Etiket arxivi: “Öncə söz vardı…” rubrikası

www.USTAC.az

SABİR RÜSTƏMXANLI-79

Bir şərh yazın

SABİR RÜSTƏMXANLI-79

Öncə söz vardı
29-cu hissə

Türk dünyasının böyük şairi, Milli azadlıq hərəkatının öncüllərindən olan, “Ömür kitabı” ilə ömrümüzə yazılan Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlını mayın 20-də 79 yaşının tamam olması münasibətilə təbrik edirəm.Şadam ki, Sabir bəyin istiqlal ideyalarının gerçəkləşməsinə birgə tanıqlıq etdik və 44 günlük Zəfər savaşında fərəhli anları yaşamağımız hamımıza nəsib oldu.Qarabağın hürr günlərini görmək Rüstəmxanlının ən doğal haqqı olduğu kimi, Təbrizlə bağlı arzularının da reallaşmasına şahidlik edəcəyi günü görmək ən təbii haqqıdır. Düşünürəm ki, bu təmənna ilə yazdığım “Bakı-Təbriz şairi” essesini bölüşməyə dəyər!

BAKI -TƏBRİZ ŞAİRİ

Bu millətin Sabirləri…
Bu millətin Sabirləri bu millətin səbrindən doğulub.
-Neçə Sabiri var bu məmləkətin?
-Mirzə Ələkbər Sabir kimi şair Sabiri var, yazıçı Sabirləri var: Sabir Əhmədli, Sabir Azəri kimi. Bu günlərdə sinni 78-ə çatan daha bir Sabirimiz var: Rüstəmxanlı Sabir.Millətin səbrindən çıxan həmin Sabiri mən də tanıyıram.Elə tanıya-tanıya da ürək antenalarımı tuşlayıram:
-Londona?-Əsla!
-Parisə?-Heç vaxt!
-Madridə?-Məbadə!
-Bəs haranı verəcək bu dalğa?
-Hamarkəndi, Yardımlını.
Yardımlı yolları, Hamarkənd, Sarıbulağ, Haçayurd, Şahnişin, yamaclar, təpələr, dağlar, dərələr Sabirlə əl sıxmağa hazır görünürlər.Gedək Sabirin gəldiyi yerə, əbədi vətəninə-çocuqluğuna.
-O sirli dünyada zimistan dağlara çəkilərmi?
-Çəkilər, bəs sonra nə baş verər?
Yaz buta verər bağlara, hər il olan şeydi, nosun ki, nə var burada. Yox “nosun ki” deməyək, darqursaq olmayaq, gözləyək.
-Nəyi?
-1946-cı ili.
Mayın 20-sini, bu millətin Sabirinin doğulacaq gününü. Sabirlər bulağı qurumadığı üçün əvvəlcə izin verin bir az şadlıq eyləyim, əkin-biçinin şıdırğı vaxtında, şair gəlişindən məmnun olum.Xudu kişinin oğlunu Xudanın əlindən aldığımız üçün hətta sevinməli, sevinib öyünməli, sonra da baxmalıyıq ki, insanı ürək yerinə sinədən necə asanlar var şairlərimiz arasında.Ustalıqla, ehtirasla, lazım gəlsə lap amansızlıqla.
Cəllada baxeeeee.Cəllad şairə baxxxxx, Sabirə bax.
Səni Allahımın əlindən alıb
Asaram sinəmdən ürək yerinə.
Bu eşq soyumasın deyərəm heç vaxt
Yazsan günahımı mələk yerinə… S.Rüstəmxanlı

Şairin o kövrək qəlbinin titrək anları Hamarkəndə bağlıdır -desəm əcəb etmiş olaram.Hələ çoxuşaqlı ailənin, böyük bir külfətin ilkgüzarı Sabirdir-desəm, 9 qardaşın ağabəyi desəm, atasına “qağa”, anasına “bacı” deyən Sabirin çocuq vaxtlarından onlara hər işdə yardımçı olmağı varmış-desəm yenə dürüst alınar.Tiydaşdan su gətirən, təsərüffatda köməkçi olan 14 uşağın ən böyüyü idi Sabir.Sözün hər mənasında: həm yaşda, həm də başda.Tiydaş adını bihudə çəkmədim, ondan bica bəhs etmədim ki.Bu ocağın bütün uluları, güvəncləri, ağsaqqalları o bulağın suyunu içib sonra ömürlərini qalanlarına bağışlardılar.Dövransürmüşlər bir növ Tiydaşı aman yeri, özək yeri, təməl yeri biliblər. Həm də Rüstəmxanlıların “sağol” yeri, “xudahafiz” yeri olub Tiydaş. Ziyan etməz! Bunlar,
“Atam məni həyatı sevdirmişdi, ölümü də sevdirdi” -deyən Sabiri qorxutmaz.
Sabir riyaziyyatçı olmaq da istəmişdi, filoloq da. O dağları, gədikləri aşıb sonsuzluğa, nəhayətsizliyə üz qoymaq körpəlik arzusu olsun şairin.Cavad kişi də olsun bu arzunun ocağına kömür atan körükçü: Qazax elinin vicdanlı bir müəllimi:
Ay Cavad müəllim, nə yaxşı ki, yeniyetmə Sabiri rəqəmlərin əlindən alıb, verdiniz onun yaxasını sözün əlinə.İki əliniz bir yaxasında olsun!
Yurdun, uca Türkün sərhədlərinə yaxşı bələd idi gənc Sabir.Bizi güneydən ayıran Şahnişindəki tikanlı məftilləri onu hələ çocuq ikən dalamış, ağrıtmış, köksünə neştər kimi sancılmışdı.Ona görə də əli çörəyə çatanda, namı dillər əzbəri olanda türk ellərini qarış-qarış gəzəcək, Monqolustanda, Orta Asiyada türk torpaqlarında tikanlı məftillərin acığına Orxonla görüşə də çıxacaqdı.Fəqət öncə Bakıda didərgin ömrü yaşamaq vardı Sabirin tələbəlik illərində.
-Didərgin niyə?

-Didərgin deyildi, bəs nə idi? Başqa, yad xalqların evində, kirayəşin qala-qala doğma Bakıda illər uzunu evsiz olacaqdı.”Milyon-milyon yanan işıqlı evlərin arasında bəs mənim niyə çırağım yanmasın” -deyib giley-güzar edən də yenə şair Sabir olacaqdı.Neçə min kvadrat məmləkətdə yadların evi olsun, sənin yox-bu da ayrı bir dərd olsa gərək.Evi yox idi şairin, amma vətəni vardı.O vətən ki, özü demiş: 21 Azərin qanı ilə sulanırdı, o Vətən ki Cavad xanın qətl yeri idi.O vətən ki, Sabirin gözündə durnanın lələyi, bir əlçim bulud, bir ömür umud idi.
Bir əlçim buluddu,
Bir ömür umuddu,
Bir içim sudu.
Yandıqca odlanan ocaqdı,
Daddıqca dadlanan arzudu.
Bir dərə bahar leysanıdı
21 Azərin qanıdı,
Cavad xanın qətl yeridi,
Sabirin “Fəxriyyə” şeiridi,
Dağları dumanda itən-
Vətən.. Vətən!
Şair Sabiri meydanlara aparan Cavad xanın portreti, əcdadlarımıza sayğısı və sevgisidir, bir şərtlə ki, meydanlardan ürəklərə gedən yollara nəzər salaq.O yolların sınandığı məqamlar da az olmayıb axı…
-Onda Sabir neynərdi?
-Küsərdi.Yolları çən bağlasaydı çəndən, işdi-şayət sən bağlasaydın səndən küsərdi.
Küsəndə qalaq-qalaq xatirələr başda tozanaq qoparar, rahat buraxmazlar şairi, gənclik xatirələri boy verər, bir saçıyoluğun, bir zülfü pərişanın dağınıq telləri Sabirin şux qamətinə əyilər, şairin baxımlı, səliqəli, gözoxşayan saçlarını darayar, həmin o görüşlər aranar, arandıqca çox göllərdə çox sular bulanardı.O bulanıq sular bəzən şərab yerinə içilər, bəzən göz yaşını əvəz edər:
-Əldə bir qədəh şərab onu əvəz edərdimi?
-Etməzdi!
-Şəkillərdə baxışı necə? Yox, amma şairin ana dilimizdə cəh-cəh vurmağı onu milyonların sevimlisi elədi.Hələ o dilin şəhdi-şirəsi şair dodağından süzülərdisə.
Görək hara tuşlanacaq, ürək antenamız.Hansı dalğanı tutacaq? “Ömür kitabı”-nı, “Qan yaddaşı” şeirini, “Ölüm zirvəsi” romanını, ilk müstəqil qəzetimizi “Azərbaycan”-ı, yoxsa dostlarla görüşləri tutacaq, Məmməd Aslanla görüşü tutacaq, Nüsrət Kəsəmənli, Fərman Kərimzadə, Sabir Əhmədli ilə görüşlərə tuşlanacaq. Məmməd İsmayıl, Çingiz Əlioğlu, Tofiq Hüseynlə dostluqları andıracaqmı bizə?
Hələ bəzilərini xatırladıqca üzümüzə təbəssüm də qonacaq.Məsələn, Heç olarmı şair Qabili xatırlayaq, amma dodaqlarımız qaçmasın, könlümüz açılmasın?!
Bir də Məmməd İsmayılla deyişmələri var şairin.Kolleqa iclaslarında baş redaktorlar oturardılar, sonra natiqləri dinləyərdilər, uzun-uzadı söhbətlərdən sıxılardılar, ahbablar usanardılar, bezərdilər, başlarmışlar xısın-xısın danışıb, bir-birilərilə xosunlaşmağa. Yerindəcə, bədahətən şeir qoşmağa başlardı Allahın bəlası Sabir.Gözünə döndüyüm Məmməd əmi də cavabsız qoymazdı onu.Eh nə günlər vardı, nə günlər!
Vaxtilə neçə ilin Vətən ağrısı şairin çiyinlərinə qurğuşun təki çökmüşdü. Belə günlər də vardı.Yediyi hər təamı zəhər bilərdi onda.”Bu qədər qaçqının ürəyi kabab ikən, neynirsən Bakıda kababxananı”-deyib şair toppuzunu arada-bir vurmağı da vardı, çünki vaxtilə Cıdır düzündə şeşələnən yağının xəbis niyyətini canına sindirə bilmirdi.
44 günlük Zəfər sevincimizdən qəlbi uçunan şairimizin indi çiçəyi çırtlayır, odur ki, ardı kəsilmədən qələbəmizə şeirlər, poemalar yazır. Bu dəm isə Sabir Rüstəmxanlı ürəyinin anteanları nə Londona, nə Madridə uzanır, heç Paris həndəvərinə də yan almır, ancaq Təbrizə sarı boylanır.

İpək nəğmələrim gülləbatmazdı
Qolunu qandalla bağlamaq olmaz.
Bu taydan o taya arxayın keçən,
O taydan bu taya arxayın keçən
Dilin sənədini yoxlamaq olmaz! S.Rüstəmxanlı
Şair arzusu budur,
Sabir arzusu budur:
O taylı bu taylı yurdumuzda ana dilimiz üçün sərhəd olmasın gərək! Sənədlər yırtılsın, havada uçuşsun, üfüqdə isə şirin, zəngin türk dilinin gözəlliklərini göstərən bu sözlər həkk olunsun:

BAKI-TƏBRİZ şairi!

Yardımlı yolunun, Sarıbulağın,
Hamarkənd tərəfdən aldım sorağın.
Neçə yaylaqların, aranın, dağın,
Dərədən düzəcən şairi sənsən!
Burdan Təbrizəcən şairim sənsən!

Anaya “bacı”-de, ataya “qağa”
Haçayurd gözləyir bir əl sıxmağa.
Ələkbər Sabirdən üzü bu yana,
Kürdən Arazacan şairim sənsən
Burdan Təbrizəcən şairim sənsən!

Sözün qılınc olub, işə yarısın
İnnən belə sənə Tanrı yar olsun!
Sevilən bir xalqın, sevən ulusun,
Orxondan bizəcən şairi sənsən.
Burdan Təbrizəcən şairim sənsən!

Atanın yaşına gəlib çatmısan,
Ana sevgisindən dastan yapmısan.
Aydanı deyəsən aydan tapmısan?!
Aydan ulduzacan şairim sənsən,
Burdan Təbrizəcən şairim sənsən!

Həyatda bəyimsən, sənətdə ağam,
Gərək mən də sözdən bir qala quram.
“Ömür kitabı”-ndan çıxan oğlanam,
Bahardan güzəcən şairim sənsən.
Burdan Təbrizəcən şairim sənsən!

Bakı

Turan Uğur

Turan Uğurun yazıları

“Öncə söz vardı…” rubrikası

>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

Rəsul Rza – 115

Bir şərh yazın

Rəsul Rza – 115
Dama-dama papaqlı, zolaq-zolaq köynəkli

Dama-dama papaqlı, zolaq-zolaq köynəkli…
Öncə söz vardı…
28-ci hissə
(Bu rubrikanı sözü qutsal sayan şairlərimizə həsr eidrəm)

Mayın 19-da Azərbaycanın Xalq şairi, şeirləri ilə çağdaş poeziyamıza böyük töhfələr bəxş edən Rəsul Rzanın doğum günüdür.Rəsul Rza şeirlərinin oxucusu, onun yenilikçi düşüncəsinə, özünəməxsus deyim tərzlərinə, zəngin poeziyasına bələd olduğumu söyləyə bilərəm. Şadam ki, müəllifi olduğum “Sətirlər” verilişinin bir buraxılışını vaxtilə
məhz Rəsul Rzaya həsr etmiş, şairin
“Qızılgül olmayaydı” poemasının motivləri əsasında
bədii-sənədli film üçün ssenari də yazmışam.Şairin
“Mən torpağam”, “ Məndə ixtiyar olsa”, “Dünyanın dərdi”, “Vətən”, “Rənglər” silsiləsi, “Çinar” kimi şeirləri poeziyamızın incisi sayılır. Rəsul Rzaya doğum günü münasibətilə həsr etdiyim “Dama-dama papaqlı, zolaq-zolaq köynəkli…” essemi məmnuniyyətlə sizə təqdim edirəm.

Mən istəyirəm;
buludlar ağlasın, uşaqlar ağlamasın-
analı, ya anasız!
Sabirdən səkkiz yaş böyüyəm,
Koroğludan on dörd yaş.
Ancaq hələ
nə Sabir deyəni
deyə bilmişəm,
nə Koroğlu eləyəni
eləyə bilmişəm.
Deyirəm,bəlkə
çatanda Nizami yaşına
mən də bir şey verə bildim
insanlığın
səadət uğrunda savaşına.
İndi ürəkdən ürəklərə, hətta ölkədən ölkələrə qədər rahat yollar uzanır. Bu gün informasiyamız kosmosu, səyyarələri də əhatə edir.O da bizə məlumdur ki, bu səyyarələrin ən kiçiyi Pluton 2006-cı ildə günəş sistemindən çıxarılıb. 9 planetin əvəzinə 8 planet qalıb.Yeri gəlmişkən, Məmməd Araz Rəsul Rzanı necə adlandırırdı?
-“Zəmanənin bir də yetirə bilməyəcəyi planet”.
Hörmətli, Nasa- “Milli Aeronavtika və Kosmos” idarəsinin 18 min əməkdaşı, vakant yer üçün sizcə düşünməyə dəyməzmi?!
-Dəyər!
O zaman hörmətli astrofizika alimləri düşünməkdə olsunlar, biz də Rəsul Rza planetinin həndəvərində, bioqrafiyasının kandarında gəzişək.
Mən istəyirəm;
güllər açılsın, güllələr açılmasın-
amanlı, ya amansız!
Mirzə İbrahimin oğlu idi Rəsul. Anası da Məryəm ana idi. Ağlınıza hansı Məryəm gəldi ki? Eyib etməz, Həzrəti İsanın anası Məryəmi də nəzərdə tuta bilərsiz. Zira şair anası olmaqla peyğəmbər anası olmaq arasında elə bir fərq yoxdur.
Hələ o şairin adı Rəsul –“Allahın elçisi” mənasını verərsə…
1910-cu ildə dağətəyi Şirvanda, qəşəngim Göyçayda doğulub Rəsul. Göyçay qəzasında nüfuz sahibi olan Məmmədxanlıların övladı kimi doğulub.Kənd mirzəsi olan atası Mirzə İbrahim qabaqcıl görüşlü insan sayılırdı. Anası Məryəm xanım yazmaq bilməsə də Füzulidən, Sabirdən, Natəvandan əzbər şeirlər söyləyər, balaca Rəsulu gələcəyə hazırlayırdı. Sonralar Rəsul ədəbi mühitlə Bakıda Abdulla Faruq vasitəsilə tanış olur, 20-ci əsr poeziyamıza qədəm qoyur. Ömrünün baharı-Nigar xanıma da rast gəldiyi şəhərin adı – Bakıdır.

İki ömür baharı (Məmməd Alim)
Bakıda görüşdülər
ömrün ilk bahar çağı
Rəsul Göyçay çinarı,
Nigar Göygöl qovağı.
Ata yurdundan gəldi
Qovağın son sorağı,
Çinar ora tələsdi
Heykəl gördü qovağı
Rəsulun gözlərində
Göygölün göy qurşağı
Göygölün üzərində
Nigar durna çırağı
Əbədi qovuşdurub
İki qəlbi Xanbağı
Şair ömrü yaşayır
iki dünya qonağı
Rəsul Göyçay çinarı,
Nigar Gəncə qovağı.
Nigar Gəncə qovağıydı, Rəsul Göyçay çinarı… Tənha günlərdə, məşəqqətli illərdə bir Gəncə qovağının munisi bir Göyçay çinarı olmazmı, əcəba?!… Olardı, amma 1930-cu ildən sonra. Dama-dama papaqlı, zolaq-zolaq köynəkli, 21 yaşlı, 42 manat maaşlı Rəsulun, “Sabir bağı” nın aşağı küncündə Nigarı gözləyəndən bəri.Təsadüfi tanışlığı sevməyən Nigar üçün növbəti məktub yazılan vaxtdan.
Sabah Müşfiqlə Dilbər,
Yeni tamaşaya gedirlər.
Bizi də dəvət edirlər,
Razı olsanız əgər.
Razı idi Nigar, amma o tamaşanı görmüşdü axı. Olsun! Öz yuxularında da Nigar xanım tamaşalar seyr edərdi.Daha xəyalpərvər, daha kövrək tamaşalar.Özü də o səhnələrin iştirakçısı olmaq şərti ilə.Yozduğuna və yazdığına görə durna olacaqmış yuxuda, çırpıb qanadlarını yerdən üzülən durna. Geniş-geniş havalarda səf çəkən durnaların qatarına düzülən Nigar -durna olacaqmış .Yuxusunda diyar-diyar uçub dağların başına qonaq olacaqmış, Nigar, tezliklə şair Rəsul evinin qonağı olduğu kimi.
Mən istəyirəm;
qapılar qapansın soyuq olanda hava-
gözlər qapanmasın,
sözlər qapanmasın!
1942-ci ilin yanvar günləri…
Müharibənin idbar vaxtında Rəsul-Nigar sevgisinin hərarəti o yanvar günlərinin şaxta, sazaq havasıyla necə də savaşa giriblər.Rəsul da cəbhədəydi o vaxtlar.Yazıçılar İttifaqının o soyuq, avazımış divarları bəzən Nigarın burada gecə saat 1-ə kimi növbədə qaldığına da tanıq olacaqdı.
Mən istəyirəm;
yanğınlar sönsün, ümidlər sönməsin!
Rəsul Rza ocağının əbədi sakini olmaq eşqiylə gənclər 1937-ci ilin fevralın 11-də ailə qurdular.44 illik möhkəm ailə həyatının rişəsində sevgi, duyğu, böyük hissiyatla yanaşı nikah üçün ödənilməyən “1 manat” da vardı.
Zatən Nigarların alın yazısıdır mətin, dözümlü olmaq.
Qılınc-qalxan cingilitisi, döyüş nərələri, mərdlik cəngləri, yürüş şeypurları, zəfər təbillərinin gur sədasında dastandakı Nigarımız Koroğlu üçün “kim” idisə, şair Nigarımız da Rəsul üçün “o” idi.
Rəsul üçün Nigar gözəl yardı. Bunu mən demirəm ki… ”Məktublar” şeir toplusu deyir. 30-cu illərdə 5 il müddətinə ərsəyə gəlib həmin şeirlər.Bu məktubları “Səndən-sənə” də adlandıra bilərik. Rəsulun misralarında 21 yaşlı bir gəncin 18 yaşlı başqa bir gəncə lətif duyğuları görünür. Təkcə görünmür ki, həm də sevən bir qəlblə etiraf olunur.”Tanış olaq” müraciətinin qarşılığını bir misra “nöqtə işarəsi” bəzəyəndə yəqin ki,
Rəsul müəllimin necə hisslər keçirdiyini anlamaq olar. Ancaq “nöqtə dolu sətirlər” dən sonra da Rəsulun Nigara olan kövrək hissləri öləzimədi, vaxt gəldi 1976-cı ildə “Sevinəndə sevincim” şeirini nəşr etdirdi.

Bir gün səni görməsəm, könlümdə tufan olur.
Səni qəmli görəndə ürəyim şan-şan olur.
Məhəbbətin yolunda qəm olur, hicran olur.
Sən məni bu sevdanın yollarına salansan,
Sevinəndə sevincim, ağlayanda nalamsan.
Gözlərini yumanda könlüm toranlıq olur.
Gülüşün, xoş baxışın nədən bir anlıq olur?
Həsrətindən gözümdə dünya qaranlıq olur.
Hər kəs üz döndərsə də, sən ilqarda qalansan
Sevinəndə sevincim, ağlayanda nalamsan.
Bilməyənlər də bilsin, mən sevmişəm tək səni.
Hamıdan yaraşıqlı, hamıdan göyçək, səni.
Dodaqları öpümlü, saçları ipək, səni.
Könlümün tellərini həzin-həzin çalansan
Sevinəndə sevincim, ağlayanda nalamsan.
Nigar ağlayanda da, ağrıyanda da, sızlayanda da naləsi, acısı oldu Rəsulun. 1981-ci ilin aprelin 1-də, Nigarın ağır xəstə olduğunu biləndən 3 saat sonra ürək çatışmazlığından dünyasını dəyişdi şair Rəsul Rza.
Yenə də ürək… yenə də şair… yenə də ayrılıq!
Nigar xanım 100 gün yaşadı Rəsuldan sonra.Əgər buna yaşamaq demək olarsa.Dünyadan köçmüş sevgisindən də xəbər tutmadı.Tərs kimi gənclik yuxusuna girən durnalar da vəfasız çıxmışdılar həmin an. Rəsuldan heç bir xəbər, heç bir soraq verə bilmədilər Nigara.
O sorağı biz almışıq. Nə imiş? Sən demə, durnalar da qıymamış sevənlərə…Sən demə, cəmi 100 gün içərisində sevənlərin bir-birinə qovuşmağından durnalar da hali imiş.Sən demə,
Mən istəyirəm;
sevinc, səadət bol olsun!
Ürəkdən ürəyə, ölkədən ölkəyə
açıq yol olsun!
-kimi şair arzuları təkcə ölkələr arası yox, həm də dünyalar arasında bir məhəbbət nağılına çevrilərmiş.
Mən istəyirəm;
sevinc, səadət bol olsun!
ürəkdən ürəyə, ölkədən ölkəyə
açıq yol olsun!

Düz tapdınız, dama-dama papaqlı, zolaq-zolaq köynəkli Rəsul Rza məhz belə istəyirdi.

Müəllif: Turan Uğur

Turan Uğurun yazıları

“Öncə söz vardı…” rubrikası

>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

MÜHACİR ÖMRÜ – ŞAHİ ŞƏRQİ

Bir şərh yazın

Öncə söz vardı…
(rubrika)
27 – ci hissə
ŞAHİ ŞƏRQİ – Klassik Azərbaycan şairi, türkcəmizin zirvə şairlərindən.

MÜHACİR ÖMRÜ – ŞAHİ ŞƏRQİ
(Bu rubrikanı sözü qutsal sayan şairlərimizə həsr edirəm)

Bakı bəyaza bürünmüş,
Bakı bəyaza…
Yerlər qarla oynayır, Göylər Günəşlə.Ayağı Yerdə olanın başı yer eşərsə, zülm olar.Gərək baş uca ola, ucada ola! Başın işi-gücü Göylə uğraşmaqdır.Doğma türkcəmizdə yazıb-yaradanlar üçün Göy qutsaldır.Gəldiyimiz yerdir Göylər, həm də gedəcəyimiz yer.Oğuz Xaqandan bu yana könlümüz Göylər üçün qubar bağlayır.Bəlkə elə səmavi dinlərə bağlılığımız da elə Göy Tanrılığımızdan irəli gəlir?!
Göydən Yerə enənlər də mühacirdir, Yerdən yerə köç edənlər də.Deməli, azacıq olsa da hamımız mühacirik.Daha bir mühacir həyatı yaşamış şairimizdən, türk oğlu türkdən yazmaq istədim sizə.
Bu an düşünürəm ki, nə çoxdur mühacir ömrü yaşamış şairlərimizin sayı.Saysaq saya gəlməz, ancaq saya, sıradan bir ömür olmayıb heç birininki. Nə klassiklərdən Hamidi, Cəlili, Süruri, Bəsiri, Həbibi, Azəri Çələbi, Dirili Qurbani, Haşimi, Sadiqi sıradan ömür yaşayıb, nə də müasirlərdən Almas İldırım saya həyat sürüb.Heç biri – mühacirəti dadmaq, həsrət, hicran, hüsran badəsindən nuş eləmək könül yolçusu olmaqdır.
Azərbaycan şairi Şahi də mühacir həyat sürənlərin lap önündə gəlirdi.Əsl adının məchul qaldığı şairimiz, Şahi Şərqi, yaxud Əcəm Şahi kimi tanınıb.Şairlərin sultanı Həbibinin müasirlərindən olduğu isə dəqiqdir.O da bizə məlumdur ki, Şahinin Şah babamız Xətaiyə böyük rəğbəti və sevgisi varmış.
Onu da ərz edim ki, Şahi həm də Osmanlı dönəmində silah kimi – top növü və Səfəvi çağında dövriyyəyə buraxılmış gümüş sikkənin adı olub.Ömrünü Səfəvi-Osmanlı arasında keçirmiş, iki arada bir dərədə qalmış şairin adının, yaxud təxəllüsünün, yaxud ləqəbinin cızdığı sərhədə baxın.
-Pul – top – şeir.
Mən 3 -cünü seçirəm.Ona görə şair Şahidən yazıram.
Şahinin təvəllüdü və doğulduğu konkret məkanı barəsində mənbələr susur.Mənbələrə, məxəzlərə isə susmaq yox, danışmaq yaraşır.Onda danışaq: Yox, əvvəlcə, özü qəzəli ilə danışsın, sonra biz:

Qönçeyi-gül bülbülün qəsdinə peykan eyləmiş,
Qönçə açılğan güli yüzünə qalxan eyləmiş.

Qönçənin peykanını tiz etmək üçün şaxi-gül,
Cismin başdan-ayağa şəkli-suhan eyləmiş.

Gül ərusun sübhdəm bülbül nikah etmiş məgər,
Kim özün yaşıl dodaq altına pünhan eyləmiş.

Dəhr ara hər bir buzəq divar görsən şöyə bil,
Bir Süleyman mülküdür çərxi-anı viran eyləmiş.

Mehrinə aldanma Şahi bu fələyin kəm günü,
Göyə yetirmiş yenə xak ilə yeksan eyləmiş.

Bəzən “eyləmiş” rədifli qəzəli Füzulinin adına çıxıb və belə də yayıblar.Hətta Füzulinin “Divan”ı basılarkən Şahinin Füzuli ilə dəyişdirildiyi faktı da ortadadır.

Ey Füzuli, mehrinə aldanma çərxin gərdişi,
Göyə yetirmiş vəli xak ilə yeksan eyləmiş.

Məhəmməd Tahir də aldanaraq “Müntəxəbati-məsarih və əbyat” adlı risaləsinə bu qəzəlin bir beytini digər şəkildə köçürərək Füzuliyə isnad verib və beləliklə Füzuli qəzəli kimi tirajlanmağa başlayıb.
Bu məqamda yenə ehtiyatlı davranmağı üstün tutaraq, qəzəllərin necə səhv düşdüyü epizoduna toxunmuram.Sadəcə klassik ədəbiyyatda Caminin Nəvai adına, Şahinin Xətai adına çıxılan şeirlərə və yüzlərlə bu sayaq nümunələrə rast gəldiyimizi vurğulaya bilərəm.
Ancaq çox doğrudur ki, cahanı fani sananlar dünyanın mehrinə aldanmazlar.Yazıb-yaradar, tikər-qurar, adından iz qoyarlar gələcək nəsillərə,
lap Şahi təki.
Şah İsmayılın yetimlərindən sayılan Şahinin İstanbula nə səbəbdən üz tutduğu bəlli deyil.Bəlli olan budur ki, bu, Sultan Səlim zamanında baş verib.Bu səbəbdəndir ki, Rumelində və çağdaş Türkiyədə də ədəbi cameədə məşhur olanlar sırasındadır şairimiz.Türkiyədə Lətifi kimi tanınan təzkirəçi Əbdülətif Kastamonlu əfəndi öz
təzkirəsində sonralar belə yazacaqdı:

“Şahi Şərqi sərhədə qərib yerdən gələn Şah yetimlərindəndir.İsmayıl Ərdəbilinin (Şah İsmayılı nəzərdə tutur) müridi və müqərribi və şüəarasının əşəri və əqləbi idi”
Təzkirəçi “qərib yer” deyəndə böyük ehtimalla Güney Azərbaycanı nəzərdə tutub.

Müxtəlif məcmuələrdə Şahinin mənzumələri də yer alıb.Onun məhəbbət mövzulu şeirləri də az deyil. “Gəldim” rədifli şeiri Ələvi – Bektaşilər arasında çox məşhurdur.Əslində, Şahinin Bektaşiliyə mənsub şair olması haqqında mülahizələri qüvvətləndirən başqa arqumentlər də var.Şahinin bir sıra şeirlərində Bektaşiliyə aid terminlərə, istilahlara yayğın şəkildə rast gəlirik.
“Qurban tığlamaq”, “dörd qapı”, “rəhbər”, “dar” kimi terminlər buna nümunədir:

Əvvəl eşiyinə qoydum başımı,
İçəri aldılar tökdüm yaşımı.
Ərənlər yolunda gör savaşımı,
Canü-baş qoyaraq qurbana gəldim.

Dörd qapıya salam verib aldılar,
Pirin hüzuruna çəkib gəldilər.
El-elə, əl Haqqa olsun dedilər,
Hənüz məsum olub cahana gəldim.

Yolumuz On iki İmama çıxar,
Mürşidim Məhəmməd Əhməd i – Muxtar.
Rəhbərim Əlidir sahib-Zülfüqar
Qulundur Şahi də, divana gəldim.

(Osmanlı türkcəsindən doğma türkcəmizə uyğunlaşdıran – Turan Uğur)

Şahi şeirlərinin Türkiyədə osmanlıca tanınması onun qardaş məmləkətdə uzun dönəm yaşamasına dəlalət edir.Hər halda, bu, mənim məntiqimdən gələn qənaətdir.Əcəm Şahi ləqəbini də şairimizə məhz Osmanlıda verildiyini güman etmək olar.
Şahinin bir özəlliyi ondandır ki, əruzla yanaşı hecada və aşıq şeir qəliblərində də lətif nümunələr yaradıb.Bir məsələni də yəqin bilirəm ki, mübarək Ramazanın ilk günündə məhz könlümün Şahi haqqında yazmaq istəməsi İlahi bir diktədir.Əsərləri və həyat yolu Hz. Məhəmməd Mustafaya (əs), İmam Əliyə (əs) təriflərlə keçən birisinin öncə tərifini Allah vermiş.Allah vermiş ki, Şahi Şərqi haqqında dürlü-dürlü kalamlarım qəlbimdən qələmimə, qələmimdən də yazıma süzülmüş oldu.

Göydən Yerə enənlər də, ana bətnindən bu cahana atılanlar da mühacirdir, bir yerdən başqa yerə köçənlər də.Hamımız bir tikə, bir parça, bir əlcə də olsa mühacirik.Şair Şərqi də mühacir idi.Bizim doğma türkcəmizdə də yazıb-yaratmış mühacir.

Bakı bəyaza bürünmüş, Yerlər qarla oynayır, Göylər Günəşlə.Ayağı yerdə olanın başı yer eşərsə, faciə olar.Baş gərək uca ola, ucalarda ola!
Göy – gəldiyimiz yerdir, həm də gedəcəyimiz yer.

Bakı bəyaza bürünmüş…
Bakı bəyaza…
Bakı…

Turan Uğur
01 mart 2025

(Araşdırmamda Şövkət Beysanoğlunun, Sadəddin Nüzhət Ergünün, Mustafa İsənin, Vəsfi Mahir Qocatürkün, İsmayıl Özmənin, Salman Mümtazın, Əbdülətif Kastamonulunun təzkirə və faktlarına, habelə öz mülahizələrimə istinad etmişəm).


08 dekabr, 2024-cü il,
Novxanı

Turan Uğurun yazıları

“Öncə söz vardı…” rubrikası

>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

YURDDAŞ İNSAN – SADIQ MURTUZAYEV

Bir şərh yazın

“Öncə söz vardı…” rubrikası
26 -cı hissə
Sadıq Murtuzayev – Dövlət xadimi, Ali Sovetin deputatı, yazıçı, alim, Zaqatala, Abşeron, Şəki, Ağdam Rayon Partiya Komitələrinin birinci katibi.

(Bu rubrikanı sözü qutsal sayan yazıçılarımıza ithaf edirəm)

YURDDAŞ İNSAN – SADIQ MURTUZAYEV

Dilboz atını göy çəmənlərdə, yaşıl oylaqlarda elədən beləyə, belədən eləyə, üfüqidən şaquliyə, şaqulidən üfüqiyə doğru çapan var.
Bəyaz kətan köynəyinin yaxası açıqdır geniş ürəyi təki, sol əli siyah şalvarının cibində, sağ əli bəyaz atının yüyənində, qaməti düz, qəddi şux, saçları qara, alnı isə ağappaq, tərtəmiz, ləkəsiz.Dilboz atının belindən seyrangaha zillənən gözlər ətrafda boz rəngdə heç nəyi görməzdi.Alimliyindənmi, yazıçılığıdanmı, səriştəli rəhbər olmağındanmı
hər tərəf şəffafa bürünüb, görünən və görünməyən nə varsa, pərquvaridir, aydındır. Necə mənzərədir?
Bəndənizdə var Sadıq müəllimin belə fotosu.Deyin görək, ləlöyün təki tamarzı qalmağın yeri var, yoxsa yox?!
Səhv etmirəmsə, dilçi-alim, professor
Əbdüləzəl Dəmirçizadə İlisu kəndini Dədə Qorqud, Oğuz yadigarı kimi nadir ləhcəsini qoruyub saxlayan bir kənd adlandırırdı.Şeyx Şamilin ən qüvvətli naiblərindən biri yeddi minlik müridlər ordusu ilə çar ordusu üzərində zəfərlər qazanmış Danyal bəyin ismini tələffüz etməyim də gəldi içimdən.O qədər deyiləcək sözüm var ki, bilmirəm haradan, kimdən başlayım?
-Harası bəlli – dörd tərəfdən əzəmətli dağlarla çevrələnmiş İlisudan başladım.
“Kimdən?” sualına isə cavabım belə olacaq: adı Məhəmməd olandan başlamaq gərəkdir ki, yazım da mübarək olsun.Yəni əsl adı Məhəmməd Sadıq olan – Sadıq Murtuzayevdən.O zaman mürəkkəb adlara qarşı mübarizə başlamışdı deyə Kənd sovetində “Məhəmməd” adını ixtisar edirlər.Müqəddəs peyğəmbərimizin unudulması naminə bütün cəhdlərə baş qoymuşdu sovet hökuməti.Əvvəla ad əndrəbadi, yaxud mürəkkəb idisə, niyə Məhəmməd çıxarılırdı elə Sadıq adını çıxardardınız, məsələ həll olunardı.
-Xeyr!
-Gərək “Məhəmməd” ixtisar olunaydı.Xoflandıqları adların başında məhz bu ad gəlirdi.”Mamed” kimi, “Məmiş” kimi qısaltmaların başlıca məqsədi
“rahat təbir” yaratmaq yox, ululuarımızın bostanına “daş atmaq” mənasını daşıyırdı.
Bəs “Murtazayev” nə üçün “Murtuzayev” ə çevrilir? Birnicisi imperiyanın qamçısı səbəbindən doğurdusa, ikincisi şəxsi bədxahlıq nəticəsində idi.Maraqlı tarixçəsi var bu vəziyyətin:
Pedaqoji İnstitunun 1-ci kursuna kimi Sadığın soyadı “Murtazayev” olub.Qaxda oxuduğu orta məktəbin direktoru Aslan Zeynalov Sadıqla oxuyan qızı Nəcibəni qızıl medaldan məhrum edən müəllimlərin acığına yeniyetmə Sadığı da medalsız qoymaq qərarına gəlir.İmtahan işlərini Maarif Nazirliyinə gətirib orda fəaliyyət göstərən komissiya ilə “dil tapıb” “Murtazayev” familiyasını “Murtuzayev” düzəltdirərək, yazı işini “dörd” ə endirməyə nail olur.Beləliklə Sadıq həm soyadından, həm də medaldan məhrum olur.Ancaq həyatla mübarizəsi daha erkən çağlardan başlayan birisi üçün atasız-anasız qalmaq yanında, medalsız qalmaq nə idi ki?! Min orden, on min medal qurban olsun bir ata mərhəmətinə, bir ana şəvqətinə.Kaş Sadığın medalları yox, atası, anası sağ-salamat olaydı.
Əvvəlcə ondan başlayım ki, Sadıq Murtuzayevin ismi bəndəniz üçün doğmadır.Sadıq müəllim haqqında ailədə eşitdiklərim şübhəsiz ki, bu doğmalığın rəhnində dayanan faktorlardır.Rəhmətlik Cavid əmi (Cavid Axundov) Sadıq Murtuzayevin ən yaxın dostlarından idi.Bu haqda Sadıq müəllim özü də yazıb:

Sadıq Murtuzayev:

“Mərhum Cavid Axundovla 40 ilə yaxın dostluğumuz olub.Çox gözəl kənd təsərrüfatı mütəxəssisi olmaqla gözəl və poetik dünyası vardı”

Cavid əmi də öz növbəsində ona borclu qalmayıb.

“Mətanətdə, cəsarətdə, dostluqda, həyati təcrübədə böyük keyfiyyətlərlə mənə örnək olan qardaşım Sadıq Murtuzayevə xoş arzularla və təşəkkürlərlə”
(“Fəzilət işığı” kitabı, müəllif Sadıq Murtuzayev,
səh, 284)

Onların 40 illik dostluqları fonunda çoxlu xatirələrim közərir. Sadıq müəllimlə bağlı bu yazımda həmin xatirələrə yer ayırmaq niyyətindən saqınır, yalnız 14-15 il öncəki bir xatirəmizi yazıram.
Firəngiz xanım Qaxa gedəndə israr etdi ki, Sadıq müəllimə baş çəkməliyəm.İlisuda Sadıq müəllimin ömür-gün yoldaşı Kəlimət xanım bizimkiləri sıcaq qarşılayır, özü isə artıq yataqda idi.Onda 2007-ci ildə çapdan çıxmış “Fəzilət işığında” kitabını Firəngiz anaya bağışlayır, Bakıdakı şəhər nömrələrini, vizit kartını bizə verir.Artıq qocalmış, yaşı 80-i haqlamışdı.Onunla belə, səlis şəkildə ürək sözlərini yazmağa, Cavid əmini xoş xatirələrlə xatırlamağa macal tapır.

Elə isə biz də xatırlayaq!
Atası Nəbi İlisunun Bəytabun adlanan obasında Quzaylılar məhəlləsində doğulub.Murtuza və Qızyetərin 6 övladından biri idi Nəbi.Nəsil çoban nəsli idi.Atası Nəbi də çocuqluğundan çobanlığa getmiş, qısa müddət milis orqanlarında çalışmasına rəğmən yenidən çobanlıq sənətinə geri dönmüşdü.Səbəbi isə çox sadə: mülayim təbiəti ilə bu orqana qəti uyğun gəlmirdi.Qonşusu Tavatcah ilə ailə qurub.Övladları Qızyetər, 7 ildən sonra 1927 – ci ilin iyulun 25-də isə
Sadıq doğulub.Daha sonra Zahid, Hədiyyə, Nadir.Kolxozlaşma başlayanda 13 qoyunları, bir keçi və bir öküzləri vardı.Nəbinin 42 illik ömrü də, ölümü də Sadığın beyninə elə həkk olunmuşdu ki, ən xırdaca məqamı belə xatırlayanda yanıb-yaxılardı.

“Nəbinin əcəli Balağ otundan olur” desəm yanılmaram.
Heyvanların çətin yedikləri balağ otunun kolorisi də aşağı olur.Tez saraldığı üçün mal-qaranın demək olar ki, onu yemək şansı da olmur.Kökü kəsilsin deyə çobanlar qış-yay mövsünü bitən kimi ona od vururlar.Nəbinin işlədiyi qoyun briqadası yaylaqdan enərkən belə bir sahəyə od vurulmuş, rayonun hüquq-mühafizə orqanları fərqinə varmadan, çobanlardan 5-10 qoyun qoparmaq niyyəti ilə cinayət əməli kimi uçota almış, Ağyazı qışlağında olan Nəbini şahid sifəti ilə çağırmışlar.
Qışın sazağında Nəbi qışlaqda yenicə doğmuş inəyi də gətirib Qaxa gəlir, orda izahat verib kəndə geri qayıdır.İnək atın yedəyində, buzov da xurcunun bir gözündə olub.Nəbi gecənin ənginliyində Ulu körpüyə yetmiş yolu-izi ağ örpəyə bürünən yolda min ənvai-müsibətlə evə çatmışdı.Yerinə uzanandan sonra şaxta aparmış ayaqlarının hissiyatını itirdiyinin fərqinə varır.Beləcə 40-cı ilin qışı quş qanadındaca Nəbini aparır.Əcəl öz missiyasını artıqlaması ilə görəcək hələ.Hələ harasıdır? Bir evi tanımasın Əzrayil, tanıdımı, dadandımı vay gününüzə!
Atasından sonra anasının da qara günləri başlayır.Sadığın yeznəsi Mahmudun sayəsində yetimlik bir qədər yaddan çıxdı.Amma İkinci Cahan savaşı yaddan çıxanları xatırlatmağa pərgar idi.
-“Mən yadınıza salaram” dedi.
Mahmudu da ağuşuna aldı müharibə, neçə min Vətən övladı kimi.
Sadığın anası Gəray Fəzlinin anası Nazlı ilə gecəyarısına kimi tomat bişirər, gündüz isə uşaq evində çalışardı.Qara qızdırmadan ya da ki mininkiddən yatağa döşənir.Əqli müvazinətini tamam itirir.Həkimsiz, dava-dərmansız Haqqa qovuşur.Sadıq belə xatırlayır o ağrılı günləri:

“Bədbəxt anam da, atam kimi arzuları gözündə əzablı dünyasını tərk etdi.Bacımın da ah-naləsi göylərə yüksəlirdi, mən də için-için ağlayırdım.Nadir qardaşım isə hələ bu itkinin ağırlığını hiss etmir, bizə baxıb ağlayırdı.
Anamı Qax qəbiristanlığında dəfn etdik.Sonralar mən Zaqatalada işləyən vaxt qəbirqazan Nəzir kişinin köməyi ilə qəbrini tapıb Əfəndi müəllimin məsləhəti ilə sümüklərə dəymədik, ruhunun qəbir torpağında olmasına dair mülahizəsi ilə bir qədər torpağı kəfənləyib İlisuya apardıq.Bakıda mərmər lövhədə aşağıdakı sözləri yazdırıb gətirdim:
“Əziz ata-ana! Siz nakam getdiniz, amma arzularımızda yaşayırsınız”

Sadıq da yaşamalı idi, oxumalı, böyüməli idi.Sözün bütün mənalarında böyüməyə nail olduğu üçün bacısı Qızyetərə borclu idi.”Ana əvəzidir böyük bacı” deyənlər necə də haqlı çıxırlar.Hələ-hələ o bacı ki tək murazı Sadığın ali təhsil alması, oxuyub bir mərifət kəsb eləməsi idi.7 yaş böyük bacının muradını qəlbində qoymayacaqdı ki Sadıq?! Müharibədən sonrakı səfalət illərində oxuyacaqdı da, yoldaşlarından fərqlənəcəkdi də.O zamankı gənclərin alnına yazılan nəsnələrdən yaxasını kənar çəkmək isə mümkün deyildi.
İlisudan gətirdikləri qoz, fındığı da, Yaşıl bazarda üstünə qurd daraşan motal pendiri də satacaqlar, Gəray Fəzli ilə minbir müsibətə sinə gərəcəklərdi.
Qıtlıq dövrü idi.1947-ci ilin qış günləri…Qış tətilindən qayıdarkən 3 kisə fındıq əldə edən tələbə Sadıq kisələri vaqonun girəcəyindəki tambur
adlanan küncdə üst-üstə yığır, özü də axırıncı kisənin üstündə yatır.Yevlax stansiyasından bəri kisələrə göz qoyan bir neçə cənə-cünə adamın nəzəri Sadığı səksəndirməyə bilməzdi.Ləki stansiyasına az qalmış kisələrin birinin yerlə sürükləndiyini görür və tez yerə atılır.3 banditlə əlbəyaxa qalır.Ya onlara verən Allah, ya Sadığa.Nə isə, hər şey yaxşı qurtarır.Dəmiryol xəttinin kənarındakı çuxura yumalanır, ancaq burnu da qanamır.
Sadığın belə sərgüzəştləri bəs qədər olub.

O çağlar Şəki kələğayısı Tiflis bazarında yaxşı qiymətə gedərdi.Beş-on kəlağayı alıb Tiflisə gedən Sadıq onları satıb bir çamadan monpası alır.Bəs bu çamadanı necə gətirməli?
Diribaş, sərhesab Sadıq paravoz sürücüsü ilə danışıb çamadanı ilə onun yanında lövbər salır və ocağa daş kömür atmağa başlayır.Poylu stansiyasında bir milis işçisi paravoza yaxınlaşıb yuxarı boylanmağa başlayır.Pişik çevikliyi ilə Sadıq birinci vaqonun damına hoppanır.Şirnini çətinliklə Qaxa çatdırıb ikisini 1 manatdan satıb, vəsait toplayan da yenə Sadıq olur.
Yataqxana yoldaşları ilə pendir də satırlar, teatr bileti də.Həyat onları necə öyrədirdisə, onlara necə müəllimlik edirdisə, o cür də öyrənməyə məcbur qalırdılar.Bir də İnstitut müəllimləri vardı Sadığın.Hərəsi bir elm dəryası, hünərin var bu dəryadan bir parç su götür, həyatın özünə də dərs keç!
Akademik Əlisöhbət Sumbatzadə, professor Əhməd Seyidov, professor Əli Sultanlı, professor Cəfər Xəndan, professor Mikayıl Rəfili, professor Əbdüləzəl Dəmirçizadə, professor Əhməd Zəkuzadə, dosent Həmid Əfəndiyev, baş müəllim Mirzə Cavad Bağırov.

Mirzə Cavad Bağırovdan Mir Cəfər Bağırova kimi yollar uzanır.Mir Cəfərlə ilk dialoqdan məğruranə ayrılmaq aldığı dərslərin fəzilətindən idi:
M.Bağırov siyahıya göz gəzdirir.
Üzünü Sadıq Murtuzayevə tutaraq:

-Cavan oğlan, sən haradan gəlmisən?
-Zaqataladan, yoldaş Bağırov.
-Neçə yaşın var?
-24, yoldaş Bağırov.
-Nə vəzifəyə göndəriblər?
-Təşkilat şöbəsinə müdir.
-Bacara biləcəksənmi, axı çox cavansan?
-Etimad göstərsəniz, bacararam, yoldaş Bağırov.
-İrəli gəl görüm.
Üzünü digərlərinə tutub dedi:
-Bax, içərinizdə hamıdan cavanı budur.Hamınızın əvəzinə onun əlini sıxıb təbrik edirəm, gedin, qeyrətlə işləyin.

Başqalarını bilmirəm Murtuzayev bu öyüdə 94 illik ömründə əsla xilaf çıxmadı.
1959-62-ci illərdə Zaqatalada, 1963-70 ci illərdə Abşeronda, 1970-80 ci illərdə Şəkidə,
1980-88-ci illərdə Ağdam,1989-90-cı illərdə Abşeron Rayonlarının birinci katibi işləyəndə vəzifəsini ləyaqətlə yerinə yetirdi.Yeniliklərə açıq oldu, Azərbaycandan kənarda gördüyü çağdaş texnologiyaları işlədiyi rayonlarda tətbiq etdi.31 il müddətində fasiləsiz olaraq Raykom katibi işləyən yeganə rəhbər idi Murtuzayev.Hətta şöhrəti respublikada dolaşan Rüstəm Səfərəliyev də bu rekorda çata bilmədi.Səfərəliyev Sosialist Əməyi Qəhrəmanı olmasına baxmayaraq 28 il raykom katibi işləyə bilib, həm də 7 illik fasilə ilə.Onu iki dəfə-əvvəlcə Vəli Axundov, sonra da Kamran Bağırovun dövründə vəzifədən uzaqlaşdırıblar.

-Bəs Sadıq Murtuzayev fenomenin sirri nədə idi?
-Yenilikçilik?
-Bəlkə də!
Sadıq Murtuzyevin şəxsi təşəbbüsü ilə Ağdamda tikilən istirahət ocaqları, mədəniyyət sarayı, üzümçülərin yaraşıqlı klubu, böyük ticarət mərkəzi, Muğam məktəbi, SSRİ-də ilk, dünyada 2-ci olan (Ulm şəhərindən sonra) Çörək muzeyi, Ağdam Çay Evinin tikilməsinə imza atdı.27 yaşında filologiya elmləri namizədi, alimlik dərəcəsi adını alan Murtuzayevin onlarla bədii-publisstik əsərləri, hekayələri bizə bəxşişdir.İmam Mustafayevlə müştərək yazdıqarı “İmam Şamil” əsəri, habelə ömrünün 80 ci ilndə, ahıl çağında yazdığı
“Fəzilət işığında” avtobiorofik əsəri bizi
Sadıq müəllimin mənalı ömründən hali edir.
Onun haqqında Gəray Fəzli, Abbas Zamanov, Bəxtiyar Vahabzadə, Abbas Abdulla,
Bayram Bayramov, Vidadi Babanlı, Qabil, Qulu Xəlilov, Əzizə Cəfərzadə, Əlfi Qasımov, Əliağa Kürçaylı, Cavid Axundov (Salmanoğlu), Əfqan,
Əli Səmədli, Abbas Abbasov, Məmməd Murad, Osman Sarıvəlli, Sabir Rüstəmxanlı, Rəsul Həmzətov xoş sözlər söyləmişlər.
Elə övladları Nizami, Tavat, Nəbi də Sadıq müəllimi ucadan uca tutmuşlar.Kəlimət xanım isə onun Sadıq Murtuzayev zirvəsinə gedən ən böyük bələdçisi olub.Bolqarıstanın Razqrad şəhərinin “Fəxri vətəndaş” ı olan Sadıq Murtuzayevə daha çox “Yurddaş insan” ifadəsini yaraşdırıram.

Ara-sıra Maestro Niyazi ilə nərd atsın yurddaş insanımız.
Şair Bəxtiyar Vahabzadə tamaşa eləsin bu mənzərəyə.

-Şeş – cahar
-Pənc – sə

Ehhhh, günlər o günlər, dəmlər o dəmlər idi.
Bir Sadıq Murtuzayev vardı.94 yaşında, 2021-ci ilin fevralın 4-nə kimi həyatda dolaşırdı, fevralın 4-dən bəri isə könüllərdə.
O gündən bəri işində, əməlində özünü xeyli ötüb keçən insanları “Sadıq müəllim” deyə çağırmağım gəlir.Bizdən alim-alim, yazıçı-yazıçı azalanları
“Sadıq müəllim” kimi səsləməyim gəlir.Hər sabah xeyirxahlığı, mərhəməti ilə bəndənizlə döş-döşə gələn yurddaşları “Sadıq müəllim” deyə haylamağım gəlir.
-Ehhheyyyy, Sadıq müəllim!!!
O gündən bəri göy çəmənlərdə, yaşıl oylaqlarda Dilboz atını çapanlara, ağ kətan köynəyinin yaxasının ilk düyməsini açanlara, sol əlini cibinə, sağ əli ilə atın yüyənindən yapışanlara, şux qamətli siyah saçlı kişilərə “Sadıq müəllim” deyə səslənməyim gəlir.

  • Eheey Sadıq müəllim, eheeey!

(Portret-essedə yazıçı Sadıq Murtuzayevin,
şair Cavid Axundovun, Firəngiz xanım Axundovanın, yazıçı Seyran Səxavətin,
redaktor Ağalar İdrisoğlunun faktlarına, habelə şəxsi araşdırmalarıma söykənmişəm).

Turan Uğur
08 dekabr, 2024-cü il,
Novxanı

Turan Uğurun yazıları

“Öncə söz vardı…” rubrikası

>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

Zülfüqar Rüfətoğlu haqqında

Bir şərh yazın

Öncə söz vardı…” rubrikası
25-ci hissə

Zülfüqar Rüfətoğlu

OXUNMAYAN BİR NƏĞMƏ

Zülfüqar Rüfətoğlu – şair, ssenarist, jurnalist, publisist, “Qızıl qələm” mükafatçısı

(Bu rubrikanı sözü qutsal sayan şairlərimizə ithaf edirəm)

Hirslənmə, lap uzun yaşayaq getsin,
Qalmasın bir arzun yaşayaq getsin,
Qoy olsun bu şeir başayaq getsin.
(Z.Rüfətoğlu)

Nə vaxtsa şair Zülfüqar Rüfətoğlunun bu misralarını oxuyanda güman etmişdim ki, bəlkə onun dürlü-dürlü şeirlərinin gücü çatacaq ki, bir zərblə ölümü başayaq eləsin.Şeirin, ədəbiyyatın indiyə kimi nəyə və kimə gücü çatmayıb ki?! Zülfüqar Rüfətoğlunun ölüm xəbəri məni sarsıdanda ilk əlimi atdığım pənah yeri müəllifin bu misraları oldu.
O mübhəm suala cavab verməyə tələsmədim, indi də tələsmirəm.Zülfüqar kişinin o mübarək adının hər zərbəyə gücü yetəcəyi hissi içimi çoxdan çulğayıb.Mən bilən, İmam Əlinin (əs) məşhur qılıncının adını daşıyanın əlbəttə ki, sözü də qılınc kimi kəsərli olmalıdır.Elə də var!
Ondan başlayım ki, Zülfüqar Rüfətoğlu çocuq yaddaşımda lətif, həzin sevgi şeirlərinin müəllifi kimi qalıb.Ona görə də Zülfüqar Rüfətoğlu publisist, jurnalist, ssenarist kimliyindən öncə mənim üçün şairdir.
-Özü də necə şair!

İllər keçdi biz varmadıq fərqinə,
Yarpaq-yarpaq düşdü ömrün illəri.
Səadət də mindi vaxtın tərkinə,
Dəli kimi qamçıladıq yelləri.

Bu sevdadan dad almadıq, dad oldu,
Səni sevdim, qohum-qardaş yad oldu.
Bu sevgimiz ad üstünə ad oldu,
Nə qınarsan ad eləyən elləri?

Mənə soyuq özgələrə istisən,
Kimsə bilməz, sən ocaqsız tüstüsən.
Saxlayarsan axan seli istəsən,
Hünərin var, saxla yaman dilləri.

Yaz dumanı bar gətirər, çən deyil,
Bahar – gənclik, ömür hələ tən deyil.
Şabalıdı saçlarında dən deyil,
Vaxtsız açıb şabalıdın gülləri.

Zülfüqar Rüfətoğlu şairlik təbindən çox, şair, ictimai-siyasi xadim olan Zülfüqar Əhmədzadənin adından pay almışdı.Üstəgəl yazıçı, şair atası Rüfət Əhmədzadənin ağrılı-acılı uşaqlıq illəri sonrakı yaradıcılıq ironiyası ilə qovuşanda bir tufan olacaqdı. Bütün bu yaradıcı mühitin ahənrüba kimi nəvə Zülfüqarı özünə çəkməsi tam təbii idi.
Ərz edim ki, biz uşaq ikən yazıçı-dramaturq, satirik şair Rüfət Əhmədzadənin əsərlərinə televiziyada tez-tez rast gələridk.Elə gənc Zülfüqarın da şeirlərinə bizim nəslin uşaqları geninə-boluna aşina idi.Bir də həmin kövrək şeirlər radio dalğalarından o çağın ustad qiraətçilərin həlim ifalarında duyulmazmı?!
-Bəh-bəh!
-“Yaşasın poeziya!” Əsl hayqırılası mənzərədir.
Zülfüqar da hayqırardı. İki sahilin balası kimi
“Biri Bakı, biri Təbriz” deyəcəkdi:

Deyilməyən bir nəğməyəm,
Ötsəm də yarı qalası.
Açılmayan bir kitabam,
Oxusan gözün dolası.

Bir yuxuyam yozulmayan,
Bir düyünəm çözülməyən.
Bir şeirəm yazılmayan,
Səsim Təbrizdən gələsi.

Nəğmə deməm yara-yaza,
Anamı qəm üzə-üzə.
Nə qədər baxsın Araza,
İki sahilin balası.

Səsi Təbrizdən gələsi idi, dəyişdi çərxi-gərdun, uzaq Londondan gəldi.İki sahilin balası daha da böyüdü, tək Azərbaycanda yox, ölkədən kənarda da tanındı.Tərcüməçiliyi, jurnalistliyi hərdaim şairliyi ilə yarışa girdi.Bu yarışma şairin özü ilə yarışması sayıla bilərdi ki, belə yarışmaların da qalibi nə şair Zülfüqar olur, nə jurnalist Zülfüqar.Belə yarışmanın qalibi oxucudur, auditoriyadır.Həmin auditoriyanın lütfü idi ki, tez zamanda “Qızıl qələm” mükafatına layiq görüldü Zülfüqar bəy. “Röyter” agentliyindən dəvət almağı ilə BBC Azərbaycan xidmətində çalışmağı karyera yüksəlişində ard-arda sıralandı.
-Yenə yarış?
-Yenə rəqabət?
-Bəli.
Təkcə Vətən onun üçün keçilməz bir qala idi.
Təkcə Qarabağ onun üçün bir sevda idi. Qarabağ savaşından silsilə radiooçerklər hazırlaması qəlbini göyüm-göyüm göynədirdi.Daha doğrusu, içdən göynəmədən o oçerkləri hazırlamaq mümkün deyildi.Hələ-hələ o yerləri gedib gözləri ilə görmək necə bir səadət idisə, o qədər də böyük müsibət idi. Elə çox illər öncə Şuşa yağı tapdağı altında olanda bu misraları qələmə alan Zülfüqar Rüfətoğlu idi.Elə Şuşa üçün ağlayanda,
Şuşa üçün ağrıyanda dadına bu misralar gələrmiş.Daha doğrusu, öncə “Google” yetişirdi imdadına.”Barı xəritədə də olsa, gedim dayanım Şuşanın düz ortasında” – deyirdi.

Hər gün Şuşaya gedirəm,
Google-un xəritəsində.
Gözlərimlə dayanıram
Düz Şuşanın ortasında…

Qərib London gecələrində isə təkcə Şuşa üçün yox, anası üçün də qəribsəyirdi.Qəribsəyəndə tanış qaranlıqlarda, bir siqaret tüstüsündə itməyi də bacarırdı.Daha qürbət də Vətənləşmişdi Zülfüqar üçün, daha Liverpulla Bakının, Kent ilə Yasamalın fərqi də aradan qalxmaqda idi.Sən demə, uzun müddət insan yad məmləkətdə yaşayanda onda qəribliyə qarşı immunitet də yaranır.


Ancaq biz mütləq maraqlanırdıq onun səhhəti ilə. Ara-sıra Vətənə gələndə qardaşı Rəşad bəyin həyat yoldaşı Səidə xanımdan şairin sağlamlığı ilə bağlı məlumatlar alırdım.Müəllifi olduğum “Sətirlər” verilişinin bir buraxılışını bir neçə dəfə onun yaradıcılığına həsr etmək istəsək də, gah Londonda olduğunan, gah da başqa səbəblərdən bu niyyətimiz alınmırdı.Redaktorum Azər Qismət də hər dəfə deyirdi:
“Zülfüqar müəllim Bakıdadır, mütləq çəkək, Turan” Təəssüf ki, olmadı, ancaq Zülfüqar Rüfətoğlunun şeirlərini “Sətirlər”- in “Nobel mükafatçıları” rubrikasında İsveç yazıçısı Pyer Laqerkvist haqqında hazırladığımz verilişdə verməyə nail olduq.
Bu azmış kimi bütöv verilişin süjetini şairin “Gecəyarı qapılar döyməyin” şeirinin motivləri üzərində qurdum.

Gecəyarı qapıları döyməyin,
Ürək var ki, tıqqıltıya dayanar.
Gecəyarı qapıları döyməyin,
Yetim var ki, möcüzəyə inanar.

Gecəyarı qapıları döyməyin,
Ata var ki, yuxu bilməz həsrəti
Ana var ki, namaz üstə yaşayır,
Oğul var ki, başa çatıb xidməti.

Gecəyarı qapıları döyməyin,
Bir möcüzə saxlayıbsa sizi sağ.
Bu dünyadır, vallah-billah bilinməz
Qapı açıb, kim qarşıya çıxacaq.

Gecəyarı qapıları döyməyin,
Haradasa “Ev yiyəsi!” – deyən var.
Gecəyarı evinizə tələsin,
-Bəlkə sizin qapınızı döyən var.

Şadam ki, mən də şairin şeirlərini dəfələrlə demişəm.Gərək indən belə şairlə bağlı ən böyük təsəllim bu olsun! Bir də söylədiyim şeirlərin şərh bölümündə qoyduğu “ürək” işarəsi.Vaxt qonaq, bivaxt qonaq, haçansa gecəyarı qapılarımızın döyüləcəyi və şair Zülfüqar Rüfətoğlunun bir nəğmə qanadında gələcəyi ümidi ilə…
Çünki oxunmayan bir nəğmə idi,
Zülfüqar Rüfətoğlu, səsi Təbrizdən gələsi.

Turan Uğur
09 noyabr, 2024-cü il,
Novxanı

Turan Uğurun yazıları

Öncə söz vardı…” rubrikası

>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<

Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

Turan Uğur – Nəbi Xəzri

Bir şərh yazın

Öncə söz vardı…
22-ci hissə
Nəbi Xəzri – Azərbaycanın Xalq şairi, yazıçı, dramaturq, ssenarist, ictimai xadim

(Bu rubrikanı sözü qutsal sayan şairlərimizə həsr edirəm)

ÖMÜR ÇƏHLİMİ – NƏBİ XƏZRİ – 100

Tık, tik, tık…Pəncərəmi döyən külək, pəncərəmə qonan külək.Məni oyadan, məni ovudan külək.Axır ki, bayırda yelləncək kimi yellənən ağac budağından bu nagahan, biqəfil müsafirin kimliyini sordum.Səsimi duymaq istəyən bu xətakar rüzgarın çağırışına məhəl qoydumsa, deməli, ərdəmimiz yerində, kamalımız yolunda, ümidimiz yarındadır. Arzularımın ağırlığından bu rüzgarın qanadları qırılsın, beli bükülsün, burnu pərələnsin, sifəti büzüşsün, məni zərif kürəyinə alıb aparsın 17 yaşın alatoranlığına, yeniyetməliyimin həndəvərində saxlasın, boynumu-boğazımı busəyə qərq eləsin, çılğınlığımdan nəsibini alsın, sıcaq öpüş yerindən məhrəm ana qoynuna götürsün, tumarlasın, əzizləsin, saçlarımı qarışdırsın, ruhumu oxşasın, biraz da mənə oxşasın.Axı bir vaxtlar mən də günəş, dəniz, zirvə, bulaq olmaq istəyirdim, insan oldum.Yolumu azdımmı, ya yoluma qayıtdımmı, deyə bilmərəm.Lakin bəd ayaqda, bərk ayaqda nəğmə olsaydım, pis olmazdı.Görən indi də zümzümə etmək olarmı, 17 yaşın nəğməsini?

Dəniz olmaq istəyirəm, ay ana,
Öz sinəmi göylər üçün açaram.

Yox, ay bala, anan qurban boyuna,
Dəniz olsan, necə səni qucaram?

Zirvə olmaq istəyirəm, ay ana,
Ucalardan hər an səni araram.

Yox, ay bala, anan qurban boyuna,
Necə onda saçlarını dararam?

Günəş olmaq istəyirəm, ay ana,
İşıq alsın məndən torpaq, asiman.

Yox, ay bala, anan qurban boyuna,
İşıq verib sən özün də yanarsan.

Bulaq olmaq istəyirəm, ay ana,
Dağdan axım bağçaya mən, bağa mən.

Yox, ay bala, anan qurban boyuna,
Özün dağsan, sığarmısan dağa sən?

Nəğmə olmaq istəyirəm, ay ana,
Mən səslənim, batma dərdə, qəmə sən!

Ol, ay bala, anan qurban boyuna,
Sən onsuz da mənə sonsuz nəğməsən.

Bu şeir 17 yaşlı oğulun, bir şair övladının anasıyla xəyali söhbəti kimi qələmə alınıb.Arzu adlı övladın bir ümman arzusu kimi.Ariflər anladı ki, bugünkü yazımın baş qəhrəmanı Nəbi Xəzridir.Şair Nəbi Xəzri şeirlərinin sevdalısı olmuşuq, əgər ola bilmişiksə…Ağıl misraları ilə ürək misraları arasında var-gəl etmişiksə, Nəbi müəllimin həzin şeirlərindən bir buğum ciyərimizə çəkib, nələrisə əxz edib, görə-görə gəlib, götürə-götürə bir məqama yetmişiksə, o zaman illərimizi bihudə verməmişik.Yetər ki, ürəyə bir əlcə ağıldan, ağıla bir çəngə ürəkdən pay verən tapılsın.Tapılsın da tapınım ona Tanrım kimi.
1924-cü ilin bəxtinə yazılıb şair.Taleyinə təqvimin 1924-cü ilinin dekabrı düşüb.Lakin baharı çox sevirdi.O qədər çox sevərdi ki:

Bu gün yaşıd olur, gündüzlə gecə,
Dağa duman çöküb, çən yeridikcə.
Dərin dərələrdə sel daşan gündür,
Uca zirvələrdə, qar əridikcə,
Damlalar dəryaya qarışan gündür.

Nəbinin də xəmiri Bakının, Abşeronun mayasına qarışır. Xırdalan kəndində bu həyata göz açır.Yazdığı “doğma kəndim, doğma limanım” şüarlarında Xırdalanı xırdalaya-xırdalaya yox, böyüdə-böyüdə vəsf edib. Odur ki, yazdıqları sayalı, urvatlı oldu.Hər gün böyüdü Xırdalan, şəhər oldu.Nəbi Xəzrinin limanı kimi böyüdü.
Gün içində gün kiridirdi atası Ələkbər kişi.Tacir ailəsindən idi Kəbleyi Ələkbər, amma kipriyi ilə od götürərdi.Zarafat gəlməsin sizə, bir ildə üç övlad itirmişdi ata Ələkbər.Nəbi 9 yaşında ikən atası bu dünya ilə vidalaşdı.Ürəyi dözməz oldu bala dərdinə, daha doğrusu, balaların dərdinə.
Lakin bir yeyib, beş sadağa verən “Babayevlər ailəsi” başını itirmədi, özlərinə gəldilər.Balaca Nəbi də ömür çəhlimini, yolun izini azmadı.Dikbaş, rəhimsiz çərxi-fələk onu diksindirmədi, səksən min dərd verib səksəndirə bilmədi.Nəbi addım-addım addımladı, 7 yaşında ilk şeirini yazanda da, inşa yazısında “şair olacağam” deyib sinif yoldaşlarını güldürəndə də, qorxu-hürkü bilmədi.21 yaşında Yazıçılar İttifaqına üzv seçildi.Səməd Vurğun gənc Nəbiyə hamilik etdi.
Peyğəmbər mənası verən “Nəbi” ismini daşıyan Nəbi Babayevə heç çox da yol göstərməyə hacət yox idi.Özü bilirdi yolun çəmini, özü tutmuşdu yolun ağını, “yol tutan bal tutar”, “yolun azanın qazanı boş qalar” – deyibən yollandı Moskvaya, elm ardınca.
Bakıda 2 il Dövlət Universitetində, sonra keçmiş Leninqradda, ardınca Moskvada “Qorki” adına İnstitutda təhsil alır, necə deyərlər, bərk yapışır təhsilin ətəyindən.
-Nataraz anları, narahat məqamları olmamışdımı?
-Olmuşdu.
Az müddət keçməmiş İnstitutdan qovulan Nəbi olur.Qrup qızlarına kənardan “söz atan” bir başılovlunun aşının suyunu verdiyi üçün.Yamanca əzişdirib onu, dərsini verib, ona cayıl olmağın cahilliyini başa salır.Buna görə gənc şairi uzaqlaşdırırlar təhsil ocağından.Yataqxanaya da buraxmırlar.İki gün çöldə gecələməli olur.Yenə yıpranmadı, taleyini qarğımadı Nəbi, əksinə, bəlkə də ürəyindən bu misraları keçirtdi:

Sağ olsun, düşmən,
Qoymadı düşəm.

-deyib təhsilinə davam etdi, düşmən xalqın nümayəndəsinə – həmin o tələbəyə gücünü göstərdi.Biləyinin gücünü təbii ki, fəqət şeirinin gücünü göstərməyin hələ zamanı deyildi.Axı Qaçaq Nəbinin yox, şair Nəbinin taleyi gözləyirdi onu.O çağ da uzaqda deyildi.Gün o gün gələcəkdi qələmi ilə qələmdaşlarını dönükdürəcək, hər kəsi heyran qoyacaqdı.O gün gələcəkdi bütün ağaclardan tökülən sapsarı yarpaqlar Nəbinin qəlbi olacaqdı.

  • “Bəzən bir toxumdan bitən bir ağac, görürsən, yaşadı əsrlər boyu” – deyən Nəbi Xəzri ilk şeirləri ilə ədəbi cameədə maraq doğurur. “Günəş” adlı ilk şeiri ilə tanınanda, çoxu anladı ki, təbiət vurğunu Vurğundan savayı da vurğunlarımız olacaq…
    …Və onlardan biri Nəbi Babayev Nəbi Xəzriyə kimi yol gedəndə hələ neçə-neçə illər ötəcəkdi.1958-ci ildə Xəzərin Xəzrisi onun təxəllüsü, sonra xasiyyəti, sonra isə taleyi olacaqdı:

Gəl bölək dünyanı ikilikdə biz,
Dərə mənə düşsün, dağı sən götür.
Qalsın Yer üzündə qoşa izimiz,
Qara mənə düşsün, ağı sən götür.

Şair sözü dənizin dibində əridib, çuxurunda çalxayıb, dürlü-dürlü kəlamlarını poeziyaya çevirəndə təbii alınırdı.Gülarə xanıma olan təbii məhəbbəti kimi.Övladlarının anası kimi, Arzusunun arzusu kimi sevirdi ömür-gün yoldaşını.Onu itirəndə də məhz şeirlərində sevgi izharını azaltmadı, onunla yaşadı göz yaşı kimi.

Nəbini ah boğar, aman ağladar,
Həsrət də, nisgil də yaman ağladar.
İnsan qədir bilməz, zaman ağladar,
Gözün nə günahı, yaş tökülərsə.

Nəbi Xəzri torpağa bağlı şair idi.Bakı bağlarına bu qədər bağlanmaqmı olar, ilahi? Hər il iyunun 27-i və 28-i bağa gedəndə 3 gün Xəzri əsərmiş.
-Adaşını salamlamağamı çıxarmış?
-Bilmirəm.
Bildiyim budur ki, şair küləfrəngi sərinindın, Abşeron hənirindən çıxmışdı.
Oxunaqlı şair idi.Davamlı kitabları nəşr olunardı.Vəzifə pillələrində yüksələrkən şəxsi eqosu bu pillələrlə dırmanmazdı.Təvazökarlıq biçilmişdi adına.Yazıçılar İttifaqının katibi olanda da, Tele-Radio Komitəsinin sədr müavini, Mədəniyyət nazirinin müavini işləyəndə də mütəvazi idi.Tamahı əsla şeş vurmazdı.Ustad şairimiz Məmməd İsmayıl həmişə onu nəcib, xeyirxah birisi kimi qələmə verib.

  • “Başqaları mane olsa da, Nəbi Xəzriyə Allah qəni-qəni rəhmət eləsin, bizə kömək edib hər zaman.O nəsildən mənə ən çox dəstək olan rəhmətlik Nəbi Xəzri idi” – deyər Məmməd İsmayıl.Təkcə Məmməd bəy yox, neçə-neçə şairlərimiz onun köməyindən yararlanıb.
    Nəbi Xəzri həm də yurddaş şair idi.Biganə qalmırdı ulusumuzun ağrı-acısına. “Kiçik təpə” poemasına görə təzyiqlərə də məruz qalır.Bəy obrazını sovet dönəmində qəhrəman kimi vermək çoxunun xoşuna gəlmirdi.Heç gəlməsin! “Gürzəni mirzə, dinməzi hərzə” bilənlərin qoparağını yaman götürmüşdü Nəbi müəllim.Zatən o “kiçik təpə” böyük imperiyanın içində balaca məmləkətimizə nişanə idi.
    1982-92 ci illərdə yazdığı “Peyğəmbər” əsərində İslam peyğəmbərinə – Hz.Məhəmmədə (əs) ehtiramını bildirir, adınım borcunu qaytarmağa qayrət göstərirdi.Pyeslərində də dəyərlərimizə qahmar çıxırdı. “Sən yanmasan”,” Mirzə Şəfi Vazeh” dediyimə nümunədir. “Burla xatun”,” Torpağa sancılan qılınc” pyeslərində Dədə Qorqud motivlərinin səhnədə yeni təcəssümünü görürük.
    Dramaturq 1937-ci il qurbanlarının da xatirəsini unutmamış, “Gecə döyülən qapılar” tamaşasını onlara ithaf etmişdi.
    Hər şeyə sinə gərən şairi təkcə ömür-gün yoldaşı Gülarənin ölümü yaman sarsıtmışdı.

Sən getdin, dünyanın
dərdli çağında,
Bir çaya döndüm ki, sısqa axıram.
Sənsiz bir otağın tənhalığında,
Şəklinə baxıram,
yenə baxıram.

Yenə baxır Nəbi Xəzri, övladlarının timsalında görünür, nəvələrinin ədasında, oxucularının könlündə ömür sürür.Qızları Pərixanımın, Güləsərin, oğlu Arzunun arzularında yaşayır.
Arzu bəyi mən də yaxşı tanıyıram.Məclislərdə, konsertlərdə görüşüb, hal-əhval tuturuq.Onun cüssəli, azman görünüşündə sanki atasının nəhəng yaradıcılığı, çöhrəsində Nəbi müəllimin cizgiləri cızılıb.Arzu Babayev bu gün də şairin irsini layiqincə təbliğ edir, şeirlərini sosial şəbəkələrdə paylaşır, atasından xatirələr yazır. Ayrıca ikinci kitabımın – “Tale şairi: Məmməd İsmayıl” romanının təqdimat mərasiminə təşrif buyurduğu üçün Arzu bəyə minnətdarlığımı bildirirəm.
Hərgah bu dəm Nəbi Xəzridən yazdımsa, deməli, aynamı döyən rüzgar Gilavar yox, Xəzri imiş.Pəncərmi döyür ki, Nəbi Xəzri şeirlərindən bir çələng hörsün.Məramı yurd olan şairin bizə sovqatı isə “Azərbaycan” dır. Siz onun adına “baharlı yurdum” da deyə bilərsiniz.Xətriniz necə istəsə, o cür də deyin.Bir də bu çağlar evinizin aynasından göz-qulaq olun, lütfən!
Bəlkə sizin də aynanızı döyən var?!
-Öz aramızdır, zarafat deyil, bu, Nəbi Xəzrinin ömür çəhlimidir, şairin bir nəğmə qanadında hara varacağını kimsə bilməz!

(Yazımda müəllifi olduğum “Sətirlər” kitabındakı faktlara söykənmişəm)


Bakı

MÜƏLLİF: TURAN UĞUR

“FƏDAİLƏRİMİZİ TANIYAQ!” RUBRİKASI

“ÖNCƏ SÖZ VARDI…” RUBRİKASI

FÜZULİ 530 – MƏHƏMMƏD FÜZULİ

TURAN UĞURUN YAZILARI


Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

Turan Uğur – Öncə söz vardı…

Bir şərh yazın

Öncə söz vardı…
21- ci hissə
RASİM KƏRİMLİ – şair, pedaqoq

(Bu rubrikanı sözü qutsal sayan şairlərimizə həsr edirəm.Xatırladım ki, bir qədər unudulmuş, yaradıcılığına biganə münasibət bəslənmiş şair Rasim Kərimli haqqında ilk və yeganə verilişin ssenari müəllifiyəm.Rasim Kərimliyə həsr etdiyimiz “Sətirlər” verilişinin həmin buraxılışını 2021-ci ilin mayında “Mədəniyyət” kanalı vasitəsilə izləyicilərə təqdim etmişik.Şair haqqında yazılarımı müəllifi olduğum – “Sətirlər” və “Tale şairi: Məmməd İsmayıl” kitablarında verdiyim üçün çox şadam)

BİZİM ADAM – RASİM KƏRİMLİ
(xatirə – esse)

-Adınız?
-Rasim.
-Soyadınız?
-Kərimli.
-Kimsiniz?

Qarğalar mükafat alanda ortaya bədheybət sükut çökər, təqdirə-şayan şairlər kölgədə qalar.Mənə sarı gəlməkdə o qaraltı, kimdirsə bizim adama oxşayır.Gəlişindən tanış gəlir, elə yerişindən də.Əlində əsa, tösmərək bir kişidir.Gəlir…Axsayır, bir ayağını çəkir.Düz Qırıqlıdan gələnə oxşayır.Düz Qırıqlının qırıq, incik, küskün sakininə – şair Rasim Kərimliyə bənzəyir.
Ləngərli, astagəl yerişiylə bizə sarı gəlməkdə olsun Rasim Kərimli, mən isə onu tanıyanlardan bircə-bircə soruşum:
Söz xiridarlarından, şeir məclislərindən, mahnı mətnlərindən, universitet tribunalarından, Zəminə xanımdan, Cavid Axundov ocağından,
Aşıq Ədalət avazından, Aşıq Xanlar sazından, Qəzənfər müəllimin sözündən soruşacağam şair Rasimi.Daşdan-divardan, dağdan-arandan soruşacağam:

  • “Bu illər ərzində hardaydı?” – deyə hətta ittihamda da bulunacam.Əvvəlcə lap özəkdən başlayaq, özək deyəndə mən torpağı, kökü başa düşürəm.Doqquz oğuzun Tovuz yurdu məskənidir Rasimin.Özü demiş:

-“Mahallar mahıdır mənim Tovuzum,
Cənnətdir, behiştdir hər yan görərsən.
Qızıl güllərini, çiçəklərini,
Ətirlər, ənbərlər yayan görərsən.”

Ətirli, lətif şeirlər müəllifinin əlində əsa da var, axsaya-axsaya gəlir.Aşıq Nağının yanından gəlir.Rasim el havalarına, havacatlarına bələd olmağı Aşıq Nağıdan öyrənmişdi axı.Ancaq öyrənmək üçün əvvəlcə doğulmaq lazım idi.1932-ci ilin mayında dünyamızı şərəfləndirən şairimizin özünü tanıyan az, şeirlərini əzbər bilən çox.Saz çalmağı qiyamət, zurna-balabanda ifası məharət.Hələ tələbə ikən qarmon, pianoda ifa etməyi də olsun şücaət.Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsi şairin nəsibinə, müəllimlik etdiyi illər Ağsu rayonunun qismətinə yazılsın.Elmi fəaliyyəti Nizami adına
“Dil və Ədəbiyyat İnstitutu” nda, şairliyi isə oxucuların sinəsində qalaqlansın.Hələ şair Rasim alim Rasimi qatlayıb dizinin altına qoysun, ona məğlubiyyəti daddırsın, dizini büküb kürəyini yerə vursun.Ancaq hər incə mətləbi anlamayan naşıların, bekar-behtin, veyil adamların əlindən zara gəlsin. Cavanına nə fayda, yaşlısına nə fayda? Əbləhinə nə fayda, naşısına nə fayda.

Nə fayda?

Elinə, gününə yanmayan bir kəs,
Tutaq ki, sultandı, xandı, nə fayda?
Gənclikdə ömrünü xar eyləyənlər,
Çallaşan vaxtında qandı nə fayda?

Yeri ayrıcadır dünya üzündə,
Qəlbi xainin də, könlü düzün də,
Hamının əksi var elin gözündə,
Alçaqlar adını dandı nə fayda?

Rasiməm, dar gündə dostuma dayaq,
İnamın yoxdursa, imtahan et, bax,
Zülmət gecələrdə yanmayan çıraq,
Günəşli günlərdə yandı nə fayda?
(R.Kərimli)

Bu adam bizim adamdır.Üzündən nur tökülür.Nur yerinə su tökülsə, selləmə yuyub aparar zəif, cılız şairləri.Necə ki, silib-aparırdı, Yazıçılar İttifaqında “şeirlərində hiss yoxdur” deyənlərin qənşərindəcə dim-dik dayanmışdı.Hələ cırtqozluq eləyib onların cavablarını tutarlı şəkildə verən də Rasim olmuşdu.Cavab verməyə də bilərdi, axı sonralar dillər əzbəri olacaq şeirləri yaxşıca, duzluca cavab hazırlamışdı onlara.Rəvan şeirləri xalqa yaxın imiş, sən demə.
-Xalqa?
-Bəli!
-Bəs, haqqa?
-Elə haqqa da.
-İkisi də eyni deyilmi? Xalq ya haqq, təfavütü bir qırıq.Düz Qırıqlıdan bizə sarı gəlir Rasim Kərimli.
80-ci illərin əvvəllərindən çıxıb gəlir.Şüvəlan, milis məktəbinin arxasındakı bağların – Cavid əminin ocağının sevimli müsafiri Rasim Kərimlidir.
15 noyabr 1983-cü ildə öz imzasıyla yenicə çapdan çıxmış “Biləydin kaş…” kitabını Cavid əmiyə bağışlayarkən, ürək sözlərini yazmağı da unutmur:

  • “Gözəl şair, dostum Cavid Axundova və onun gözəl ailəsinə sonsuz hörmət və ehtiram əlaməti olaraq”
    İmza: Rasim Kərimli
    15.11.1983

Bu kitab mən – Turan Uğurla yaşıddır.Bu kitabın çapa getdiyi gün 3 oktyabr 1983-cü ildir, yəni bəndənizdən 11 gün böyükdür.İndi əlimdədir bu kitab.Rasim Kərimlinin ailəmizə olaq sıcaq, hənirli münasibəti bu kitabın səhifələrindən barmaqlarıma keçir sanki və məni şair haqda peydərpey yazmağa sövq edir.Qoşmaları, gərayılıları, lirik poemaları ilə yaddaşlara həkk olan şair haqqında yazmaq özü də göyə bağlıdır.Gərək nidası göydən gələ.Atalar deyib ki…

                                Bağlıdır

Atalar deyibdir:”Yağmasa bitməz”
Torpağın taleyi göyə bağlıdır.
Şöhrət var, Günəşlə, Ayla ölçülür,
Şöhrət var mənsəbə, boya bağlıdır.

Nə var tələ qurub qada verməyə,
Mərd odur, yaxşını yada verməyə.
Adam var, adamı bada verməyə,
Bircə himə bənddir, haya bağlıdır.

Nə yalvar, nə dilən, nə zorla ad al,
Nə tənə selinin qarşısında qal.
Göz yaşı tökməklə yetişmir vüsal,
Həsrətin çarəsi toya bağlıdır.

Nə vaxtdır dağlarda çiçək görmürəm,
Yolunu, izini göyçək görmürəm.
Sinə var, altında ürək görmürəm,
Sanki daş asılıb, qaya bağlıdır.

Dünyanı yaşadan nurdur, işıqdır,
Deyəsən, hardasa baş qarışıqdır.
Nöqsan axtaranda gözün açıqdır,
Gözəllik görəndə niyə bağlıdır?

Eh, vaxt qonaq, bivaxt qonaq.Aşıq Xanlar, Aşıq Ədalət, Həşim Qərvəndi sazəndə qonaq, şair qonaq.Gəncəbasarlı dostlar bir yerdə, bir arada…Hələ onların sırasında Qəzənfər müəllim (Qəzənfər Paşayev) də olardı.
Yığışıb şeir-söz məclisi düzəldənlər Firəngiz ananın turşu-qovurma, döşəmə plovundan da nuş edərdilər.Həmin məclislərin bir ünvanı da indiki Süleyman Rəhimov küçəsində yerləşən şairin mənzili olardı.Mikayıl Azaflıdan tutmuş Kamandara, Osman qağadan (Osman Sarıvəlli) gəl üzübəri Zəlimxan Yaquba, professor Bəşir Əhmədliyə, Camal Mustafayevə kimi.Dəmiryolu vağzalının yaxınlığında yaşayarsansa, bir də evin Zəminə xanım (Rasim Kərimlinin həyat yoldaşı) demiş, Aşıqlar Birliyinin filialı olarsa, deməli, qonaq-qaradan bolsan.Amma bu şux məclislərin də son bulduğu günlər olur.Şairin Zəminə xanımdan ayrıldığı çağlara elə də çox qalmamışdı.Günəşli günlərdə yanan çıraqlar kimi faydasız olacaqdı Rasim Kərimlinin sonrakı peşmanlıqları.

 Evin çırağı

Evə qayıdanda hər axşamçağı,
Elə ki görürəm işığım yanır.
Bilirəm evdədir evin çırağı,
Gözüm də, könlüm də nura boyanır.

İşıq gəlməyəndə pəncərələrdən,
Qəlbimdə parlayan işıq da sönür.
Evə yaxınlaşmaq istəmirəm mən,
Hər yan gözlərimdə zülmətə dönür.

Heç əskik olmasın evin çırağı,
O, qəlbə dayaqdır, o, ömrə keşik.
Çəkmişəm qəhrini çıraqsızlığın,
Çıraqsız qalmasın bir ev, bir eşik.

Ömür-gün yoldaşından gen düşməyi onun ağır yerişlərinə qurğuşun təki çökür.
-Bəs, ürəyinə?
-Elə ürəyinə də.

“Səni itirdiyim gündən, ay mələk,
Dünyada hər şeyi itirmişəm mən”

Belə naçar günlərin birində ustad şairimiz, şairin həmyerlisi Məmməd İsmayıl da onu küçədə təsadüfən pərişan, dərbədər görür.

Məmməd İsmayıl:

  • “O vaxt Bakıda təsadüfən qarşılaşdıq.Çox pis vəziyyətdə idi.Bir qadınla yaşayırdı, onu elə görəndə dünyam qaraldı”

Ancaq ailəsinə olan sevgisi əbədi oldu şairin.Hələ övladları – İlqara və Eldara həsr etdiyi şeiri oxusaq lap yerinə düşər.

Dünyada

(Oğlanlarım İlqara və Eldara)

Ömrün baharı da, qışı da xoşdur,
Hər çəndən, dumandan küsmə dünyada.
Məramın, məsləyin, yolun bir olsun,
Yel kimi hər yana əsmə dünyada.

Ucal kamalınla, alın tərinlə,
Bir qitə kəşf elə hər səfərinlə,
Zirvələr yaransın qoy hünərinlə
Xeyirsiz, bəhrəsiz gəzmə dünyada.

Bağbanın ürəyi bağa bağlıdır,
Şirinlik-acılıq tağa bağlıdır,
Dağın da arxası dağa bağlıdır,
Əlini əllərdən üzmə dünyada.

Bu öyüd dolu misralar şairin təkcə oğlanlarına deyil, bütün balalara nəsihəti idi.Bu yazım boyunca hamıdan sordum şairi, təkcə biçarə bülbüllər qaldı, görüm onlar nələr ötəcək?

Verilmədi

Yetirin ərzimi naşı təbibə,
Deyin ki, dərmanım düz verilmədi.
Sərraflar əlindən düşməyən zərə,
Misgər bazarında üz verilmədi.

İstəsən qəlbinə nur ələsin dağ,
Zirvəyə qartalın gözləriylə bax.
Günəşin nurunu sevməz yapalaq,
Bayquşa əzəldən göz verilmədi.

Rasim, tək olanda hünər də laldı,
Yalqızın taleyi gümana qaldı.
Qarğa qarıldadı mükafat aldı,
Biçarə bülbülə söz verilmədi.

İndi tamamən kölgədən çıxdı şairimiz, yaradıcılığına böyük pəncərə açıldı.O pəncərədən 1996 – cı ilin iyun ayında, sıcaqlı bir gündə həmkəndlisi, sayğıdəyər alimimiz Qəzənfər Paşayev də görünür. Qəzənfər müəllim onu dəfn edənlər arasında idi.Yiyəsiz şairə yiyə çıxan, ona qahmar çıxan Qəzənfər müəllimə Rəbbimizdən sağlıq dolu ömür təmənna edərkən, bir də şair Rasim Kərimliyə son suallarımı verəcəm:

-Adınız?
-Rasim.
-Soyadınız?
-Kərimli.
-Kimsiniz?
-Sizin adam…

(Yazımda Rasim Kərimlinin yaxın dostu akademik, şair Cavid Axundovun, Cavid müəllimin ömür-gün yoldaşı Firəngiz xanım Axundovanın, şair Məmməd İsmayılın, Əməkdar elm xadimi Qəzənfər Paşayevin, atam Asif İsmayılzadənin xatirələrinə, habelə müəllifi olduğum “Sətirlər” və
“Tale şairi: Məmməd İsmayıl” kitablarındakı faktlara söykənmişəm)


04 avqust 2024-cü il,
Bakı.

MÜƏLLİF: TURAN UĞUR

“FƏDAİLƏRİMİZİ TANIYAQ!” RUBRİKASI

“ÖNCƏ SÖZ VARDI…” RUBRİKASI

FÜZULİ 530 – MƏHƏMMƏD FÜZULİ

TURAN UĞURUN YAZILARI


Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

Turan Uğur – İsmayıl Şıxlı

Bir şərh yazın

Öncə söz vardı…
20 – ci hissə.
İsmayıl Şıxlı – Xalq yazıçısı, publisist, pedaqoq, ədəbiyyatşünas və ictimai xadim.

İSMAYIL MÜƏLLİM, MƏN SİZİ EŞİTDİM
(esse-hekayəm 5 avqust 2023 – cü ildə
“Ədəbiyyat qəzeti” ndə dərc olunub)

(Bu rubrikanı sözü qutsal sayan ədiblərimizə həsr edirəm…26 iyul İsmayıl Şıxlının anım günüdür)

Mən Kürə aşiqəm, Kür mənə aşiq.Mən Kürə məftunam, Kür mənə məftun.Mən Kürə heyranam, Kür mənə heyran.
Ana Kür! Yaşa Kürüm!
Hələ neçə ömür
Yaşadacaq könüllər səni!
Çünki zimistanın dağlara çəkildiyi vaxtlarda, sən bir gəlin kimi görünürsən yatağında, çünki sən təbiətin qucağında nazəninsən, gözəl Kürüm! Gözəlliyindən pay alsın dünyanın çayları, özəlliyindən nəsibini götürsün məmləkətin dənizləri, gurluğundan xəcil olsun elin suları-selləri.Səni sevməyə və seçməyə dəyər, əsərlərimin baş obrazını mən bu cür salamlayıram, zira Vətənimin həyatına bağlısan.Bu cür deyə bilərəmmi?

-Sən nəfəsi olmusan can gülşənimin, keçmişimin, bu günümün aynası Kür.Bu dünyada arzularımın dünyası Kür.Qovğalı, məlalı tariximizin şahidi, ey Ana Kürüm!
-Bu sözləri dünən bu vədələr Kürlə qabaq-qənşər oturmuş, azman görkəmli, gözü eynəkli, qəlbi sazlı, dili sözlü bir kişi çayın qulağına pıçıldayarkən gördüm.Aralarında elə dostanə söhbət gedirdi ki…Kürmü onda məst olmuşdu, omu Kürdə xumarlanmışdı – ayırd etmək çətin idi.Müdaxilə etməyə də adamın əli gəlmirdi.
“Bəs o hansı sənətin sahibi idi?” -deyə sual etsəniz, cavab verərdim – “müəllim”.Kürün sahilində nəfəsini əllərinə hovxuran bu ağsaqqalın barmaqlarını isidib bu saat yazıya başlayacaq kimi görkəmi vardı.Üzündən doğma, məhrəm bir insanı xatırladırdı.Məndən olsaydı, deyərdim ki, ədəbiyyat müəllimimdir.Lakin nagahan şəkildə çevrilib gözlərimə zillənən baxışından belə bir nidanı sezdim:
“Təkcə müəllimmi?” – deyə soran bu möhtərəm zatın əzəmətli görünüşünün arxasında sadədil, cəfakeş, ziyalı və nurlu bir şəxsiyyətin dayandığını görçək, öz beynimdən keçən “qaçaraq fikirlərimdən, tələsik proqnozumdan bir qədər utandım” – desəm və həmən də əhfinizə sığınsam yeridir.Bir qədər irəli addımlasam, ona sarı yaxınlaşsam, bu mübhəm sükutu pozub, mehriban və qəhrəman müsafirimizi tanıyacağıma əminəm.Ancaq mən nə karəyəm ki…Bunu düşünürkən ayaqlarım səndələdi, taqətsiz, yorğun yerişim büdrəyib, sanki məni tənə və qınaqla danlayan təhər oldu:

-“Ey biçarə, özünə gəl, qarşındakı bir müəllimdir, hələ onu tanı, yaxşıca dərk et” Ancaq bir qədər becid davranmağın da zamanı, axı istidən Kürün kənarında ovxalanmış, sıcaqdan cadar-cadar olmuş torpaq bu saat mənimlə xosunlaşaraq tezliklə Günəşin üfüqdə qızaracağını xəbərləmişdi.Ayağıma yapışan bu saqqız yolların nahamarlığından fürsət bulub üzünə diqqətlə baxa bildim.Məni sevindirdi…Ey dostlar, tanıyıram.
-Şıxlı İsmayıl, Baba İsmayıl, azman və ozan İsmayıl…Tanıyıram!
İsmayıl Şıxlı sevgisini biraz da təhtəlşüurumuzda mürgüyə qalmış mental kodlarımızda arayaq.Sovet ideologiyasının ənənələrimizi qamçıladığı zamanda
Novruz bayramını nəsrimizə gətirən kişi idi İsmayıl Şıxlı.Ədəbiyyatımıza sonra da kinomuza.”Dəli Kür” dən söhbət gedir.Bayram şölənlərinin, göstərilərinin sanballı çıxması üçün yazıçı şəxsən çəkilişlərdə iştirak edir, “baca-baca gəzmək”,” xurcun atmaq” kimi təzahüratlara diqqət kəsilib, necə deyərlər, hər şeyi seçib-sonalayardı.
Lakin tələsməyək, Şıxlının “Dəli Kür”ə gedən yolu 1919 – cu ilin martın 22-dən başlayırdı.Novruz günlərində xalqımıza ərməğan olunan sevgili yazıçımızın doğulduğu yer Qazağın İkinci Şıxlı kəndidir.Şəcərəsi Şıxlinskilərin mübarək soyu ilə qovuşurdu.Hərb tariximizin nəhəngi, artilleriya generalı Əliağa Şıxlinskinin yaxın qohumu idi.Qazaxda dünyaya gəlmək zatən biixtiyar şəkildə saza və sözə doğuluşdan könül verməkdir.Belə də tərif verə bilərik:
“Bəbəlikdən babalığa gedən yolda sazı çiyində, sözü dildə görənlərə”- Qazax elində doğulanlar deyilir.Bir də lap çağa vaxtından qamçılanmaq vardı taleyində.Bəy nəslinin yetirməsi kimi atası Qəhrəmanı və qohumlarının qanını it qanına döndərən sovet “başbilənlər” i cəfalı günlər yazdılar Şıxlinskilərin taleyinə.
Yeniyetmə çağlarında Şıxlıya “xoş gördük” – deyən ilk növbədə qonşu Kosalar kəndinin camaatı oldu, müəllimləri Mirqasımın, Əlinin timsalında savadlı, dünyagörüşlü kişilər gənc İsmayıla yol göstərdilər.O da öyüdləri cavabsız qoymadan “Yol tutan, bal tutar” deyibən yola çıxdı: elm, poeziya və nəsr yoluna.Çox sualın cavabını hələ gənc çağlarından əxz edir, “Bezi söz, qeybəti söhbət yerinə” satanların ahını alır İsmayıl. “Nəsihətlə gülə-gülə gəlməyənləri, müsibətlə döyə-döyə gətirərlər” devizini rəhbər tutanlardan idi.Qorxunu kişiliyə yaraşdırmazdı.1941 – ci ilin iyununda dava başlayarkən, Pedaqoji İnstitutda dövlət imtahanı verməyə macal tapmır.Nolsun ki…Əvəzində başqa imtahan gözləyirdi onu – ” hərb imtahanı”.Hələ cəbhəyə yollanıb müsəlləh əsgər kimi vətənin keşiyində duranda vur-tut 22-33 yaşı vardı. “Kerç sahillərində”, ” Səhəri gözləyirik”, ” Konserv qutuları”,” Haralısan, ay oğlan?” cəbhə illərindən oxucular üçün ərməğan sayılan gündəliklərdir:

(Cəbhə gündəlikləri)
“Gecə-gündüz alman tanklarının əleyhinə xəndəklər qazır, dəmir dirəklər basdırır, tikanlı məftillər çəkirdik.Biz imkan vermirdik ki, almanlar Mozdokdan bu yana Dərbəndə irəliləsinlər.Biz Xəzər sahilindən Qara dəniz sahilinə, Tuapse tərəfə, oradan Krasnodar şəhərinə doğru irəlilədik.İrəlilədik demək düz deyil, əslində, biz bu yolları dizin-dizin süründük, qarış-qarış keçdik”

Bütün bunlara insanı tir-tir titrədən, dəli kimi silkələyən, içdən təbii şəkildə silkinib çıxmış məhrəm yazıçı xatirələri də deyə bilərik.
“Ayrılan yolıar” a qədər uzanan kəşfiyyat xarakterli yazıları, yeni üslub arayışları idi bütün bunlar.Axı ədəbi cameədə müəllim sandığı Mehdi Hüseyn ona “konkret müşahidələrini qələmə al” demişdi.
1954-55-ci illərdə yazılan “Ayrılan yollar” bir növ 1950-ci illərə qədər yaranan, pambıqçı, kolxozçu könlünə məlhəm sayılan, indi hardasa gülüş doğuracaq:
“Qol çırmayıb sən tarlaya çıxanda,
Səs yayılır hər mahala Sürəyya.
Ağ pambığı becərəndə, yığanda,
Gəlməyəsən heç zavala Sürəyya”
-kimi mətnlərin qəhrəmanları “əməyin azad, diləyin azad” – deyib meydan sulayırdılar.Biz ona görə İsmayıl Şıxlı, İsa Muğanna, Anar, Elçin, Mövlud Süleymanlı, Fərman Kərimzadə kimi yazıçılara minnətdarıq ki, prozamızı pambıq tarlaları təki ayaqaltı olmaqdan xilas etdilər.Onların önündə İsmayıl Şıxlı gedirdi ki, monumental əsərləri ilə, pafosdan, bər-bəzəkli, bəzək-düzəkli sətirlərdən qaçıb, özündən sonra gələnlərə işıq tutdu…
…Və bu işığı elə saçdı ki, arxadan gələnlərin gözləri qamaşmadı.
Çətin məqamlarda bir an belə durmadı, duruxmadı, sinəsini önə verib “Azərbaycan” jurnalının redaktoru kimi yeni nəsil yazarların əsərlərinə yol açırdı.Yazıçı Anarın “Anlamaq dərdi” və “Şəhərin yay günləri” yazılarını nəşr etdirən məhz Şıxlı olub.O, bir çox mənfi stereotipləri, müşkül sayılan məqamları “Dəli Kür” romanı ilə sındıra bilib.Əsərin 1957-67-ci illərdə -10 il müddətində yazıldığı qeyd olunsa da, yazıçının övladı Elçin bəylə söhbət zamanı romanın deyildiyi vaxtdan əvvəl; il yarım, iki il tez bitdiyi qənaətinə gələ bildik.İstənilən halda, “Dəli Kür” “ilklər romanı” sayılır.İsmayıl müəllim romanda öz nəslinin, öz mahalının tərcümeyi-halını dəqiqliklə verə bilib.Şıxlı üç müəllim nəslinin tarixçəsini verərkən, Kürü “dəli” çağırmasını tarixi keçmişimizin qanlı-qadalı olması ilə izah edib.
19-cu əsrin sonu 20 – ci əsrin əvvəllərinin bütün ictimai-sosial, mədəni mənzərələrini ortaya qoyur bu əsər.Nəhəngliyi və miqyası ilə seçkin bir nümunədir.Ən əsası millidir.Hadisə, epizod yox, xarakter yığnağıdır bu roman.Cahandar ağa, Şahnigar, Mələk, Şamxal, Əşrəf, Allahyar, Molla Sadıx…Bir də Rus Əhməd.Kiminə görə, bu, “Firəng Əhməd” ləqəbli Əhməd bəy Ağaoğlunun, kiminə görə “Rus Əhməd” ayamalı Əhməd bəy Cavanşirin prototipidir.Sayğıdəyər ziyalımız Elçin Şıxlı ilə söhbət əsnasında buna da aydınlıq gətirdik.Sən demə, “Rus Əhməd” Qazaxda məşhur nəsil olan Seyidovların nümayəndəsidir – Molla Seyidin nəvəsi, Yusif kişinin oğlu, pedaqoq Əhməd Seyidovun prototipidir.Əslində, hər bir elm fədaisindən bu obrazda pay var.
Bəs yazıçı “Dəli Kür” filmini necə görürdü? Elçin Şıxlı ilə bu haqda xeyli söhbət etmək imkanı bulurkən, həm də yeni-yeni faktlar öyrəndik.Filmin romanla müqayisədə sönük durmasının səbəbləri çox idi.Yəqin ki, çuğulların, danos yazanların “əməkləri” olmasaydı, 2 seriyalı, rəngli və tam şəkildə bir ekran əsəri görə bilərdik.Cinni Cəfər qoşunu kimi ortalığa doluşan, hər vəchlə yuxarılara yarınmağa çalışanlar belə əcaib sonluğa malik film görməkdən məmnun olmuşlarmı?!
-Olmuşlar, fəqət İsmayıl Şıxlıya olan sevginin önünə keçə bilməmişlər.Sevgi bu – Ümidənin ümid dolu məhəbbəti və oxucu eşqi Şıxlını şıx kimi insana çevirmiş, “Namus qaçağı”,” Namərd gülləsi”, ” Ölüləri qəbiristanda basdırın”,” Ölən dünyam” kimi əsərlərin müəllifinə sonsuz dualar qıldırmışdı.Hikməti-Xuda deyilən budursa, Ümidə ilə yazıçının taleyindən yazmalı, 22 mart tarixli İsmayıl və Ümidə Şıxlının təvəllüdlərindən tutmuş soyadlarına qədər ölçülüb-biçilən həyat tarixçəsinə ehtiram bəslənməlidir.
Ümidə ömür- gün yoldaşı idi İsmayıl Şıxlının.Təvəllüd illəri fərqli olsa da, hər ikisi eyni gündə-martın 22-də doğulublar.Yazıçının son günlərində “Ölən dünyam” romanını məhz Şıxlının diktəsi ilə Ümidə xanım yazmışdı.Son illərində İsmayıl müəllimin uzaqgörən gözləri nurunu itirmişdi, ona görə Ümidə təkcə ona həyat yoldaşı deyil, həm də qələm yoldaşı olur.
O qələmə 76 illik həyatında hər zaman sadiq qaldı İsmayıl Şıxlı.Xatirələr çözələndikcə, maziyə dönüb baxdıqca ədibin hansı şakərini görürük? Balığa getməyi sevərmiş.Dəniz ola, dostların ola, sən olasan, amma 1965-ci ilə kimi.Mehdi Hüseynin vəfatından sonra balıq ovuna “tövbə” deyir yazıçı.
Son romanı kimi “Ölən dünyam” nəhəngdir.Ən azından ona görə ki, İsmayıl Şıxlının dünyası ölmədi.Övladları – Elçinin, Fərruxun, nəvələri -Ayxanın, Toğrulun, Salatının, Ayselin, nəticələri- İsmayılın, İsgəndərin ömründə uzanıb gedir.

-İstiqlalımızda mütləqdir ki, Şıxlının payı var.Qarabağdakı gərgin döyüşlər zamanı Qazağın sərhəd zonasına yaxın bağda kətil tapıb əyləşmiş, 1-2 saat çay içmiş, soyuqqanlığı ilə təlaş və təşviş içində olanlara örnək olmuşdu.
-“Kişi Bakıdan gəlib qızğın döyüşlərin şiddətli atışmaların içində rahatca çay içirsə, deməli, möhkəm olmaq lazımdır” – demişlər.
İndi yaxşı tanıdım qəhrəmanımı.Qəhrəman kişinin oğluna deyəcəklərim var.
-Mən sizi tanıyıram.Həlim səsinizdən, məğrur görkəminizdən, müəllim eynəyinizdən tanıyıram.
-Ey sözə yaraşıq kişi, siz bizim üçün dirisiniz.Ölülərdən fərqli olataq dirilər xəyal qurarlar, arzu edərlər.Bu an kaş sizin də mənə olan arzularınızı eşitsəm, kaş…
-Bəli, İsmayıl müəllim, mən sizi eşitdim.

(Yazımda İsmayıl Şıxlının böyük oğlu, sayğıdəyər insan Elçin Şıxlının faktlarına və öz araşdırmalarıma söykənmişəm)


18 may 2020-ci il
Bakı

MÜƏLLİF: TURAN UĞUR

“FƏDAİLƏRİMİZİ TANIYAQ!” RUBRİKASI

“ÖNCƏ SÖZ VARDI…” RUBRİKASI

FÜZULİ 530 – MƏHƏMMƏD FÜZULİ

TURAN UĞURUN YAZILARI


Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

Turan Uğur – Öncə söz vardı…

Bir şərh yazın

Öncə söz vardı…
19- cu hissə

ƏKRƏM CƏFƏR- şərqşünas-alim, pedaqoq, filoloq, ədəbiyyatşünas.

(Bu rubrikanı sözü qutsal sayan ədiblərimizə ithaf edirəm)

COMƏRD ADAM – ƏKRƏM CƏFƏR

Ərəbcədən tərcümədə “kəramətli”, “comərd” mənalarını verir “Əkrəm” adı. Alim Əkrəm Cəfər də gerçəkdən elmini, bilgilərini insanlara verməkdən əsla usanmazdı.Adamda nə qədər hövsələ olarmış, ilahi?! Harada olsa əruzla, poeziya ilə, müəllimi Hüseyn Cavidlə, dostu Mikayıl Müşfiqlə bağlı nə sual versələr təmkinlə izah edər, düzü-düz, əyrini əyri söyləməkdə məharət göstərərdi.Layiqli bir alim ömrü yaşayıb Əkrəm Cəfər. Hələ sovetin amansız vaxtlarında israrla deyərmiş ki, dilimizin adı türk dilidir.Özü də bunu bir alim kimi iddia edər, latıncadan kirilcəyə keçidi böyük əbləhlik sayar,
elmi qənaətlərini vicdanlı şəxs kimi ortaya qoyardı.

“-Kakoe tvoye otnoşeniye k etomu? Qovori o russkoy alfavite.
-O ağzına su alıb, deyə Yaqubov Bağırova yalmandı.
-Bəs sən mütəxəssis deyilsən? Bu dəfə Bağırov türkcə soruşdu.
-Elə mütəxəssis olduğum üçün susuram.Latın əlifbasını kirilə dəyişmək dilimizə ağır zərbə vuracaq”
Bu mərdanə cavab Bağırova xoş gəlmədi.

Əkrəm Cəfər “yu”, “ya”, ” ye” hərflərinin ləğvini isə yazıçı Mirzə İbrahimovun şücaəti və dilçiliyin böyük qələbəsi kimi qələmə verirdi.
Bir olmuş hadisəni də dostlarına nəql edərdi:
-Deməli, o vaxt Mərkəzi Komitədə Yusif Qasımov kimi əqidəli bir partiya xadimi Əkrəm Cəfəri sovet rəhbərlərinin hədələrindən qorumaq üçün sinəsini qabağa veribmiş.Yusif Qasımov sovetin doğma türk dilimizin başında etdiyi dəlləkliyi tənqid etmiş,
(Baxmayaraq ki, şura hökumətinin Azərbaycanda qurulmasında xidməti böyük olub Yusif Qasımovun) lüğətimizin başına olmazın müsibəti açılarkən saxta alimlərə qarşı kəskin çıxış edib, var qüvvəsi ilə Əkrəm Cəfərin müdafiəsinə qalxmışdı.

“-1930-cu ildə mən burada “türk ədəbiyyatı, türk dili” qoyub getmişdim.İndi gəlib görürəm Azərbaycan ədəbiyyatını türk ədəbiyyatından, azəri türkcəsini türk dilindən ayırıblar.Görün bu nə qədər siyasi korluqdur.Bu, milləti, dili, ədəbiyyatı xırdalamaqdır.”

Haşiyə: Gerçəkdən də 30-cu illərdə dilimizə və mənşəyimizə elə qəsd edildi ki, bu gün də həmin yaralarımız vaxtaşırı qövr eləyir, göyüm-göyüm göynəyir, bir dürlü sağalmaq bilmir.Bu yaralarımız doğma türk dilimizin adının dəyişməsi və etnogenez məsələsinin cəfəng bir duruma salınması fonunda sızlayır.O çağlar sovet “başbilənlər” i kəskin bir tələb qoydular ki,
“Siz mənşə etibarilə İran xalqlarından birisiniz, ancaq türkdillisiz”
Yəni sizin bədəniniz İranlıdır, başınız türk)))))
Əzalarımızın bu yöndəmsiz formaya salınması, əynimizə belə əcaib libasın biçilməsi elə tariximizin fundamentini kökündən qazımaq məqsədi daşıyırdı.İstənilən alim normal məntiqlə bu işin içinə girir, məntiqsiz şəkildə bu işin içindən çıxırdı, hələ – hələ çıxa bilirdisə…Bizi elə bir yoxuşa sürümüşdülər ki, elə çıxmaz bir dalana salmışdılar ki, tövşüməkdən dilimiz ağzımızdan beş qarış çıxır, ancaq heç bir əlac eləmək mümkün olmurdu:

1) Niyə İranlı olub da türkcə danışmalı idik?
Lap götürək İrandilli xalqlar arasında ən populyar olanı- fars dilini: elə şirin, poetik bir dili – farscanı atıb niyə elliklə türkcə danışmalıydıq ki?

2) Tutalım ki, bu, belə olub.Yaxşı bəs tarixin hansı mərhələsində nə baş verib ki, bu mərhələ – yəni İran xalqı olaraq türkcə danışmağa keçmişik? Bu mərhələ nə vaxt itib-batıb, necə sıradan çıxıb?

3) İrandilli bir xalq idiksə, türkcə danışmağa keçmişdiksə, bunun izləri harada qalıb? Axı prefikslərlə zəngin, hind-avropa dil ailəsinə aid, etno-linqvistik bir dil olan farscadan ya tat dilindın, ya əfqan dilindən aqlütinativ bir dilə- Altay dil ailəsinə aid oğuzun cənub-qərb qrupuna- azəri türkcəsinə keçid necə olub? Bunun hansı izləri var: folklorda, dilçilikdə ya mifologiyada?
Niyə bir izi qalmayıb?

4) Başqa bir sual: niyə uyğurca yazılan atalar sözləri ilə azəri türkcəsindəki atalar sözləri eynidir? Məsələn:
-“Bir karqa ilə kış gəlməs” deyir uyğur qardaşlarımız.
-“Bir güllə bahar olmaz” deyir Anadolu və Azərbaycan türkləri.
Mən İrandilliyimsə niyə uyğurla, qıpçaqla düşüncəm, intonasiyam, daxili ritmim eynidir, amma farsla, kürdlə, zaza ilə, yezidi ilə, taciklə, bəxtiyari ilı eyni deyil?
Niyə Kərkük türkləri:
“Bu günün işini yarına qoyma” ata sözünü lap mən deyən kimi deyir:
“Bu günün işini sabaha qoyma”.Başqa xalq idimsə, niyə Anadolu türkü ilə, kərkük türkməni ilə, Kıbrıs türkü ilə mən eyni düşünürəm.Sovetlərin məntiqi ilə mən ayrı cür düşünməli idim axı! Dil təfəkkürün törəməsi deyilmi?! Dil düşüncənin təzahürü deyilmi?! Niyə Kərkük xoyratları, nəğmələri Azərbaycan bayatıları ilə büsbütün eynidir? Vəzni, misra sayı, heca bölgüsü, gərək ayrı olaydı axı!!!

Bağdaddan karvan gəlir,
Dərdli, pərişan gəlir.
Kimlər qurban kəsilib
Sularım al-qan gəlir?

Bu Kərkük xoyratı ilə aramızda nə fərq görürsüz?

Yaxud Anadolu manisi ilə hansı fərq var aramızda?

Oy dərələr, dərələr,
Nələr bilirim, nələr
Sənin deyil, mənimdir,
Qız qoynunda məmələr…

Yaxud Axıska manilərinə baxaq:

Bu dağların ardı var,
Könlümün muradı var.
Gözlərindən anladım,
Orda vətən dərdi var.

Hanı fərq?

5) Tutaq ki, dilimiz uzun bir tarixi yol qət edib. Latın sözləri ilə zəngin fransızca 100 il əvvəl də fransız dili idi, 500 il əvvəl də.Amma necə oldu ki, mənim Bayat boyundan olan babam Füzuli türkcə dedi, Nəbati türk dedi, Xətai türk dedi, Vazeh türk dedi, Sabir türk dedi, Cavid türk dedi, Cavad türk dedi, Şəhriyar, Bəxtiyar, Xəlil Rza türk dedi, Əkrəm Cəfər türk dedi, doğma babam İsmayıl kişi türk dedi, sonra dilimiz diferensiyallaşdı, oldu azərbaycan dili?
-Nə baş verdi ki?
-Aqlütinativlikmi dəyişdi?
-Dilin strukturumu dəyişdi?
-Hind-Avropa dil qrupuna aid dildən Oğuz dillərinəmi keçid elədik?
Həəəə? Necə baş verdi axı?

Cənablar, cəfəngiyyatı, uyğunsuzluğu görürsüzmü? Mənim onlarla bu cür arqumentim var, amma yazıqlar olsun ki, sovet “türk sözü” qarşısında üşənirdi, üşənirdi nədir Kərbalayi İsmayıl demiş lap üyüdürdü.

Amma Lahıclı balası Əkrəm Cəfər heç nədən qorxmurdu.Mərd-mərdanə həqiqəti üzə deyirdi.Desin Əkrəm müəllim, biz qayıdaq lap əvvələ:
Əkrəm Cəfər alim idi. Lüğətində minlərlə söz vardı, ancaq “çoban”,” çilingər” , “fəhlə” sözləri yox idi.Hamıya insan kimi baxırdı, çocuqla çocuq, böyüklə böyük idi.Coşub-daşan təbiəti ilə öyrətmək həvəsi əsl harmoniya yaratmışdı.Tələbə sual verəndə alışıb-yanan gözləri, od tökən dodaqları ona bəzən qəribə görkəm də verirdi.Əsl ixtisası dilçilik olsa da, həm də böyük pedaqoq, ədəbiyyatşünas, həmçinin türkooq idi. Nizami, Dante, Əbdülhəqq Hamid, Füzuli, Şekspir, Sabir, Xəyyam, Müşfiq, Səməd Vurğun, Cəfər Cabbarlı və başqalarının dərin bilicisi idi.Gödəkboylu, ağbəniz, nurani, simalı, bəybura görkəmi ilə seçilən birisi idi.
Həkim Qəni deyərdi ki, üzündəki qırmızılıq skleroz, yəni qan damarlarının kirəclənməsi qocalıq əlamətidir.Əlbəttə, vaxtından tez qocalmışdı Əkrəm Cəfər.
-Necə qocalmayaydı ki?!
Sibir görmüş, məhbəs həyatı çəkmiş alim idi.Əkrəm müəllimin tutulmasına əslində çox adi bir məsələ səbəb olubmuş.1939-cu ilin aprelin 14-də evsizliyi barədə Stalin, Bağırov və Molotova teleqram vurur.Ertəsi gün Bağırov onu çağıtdırır:

-“Çem vı zanimaetes, nauçnım delom, ili demaqoqiey?!
-Yoldaş Bağırov, mən 19 ildir ki, evsizəm, yataqxanada yaşayıram.Nə vaxtacan dözmək olar?
Mən elmi işçiyəm, həm APİ-də, həm universitetdə, həm Akademiyada işləyirəm.Moskvadan Kaftanov yoldaş da teleqram vurub sizə bildirib ki, Əkrəm Cəfəri evlə təmin etmək mümkün deyilsə, azad edin, gəlsin Moskvaya, burada ona ehtiyacımız var.

-A kto takoy Kaftanov? İ on naverno takoy je podlets kak tı.
-Onun sinəsində Lenin ordeni var, yoldaş Bağırov”
-deyə Əkrəm Cəfər köksündə beş Lenin ordeni daşıyan Bağırova baxıb başını aşağı salır.

Bu cümlınin arxasında gizli və incə bir məna dururdu:
“Yəni əgər Kaftanov birqat əclafdırsa, sən beşqat əclafsan”
1942-ci ildə Əkrəm Cəfəri həbs edirlər.Maddəsi bu olur ki, siyasi boşboğazdır, partiya və hökumət əleyhinə danışır.8 il iş kəsilir.7 il yarım yatır, 1949-cu ilin iyulun -1 də azad olunur.Bakıya qayıtmaqdan ehtiyat edib özünü verir Gəncəyə.1949-cu ildə Gəncədə tutatut başlayır, qayıdır Bakıya.Sabunçu vağzalının yanında “Bukinist” mağazasında kitablarını satır.800 manat pul toplayır.Qılman Musayevin qardaşı Qurban onu görür:
-“Kaş o kitabları mənə sataydın”- deyir.

Qeyd: Qılman Musayev deyərkən yazıçı Qılman İlkini nəzərdə tuturam.

Əkrəm qaçır Türkmənistana.Türkmən dilini tədqiq edir, orta məktəblərin birində rusca dərs deyir.
Bir gün Mərv şəhərinin mədəniyyət parkında radio ilə alimimiz çıxış edir-Tolstoyun həyatı haqqında.Gənc bir oğlan, gərək ki, adı Fərman idi Əkrəmə yaxınlaşır.Ağlamsınaraq deyir ki, Bağırov ifşa olunub, onu həbs ediblər.
Fərəhdən, sevincdən Əkrəm titrəyir.Guya bəd xəbər gətirən Fərman şaşırır.Elə bilir alim üzüləcək, amma əks reaksiya ilə üzləşir.
Əkrəm Cəfər sevincdən “Ay bəri bax, Mircəfər” şeirini yazır.

Keçdi sənin günlərin,
Vay bəri bax, Mircəfər.
Türmədir indi yerin,
Hay bəri bax Mircəfər,
Vay bəri bax, Mircəfəng.

Əkrəm 1954-cü ildə fevralın 4- də Bakıya qayıdır.Pulsuz, işsiz-gücsüz…Əli çörəyə çatana kimi zillət çəkir.Səməd Vurğun alimin imdadına yetir.Onu Xaqani üçün kommentariya yazmağa yönəldir.7000 manat qonorar alan Əkrəmin çiçəyi çırtlayır.Bakıya qeydiyyata düşür.Nizami adına Ədəbiyyat İstitutunda, sonra Şərqşünaslıq İnstitutunda baş elmi işçi vəzifəsində çalışır.”Əruzun nəzəri əsasları və Azərbaycan əruzu ərəb, fars, türk, tacik və özbək əruzları ilə müqayisədə” adlı dissertasiyanı uğurla müdafiə edir.Filologiya elmləri doktoru olur. “Dilşünaslıq elementləri”, “Müasir Azərbaycan dili oçerkləri” kitablarının və bir çox tədqiqat əsərlərinin müəllifi Əkrəm Cəfər 1991-ci ildə haqqa qovuşur.Füzuli eşqi ilə yaşayan Əkrəm Cəfərə “yeriyən ensiklopediya” təbiri işlətmək istəməzdim.Çünki bu ifadəni çox alimə ünvanlayıblar.Elmdə kəramət sahibi olan Əkrəm Cəfərə “comərd adam” ifadəsi daha çox yaraşır.Zatən ona Əkrəm adını verən valideynləri alimi bu cür çağırmaq istəmişlər.Nəzərə alsaq ki, Əkrəm müəllim elmimiz üçün bir qənimət, bir əmanətdir, o zaman bizə də əmanətə sədaqət göstərmək qalır.
Elmimizin səadəti naminə!

(Araşdırmamda Əkrəm Cəfərin xatirələrinə,
Xəlil Rzanın, Vaqif Yusiflinin faktlarına, həmçinin şəxsi qənaətlərimə, mülahizələrimə söykənmişəm)

Bakı.
03.07.2024.

MÜƏLLİF: TURAN UĞUR

“FƏDAİLƏRİMİZİ TANIYAQ!” RUBRİKASI

“ÖNCƏ SÖZ VARDI…” RUBRİKASI

FÜZULİ 530 – MƏHƏMMƏD FÜZULİ

TURAN UĞURUN YAZILARI


Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

Turan Uğur – CAVİDANLIQ QAZANAN CAVİD AXUNDOV

Bir şərh yazın

Öncə söz vardı… (18)

CAVİD AXUNDOV (Salmanoğlu) – şair, akademik,
Ali Sovetin deputatı, ictimai xadim

(Bu rubrikanı sözü qutsal sayan şairlərimizə həsr edirəm)

CAVİDANLIQ QAZANAN CAVİD AXUNDOV

Təzə dostum, al qələmi əlinə,
Dərdlərimi mən dedikcə, sən də yaz.
Soruşursan, güzəranım necədir,
Dinlə deyim, məndə qışdı, səndə yaz.

Nadan olan tökər nahaq qan, anam.
Anlamaza necə deyim, qan, anam.
Hər mətləbi, dostum, yaxşı qananam,
Neyləyim ki, mən dərinəm, sən dayaz.

Cavid deyər, çıxmalısan dərindən,
Dost ayağı kəsilərsə dərindən,
Qəlbimizi yoxlasalar dərindən,
Aşkar olar məndə atəş, sən ayaz.
(C.Salmanoğlu)

Əl açana əl uzadan, xeyirxahlığı, nəcibliyi ilə təkcə Gəncəbasarda yox, bütün məmləkətimizdə ad qazanan şair Cavid Salmanoğlunu anmağın lap məqamıdır. Ali Sovetin deputatı, Xırdalan Quşçuluq Fabrikinin 1960-82-ci illər ərzində direktoru vəzifəsində çalışmış, Rusiya Ümumittifaq keyfiyyət məsələləri üzrə akademik olan, şair
Cavid Axundovun iyulun 1-də doğum günüdür.1930-cu il, iyulun 1-də əzəmətli şəhərimiz- Gəncədə doğulan Cavid əmi bütün zamanlarda cavidanlıq, əbədiyyət qazanmış Türk dünyasının nəhəng şairinin adından – Hüseyn Cavid əfəndinin mübarək ismindən nəsibini almışdı.Gəncədə Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun zoomühəndis fakültəsini qırmızı diplomla bitirən, Moskvada aspirantura təhsilini davam etdirən, sonralar ictimai xadim kimi nüfuz qazanan, akademik elmi dərəcəsinə qədər yüksələn Cavid Salmanoğlu bu gün də sevilən şair kimi tanınır.Özü də Cavid əminin Moskvaya aspiranturaya yollanması maraqlı bir sərgüzəştlə bağlıdır.Gəncədə əslən erməni olan bir qız və
Cavid əmi: ikisindən biri yollanmalı idi Moskvaya. Bunu mənə Cavid əminin ömür-gün yoldaşı Firəngiz ana danışıb: Konkursdan parlaq zəkası ilə seçilən Cavidin aspiranturaya girməsi belə olur: İmtahan götürən müəllim həlledici olaraq bir sual verir: Toyuq nə vaxt tərləyir?
Gəncəli erməni əsilli qız yanlış cavab verir.
Cavid əmi isə bu vəziyyətdə ayıq davranır və deyir ki:
“Heç toyuğun tər vəzi olur ki, tərləyə!”

Beləcə aspirantura təhsili almaq üçün Moskvaya Cavid əmi yollanır.
Şair Moskvaya yollanmaqda olsun, mən onun bioqrafiyasından yazım:

Kökü Gəncənin ən mübarək nəsillərindən birinə dayanan, xəmiri şifahi xalq yaradıcılığından yoğrulan, təcnisləri dil-dil, ağız-ağız dolaşan
Cavid Salmanoğlu Xırdalan Quşçuluq fabrikinin fəaliyyətində və inkişafında qənirsiz işlər görüb.Onun Baltikyanı ölkələrdə, Bolqarıstanda mənimsədiyi yeni texnologiyaları ölkəmizdə tətbiqi faktı danılmazdır.Məhz Cavid Axundovun inadkarlığı sayəsində Quşçuluq fabrikinin Karton fabrikinə çevrilməsinin qarşısı alınıb. Ondakı bacarığı və qətiyyəti görən nazirlik 29 yaşlı Cavid Axundovu Quşçuluq fabrikinin direktoru təyin edir.Cavid müəllim bununla da kifayətlənmir, ədəbi və elmi işlərini paralel olaraq davam etdirir.Əslində, Kühkana bənzətmək olar Cavid müəllimi, folklorumuzu Fərhad misalı yaxşı mənada yarıb-ələyər, seçib-sonalayardı görsün üzü bizə sarı nələr gəlmiş ulularımızdan: Molla Pənahdan, Aşıq Alıdan, Aşıq Ələsgərdən öyrəndiklərimiz nədir? Tərifini Hüseyn Arifdən, Rasim Kərimlidən alan Cavid Axundovun elə ən yaxın dostları arasında bu şairlər də vardı.Əlbəttə Böyükkişi Ağayev və Həşim Qərvəndi ilə ülfətləri, munis münasibətləri bir ayrı söhbətdir.Madam Hüseyn Arifin, Rasim Kərimlinin adını çəkdim, onlarla keçən şux məclislərə də nəzər yetirsək əla olar. Cavid Axundovun çırağını mən yandırdığımdan yəqin ki, belə yazmağa haqqım çatar.Ən azı şəxsi əşyaları, irsi, kitabxanası, külliyyatı bəndənizə çatıbsa, onda deyim:

Bizdə-Şüvəlandakı bağ evimizdə dəfələrlə olanlardan biri də Rasim Kərimli idi.Şairin gəlişi münasibətilə Firəngiz ana turşu-qovurmalı plov dəmləyərmiş.Bu məclislərdə Aşıq Xanlar, Rasim Kərimli, hətta bir dəfə Qəzənfər Paşayev də olub.Əsasən Həşim Qərvəndi və Böyükkişi müəllim daha sıx-sıx gələrmişlər.

Haşiyə: Həşim dayı həkim idi, Cavid əmi ilə Moskvada birgə aspiranturada oxumuşdular, Eksperimental Xəstəxananın baş həkimi
Böyükkişi Ağayev də həmçinin.Böyükkişi müəllim haqqa qovuşanda doxsanı haqlamışdı.Onlardan ən tez Cavid əmini itirdik.2000-ci ilin yanvarın 25-də, daha sonra Həşim dayını, bu yaxınlarda isə Böyükkişi müəllimi.

Cavid əmi Rasim Kərimli və başqa imkanı dar olan söz əhlinə əl tutardı.Axsaq kişi idi Rasim Kərimli.Daha çox nimdaş, boz pencəyini geyinərdi.Həyatı gətirməmişdi, həyat yoldaşı Zəminə xanımdan ayrılmışdı.Rasim Kərimlinin cibinə pul qoyardı Cavid əmi.Ona ithafən yazdığı şeirlərini də kitabına salıb.Ərz edim ki, Cavid Salmanoğlunun sağlığında 4 şeir kitabı çıxıb.Həmin 4 kitabını indi mən qoruyuram.

Qeyd:
“Haçan olsa…” 1991-ci ildə Azərnəşrin buraxdığı ilk kitabı idi.
İkincisi, 1998- də çıxan “Təcnislər, qoşmalar, gərayılılar” “Səda” nəşriyyatında…
Üçüncüsü, həmin ildə nəşr olunan “O xala məni…”
“Nərgiz” nəşriyyatında.
Sonuncu – dördüncüsü isə vəfatından bir ay qabaq yəni 1999-cu ilin dekabrında çap olunan “Təcnislər…” kitabıdır ki, bunu da “Səda” nəşriyyatı buraxıb.

Bəli, Cavid əminin Rasim Kərimliyə yazdığı şeirini tapıram ki, sizinlə bölüşüm:

Qalıbdı

Bilmirdinmi söz yarası sağalmaz,
Sinəmə vurduğun dağlar qalıbdı.
Pozdun ilqarını, pozdun andını,
O vaxtdan gözlərim ağlar qalıbdı.

Eşqimizi biz əbədi bilərdik,
Gələcəyə min arzular dilərdik.
Bir yerdə gəzərdik, deyib gülərdik,
Xatırımda gözəl çağlar qalıbdı.

Sən qoydun Cavidi yar sorağında,
Yandırdın cismini hicran dağında.
Nə peşman olmusan qoca çağında,
Soğulub bostanın tağlar qalıbdı.

6 sentyabr, 1988-ci il

Yaxud Aşıq Xanlara yazdığı təcnisi oxuyaq:
A çala-çala

Gələ aşıq Xanlar bizim məclisə,
Sədəfli sazını a çala-çala.
Ömrünün yolları uğurlu olsun,
Çıxmasın önünə a çala-çala.

Cərrah kimi ürəyimi yaralar,
Sinəm üstə qövr eyləyib yaralar,
Hər baxanda yar könlümü yaralar,
Xəncər müjganını a çala-çala

Bir gözəl var qaşı, gözü qaradı,
Sinəsi yanında çəkmə qar adı.
Heyif ki, həyatda baxtı qaradı,
Gedib qismət olub, a çala-çala.

Kəsilib Cavidin səbri, aramı,
Mən qul oldum namusamı, aramı.
Xain xəbis yarla vurdu aramı,
Əfi ilan kimi a çala-çala

9 oktyabr 1984
Moskva

Bu şeirlərdən göründüyü ki Aşıq Alıdan, Aşıq Ələsgərdən dərsini yaxşı almışdı Cavid Salmanoğlu.Bunu əla duyan Xalq şairi Hüseyn Arif Cavid əminin ilk kitabına “Ön söz” ünü yazmışdı.
“Ön söz” dən kiçik bir hissəni verirəm:

“Cavid Salmanoğlu əsasən xalq ruhunda yazan şairdir.Onun şeirlərinin əksəriyyəti qoşma, gəraylı, təcnis, müxəmməs formasında yazılmışdı.Cavid Salmanoğlu sözdə israfçılığa yol vermir, həmişə fikrin qısa, aydın ifadəsinə çalışır.Özü də buna ustalıqla nail olur. “Nə çəkir” gəraylısından götürülmüş bənddə sözlərin necə yerində işləndiyi fikrimizə sübutdur:

Yarası var yazarın da,
Həkimi var azarın da,
Naşı, nadan bazarında
Allah bilir, söz nə çəkir.”

Hüseyn Arif
Xalq şairi, Dövlət mükafatı laureatı

Sözün zillət çəkdiyi yerdə, imkansız bildiyi hər şeyə sinə gərmiş Cavid Salmanoğlu “qarıldayan qarğanın mükafat aldığı, biçarə bülbülə söz verilmədiyi” zamanda da həyatla mübarizəsini mərd-mərdanə aparmış, silahı yerə, qılıncı qına qoymamış, alnı açıq 69 il ömür sürmüşdü.Bu gün də yaşayır Cavid əmi.
-Harada?
-Ömür-gün yoldaşı Firəngiz xanımın dualarında, övladları Kamilin, Cəmilin qürbət xəyallarında, nəvəsi Cavidin şıltaq əməllərində.Bir də ona minnət borcu olan kəslərin rəhmət söyləyən lisanlarında göyə pərvaz eyləyir şair.

Xırdalan məzarlığında uyuyan Cavid əmiyə indi baş çəkib gəlirəm.İyulun 1-i doğum günündə, yanvarın 25- anım günündə mütləq onu ziyarət edib, ruhu ilə uzun-uzadı söhbət edirəm.O mənə güc verir, sanki işlərimə kömək göstərir.Rahatlıq, azadlıq hiss edirəm onu görəndən sonra.Həm də özümü ona görə bəxtiyar sayıram ki, 2020-ci ilin iyulunda Cavid müəllim haqqında “Sətirlər” verilişinin bir buraxılışını hazırlaya bildik.”İtirdiklərimiz” rubrikasının bir bölümünü məhz Cavid əmiyə ithaf etdik, həmçinin müəllifi olduğum hər iki kitabıma onun haqqında fəsillər yazdım. Böyük rəssamımız Səttar Bəhlulzadənin ona verdiyi peysaj hədiyyəsi bəndənizdə olduğu üçün ayrıca fərəh hissi duyuram, Bu, Cavid əminin irsində ən dəyərli bəxşişlərdəndir.
Bir bəxşiş də Firəngiz ananın mənə nəql etdiyi söhbətlərdir ki, onlar da gündəliyimdə əksini tapır. Cavid müəllimin çağdaş siyasətçilərlə, şairlərlə, nazirlərlə, ictimai xadimlərlə olan söhbətləri, dialoqları gündəliyimi bəzəyirlər.
Əminəm ki, Cavid Axundov öz zəngin həyatı ilə “Öncə söz vardı…” rubrikasını da bəzəməyə gücü yetəcək.
-Hə, necə bilirsiz, bir yoxlayaq? O zaman, buyurun, oxuyun!
-Aha gözlərinizlə sətirdən-sətrə keçdiyinizi görürəm…
Aha, duyuram pıçıltı səsinizi…
Aha, sezirəm ürəkdə oxuduğunuzu…
Aha, indi bu saat başlayırsız oxumağa…

“Cavidanlıq qazanan Cavid Axundov…”

(Xatirə- yazımda müəllifi olduğum “Sətirlər” və
“Tale şairi: Məmməd İsmayıl” kitablarına, habelə ailəmizdə eşitdiyim xatirələrə, faktlara söykənmişəm)


Bakı
30.06.2024

MÜƏLLİF: TURAN UĞUR

“FƏDAİLƏRİMİZİ TANIYAQ!” RUBRİKASI

“ÖNCƏ SÖZ VARDI…” RUBRİKASI

FÜZULİ 530 – MƏHƏMMƏD FÜZULİ

TURAN UĞURUN YAZILARI


Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana

“ƏDƏBİ OVQAT” JURNALI PDF

“YAZARLAR”  JURNALI PDF

“ULDUZ” JURNALI PDF

“XƏZAN”JURNALI PDF

WWW.KİTABEVİM.AZ

YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və  WWW.USTAC.AZ >>>> 

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93   E-mail: zauryazar@mail.ru