(Səməd Vəkilovun “Qərbi Azərbaycandan Deportasiyanın tarixi və hüquqi aspektləri: Salyana köçürülmə (1948-1953)” elmi-tədqiqat araşdırmasına dair)
Tədqiqatçı-hüquqşünas Səməd Vəkilovun yeni çap olunmuş “Qərbi Azərbaycandan Deportasiyanın tarixi və hüquqi aspektləri: Salyana köçürülmə (1948-1953)” elmi-tədqiqat araşdırması 1948-1953-cü illərdə Qərbi Azərbaycanda yaşayan azərbaycanlıların deportasiyasının hüquqi və tarixi tərəflərini dərindən araşdıran əhəmiyyətli bir əsərdir. Qərbi Azərbaycandan təxminən 300 minə yaxın azərbaycanlının ulu dədə-baba torpaqlarından köçürülməsi barədə tarixi mənbələrdə oxumuşuq. Lakin bu köçürülmədə insanların keşməkeşli günlərinin, çətin dövrünün, maddi və mənəvi problemlərinin incə məqamlarını Səməd Vəkilovun deportasiya ilə bağlı kitablarında olduğu kimi, bu kitabında da daha xırda detalları ilə oxumaq mümkündür. Kitab müəllifin Qərbi Azərbaycandan deportasiyaya həsr olunmuş üçüncü kitabıdır.
Araz gəldi, yan axdı, Dibindən min can axdı. Vətən sarı baxanda, Ürəyimdən qan axdı.
Köç işi çətindir. Bir evdən digərinə köçən insan bəndəsi nə qədər ağır yük altına girir, bunu hamımız yaxşı bilirik. Biri də var, yurdundan, ata-babalarının ömrünü keçirdiyi diyardan güclə ayrı salınıb, mənəvi bağını qoparmağa məcbur edilib başqa ərazilərə köçürüləsən. Üstəlik, el-obanın torpağına ayaq qoymağa həsrət qaldıqda vəziyyətin nə qədər mürəkkəb olduğunu düşünmək çətin deyil. Müəllifin peşəkarlığının bir cəhəti də odur ki, o, Qərbi Azərbaycan torpaqlarından didərgin salınmış azərbaycanlıların iztirablı köç prosesini, Vətən həsrətli fəryadını bu dəfə Salyana köçürülmüş camaatın timsalında çox böyük ustalıqla oxucuya aşılaya, hiss elətdirə bilib. Tarixin həmin ziddiyyətli dönəmində Qərbi Azərbaycanlıların üz-üzə qoyulduğu mürəkkəb yolu Səməd Vəkilov layiqincə araşdırıb, köçürülmə prosesində baş vermiş tarixi hadisələrin hüquqi müstəvidə izahını, təhlilini verə bilib. Müəllif Qərbi Azərbaycandan deportasiya ilə bağlı apardığı araşdırma-tədqiqatını Salyan ərazisində Qarabağlı, Yeni Uluxanlı, Qaraçala, Xalaç, Yolüstü və s. kəndlərdə məskunlaşan soydaşlarımızın söylədikləri şəxsi hekayələri və bioqrafik məlumatları ilə dolğunlaşdırıb, daha konkretləşdirib.
Kitabın ön sözünün ilk cümləsində oxuyuruq: “Tarixə azərbaycanlıların 1948-1953-cü illər deportasiyası kimi yazılsa da, əslində, bu, hüquq nöqteyi-nəzərindən sürgün demək idi”. Bu cümlədə yazıldığı kimi, Səməd Vəkilov deportasiya illərində Qərbi Azərbaycanlıların yaşadığı bu sürgünün vaxtilə Sovet İmperiyası, Rusiya və indiki Ermənistan üçün hansı siyasi rol oynadığını tarixi və hüquqi aspektdən izah edib, fikir və münasibətini bildirib.
Kitabın “1948-1953-ci illər deportasiyası: tarixi cinayət”, “Köçürülmə zamanı baş vermiş hüquq pozuntuları”, “Azərbaycandilli tədris müəssisələrinin köçürülməsi”, “1948-1953-cü il deportasiyası ermənilərin siyasi riyakarlığı kontekstində” və s. bölmələrində müəllif erməni vandallarının xalqımıza qarşı törətdiyi tarixi cinayətləri faktlarla göstərib. Səməd Vəkilov kitabda yeni, çox qiymətli məlumatları verib, həmçinin müəllif bu faktlara öz hüquqi polemikasını bildirmiş, fikir və münasibətini yeri gəldikcə vurğulamışdır.
Bu kitabın üstün cəhətlərindən biri də, İrəvan torpaqlarının qədimliyi, onun tarixi keçmişi, ululuğu, mənəvi zənginliyini oxucu diqqətinə çatdırmaq təəssübkeşliyidir. Fikrimizcə, müəllif layiqincə bunun da öhdəsindən gəlib.
Müəllifin tarixi faktlar və mənbələrə istinadən araşdırma qeydləri maraq doğurur və bunlar kitabın elmi üslubunu səciyyələndirir, təsir gücünü artırır.
Qeyd edək ki, bu kitaba qədər Səməd Vəkilov “Çağdaş Azərbaycanda islam və müasir cəmiyyət” (həmmüəllif), “Azərbaycan folklor nümunələrinin hüquqi qorunması və milli reyestrinin aparılması”, “Hüquq və mədəniyyət”, “Sədaqət və cəsarət kredosu”, “Qərbi Azərbaycandan deportasiya, İmirlidə məskunlaşma” kitablarının müəllifidir. “Qərbi Azərbaycandan Deportasiyanın tarixi və hüquqi aspektləri: Salyana köçürülmə (1948-1953)” kitabı müəllifin sayca beşinci kitabıdır.
Nəticə etibarilə demək mümkündür ki, müəllifin deportasiya ilə bağlı çap olunmuş həm əvvəlki, həm də bu kitabı xalqın milli özünüdərk, milli kimliyimiz, tarixi keçmişimizlə bağlı yazılmış araşdırmalar sırasına qoşula bilər. Müəllif bu kitabın çapı ilə həmin dövrdə baş vermiş hadisələrə yenidən işıq salıb, həmin illərə bugünkü müstəqillik dövründən baxaraq obyektiv izahlar verib, faktları ortaya çıxarıb. Bu kitab Qərbi Azərbaycana geri qayıdış konsepsiyası ideyasında çap olunan araşdırmaların davamı kimi təqdirəlayiqdir!
Yaşayan, yaşadığını hiss edən vücudumuzda ki şüur sistemi təkcə beyində yerləşmir. Orqanizmimiz vahid olaraq şüura sahibdir və həmin şüuru vahid olaraq formalaşdırmaqdadır. Fiziki bədənimiz metafizik vücudumuzun maddi yansımasıdır. Mövzu barədə bioloq və kvant fizikası sahələrində professor olan Bruce H. Liptonun özünün qələmə aldığı “İnancın biologiyası” adlı kitabında bildirmişdir:
Genlərin öz-özlərinə ortaya çıxabilmə kimi özəllikləri yoxdur. Genlərin var olması üçün onların hərəkətlərinin ətraf fəza tərəfindən təcilə gətirilməsi gərəklidir.
Bruce H. Liptonun qeyd etdiyi məlumata əsasən hüceyrəmiz daxilində yerləşən gen bilgilərimizin var ola bilməsi üçün ilk öncə həmin gen bilgisinin fəzada yaranmasının gərəkli olmasını açıqlamaqdadır. Fəzada bilginin enerji tezlikləri tipində yer aldığını nəzərə alsaq, yuxarıdakı ifadəni daha açıq tərzdə qeyd etmək olar:
Maddi orqanizmanın yaranması üçün ilk öncə ona xas enerji tezliyi yaranmalıdır. Hər şey enerjinin yansımasıdır.
İlk öncə metafizik vücud yaranmalı və fiziki vücuda çevrilməlidir. Metafizik vücud dedikdə isə enerji tezliklərindən söz edilməkdədir. Bizlər kainat enerjisi daxilində olan özümüzə xas olan tezliyə sahib varlıqlarıq. Vücudumuz da kainat fəzasında olan enerji tezliyimizin maddiləşmiş halıdır. Vücudumuz kimi hər bir düşüncəmiz də özünə xas enerji tezliyinə sahibdir və düşüncələr də maddiləşməyə meyillidir. Məqalənin bu yerində Bruce H. Liptonun həmin kitabından misal vermək yerində olacaq:
Vücudumuzu və zehnimizi genlər tərəfindən idarə edilən hormonlar və sinir sistemimiz idarə etmir. Əksinə, inanc və düşüncələrimiz vücudumuzu, zehnimizi və ümumi olaraq yaşamamızı idarə edir .
Düşüncələrimiz maddi dünyaya yansımaqdadırsa, rahatlıqla iddia edə bilərik ki, vucudumuzun maddiləşməsi halı da öz başlanğıcını düşüncədən götürməkdədir. Məqalənin bu yerində sual vermək istəyirəm:
Bizim vücumuzu yaradan düşüncə bizim öz düşüncəmizdir yoxsa, valideynlərimizin düşüncəsidir?
Bu suala cavabı bizim düşüncəmizdir – şəklində cavablasaq, biz olmamışdan əvvəl enerji tezliyimizin olduğunu demiş olarıq. Enerji qanuna əsasən isə enerji bir haldan başqa hala çevrilə bilir. Yəni, müəyyən tezlikdə enerjinin yarana bilməsi üçün, onun digər enerji tezlikləri tərəfindən var edilməsi, yəni bir haldan başqa hala gətirilməsi gərəklidir. Belə olan halda, suala ikinci cavabı doğru qəbul etməliyik. Bu dəfə isə yeni sual qarşısında qalırıq:
Belədirsə, yəni mənim enerji tezliyimin var ola bilməsi üçün valideynlərimin və digər insanların düşüncə məhsuluna ehtiyac varsa, o zaman ilk insanın enerji tezliyi üçün kimin düşüncəsi mənbə olaraq qəbul olunmuşdur?
Bu sual qarşısında yalnızca Tanrını, Onun düşüncəsini cavab olaraq vermək olar. İslam dininə, Qurani-Kərimə nəzər etdikdə isə bu barədə olan qeydlərə rast gəlinir:
Mən yer üzündə bir canişin bərqərar edəcəyəm! (Quran 1:30)
Həqiqətən, Allah yanında İsanın hekayəti, (yaradılışının necəliyi baxımından) Adəmin hekayəti kimidir. Allah onu torpaqdan yaratdı, sonra ona “(canlı insan) ol!” dedi, o da oldu” (Quran 2:59)
Qurani-Kərimdə olan yuxarıdakı qeydlərdən açıq-aydın görürük ki, insan hər şeydən əvvəl ilk öncə Tanrının istəyi, düşüncəsi olmuşdur. Düşüncələrin maddi həyata yansıması özəlliyinə uyğun olaraq da, Tanrının da düşüncəsi yansımış və Adəm varolmuşdur. Yəni, bizlər Tanrının düşüncəsindən, Onun yaradılışından gəlməkdəyik. Yaşadığımız dönəm çərcivəsində əlaqədə olduğumuz bütün maddi amillər isə bizim düşüncə məhsulumuzdur.
Tam gerçəkdə isə maddiləşmək bizə görə, bizim nəzərimiz intervalında reallaşmaqda olan hadisədir. Tam həqiqətdə yalnız enerji vardır, maddə və maddəyə bağlı olan zaman isə yoxdur. Hər şeyi özümüz yaradır və yaratdığımız maddi dünya oyununu oynamağı sevirik. Hər şey reallıqda xülyadan başqa bir şey deyil və həqiqətən olan isə bizim özümüz, enerji tezliklərimizdir. Tanrı isə var olan canlılığın enerji tezliklərinin yarandığı, öz xülyalarını yaşadığı və sonda dönəcəyi olan neytral, sabit haldır. Elmin son dayanacağı ünvan budur.
Mənbə:
Bruce H. Liptonun “İnancın Bioligiyası” adlı kitabının 23, 26-cı səhifələrindəki qeydlər.
Qurani-Kərimin Bəqərə surəsinin 30 və Ali-İmran surəsinin 59-cu cümlələri.
Son mənbə kimi mənim Astrobios nəzəriyyəmin fərziyyəsi.
Qeyd: Astrobios nəzəriyyəsi Məhəmməd Kərimov adına “Neytrallıq nəzəriyyəsi” adı altında 25.06.2021-ci il qeydiyyat tarixinə mənsub olan 04/C-11859-21 qeydiyyat nömrəsi ilə müəlliflik hüququ qeydiyyata alınmışdır.
Müəllif: Yazar və Astrobios fərziyyəsinin sahibi Məhəmməd Kərimov
USTACAM Müzəffər ordunun şanlı əsgəri, Ərənlər yurdunun ər övladıyam! Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox, Babəklər yurdunun hürr övladıyam! * * * Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü, Ədalət, həqiqət bağrımda közdü, Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü, Mövlalar yurdunun nur övladıyam! * * * Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm, Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm, Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm, Alovlar yurdunun nar övladıyam! * * * Unutma, şah babam Xətai başdı, Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı, İlham, nə keçilməz sədləri aşdı, İgidlər yurdunun nər övladıyam! * * * Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var, Gen dünya yağıya daim olub dar, Düşmən qarşımızda yenə oldu xar, Aslanlar yurdunun şir övladıyam! * * * Göydən Yer üzünə ərmağan, payam, Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam, Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam, Ozanlar yurdunun sirr övladıyam! * * * Ustacam, vətənim vətən içində, Axıb duruluruq zaman köçündə, Min bir anlamı var, adi “heç”in də, Aqillər yurdunun pir övladıyam! 13.11.2020. Bakı.
AZƏRBAYCAN EPİSTOLYAR İRSİ VƏ ÜZEYİR HACIBƏYLİ, MÜSLÜM MAQOMAYEV MƏKTUBLARI
Azərbaycan epistolyar irsinin inkişaf etdirilməsində Üzeyir Hacıbəylinin və Müslüm Maqomayevin məktublarının xüsusi xidmətləri danılmazdır. Hər iki ədib çoxəsrlik ədəbi mədəni irsimizin inkişafında əvəzolunmaz xidmətlər göstərərək məktubları vasitəsilə Azərbaycan ədəbiyyatını zənginləşdirmişdirlər. Ədiblərimiz müntəzəm olaraq, bir-biriləri ilə məktublaşdıqlarına görə Azərbaycanın epistolyar irsi olduqca zəngindir. Görkəmli Azərbaycan mütəfəkkirləri məktublarında həyatlarından, mühitdən, bədii-fəlsəfi məsələlərdən, əsərlərindən, ədəbi-elmi ictimaiyyətdən bəhs etdiklərinə görə epistolyar irs özündə olduqca zəngin məlumatları saxlayır. Məhz bu xüsusiyyətlərinə görə ədəbiyyatşünaslar Azərbaycan epistolyar irsinin araşdırılıb, tədqiq edilməsində olduqca maraqlıdırlar. Epistolyar irsi ədəbiyyatşünaslar ictimai-ədəbi mühiti araşdırmaq baxımından Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin ən etibarlı və zəngin mənbələrindən biri kimi qiymətləndirirlər. Azərbaycan ədəbiyyatının bir çox mərhələləri haqqında məhz epistolyar irs vasitəsilə dolğun məlumat alırıq. Üzeyir Hacıbəylinin və Müslüm Maqomayevin məktubları sayəsində yaşadıqları dövrün, görkəmli şəxsiyyətlərin, onların xasiyyətlərin, yaradıcılıq və fəaliyyətlərin, başqa şəxsiyyətlərlə münasibətlərin öyrənmiş oluruq. Üzeyir Hacıbəylinin və Müslüm Maqomayevin bir- birinə yazdığı yaxın dostluqdan doğan məktubları Azərbaycan ədəbiyyatında elmi mənbə rolunu oynamış, görkəmli şəxsiyyətlərin həyat yolu haqqında məlumatların əldə edilməsində ciddi mənbə olmuşdur. Üzeyir Hacıbəylinin Hüseynqulu Sarabskiyə yazdığı məktub Azərbaycan epistolyar irsinin inkişaf etdirilməsi baxımından olduqca böyük əhəmiyyətə malikdir. Dahi Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəylinin Azərbaycanın opera müğənnisi, aktyor, rejissor, pedaqoq, teatr xadimi, Azərbaycanın xalq artisti Hüseynqulu Sarabskiyə yazdığı məktub özündə dövrün siyasi motivlərini əks etdirir. Üzeyir Hacıbəylinin Hüseynqulu Sarabskiyə 1913-cü il iyulun 30-da tələbə olarkən Peterburqdan yazdığı məktubun mövzusu dövrün siyasi gedişləri və siyasi rəhbərlərin bir-birinə olan rəftarlarıdır. Qeyd olunan məktub ilk dəfə 1939-cu ildə “İnqilab və mədəniyyət” jurnalının 3-cü nömrəsində dərc olunmuşdur. Üzeyir Hacıbəyli Hüseynqulu Sarabskiyə yazdığı məktubda ictimai vəziyyəti belə analiz edir. “Mən dəxi bu halda bir tərəfdən dərs oxumaqda və bir tərəfdən də “Arşın mal alan”ı yazmaqdayam. Amma çox qəribə operetta olacaqdır. İnşallah sentyabrda göndərərəm ki, əvvəlcə onu qoyarsınız. Amma “Əsli və Kərəm”i gündüz oynamaqda böyük səhv edibsiniz, mən bu barədə Müslümə dəxi yazmışam. O ki, qaldı pul işinə o barədə mənim işim yaşdır, çünki göndərdiyin pulun yarısı müəllimə və dərs işlərinə gedib, qərəz bu halda pula böyük ehtiyacım vardır. Sən görünür ki, pulun hamısını bir yerdə göndərə bilməzsən, elə olan surətdə çox təvəqqə edirəm ki, yəni iki yüz manatını indi və iki yüz manatını da avqustda. Amma bir də artıq təvəqqə edirəm ki, bu iki yüz manatı mümkün olsa kağız alan günü göndərəsən ki, pulun gec gəlməsi dərsimə xələl yetirməsin. İnşaallah mən konservatoriyaya girəndən sonra Bakıya gəlib işlərə bir baş çəkmək fikrim dəxi vardır. Onda işlər hamısı asan olar və onu da bil ki, sənin zəhmətin mənim yadımda heç vaxt hədər getməz, çünki hər halda biz bir-birimizə lazım olan adamıq və mənim də bu qədər əlləşməyim odur ki, gələcəkdə teatr işini elə bir hala salaq ki, nəinki təkcə bir Bakı və ya Qafqaz, bəlkə hər bir yerdə və hər bir şəhərdə teatr verməyə imkanımız olsun” [4, s.5]. Üzeyir Hacıbəyli və Müslüm Maqomayev sənət yoldaşları ilə yanaşı ailə üzvləri ilə də məktublaşırdılar. Onların bu məktublarında dövrün ictimai-siyasi vəziyyətləri və həqiqətləri öz əksini tapırdı. Üzeyir Hacıbəylinin qardaşı Ceyhun Hacıbəyliyə yazdığı məktublar Azərbaycan epistolyar irsinin inkişaf etdirilib, zənginləşdirilməsinə xidmət edir. Üzeyir Hacıbəylinin qardaşına yazdığı məktublarda bir-birindən ayrı düşmüş iki dahinin, iki qardaşın həsrət dolu fikirləri və ürək sözləri öz əksini tapır. Üzeyir Hacıbəylinin qardaşı Ceyhun Hacıbəyliyə yazdığı məktubların mövzuları olduqca zəngin idi. Belə ki, o, məktublarında Xoyski hökumətinin istefasından, Nəsib bəyin yeni kabinə qurmasından, Bakıda çıxan qəzetlərdən, Qarabağ və Lənkəran məsələlərinin ölkənin xeyrinə bitdiyindən, Şimaldan gələn təhlükədən, ermənilərin “Arşın mal alan”a sahib çıxmaq cəhdlərindən, ermənilərin Zəngəzur iddiasından, ailə üzvlərindən, yaxın qohumlardan, uzun həsrətindən, məsafənin böyüklüyündən, ümidlərindən, konservatoriya açmasından, orada iki yüzdən artıq şagirdin oxumasından, yarısının qadın, yarısının kişi, qadınların arasında çadralıların da olmasından, konservatoriyanın açılışında Nərimanovun iştirakından, Nərimanovla birlikdə komissarlara çay qonaqlığı verməsindən, hökumətin ona dəstəyindən, “Arşın mal alan”ın fransız dilinə tərcümə olunmasından, Parisə gəlməsi üçün Nərimanovun Moskvadan dönməsini gözləməsindən geniş bir şəkildə bəhs edir. Ceyhun Hacıbəylidə müntəzəm olaraq, qardaşı Üzeyir Hacıbəylinin məktublarına cavab yazırdı. O, məktublarında Avropada yaşamağın bütün sıxıntılarından, vətənindən, ailəsindən uzaq olmasından, güllələnməkdən və ya sürgün olunmaq qorxusundan yazırdı. Ceyhun Hacıbəyli nə qədər çətin həyat tərzi yaşasa da, məktublarında bu çətin vəziyyətini Üzeyir Hacıbəyliyə bildirmirdi. Məktubların əksəriyyətində o, dolanışığındakı çətinliklər ilə bağlı heç bir şey yazmırdı. Üzeyir Hacıbəylinin qardaşına olan məktubunda onun təyyarəçi oğlu Ceyhunun (məktublardakı Ceyçik) 23 yaşında II Dünya müharibəsində almanlarla savaşda həlak olmasından doğan kədər və böyük sarsıntı öz əksini tapır. Ceyhun Hacıbəylinin Azərbaycana dönməsi üçün əlindən gələn hər şeyi edən Üzeyir Hacıbəyli bütün sıxıntılarına, vətənindən, ailəsindən uzaq olmasına baxmayaraq, qardaşını vətənə gətirtməyə nail ola bilmir. Üzeyir Hacıbəyli “Bayrağımız sarsılmaz” kitabında onun qardaşı Ceyhun Hacıbəyliyə yazdığı məktublar öz əksini tapmışdır. “Salam-duadan sonra necə ki, sizə bildirirəm sizin buraya qayıtmaq məsələnizi qəti surətdə həll etmişik. Əlbəttə, tezlik ilə buraya qayıtmağınız yaxşıdır. Bu xüsusda Zülfüqar sizə müfəssəl məktub yazıbdır, yəqin ki, alıb oxumuşsunuz. Əlbəttə, öylə edərsiniz, yəni SSSR səfarətxanəsinə müraciət edib, Azərbaycana qayıtmağa izn istərsiniz ora dəxi buradan əhval bilib sizə cavab deyəcəkdir. Buradan isə necə ki, Zülfüqar yazdırır, məsul yoldaşlar tərəfindən izn verilir. O xüsusda arxayın ola bilərsən. İzn aldıqdan sonra haçan çıxmaq istədiyinizi bizə məktub ilə bildirərsən. Məncə, Moskva təriqi ilə gəlməyiniz daha yaxşı olar. Moskvadan Bakıya sürət qatarı vardır ki, çox rahatdır. Pul lazım olduğu cəhətdə bizə məlum edərsən, Pulu Moskvada istəsəniz də mümkündür. Yəni Parisdən Moskvaya qədər gəlməgə xərciniz çatarsa, Moskvadan bildirsəniz tel vasitəsilə oraya pul göndərmək daha asan olur. Qərəz tezlik ilə çalışın ki, soyuqlar sizə əziyyət verməsin. İnşallah, buraya gələndən sonra qulluq barəsində heç fikir yoxdur. Qərəz o məsələni burada danışarıq. Vacib budur ki gələsiniz” [5, s.375]. Üzeyir Hacıbəylinin sənət yoldaşı və qardaşı Müslüm Maqomayevə yazdığı məktublarda imza atdığı ilklərdən, sənət uğurlarından, bəstələrindən, əsərlərindən, Peterburqda yaşamağından, konservatoriyadakı fəaliyyətindən, konservatoriyanın qaydalarından, yaşayışından, ailəsindən bəhs edir. Üzeyir Hacıbəylinin və Müslüm Maqomayevin məktubları vasitəsilə həyat və yaradıcılıq bioqrafiyaları, zəngin ömür salnamələri, dəyərli bəstəkarlıq, dirijorluq, musiqişünaslıq, ictimai xadim fəaliyyətləri haqqında dolğun məlumat əldə edirik. Üzeyir Hacıbəyli və Müslüm Maqomayev məktublarında ictimai-ideoloji və fərdi-psixoloji vəziyyətləri olduqca geniş bir şəkildə analiz etmişdir. Ədəbiyyat:
Həsənova T. Oxşar taleli bəstəkarlar : Üzeyir Hacıbəyov və Müslüm Maqomayevin adları xalqımızın mədəniyyət tarixinə əbədi həkk olunub // Kaspi. – 2016. – 17-19 sentyabr. – № 146. – S. 7.
Hümbətova A. Azərbaycan xalq mahnılarının bəstəkar yaradıcılığında təzahür formaları / A. Hümbətova // Mədəniyyət.az. – 2018. – № 320. – S. 53-55.
Qafarova Z. Azərbaycan professional musiqisinin klassiki : görkəmli bəstəkar Müslüm Maqomayevin 130 illiyinə // Mədəniyyət. – 2015. – 18 sentyabr. – № 72. – S. 12.
Üzeyir Hacıbəylinin Hüseynqulu Sarabskiyə yazdığı məktub // İnqilab və mədəniyyət jurnalı //-1939. – № 3. – S. 5.
Üzeyir Hacıbəyli // Bayrağımız sarsılmaz // Bakı, “Avrasiya Press”, 2011, s. 426.
Uğurlu “debüt” – Südabə Məmmədovanın eyniadlı kitabı haqqında
ALTMIŞ DÖRDÜNCÜ YAZI
Salam olsun, çox dəyərli oxucum! Yurdumuza yaz gəlir. Təbiət oyanır. Ana təbiətin hər gün yaratdığı yeni gözəlliklərin fonunda yaradıcı insanlar da bu gözəlliklərdən ilham alır. Gözəlliyə gözəllik qatır, çevrəsindəki yaradıcı insanları ruhlandırır. Onlar da bu gözəllikdən ilham alıb, gözəlliyə gözəllik qatırlar. Bu xoşbəxtlik zəncirində neçənci olduğumu bilməsəm də, belə xoşbəxtlərin sırasında dayandığımı dəqiq bilirəm. Ancaq bu gün söhbətin mövzusu mən deyiləm. Söhbətimizin qəhrəmanı xoşbəxtlər xoşbəxti Südabə Məmmədovadır.
Qısa arayiş
Südabə Məmmədova 26 iyul 2005-ci ildə Tovuzda anadan olub. BDU-nun Jurnalistika fakültəsinin III kurs tələbəsidir. Yazıları “Yazarlar” jurnalı, “525-ci qəzet”, “Bütöv Azərbaycan” və digər media orqanlarında yayımlanıb. Şərq TV-də aparıcı, Trend Xəbər Agentliyində müxbir olaraq çalışıb. Media İnkişaf Agentliyində BDU üzrə ilk birillik Media Səfiri, TAİB təşkilatında Protokol Komissiyasının rəhbəri kimi fəaliyyət göstərib. BSU-nun “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” adlı II mərhələli müsabiqəsində hər iki mərhələnin qalibi olub. 2024-cü ilin yekunlarına görə “Ustac” Milli Mükafatına layib görülüb. 2025-ci ildə “Debüt” adlı kitabının nəşrinə görə “Ziyadar” mükafatı ilə təltif olunub. “Yazarlar” jurnalının redaksiya heyətinə üzv seçilib. AJB-nin üzvüdür.
“Debüt” tələbə-jurnalistin oxucuları ilə ilk görüşüdür.
Yazıları ilə tanışlıq
Gənc yazıçı-jurnalist, tədqiqatçı Südabə Məmmədovanın yazıları ilə tanışlığım təxminən 2023-cü ildən redaksiyamızın poçtuna göndərdiyi materiallarla başladı. İlk yazısından etibarən məzmunca biri digərini təkrarlamayan, lakin hamısı eyni bir yanğıdan, həsrətdən, nisgildən, təəssüfdən, yurdsevərlikdən qaynaqlanan yazılar silsiləsi ilə tanış oldum. Bu yazılar gözlə görünməsə də, ruhun dərinliklərindən süzülüb gələn, həssas ürəkləri dağlayan al qırmızı süjet xətti ilə bir-birinə bağlı vahid mətnin tərkib hissələri idi. Südabə Məmmədovanın müraciət etdiyi mövzudan asılı olmayaraq, istənilən yazısında bir məram-məqsəd var – Vətənə, millətə faydalı olmaq.
“Qələm qılıncdan itidir”: Gənc yazarın “Debüt” uğuru
“8 aprel 2025-ci il tarixində Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsində son dövrlərdə artıq ənənə halını almış növbəti kitab təqdimatı mərasimi keçirilib. Bu dəfə müəllimlər, tələbə yoldaşları və oxucular fakültənin III kurs tələbəsi Südabə Məmmədovanın müəllifi olduğu kitabın təqdimatında bir araya gəldilər.”
“Jurnalistika fakültəsinin dekanı Vüqar Zifəroğlu tələbələrin uğurlarından bəhs edərək, bu nailiyyətlər içərisində Südabə Məmmədovanın da xüsusi payı olduğunu qeyd etdi. Professor Cahangir Məmmədli Südabənin ilk gündən seçilən, daim axtarışda olan və gözdən qaçan aktual mövzulara toxunan tələbə olduğunu vurğuladı. O, bu uğurun təsadüfi olmadığını qeyd etdi.”
Yuxarıda “Debüt”ün təqdimatı ilə bağlı “Bütöv Azərbaycan” qəzetinin rəsmi saytında Təhmasib İsayevin yazısından gətirdiyim misallardan da aydın görünür ki, dəyərli professor, filologiya elmlər doktoru Cahangir Məmmədli dediyi kimi Südabə Məmmədovanın bu uğurlu “Debüt”ü heç də təsadüfi deyil, ilk növbədə öz yurduna, milli-mənəvi dəyərlərinə hörmət və məhəbbətlə tərbiyə olunmasının, sonra isə gərgin, davamlı zəhmətin nəticəsi kimi ortaya çıxmışdır.
Uğurlu “debüt”
Südabə Məmmədovanın toplu kitab şəklində ilk işi olan “Debüt”lə tanışlıqdan sonra məndə belə bir fikir yaranıb ki, bu kitab onun gələcək yaradıcılıq istiqmətlərini özündə ehtiva edən konsepsiyasıdır. Kitabın “Məqalələr” bölümündəki və bu kitabda yer almayan digər eyni qəbildən olan yazıları onu hadisələrə özünəməxsus baxış bucağı olan publisist-jurnalist kimi təqdim edir. “Hekayələr” və “Tamaşalar” bölümündə olan mətnlər isə problemi qoymaqla kifayətlənməyib, onun həlli yollarını da göstərən gənc yazıçı-dramaturqun ədəbiyyat üfüqlərində artıq göründüyündən xəbər verir, mətin addımlarla irəlilədiyini təsdiqləyir.
Südabə Məmmədovanın istər publisistik yazılarını, istərsə də bədii-dram əsərlərini kövrəlmədən oxumaq mümkün deyil. Onun hər cümləsi, təqdim etdiyi hər fikir-ideya düşündürücüdür. Bütün bu mətnlər şəxsən məni – üçüncü bir şəxs kimi düşündürür ki, bu yaşda gənc insanı bir belə problemin ağuşuna atan hansı səbəbdir? Şübhəsiz ki, yuxarıda qeyd etdiyim kimi, onun soya-kökə, milli-mənəvi dəyərlərə bağlı müstəqil, aydın düşüncəli gənc mütəxəsis olduğunu deyib (yazıb), bu sualdan asanlıqla yan keçə bilərik. Ancaq bilirik ki, bu belə deyil.
Təfərrüata varmadan bildirmək istəyirəm ki, “Debüt” uğurlu alınıb.
Kitab bizə göstərir…
Südabə Məmmədova bir əlində saz, bir əlində qələm müasirdüşüncəli Azərbaycan gəncidir. Onun nə qədər kövrək və həssas bir qəlbi olsa da, bir o qədər çılğın ruhu var. O sözün əsl mənasında sazı əlində, sözü boğçasında bəndi-bərəni tutmuş, gədiklərdə mövqelənmiş ədəbiyyatımızın – söz sənətinin Ərəb Zəngisidir.
Sədəfli sazın kökdən, inci sözlərin kəsərdən düşməsin, Südabə xanım! Qələminiz yazar olsun! Yolunuz daim açıq və gül-çiçək olsun! Xeyirli-uğurlu olsun! Yazarlar cameəsinə xoş gəlmisiniz! Qədəmləriniz mübarək olsun! Yazın, yaradın! Özün dediyin kimi: “Qələm qılıncdan itidir, o qələm ki, doğrunu və ədaləti əks etdirir.” Südabə, heç kimə fikir vermək lazım deyil, ancaq irəli!
