Üsküpdə türk epik irsinə yeni elmi yanaşma: Türk və Balkan dastanlarının semiotik–sinergetik təhlili
Üsküp, Quzey Makedoniya — 30 oktyabr – 1 noyabr 2025
Uluslararası Balkan Üniversitesi (IBU) və Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları (BALTED) tərəfindən Üsküpdə təşkil olunan II. Uluslararası Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Sempozyumu (BALTES 2025) çərçivəsində azərbaycanlı alim, AMEA Folklor İnstitutunun “Dədə Qorqud” şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor Ramazan Qafarlı “TÜRK DASTANLARININ SEMİOTİK ARXETİPLƏRİ VƏ SİNERGETİK İNKİŞAF DİNAMİKASI: BALKAN DASTANLARI İLƏ MÜQAYİSƏLİ TƏHLİL” mövzusunda məruzə ilə çıxış edib. Təqdimat türk epik sisteminin dərin struktur kodlarını, arxaik yaddaş qatlarını, kollektiv şüur modelini və sinergetik inkişaf mexanizmini araşdıraraq bu modeli Balkan epik ənənəsi ilə müqayisəli müstəvidə təqdim edir.
Mövzunun əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, qloballaşma dövründə mədəni kimlik, tarixi yaddaş və milli-mənəvi özünüdərk məsələləri mərkəzi elmi mövzulardan biridir. Türk dünyasının epik irsi yalnız folklor nümunəsi kimi deyil, həm də tarixi yaddaş sistemi, özünütəşkil modeli və mənəvi təhlükəsizlik mexanizmi kimi dəyərləndirilir. Məruzə bu kontekstdə türk dastanlarının mədəni kod sistemini açır və onların Balkan epik irsi ilə qarşılıqlı əlaqələrini yeni nəzəri prizma ilə təqdim edir.
Elmi yanaşmaya görə, tədqiqat semiotika, sinergetika, arxetip nəzəriyyəsi, komparativ folklor və diskurs analizi daxil olmaqla müasir multidissiplinar metodologiyaya əsaslanır. Məruzədə Y.Lotman, K. Yung, Mirça Eliade, H.Haken kimi nəzəri müəlliflərin yanaşmaları türk və Balkan dastanlarının semantik və struktur təhlili ilə birləşdirilib. Bu yanaşma epik mətni yalnız ədəbi fakt kimi deyil, həm də kollektiv idrak forması, kosmoqonik model, sosial psixoloji bərpa mexanizmi, mədəni enerji sistemi kimi izah edir.
Məruzədən çıxan əsas elmi nəticələr: Türk epik sistemi xaosdan kosmosa keçid modelinə əsaslanır və “yenidən dirilmə” ideyasını daşıyır. “Dədə Qorqud”, “Koroğlu” və digər dastanlar kollektiv kimliyin dinamik yaddaş kodunu formalaşdırır. Balkan epik ənənəsində qəhrəman obrazı daha çox mənəvi müqavimət və sublimasiya funksiyası daşıyır. Türk epikasında qəhrəman sosial nizamı bərpa edən, xalqı birləşdirən qüvvə kimi çıxış edir; Balkan epikasında isə tarixi travma fonunda mənəvi qalibiyyət arxetipi önə çıxır.
Sempozyumun elmi əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, BALTES 2025 türkoloji araşdırmaların regional və beynəlxalq miqyasda dərinləşdirilməsi, Balkan–Türk mədəni əlaqələrinin tarixi və aktual müstəvidə qiymətləndirilməsi üçün mühüm platforma kimi çıxış edir. Prof. Ramazan Qafarlının məruzəsi türk epik irsinin yeni elmi konseptual çərçivədə təqdiminə töhfə verib. Simpozium materiallarının tam mətnlərinin elmi ictimaiyyətə təqdim olunması gözlənilir.
Mənbə: Ramazan QAFARLI
Filologiya üzrə elmlər doktoru, professor
AMEA-nın Folklor İnstitutunun
“Dədə Qorqud” Şöbəsinin müdiri,
”Dədə Qorqud” jurnalının
Baş redaktoru