nasazlamısan. İynə-dərman yazsın, alım. Deyirlər bu axşamçağı pensiyalarımız da köçəcək.
O, Zivər nənənin qolundan yapışıb onu birtəhər evə apardı. Yatağına uzandırdı. Arvadın halı yaxşı deyildi. Elə bil ev başına fırlanırdı. Bədəni tamam gücdən düşmüşdü.
Lətif babanın gözləri yaşla dolmuşdu. O, rəngi solmuş arvadına baxıb yavaşca dilləndi:
-Güclü ol, ay Zivər, məni tək qoyma. Axı, biz bir-birimizə söz vermişik. Xudu gəlməyənə qədər ölməyəcəyik.
Halı özündə olmayan Zivər nənənin yarıyumulu gözlərindən yaş süzülüb yastığa düşdü. Lətif baba əlini onun alnına qoydu:
-Sən bir az səbirli ol, gedim Sənubəri çağırım. Həm də həkimin dalınca adam göndərim.
Zivər nənə zorla dilləndi:
-Qorxma, ay Lətif, mənə heç nə olmaz. Bir az başım ağrıyır, keçib gedəcək.
Lətif baba nigaran halda qapıya tərəf yönəldi:
-Həkim dalınca adam göndərib qayıdıram. Sən bir az toxtaq ol.
Lətif kişi yaşına yaraşmayan bir cəldliklə həyətə düşdü. Qonşu ilə öz aralarındakı çəpərə yaxınlaşıb həmyaşıdı Xanoğlanı səslədi:
-Xanoğlan, ay Xanoğlan.
Həyət süpürən Sənubər səsə çəpərə sarı gəldi. Xasiyyətinə uyğun astaca dilləndi:
-Sabahın xeyir, Lətif əmi.
-Sabahın xeyir, ay bala. Xanoğlan hardadır, gözümə dəymir.
-Dayım heyvanları naxıra ötürüb dükana getdi. Evə bir-iki xırda-para lazım idi. İndilərdə alıb qayıdar. Lətif əmi, nə isə demək istəyirdin?
-Hə, qızım, bizim qarı nasazlayıb. Həkim gətirmək lazımdır. Evdə tək qoya bilmirəm.
-Bəs, bunu mənə bayaqdan niyə demirsən? Uşaqlar yatıblar. Mən Zivər xalanın yanında qalararam. Sən tez həkimin dalınca get.
O, əlindəki süpürgəni evin divarına söykədi. Tələsik Zivər xalanın yanına yollandı. Elə küçə qapısından çıxmışdı ki, qaynatasının gəldiyini gördü. Addımlarını yavaşıdıb kişinin gəlməyini gözlədi. Bütün günü sil-süpürlə, biş-düşlə, uşaq-muşaqla keçirən Sənubərin birdən-birə küçədə görünməsi Xanoğlanı narahat etdi. Gəlinə çatan kimi təəccüblə soruşdu:
-Xeyir ola, ay Sənubər, salamatlıqdır?
-Lətif əmi səni soruşdu. Deyir Zivər xala xəstələnib. Evdə təkdir. Özü həkimin dalınca getdi. Mən də ora gedirəm.
-Hə, get-get, yubanma. Mən də əlimdəkiləri aparım evə qoyum, gəlirəm. Deyirəm axı, Lətif səhər-səhər tələsik hara gedir. Qapıdan elə çıxdı ki, heç məni də görmədi.
Xanoğlan öz-özünə danışa-danışa küçə qapısından içəri girdi: “Tifağın dağılsın, erməni. Qapın çırpılsın, erməni. Caamat min bir arzu-ümidlə, əziz təbərrik uşaq böyüdüb ki, yurdunda yurdçu olsun. İndi nə ölüsünü tapır ki, basdırıb qəbrinin üstündə ağlasın, nə də dirisini tapır ki, qocasına, xətəsinə sahib çıxsın. Adamın malı itər, pulu itər, deyərsən başının-gözünün tasatlığı olsun. Yoxsa adamın da balası itər? Belə də dərd olar? Belə də zülm olar?
Xanoğlan deyinə-deyinə aldığı ərzaqları mətbəxdəki stolun üstünə qoydu. Sonra astaca uşaqlar yatan otağın qapısını açıb üç yaşlı Çingizin və dünyasını çoxdan dəyişmiş arvadının adını daşıyan beş yaşlı Nisənin açılmış üstlərini örtdü. Uşaqları süzüb gülümsündü: “Allah saxlamışların yatışları da nadincdir. Bir üstünlükləri var ki, səhərlər bir az yatırlar”.
O, sakitcə qapını örtüb həyətə düşdü.
Artıq neçə gün idi ki, bütün kənd Zivər nənənin ağır xəstə olduğu xəbərini eşitmişdi. Bu çətin günlərdə qonum-qonşular bu kimsəsiz qocaları tək qoymurdular. Dəfələrlə təklif və təkid edilməsinə baxmayaraq hələ də ailə həyatı qurmayıb, barmağında Xudu müəllimin nişan üzüyünü gəzdirən saçları ağarmış Gülər müəllim də bu xəbəri eşidib sarsılmış, onları oğulsuz, yurdlarını sahibsiz qoyan ermənilərə lənətlər yağdırmışdı. Ata-anasının ölümündən sonra qardaşı ilə yaşayan Gülər müəllimə dəfələrlə öz-özünə gedib Zivər nənəni və Lətif babanı görmək, onlarla bir yerdə yaşamaq qərarını versə də son anda onu “Vağzalı” sədaları ilə o həyətə aparmayan taleyindən utanmış, həya etmişdi. Ancaq Zivər nənənin bu ağır günündə barmağında gəzdirdiyi üzüyün sahibinə sədaqət timsalı olaraq Lətif babagilə baş çəkməyi bir ailənin üzvü kimi özünün mənəvi borcu hesab edirdi. Gülər müəllimə özünü toplayıb qayınatasıgilə getməyi qərara aldı.
Zivər nənənin vəziyyəti getdikcə ağırlaşırdı. Onun sağalması üçün əlindən gələni əsirgəməyən Həmid həkim də gündə iki dəfə Lətif babagilə baş çəkir, xəstənin müalicəsini nəzarətdə saxlayırdı. Dünyanın gedişatından xəbərdar olan Lətif baba bir an da olsun ömür-gün yoldaşından ayrılmırdı. Yanağından süzülən isti göz yaşları ağappaq ağarmış saqqalını isladırdı. Divarboyu cərgə ilə döşəkçə üstündə oturmuş kəndin yaşlı qadınları gözlərini ölü kimi uzanmış Zivər nənəyə zilləmişdilər. Zivər nənənin dodaqlarını nəlbəkinin içindəki ilıq suya atılmış pambıqla isladan Sənubər də xısın-xısın ağlayırdı. Bütün ailəsini 1992-ci ilin 25-dən 26-na keçən gecənin fevralında Xocalıda itirən Sənubər Xanoğlan kişinin evinə gəlin gələn gündən mehrini qonşuluqda yaşayan, özü ilə həmdərd olan bu iki qocaya salmışdı. İpək kimi yumşaq xasiyyətli Zivər nənə də altı yaşında ata-anasını itirmiş Sənubərə öz doğma balası kimi yanaşmış, bilmədiklərini öyrətmiş, ağır işinin qulpundan yapışmışdı. Sənubər gözlərini son ümidi olan Zivər nənəyə zilləyib saqqalı uzunu yaş tökən Lətif babaya baxdıqca, oğul toyu, gəlin arzusu, nəvə həsrəti ilə yaşayan bu iki qocanın nisgil yükünün ağırlığını dərk etdikcə ürəyi göynəyir, göz yaşlarını saxlaya bilmirdi. Sənubər ağladıqca Lətif baba ilə Zivər nənənin həsrətlə gözlədiyi çalınmamış “Vağzalı”nın sədaları altında o müdhiş gecənin vahiməli səsini eşidir, bir-birinin ardınca Kətiyin ətəyinə səpilən ata-anasının, bacı-qardaşının, qonum-qonşuların nalə dolu fəryadını xəyalında canlandırırdı. Sənubər həyatla ölüm arasında əlləşən Zivər nənəyə baxdıqca, ən doğma adamını itirmiş kimi kövrəlir, onu bağrına basıb duz kimi yalamaq istəyirdi. O, sanki bir andaca altı yaşında ikən uşaqlığına son qoyub, onu böyüdən 25 fevral gecəsində olduğu kimi bağrına basmağa macal tapa bilmədiyi doğmalarını itirdiyi duyğu ilə göynəyir, sızıldayırdı. Zivər nənə də son anında öz yeganə oğlunu bağrına basa bilmədi.
Sənubər nəlbəkidəki suyu təzəliyib Zivər nənənin dodaqlarını ilıq su ilə islatdı. Birdən Zivər nənənin üç gündən bəri açılmayan göz qapaqları titrədi, alt çənəsi səyridi, gözləri Zivər nənəyə zillənmiş Lətif baba yerində qurcalandı. Öz-özünə pıçıldadı: “Allah, sən özün kömək ol!” Divarboyu oturmuş arvadlardan bir neçəsi ayağa qalxıb Zivər nənəyə yaxınlaşdı. Sələmə arvad əyilib diqqətlə onu süzdü. Başını yırğalayıb dilləndi: “Şükür Allaha, salamatlıqdır. Rəngi-ruhu da üstündədir”.
O, əlini Zivər nənənin alnına qoydu. Elə buna bənd imiş kimi arvad gözlərini açdı. Sələmə sevincək onun əllərini əlinə alıb dedi: “Şükür Allaha, deyəsən oyandın”.
Zivər nənə yorğun-yorğun ətrafdakıları süzdü. Baxışlarını dolandırıb Lətif babaya zillədi. Yorğun gözləri yaşla doldu. Bir dəri, bir sümük olan əlini Lətif babaya tərəf uzatdı. Lətif əlli illik ömür-gün yoldaşının açılan gözlərinə baxıb sevincdən kövrəldi, anasından yetim qalmış uşaq kimi hönkür-hönkür ağladı. Sanki kimsəsizlik çökmüş qaranlıq komasına işıq saçan ümid qapıları açılmışdı.
Arvadlar kirimişcə oturmuşdular. Lətif baba çarpayının qabağındaca dizi üstə çöküb Zivərin titrəyən əllərini ovuclarının arasına aldı.
-Sənə nə olub, ay Zivər, haran ağrıyır?
Zivər nənənin dolmuş gözlərindən axan yaş damlaları yastığa süzüldü. Güclə eşidiləcək bir səslə dilləndi:
-Ürəyim ağrıyır, ay Lətif.
O, təngnəfəs oldu. Sənubər pambıqla onun göyərmiş dodaqlarını islatdı. “Su verim, içirsən?” – deyə soruşdu. Zivər nənə yüngülcə başını tərpətdi. Sənubər ona bir neçə qaşıq su içirdi. Elə bu vaxt küçə qapısı astaca döyüldü. Üzüm çardağının altında oturmuş 5-6 kişi qapıya tərəf boylandı. Xanoğlan qalxıb qapıya tərəf getdi. Gələn Gülər müəllimə idi. Qapı açılan kimi onsuz da həyəcanlı olan Gülər müəllimə özünü itirdi, ürəyi şiddətlə döyünməyə başladı, dili topuq vurdu: “Mən gəldim ki…”
O, sözünün dalını gətirə bimədi. Gözləri yaşla doldu. Başını aşağı saldı. Elə Xanoğlan kişi də çaş-baş qalmışdı. O da özünü topladı: “Xoş gəlmisən, qızım, lap yaxşı eləyib gəlmisən. Burada dayanma, keç içəri”.
Gülər müəllimə utana-utana həyətə girdi. Onu görən kimi oturanların hamısı ixtiyarsız olaraq ayağa qalxdılar. Hamı lal-dinməz başını aşağı salıb dayandı. Xanoğlan kişi: “Gəl, qızım, gəl, Zivər xalan içəridədir”, – deyə dilləndi. O, kövrəlmiş halda Lətif babanı səslədi: “Lətif, ay Lətif, bir çölə çıx, gör kim gəlib”.
Lətif balkona çıxdı. Gülər müəlliməni görüb yerindəcə donub qaldı. Selə dönmüş göz yaşlarına hakim ola bilmədi. Qollarını açıb qıza tərəf yeridi: “Bizi bağışla, qızım. Səni gəlin havası ilə bu həyətə gətirə bilmədik. Biz sənin qarşında günahkarıq”.
Gülər müəllimə hönkürüb özünü uşaq kimi qayınatasının üstünə atdı. Lətif baba 24 il yolunu gözlədiyi gəlinini bağrına basdı, ağarmış saçlarını sığallayıb alnından öpdü: “Yurdun sahibsiz qalsın, erməni, niyə yurdumu sahibsiz qoydun?” – deyib hönkürdü. Həyətdəki kişilər gəlin səliqə-sahmanına, nəvə ayaqlarına həsrət qalan, sükut çökmüş bu həyət-bacaya, saqqalı uzunu yaş tökən bu tənha qocaya baxdıqca kövrəlir, bir-birindən gizlin göz yaşlarını silirdilər. Lətif baba gəlninin əlindən yapışıb içəri çəkdi: “Gəl içəri, qızım, qoy son nəfəsində Zivər anan da səni görsün”.
O, Güləri Zivər nənənin çarpayısının yanına gətirdi. Ehmalca arvadını səslədi: “Zivər, ay Zivər, gözlərini aç, gəlnimiz gəlib. Gülər səni görməyə gəlib”.
Zivər nənənin hərəkətsiz bədəni gərildi. Gözlərini açıb Gülərə baxdı. Başını qaldırmaq istədi, gücü çatmadı. Zorla eşidiləcək bir səslə dedi: “Can bala, sənin ağarmış saçlarına ölə bilməyən canım qurban”.
Gülər əyilib qayınanasının üzündən öpdü. Hər ikisinin göz yaşları bulaq kimi qaynayırdı. Zivər nənə yenə nə isə pıçıldadı, ancaq onun nə dediyini heç kəs başa düşmədi. Düz iki saat idi ki, o, gözlərini Xudunun divardan asılmış şəklinə zilləyib qalmışdı. Arvadlar Zivər nənənin çəkdiyi əziyyətin səbəbini bilirdilər. “Ölə bilməyir yazıq, balasını gözləyir. Gəlini də gəldi, yenə sakitləşmədi. Ağır dərddir, neyləsin, bircə bala ola, o da itkin düşə. Gözlərinin qabağında gəlini qarıyıb qocaldı”.
Arvadlar gözlərinin yaşını silə-silə pıçıldaşır, Sələmə arvad isə lal-dinməz qulaq asırdı. Birdən o, yavaşca ayağa qalxdı. Gedib Xudunun divardan asılmış şəklini gətirib Zivər nənənin sinəsinin üstünə qoydu. Əllərini çarpazlayıb şəklə söykədi. Bunu hiss edən Zivər nənə əlini çətinliklə şəklə toxundurdu. Elə bil ürəyi təlatümə gəldi. Sinəsi aramsız qalxıb-enməyə başladı. Şəkli sinəsinə sıxdı. Sonra şəkli taqətdən düşmüş əllərinə alıb qurumuş dodaqlarına yaxınlaşdırdı, şəkli duz kimi yalamağa başladı. Elə bil bədəninə güc gəldi. Başını yastıqdan qaldırdı. Hamının eşidəcəyi bir səslə fəryad etdi: “Harda qaldın, ay oğul, daha gözləməyə gücüm çatmır, məni bağışla”.
Zivər nənənin cansız bədəni çarpayıya düşdü.
Müəllif: Rəqibə QƏVVAS
YAZARLAR.AZ
===============================================
<<<<<<WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.BİTİK.AZ >>>>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
