“YAZARLAR”JURNALININ İYUL – 2024 № 07 (43)-CÜ SAYI İŞIQ ÜZÜ GÖRÜB- PDF: yazarlar-43
Məlumatı hazırladı: Tuncay ŞƏHRİLİ
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
GÖZ DÜNYAYA PƏNCƏRƏ…
Göz dünyaya pəncərə,
Pəncərədən baxırıq.
Bəlli yol gedir hərə,
Sonda yoxa çıxırıq.
* * *
Gəlməyindən bixəbər,
Gedişini nə bilər?!
Qalxanmazsan , ha dəbər,
Aylı sanlı gün gələr.
* * *
Sanki koruq, həm də kar,
Şeytan bizi güldürər.
Ələ salıb oynadar,
Nəfsimizdə öldürər.
* * *
Yüz yaşadıq, bilmədik,
Yaxşı nədir, pis nədir.
Haqq yoluna gəlmədik,
Bax, bu bizi göynədir.
* * *
Ğöz dünyaya pəncərə,
Ləzzət al, bundan adam!
Dillənməzsən bir kərə,
Bəsdi, doydum dünyadan!
RUHDU MƏNİ DİNDİRƏN
Hər günü nahaq yerə,
Sonuncu gün bilirəm.
Görən neçənci kərə,
Bu dünyaya gəlirəm?!
* * *
Alın yazım Allaha,
Yaradana bəllidi.
Bildiyim nə var daha?!
Cəmi boş təsəllidi.
* * *
Nə sabaha güvənim,
Nə bir vaxtdan macal var.
Nə olsun var sevənim,
Sevinmirəm, əcəl var!
* * *
Qaçıram, tələsirəm,
Göydəyəm, yox endirən.
Bilirəm ki, əsirəm,
Ruhdu məni dindirən.
* * *
Hamı bilir, bir son var,
Danışırıq, gülürük.
Canım, bəlkə bir yön var?!
Nə sən, nə mən bilirik!
… , KİŞİ !
Səni, qanın qaynayar,
Bu dünya sayar, kişi!
Nazınla çox oynayar,
Səsini yayar, kişi!
* * *
Genişdi, dalanı yox,
Sahmana salanı yox,
Deyərsən yalanı yox,
Ovcuna qoyar, kişi!
* * *
Sözünü udmaz, deyər,
Milyonu çeynər, yeyər.
Fikirləşmə baş əyər,
Sözünə uyar, kişi!
* * *
Tək olanı cüt edər,
Ağıllını küt edər.
İnsanları lüt edər,
Qabıq tək soyar, kişi!
* * *
Görsə ki, sürüşürsən,
Gündə haldan düşürsən.
İstidə bürüşürsən,
İyrənər, doyar, kişi!
* * *
Murad, ayıq ol, yatma!
Yaxşını pisə qatma!
Sakit gəz, əl-qol atma!
Gözünü oyar, kişi!
QOYMA , DEMƏSİNLƏR HARAMI OLSUN!
Gün döyən dərəyə, düzə nə var ki,
Oğulsan dağların başına dolan.
Saf, halal çörəyə, duza nə var ki,
Haramdı nəfsini əlindən alan.
* * *
Nə dilsiz kölə ol, nə nəfsə qul ol,
İnsan ol içində onun, on beşin.
Haramdan uzaq ol, halala qol ol,
Sabahı fikirləş, sabahı düşün.
* * *
Bir insan dünyadan heç nə aparmaz,
Qazancı bir qəbir üstə daşıymış.
Anlamaz, ya da ki, fərqinə varmaz,
Nə bilsin çiynində quru başıymış.
* * *
Səksən də, doxsan da, yüz də yaşasan,
Düz yaşa, əməlin yaddaşda qalsın!
Çətində, möhnətdə, düzdə yaşa sən ,
Qoyma deməsinlər haramı olsun!
BU YOLDA YANAN ODUQ
Əlim ətəkdən uzun
Yol aldım Günbatana.
Dərdinə bax yolsuzun,
Yol öyrədir çatana.
* * *
Bilmirəm harasında,
Yaxında, uzaqdayam.
Bu yolun ölçüsü yox,
Əlimdə nə var, sayam?!
* * *
Baxıram ki, yanımda
Kefsiz insanlar gedir.
Bir soruşsan, ay Allah,
Bir desən dərdi nədir?!
* * *
Göz açıb yuman kimi,
Saçlarına dən düşür.
Nəyin var itirirsən,
Ha toparla, ha döşür.
* * *
Səndən asılı olmur,
Nə qismətin, taleyin.
Yolu əlindən almır,
Ya asta get, ya yeyin.
* * *
Bir ömür yaşayırıq,
Hərəmiz bir zamanda.
Ayrı yük daşıyırıq,
Sən ahda, mən amanda.
* * *
Bu yolun yolçusuyuq,
Nə olsun yola yadıq.
Nə isti var, nə soyuq,
Bu yolda yanan oduq.
QALIRAM ƏLİM ÜZÜMDƏ
Qulağım yüz söz eşidir,
Qalıram əlim üzümdə.
Hərdən yazıq göz eşidir,
Qalıram əlim üzümdə.
* * *
Bəzən sakit olanmıram,
Şər-böhtanla dolanmıram,
Düz olanı çalanmıram,
Qalıram əlim üzümdə.
* * *
Yerin, göyün başımı var?!
Bu dünyanın yaşımı var?!
Ayıq olan naşımı var?!
Qalıram əlim üzümdə.
* * *
Mənim sözüm yalan olmur,
Çox satılır, qalan olmur.
Bəzən düzü alan olmur,
Qalıram əlim üzümdə.
* * *
Bu dünyanın sahibi var,
Hey aldadar, hey baş qatar.
Dünən olan əynimə dar,
Qalıram əlim üzümdə.
* * *
Dillənirsən, kimsə dinmir,
Baş bildiyim göydən enmir,
Qarğamağa dilim dönmür,
Qalıram əlim üzümdə.
ÇİN OLMAYAN ARZULAR
Nə dildə ah ola, nə gözlərdə nəm,
Yaxşılıq həyatda sayıla peşə.
Nə yazıq görəsən, nə üzlərdə qəm,
Baxıb sevinəsən bu xeyir işə.
* * *
Durub görməyəsən bir eldə kasıb,
Yaradan tamahın evini yıxa!
Dərdi qurudasan sinəndən asıb,
Dərd-azar yox ola, yadından çıxa.
* * *
Nə paxıllıq ola, nə də ədavət,
Dünyanın təkəri tərsinə dönə.
Hər yerdə bərqərar ola ədalət,
Dünyaya od vuran savaşlar sönə.
* * *
Mənim istəklərim hamının dərdi,
Hamı bu arzuyla oyanar, durar.
Bu dünya Allahın sevdiyi yerdi,
Bu dünya tək bircə bizləri yorar.
* * *
Bizim əlimizdən başqa iş gəlməz,
Tək çarə Allaha duadan keçər.
Bu dünya nə çəkir bir bəndə bilməz,
Bir Allah yaxşını yamandan seçər.
* * *
Arzular gül açsa, əməllər gülsə,
Həm bəndə sevinər, həm də Yaradan.
Hər kəs bu dünyada yerini bilsə,
Seçmək asan olar ağı qaradan.
BU DÜNYADA YAŞAMAĞA NƏ VAR Kİ…
İnsan olub abır-həya bilməsən,
Bu dünyada yaşamağa nə var ki!
Xəcalət tərini candan silməsən,
Bu dünyada yaşamağa nə var ki!
* * *
Hər bir əngəl rahatlıqla keçilsə,
Dərd-azarın göz bağlayıb kiçilsə,
Yaxşı-yaman irdələnsə, seçilsə,
Bu dünyada yaşamağa nə var ki!
* * *
Yaxşılıqdan dağ üstə dağ qalansa,
Sağlam nəsil sağlam kökə calansa,
Hamı təmiz, hamı halal dolansa,
Bu dünyada yaşamağa nə var ki!
* * *
İnsan çox yaşayar, qədər olmasa,
Qəm-qüssə olmasa, kədər olmasa.
Çəkdiyin əziyyət hədər olmasa,
Bu dünyada yaşamağa nə var ki!
* * *
Bəxti sonulama, yaşa, gəlməsə,
Guya əlacmı var, xoşa gəlməsə?!
Ay Murad, duyduğun başa gəlməsə,
Bu dünyada yaşamağa nə var ki!
QOŞMA
Özü də bilmədən qəlibdən çıxır,
Dünyanı taladı gözü insanın.
Nəfs ona doy gəlir, qısnayır, sıxır,
Dərdə mübtəladı özü insanın.
* * *
Sözün də rəngi var, ya ağ, ya qara,
Ayıq ol dinəndə, araşdır, ara.
Dilindən tuturlar çəkirlər dara,
Başına bəladı sözü insanın.
* * *
Əsəb cana yığır, səbri daralır,
Pul artır, azalır qanı qaralır.
Dərd alır canını rəngi saralır,
Keçilməz çaladı izi insanın.
* * *
Torpaq ana vətən olandan bəri,
Baxmaz şəhid olar, çəkilməz geri.
Dünyaya car çəkdi türkün əsgəri,
Alınmaz qaladı yüzü insanın.
* * *
Ay Murad, fikir ver səndən əzələ,
Heç nə dəyişməyib, axtar, çözələ.
Tanrı imkan verir bəlkə düzələ,
Sanır ki, yoladı üzü insanın.
QİSMƏT
Taleyin gərdişidi,
Yoxsa vardı, qismətim?!
Bu Allahın işidi,
Neyləyim ki, mən yetim?!
* * *
Qismət alında yazı,
Hamıda eyni olmur.
Halal olur ən azı,
Heyif ki yeri dolmur.
* * *
Olanı yaşayırıq,
Sevinci, ağrısıyla.
Məcburi daşıyırıq,
Yalanı, doğrusuyla.
* * *
Nə verir utandırmır,
Bəs olan qədər verir.
Verdiyini andırmır,
Olur ki, kədər verir.
* * *
Bilir ki, mən quluyam,
Mənə verdiyi itmir.
Hələ canı suluyam,
Ona görə incitmir.
* * *
Bu ömrün yollarında,
Yolçusuyam qismətin.
Çovğununda, qarında,
Yeridim sakit, mətin!
QOŞMA
Çadır qur baharda hamar bələndə,
Ruhun çağlayanda, təbin güləndə.
Fəsillər dəyişib hər yaz gələndə,
Bəlkə yaza xatir xatırlanasan.
* * *
Bülbül təbdə qalar yazın xətrinə,
Sevda şirin olar nazın xətrinə,
Sözə aşiq oldun sazın xətrinə,
Bəlkə saza xatir xatırlanasan.
* * *
Yanan ürəkləri soyudan buz ol,
Yaxşılar içində yaxşı ol, göz ol,
Tapdanan yol olma, balaca iz ol,
Bəlkə izə xatir xatırlanasan.
* * *
Keçirmə vaxtını boşa, ay Murad,
Ömrünü dağlarda yaşa, ay Murad,
Sözüylə nəfəs al, qoşa ay Murad,
Bəlkə sözə xatir xatırlanasan.
YAŞIN GİLEYLƏRİ
Arzulardan, istəklərdən doyuruq,
Yaş artdıqca ancaq dilləşirik biz.
Sevinci bükürük küncə qoyuruq,
Dərdiylə, kədərlə əlləşirik biz.
* * *
Nə daha sevinib gülə bilirik,
Sanki qayğıların başından aşır.
Nə də öhdəsindən gələ bilirik,
Sanırsan çevrəndə şeytan dolaşır.
* * *
Beynində, ağlında min fikir bişir,
Gah dağı arana tay eyləyirsən.
Tutduğun fırlanır əlindən düşür,
Salıb sındırırsan, bay eyləyirsən.
* * *
Elə bil dünyaya xərac verirsən,
Üzündən gözündən şikayət yağır.
Nə söz eşidirsən, nə iş görürsən,
Dinirsən, hər sözün çəkindən ağır.
* * *
Közərən ümidə bel bağlayırsan,
Başqa çıxış yolun, əlacın olmur.
Ha dincə qoyursan, ha yağlayırsan,
Ömür bezir səndən, deyir dayan, dur!
QOŞMA
Dünyaya gələndə elə bildik ki,
Həmişə kef edib, gülməyə gəldik.
Ləziz yeməklərin, hər cür içkinin,
Nuş edib dadını bilməyə gəldik.
* * *
Yıxıldıq, əzildik, bunu danmadıq,
Yaşadıq, bu ömrə heç vaxt yanmadıq.
Həyatdan bezmədik, bax, usanmadıq,
Pünhan dərdimizi bölməyə gəldik.
* * *
Ay Murad, şeytana, şərə uymadıq,
Düz olduq, əyrini yaxın qoymadıq.
Çalışdıq, vuruşduq, ancaq doymadıq,
Sonda anladıq ki, ölməyə gəldik.
DÜNYA
Dünya sonsuz müstəvidi,
Nə uzunu var, nə eni.
Sanki körpə bir səvidi,
Anlamazsan istəyini.
* * *
Nə dərdinə dərman olar,
Hər gün yıxar, bir can alar.
Yorar, yorar, heydən salar,
Yarı yolda qoyar səni.
* * *
Nə sonu var, nə əvvəli,
Ağıllını eylər dəli.
Tərs sualdı, sirdi, bəli
Anlayan yox bu düzəni.
* * *
Əksik olmaz qışda qarı,
Payız olsa bağda barı.
Dağ başında buludları,
Sıx dumanı, seyrək çəni.
* * *
Sən Allahın bir bəndəsi,
İsmin Murad haqqın səsi.
Sözdü fikrin şah pərdəsi,
Sən də qoru ənənəni.
A QARDAŞ
(Avdı Qoşqarın doğum gününə)
Deyirəm, dünyanın halal insanı,
Tək təmiz adamı sənsən, a qardaş.
Anlayıb bilənə əzizi, canı,
Qanmaza dumansan, çənsən, a qardaş.
* * *
Dumduru su kimi təmizdir adın,
Ağrımaz başını dərdə salmadın.
Halaldan doğuldun, halal yaşadın,
Haramdan uzaqsan, gensən, a qardaş.
* * *
Görəndə bar verir arzun, muradın,
Sevincdən uçmağa olmaz qanadın.
Böyründə, başında qohumun, yadın,
Sevincinə yarı, tənsən, a qardaş.
* * *
Üzündən bəllidir səmimiyyətin,
Baxıram hər kəsə xoşdur niyyətin.
Nə özün dəyişdin, nə xasiyyətin,
Bir azca dəyişsən, dönsən, a qardaş.
* * *
Səni mən hər yerdə misal gətirdim,
İzlədim, çox şeyi səndən götürdüm.
Yaxşı nə bildimsə ruha ötürdüm,
Ruhumda bar verən dənsən, a qardaş.
BİR DƏRDİNİ ÇƏKƏN OLA…
Bir dərdini çəkən ola,
Əlin üzdə qalmayasan.
Arxanca su tökən ola,
Öz yolundan olmayasan.
* * *
Çaşmayasan öz yerini,
Saxlayasan ləngərini.
Bu dünyanın dərd-sərini,
Heç vecinə almayasan.
* * *
Dərd-azarın çox olmaya,
Dinən ruhun tox olmaya.
Təbəssümün yox olmaya,
Bulud kimi dolmayasan.
* * *
Şah olasan öz taxtında,
Öz şansında, öz baxtında.
Ayrılasan düz vaxtında,
Çiçək kimi solmayasan.
* * *
Yaşamaqdan bezməyəsən,
Ayrı ruhda gəzməyəsən,
Sevdiyini əzməyəsən,
Murad, dərdə salmayasan.
ÖZÜMÜN ÖZÜMLƏ SÖHBƏTİM
Zövqümə həmişə inanmışam mən,
Bu da bir duyğudu ruhumdan gələn.
O qədər səbrimlə sınanmışam mən,
Tanrı da zövq alır bundan mən bilən.
* * *
Adam tanıyanam bircə baxışdan,
Zənnimdə heç zaman aldanmamışam.
Gileyim olmayıb bəxtdən, naxışdan,
Nəyim var üzdədi heç danmamışam.
* * *
Nə qədər daş atan oldu arxamdan,
Səkmədim yolumdan heç bircə qarış.
Şamın yandığını tez duyar şamdan,
Piltə nə çəkirsə çıraqdan soruş.
* * *
Demirəm ruh kimi hər yerdə varam,
Qismətin, taleyin qulu olmuşam.
Allaha yaxınam, Tanrıyla yaram,
Onun kölgəsində məskən salmışam.
* * *
Bu ömrün əzabı yormadı məni,
Hər yükün altına sırtımı verdim.
Nə tənə, nə pislik qırmadı məni,
Nə də biganəlik olmadı dərdim.
* * *
Rəhimli, duyğusal, sakit bəndəyəm,
Kimsənin işinə qarışmadım heç.
Nə sizdən geridə, nə də öndəyəm,
Bircə haqsızlıqla barışmadım heç.
Müəllif: Murad MƏMMƏDOV
MURAD MƏMMƏDOVUN YAZILARI
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
Bir haykunun tarixçəsi
Görkəmli yapon şairi Basyö 1681-ci ildə inzivaya çəkilir; beş il sonra, 1686-ci ildə, ustadı Butço tələbəsi Qohei ilə onu ziyarətə gəlir. Görüşdə Basyönün də bəzi tələbələri iştirak edir. Basyönün bağını ilk dəfə görən Qohei belə deyir: “Bu sakit bağçada bütün bitkiləri, bütün ağaclarıyla necə də Buddanın cövhəri var!” Basyö cavab verir: “Böyük yarpaqlarda böyüklüyü, kiçik yarpaqlarda kiçikliyi ilə…”
Ustad Butço söhbətə qoşulur: “Bəs indilərdə necədir?”
Basyö deyir: “Yağış kəsib, yosunlar yaşıllaşır.”
Ustad Butço soruşur: “Bəs Buddanın cövhəri yosunlar yaşıllaşmamışdan qabaq necəydi?”
Deyilənə görə, bu məqamda bir qurbağa suya tullanır və Basyö belə deyir: “Qurbağa hoppandı, suyun səsi.”
Rahiblər heyrətlənir, tələbələrdən biri deyir ki, ancaq ilk misra kəmdir. Basyö deyir, nə təklif edirsiniz? Biri “Axşam düşür”, bir başqası “Tənhalıqdakı”, digəri “Dağ çiçəkləri” misrasını təklif edir.
Basyö deyir, bu misraların hərəsi vəziyyətin bir tərəfini yaxşı ifadə edir, ancaq mən belə deyəcəm:
Köhnə hovuz.
Qurbağa hoppandı.
suyun səsi.
Bir vacib məqam daha… Basyöyə inzivaya çəkilmək üçün daxmanı hədiyyə edən tələbəsi Sanpu balıq taciri olub, bağçadakı “köhnə” hovuz əvvəllər ovlanmış balıqları diri saxlamaq üçün istifadə edilirmiş. Belə-belə işlər… Bu üç misra haqqında cild-cild kitab var, ancaq tükənmir ki tükənmir…
Müəllif: QİSMƏT
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
***
Gecənin dörd yanı zülmətdi,
Ulduzlar zülmətə dustaqdı…
Ümid son işıqdı,
Arzular boş ümid,
Həyatsa oyuncaqdı…
Ömür olla öl arası zaman kəsiyidi,
Payız , qış həsrət yoğurur,
Xoşbəxtlik bir baharlıq qonaqdı..
Yalanlar at oynatdıqca
Rəng verib rəng alır dünya,
Həqiqət son dayanacaqdı..
Sevdalar ayrılıqla başlayır,
Taleyin işinə qarışmaq günahdı..
Hamı Tanrıdan yapışır,
Tanrısa göydən,
Göy üzü calaqdı.
Rəngli -rəngli nağılla
alladır bu günü adam,
Bir də baxırsan ki…. Sabahdı…
***
Bir yiyəsiz əsgər çəkməsi yol gözləyir bir dağın aşırımında.
Vətəndən aralı , gözdən, qulaqdan uzaq.
İpi boğazından asılı,
üz gözü tikə -tikə,
cırmaq -cırmaq.
Başının üstündə külək əsir,
Yağış yağır..
Bir şair güzgü qabağında Vətənə
qalibiyyət şeiri deyir ,
Bir qız gecənin qaranlığında
saçlarına ayrılıq taxır .
Şair sözü , qız saçlarını alladır ,
Qulağı cingildəyir tarixin.
Sağ ayağı çəlik əsgər sol ayağıyla Vətənə çatır.
O yeridikcə yollar töyşüyür,
Torpaq qan -tərə batır.
Və..
Sözündən düşür şeir!
Özündən düşür şeir!
Gözündən düşür şeir!
***
Bapbalaca yuvamız vardı,
Pəncərəsi günəşə açılan,
Tavanı göydən asılı.
Divarlarında kölgəmiz qaçan,
Qapısında sevdamız yazılı.
Lap pəri masalı kimi.
Uçuq -sökük divarlarında gizlədirdi
İçindəki bəxtəvərliyi.
Kimsəyə verməzdi sirrini.
Qorxusu yox idi itdən, pişikdən, oğrudan.
Bizimlə gecələyirdi,
Bizimlə oyanırdı yuxudan.
Ulduzları göy üzündən dərib sərirdik ömrümüzə.
Ocaq idi yuvamız,
Qucaq idi yuvamız .
Cibimizdəki qəpiklərlə sayırdıq günlərimizi,
Xoşbəxt idik ən azı.
Bizi ağrıtmırdı dünəndə ilişib qalan xəyallar,
Bu gündən sabaha daşıyırdıq yalın yalavac arzuları.
..Sonra üç əllə ,
Daha sonra dörd əllə
döydük qapımızı.
Açıldı qapılar,
Bağlandı qapılar .
Sonra daha cibimiz əlimizdən utanmadı,
Genəldi yuvamız,
Köhnəldi yuvamız.
İllər saçımızı,
Yollar ayağımızı yordu.
Biz yorulduqca
Dincəldi yuvamız.
…Daha pəri masalına inanmıram, bilirsən?
Yalanmış hamısı..
Müəllif: Təranə DƏMİR
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
Əbdürrəhim bəy Haqvеrdiyеvin hekayələrində kateqoriyalanma
Əbdürrəhim bəy Əsəd bəy оğlu Haqvеrdiyеv 1870-ci il mayın 17-də Şuşa şəhərinin yaxınlığındakı Ağbulaq kəndində anadan оlmuşdur. Ədibin yaradıcılığında dram əsərləri ilə yanaşı hekayələri də mühüm yer tutur. Əbdürrəhim bəy Haqvеrdiyеv “Ata və оğul”, “Ayın şahidliyi”, “Xоrtdanın cəhənnəm məкtubları”, “Bоmba”, “Şeyx Şəban”, “Həmşəri paspоrtu”, “Röya”, “Mirzə Səfər”, “Кeçmiş günlər”, “Uca dağ başında”, “Seyidlər оcağı”, “Qəndil”, “Çeşməк” “İt оyunu”, “Diş ağrısı”, “Qоca tarzən” və s. Azərbaycan ədəbiyyatı üçün qiymətli olan hekayələr yazmışdır. Ədibin hekayə janrında yazdığı əsərlərinin bitkinliyi, aliliyi, zənginliyi, məzmun yeniliyi, çoxcəhətliliyi ədibi ədəbiyyatımızın parlaq siması kimi tanıtmışdır. Korifey yazıçı, dramaturq, pedaqoq, ədəbiyyatşünas, ictimai-siyasi teatr xadimi olan Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin “Şeyx Şəban”, “Həmşəri paspоrtu”, “Röya”, “Mirzə Səfər” hekayələrində yazıçı dövrün bir sıra mühüm məsələlərinin bədii həllini vеrir və eyni zamanda cəhalət, nadanlıq və köhnə еtiqadlara etirazını bildirir, xalqını maariflənməyə çağırış edir. Yazıçının “Şeyx Şəban” hekayəsinin baş qəhrəmanı olan Şeyx Şəban yоlun qırağındaкı məhəllə məscidinin qabağında əyləşib pinəçiliк edən, bir şəxs idi. O, yağış yağanda sel gətirən кöhnə başmaqları, çustları, çəкmələri, çarıqları yığıb, qalıba vurub, yamayıb ucuz qiymətlə: cütünü bir abbasıdan, altı şahıdan sataraq, güzəranını təmin edirdi. Ədib Şeyx Şəbanın xarici görünüşünün təsviri ilə əsərdə bədii portret yaratmağa nail olmuşdur. “Şeyx Şəban gödəк bоylu, uzun saqqallı bir кişi idi. Baharda, yayda aba bürünərdi və qış fəslində çiyninə bir Xоrasan кürкü salardı. Bir nəfər deyə bilməzdi кi, mən Şeyx Şəbanın saqqalının dibini zərrəcə ağarmış görmüşəm. Heç Şeyx Şəban elə adam deyil idi. Оtuz il bir abada gəzməyi, qırx il bir кürкə bürünməyi qəbul edərdi, amma saqqalına rəng və hənadan коrluq verməzdi”.
Yazıçı “Şeyx Şəban” hekayəsində Şeyx Şəbanın arvadı olan Gülsüm xalanın da portretini çox bədii və reallığı əks etdirə bilən üsulda təsvir etmişdir. Belə ki, Gülsüm xala yaxşı ruf tutardı, çöp ötürərdi, nоxud falı açardı və həcəmət qоyardı, bоğaz basardı. Ədib əsərdə Şeyx Şəban və Gülsüm xala ər-arvadının bir-birinə оlan məhəbbətinin və qayğıkeşliyinin təsviri ilə gələcək nəsillərdə vəfa, etibar hissinin inkişafında müstəsna rol oynayıb. Belə ki, hər sübh Gülsüm xala Şeyx Şəbandan tez оyanıb, yerindən qalxıb, samovar hazır edərdi. Samavar qaynayan təк оtağın оrtasına çəhrayı rəng, hər iki tərəfinə – “məclis arast” yazılı çitdən bir süfrə salıb, pendirdən, çörəкdən süfrəyə düzüb ərini оyadardı. Əsərdə Gülsümlə Şəbanın uşaqlıqdan tanışmalarının və evliliklərinin mərhələli şəkildə təsviri onların həyatlarının oxucuya nümunəvi şəkildə təqdim olunmasıdır. Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin qələminin gücü onda idi ki, o, kiçik hekayələrdə belə bütöv bir insan ömrünün acısını, çətinliklərini, qayğısını təsvir edə bilirdi. Yazıçının “Şeyx Şəban” hekayəsidə bu silsilə hekayələrdəndir. Belə ki, əsərdə Gülsüm və Şəbanın ömür yolu uşaqlıqdan ölümünə kimi dolğun bir şəkildə təsvir olunmuşdur. Məşədi Məmmədvəlinin qızı Gülsümü qaçıran Şəbanın məşəqqətli həyatı bu hadisə ilə başlayır. Gön alış-verişi ilə məşğul olan Şəbanın düşmənləri onu yıxmaq üçün əllərindən gələn hər şeyi edib, Sibirə on iki il sürgün olunmasına nail ola bilirlər. Şəban sürgün olunandan iki il sоnra beş yaşında оğlu çiçəк xəstəliyindən ölür, Gülsümün atası о qədər qоcalır кi, daha gözləri qüvvətdən düşüb, başmaq tiкməyə qadir оlmayıb xanənişin оlur. Ədib əsərdə dərdin, bəlanın insanı necə məhv etdiyini obrazların həyatı ilə oxucuya çatdırır. Şəban sürgün olunandan iki il sоnra beş yaşında оğlunun çiçəк xəstəliyindən ölməsi, Gülsümün atasının daha gözlərinin qüvvətdən düşüb, başmaq tiкməyə qadir оlmaması, Gülsümün anasının çətinliklərə dözə bilməyib ölməsi, Gülsüm bu on iki ildə qəm-qüssədən, gecə-gündüz işləməkdən, xəlvətə çəкilib ağlamaqdan bir halətə düşmüşdü кi, uşaqlar adına Gülsüm nənə deyirdilər. Əsərdə biçarə Gülsümün həyat yоlu bütün mərhələləri ilə əks olunmuşdur. Gülsüm on üç il istəкli ərindən ayrı düşmüş, cavan vaxtından cavan ərindən ayrılmış, ərinin fərağından saçı ağarmış, balasını itirmiş, gecələr sübhədəк vaqiədə ərinin səsini eşidib hövlnaк ayılıb sübhədəк ağlayan bir qadın olmuşdur. Sürgün müddəti bitən Şeyx Şəbanın sonrakı həyatı məscidin qabağında pinəçiliк etməklə davam etdi, o günə kimi ki arvadı Gülsüm Allahın rəhmətinə getdi. Bundan sonra Şəban bazarda müqəvva təк gəzir, işləyə bilmir, öz əli ilə qəbrə qоyduğu Gülsümün öldüyünə inana bilmirdi. Əsərdə Şəbanın ölümü çox təsirli təsvir olunmuşdur. “Bir gün Şeyx Şəban qəbiristandan qayıdarкən bir şiddətli yağışa düşüb sümüкlərinədəк islandı. Evə gəlib başında, bədənində və gözlərini çanağında bərк ağrı hiss etdisə də, etina etməyib yatdı. Sübh hərçi çalışdı, başını yasdıqdan qоvzaya bilmədi. Naxоşluq getdiкcə şiddət etdi. Axırda Şəban sərsəm halətinə gəldi. Sərsəmləyən vaxtda dilindən Gülsüm adı bilmərrə düşmürdü. Şeyx Şəbanın bu halətindən heç кəs оna mütəvəcceh оlmurdu. Şeyx təк оtaqda, Gülsümdən yadigar qalan bir pişiyin müsahibəti ilə, təbibsiz, dərmansız ömrünün axır saatını gözlüyürdü. Bir gecə azarın intəhasız şəddiətindən şeyx gördü кi, qapı açıldı və Gülsüm daxil оlub qapının arasında dayandı. Şeyx nə qədər səslədisə də Gülsümdən bir səs zahir оlmadı. Axırda hövlnaк qalxıb özünü qapıya tərəf atıb tufan qоparmış ağac təк yıxıldı yerə! Sübh qоnşular Şeyx Şəbanın meyitini tapdılar”.
Əbdürrəhim bəy Haqvеrdiyеvin “Şeyx Şəban” hekayəsi insan həyatlarının ən incə məqamlarını əks etdirməyinə və olduqca məşəqqətli ömür yollarını oxucuya dolğun şəkildə çatdırmasına görə çox böyük əhəmiyyətə malikdir.
Əbdürrəhim bəy Haqvеrdiyеvin yaradıcılığında özünəməxsusluğu ilə seçilən digər bir əsəri də “Həmşəri paspоrtu” hekayəsidir. Ədib əsərdə sarkazmdan çox böyük ustalıqla istifadə etmişdir. Əsərdə Rusiyanın şimal yerlərinin əhatəli təsviri verilir. “Bəzi vaxt yağış başlayanda bir həftə müttəsil yağır. Ta bir göz açıb iş görməyə macal vermir. Bir də görürsən, gözəl gün çıxıb, göyün üzündə bir damcı bulud yоx, tez sevinmiş durub havaya çıxırsan. Bir saatdan sоnra bilmirsən yağış adamın başına haradan töкülür. Paltоsuz, qalоşsuz, islanmış qayıdırsan evə. Əgər zatəlcəm də tutmasa, yəqin кi, bir zöкəm tutacaqsan. Yainкi yağış yağan vaxt çоx vacib işin оlur. Labüdd qalıb, durub paltоdan, qalоşdan geyib çıxırsan кüçəyə. Bir də görürsən yarım saatdan sоnra yağış кəsdi, bulud dağıldı, bir isti gün çıxdı”.
Əbdürrəhim bəy Haqvеrdiyеvin hekayə yaradıcılığında “Röya” hekayəsinin xüsusi yeri vardır. Hekayə Süleyman adlı şəxsin dilindən nəql olunur. Onun küçədə təsadüfən tanış olduğu şəxslə söhbəti hekayənin əsasını təşkil edir. Əsərin baş qəhrəmanı övladlarını və övrətini tapıb, yenidən öz mülкünü qayıdacağının arzusu ilə yaşayırdı. Ədib hekayənin qəhrəmanının təк divanə оlmasını Məcnuna, “bala vay” naləsi ilə avara qalmasını Yəquba bənzədir.
Əbdürrəhim bəy Haqvеrdiyеvin “Mirzə Səfər” hekayəsi Mirzə Səfərin portretinin oxucuya təqdim olunması ilə başlayır. Mirzə Səfər ağ çuxalı, ağ arxalıqlı, ikiüzlü Buxara dərisindən papaqlı, şişman göbəyi üzərində gümüş кəmərli bir şəxs idi. Əsərdə onun xarakteri bütün incəlikləri ilə təqdim olunmuşdur. Belə ki, Mirzə Səfəri hamı tanıyırdı, hamı оna salam verirdi. Əsərdə eyni zamanda Mirzə Səfərin söhbətlərinin mənalı olması, gözəl danışa bilməsi xüsusi vurğulanır. Hekayədə Mirzə Səfərin gəncliyi yüksək yazıçı ustalığı ilə təsvir olunur. Əsərdə Mirzə Səfər cəmiyyət tərəfindən iki cür xarakterizə olunur. Bəziləri onu fəqir, başı aşağı bir оğlan, vurub-yıxan olmayan, belinə tapança bağlamayan, əlini belinə, papağını gözünün üstünə qоyub gəzməyən, papirоs çəкməyən, aşurada başını yarmayan, qaməti mоvzun olmayan kimi tanıyırdılar. Digər qrup şəxslər isə bunun tam əksinə olaraq, Səfəri оruc tutmayan, namaz qılmayan, bir dəfə məscidə getməyən, axşamadəк erməni bazarında şirəxanada оturub çaxır içən, gecə evə piyan gələn biri kimi xarakterizə edirdilər. Mirzə Səfərin şəxsiyyətinin bu cür analiz olunmasından sonra əsərdə onun qırx beşlə əllinin arasında olan yaş dövrü təsvir olunmağa başlanılır. Mirzə Səfər aza qane olan, aldığı iyirmi beş manat maaş ilə ailəsini dolandıran, saatsaz usta Zeynaldan başqa həqiqi dоstu olmayan, digər mirzələr kimi bir abbası, altı şahı hər işə gələndən rüşvət almayan, öz maaşına кifayət edib bir qəpiк də оlsun rüşvət almayan, rüşvət almağın adamı qоrxaq və gözüкölgəli edəcəyini bilən, qulluğunda təmiz оlan, maaşına qənaət edən, bir кəsə ehtiyacı оlmayan, həmişə başıuca gəzən, iyirmi beş manat məvacibi olan, dünyada təməllüq, yaltaqlıq nə оlduğunu bilməyən bir şəxs idi. Mirzənin xarakterindəki mərdlik və əyilməzlik onun Həsən ağanın qоhumu və naçalniк ilə olan dialoqunda özünü açıq bir şəkildə göstərir. Belə ki, naçalniк ona- “Səfər! Papağını götür, buradan get!”- deyəndə Mirzə Səfər qalxıb şax naçalnikin sifətinə baxdı. – Cənab naçalniк, siz yəqin edin кi, mən buradan gedəsi оlduqda, papağımı qоyub getməyəcəyəm”.
Mirzə Səfərin həyat ilə apardığı mərdlik və əyilməzlik mübarizəsi onun övladlarınında həyatına təsir edirdi. Belə ki, Mirzə Səfərin iki оğlu edadiyyə məкtəbinin beşinci sinfində оxuyurdular. Mirzənin məişəti ağır оlduğundan, məкtəb nəzdində оlan cəmiyyətixeyriyyə оnun uşaqlarını dərs pulundan azad etmişdi. Lakin, onun Həsən ağanın qоhumu ilə etdiyi davadan sonra uşaqların məкtəbdə cəmiyyətixeyriyyə hesabına təhsil alması dayandırılır və onların hər ikisi məкtəbdən xaric edilirlər. Əbdürrəhim bəy Haqvеrdiyеvin “Mirzə Səfər” hekayəsində toxunduğu ən əsas mövzulardan biri də, Mirzənin məкtəb müdirinin yanına gedib, onunla danışması səhnəsi olur. Əsərdə məкtəb müdirinin öz sözləri ilə şagirdlərinə, təhsilə qarşı olan biganəliyi ifşa olunur və bu məкtəb müdiri əsərdə ümumiləşdirilmiş obrazdır. “Mən кənardan gəlmiş bir adamam, başım ancaq məкtəbin işlərinə məşğuldur. Uşaqların atalarının vəziyyətləri mənə məlum deyil, məlum оlsa da, mənim əlimdən bir iş gəlməz, sizin оğlanlarınız hər ikisi yaxşı оxuyurlar. Оnların məкtəbdən çıxarılmalarına mən çоx əfsus edirəm. Mən sizə məsləhət görürəm, gedib cəmiyyətin sədri Həsən ağa ilə görüşəsiniz. İş оnun əlindədir”.
Əbdürrəhim bəy Haqvеrdiyеv “Mirzə Səfər” hekayəsində əsl dostluqların necə olması gərəkdiyini qələmə almışdır. Ədib Mirzə Səfər və usta Zeynal dostluğunu oxucuya ideal dostluq münasibətinin nümunəsi kimi təqdim etmişdir. Usta Zeynal və Mirzə Səfər xəttinin əsərdə əsl dostluğu təbliğ etməsi Əbdürrəhim bəy Haqvеrdiyеvin maarifçilik görüşlərinin əksi idi. Mirzə Səfərin “Mən acından ölməyə razı оlaram, оğlanlarımın ikisinin də başını кəsərəm, amma gedib Həsən ağa кimi adama yalvarmaram” fikirləri onun bütövləşmiş xarakterinin nəticəsi idi. Usta Zeynalın Mirzə Səfərin uşaqlarının оxuması puluna şəriк оlması ilə problemlər həll olunur. Mirzə Səfərin оğlanlarının hər ikisi də bir ildə məкtəbi tamam etdilər. Onun övladlarının hər ikisi ataları kimi fədakar və mərd idilər. Uşaqlar məktəbi qurtardıqdan sonra, ali məкtəbdə оxutmaq üçün Mirzənin kiçik oğlu dövlətlilərin uşaqlarına dərs verib, qazandığı pulları qardaşına göndərirdi. Böyük qardaşı ali məktəbi bitirib, gələndən sоnra kiçik qardaş oxumağa gedir. Ədib qardaşların bu fədakarlıqları ilə cəmiyyətdəki insanlara ailə dəyərlərinin müqəddəsliyi fikrini ötürür. Maarifləndiricilik fikirləri bu əsərdə olduqca çoxdur. Ata və oğulların bu birliyi onlara Həsən ağa kimi pullu, var-dövlətli birinə qələbə qazandırır. Mirzə Səfərin ölüm ayağında olan zaman övladlarına olan vəsiyyəti ədibin cəmiyyətə verdiyi mesaj idi. Dahi mütəfəkkir Əbdürrəhim bəy Haqvеrdiyеv böyüк оğlu təbib, kiçiк оğlu mühəndis olan Mirzənin mənəvi qələbəsi ilə oxucuya çatdırır ki, nəciblik və mərdlik həmişə qələbə qazanacaqdır. Əsərin sonunda Mirzə Səfərin fikirləri onun həyat fəlsəfəsini oxucuya çatdırır. “Balalarım, dünyada mən çоx ömür etmişəm. Sizin yоlunuzda nə qədər çalışıb məramıma çatmışam və xatircəm, qeydsiz dünyadan gedirəm. Cəmi ömrümü işimdə təmiz оlmuşam. Bir adama təməllüq, yaltaqlıq eləməmişəm, sizə mənim vəsiyyətim: ac qalsanız da Həsən ağa кimi adamlara gedib yalvarmayın. Оnun təк adamlardan uzaq qaçın. Siz təmiz, namuslu dоlanırsınızsa, həmişə müvəffəqiyyət sizi tapar. Mən gedirəm. İkinci sizə vəsiyyətim: bu usta Zeynalı həmişə ata gözündə görərsiniz. Mən dünyada ancaq оnda etibar gördüm”.
Dahi yazıçının hekayə yaradıcılığı onun bədii irsində əsas yer tutur. Ədib bəşəriyyətə ötürmək istədiyi fikirləri öz hekayələrində əks etdirmişdir. Hekayələrdə əsas məqsəd cəmiyyəti cəhalət, nadanlıq və köhnə еtiqadların girdabından xilas edib, xalqını maariflənməyə çağırışdır.
MÜƏLLİF: ATAKİŞİYEVA HƏCƏR
ƏBDÜRRƏHİM BƏY ƏSƏD BƏY OĞLU HAQVERDİYEV
ƏBDÜRRƏHİM BƏY HAQVЕRDİYЕV – 155
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
Azərbaycanda ədəbi tənqid varmı?
Hal -hazırda bütün sahələrdə olduğu kimi, ədəbiyyat da yeni tarixini yaşayır..Bu tarixin hansı özəllikləri var və oxucu ən çox hansı sözün acıdı? Ümumiyyətlə bu günkü ədəbiyyatımız oxucunu qane edirmi? Azadlıq və demokratiya pərdəsi arxasında hansı proseslər gedir və ədəbiyyat müasir standartlara cavab verirmi? Klassiklərdən nümunə götürülürmü və ya kökümüzdən tamamilı uzaqlaşmışıq?
Köksüz, qolsuz, budaqsız ədəbiyyat niyə müasirliyin simfoluna çevrilib?
Sual çoxdu. Elə verilən cavablar da..
Nəşriyyatlar bir ucdan kitab istehsal edir. Güclü və ya gücsüz. Mənalı və mənasız. Keyfiyyətli və keyfiyyətsiz. Axır ki, durmadan kitab dərc olunur. Bu boyda bolluğun içində bəs kitaba tələbat niyə bu qədər aşağı səviyyədədi ? Oxucu ədəbiyyatdan uzaqlaşıb , ya ədəbiyyat oxucunu qane etmir?
Elektron ədəbiyyat bəlkə kitaba olan tələbatı azaldıb?
Oxucu ona lazım olan materialları bir toxunuşla əldə edə bilirsə, bütün kitabxanalar hər kəsin evinə köçübsə, hər şey bu qədər asanlaşıbsa , demək kitab almaq və oxumaq səviyyəsi çox aşağı düşüb.. Bununla belə oxucu sayının azalması kitab istehsalına təsir etmir.
Bəlkə elə ədəbiyyatı gözdən salan faktorlardan biri də kəmiyyətdi..Mahiyyət və keyfiyyət arxa plana keçib..Ən ağrılı hal odur ki, məzmunsuz , bayağı, mənasız “əsər”lər gündəmi zəbt edib. Ən pisi də budur ki, bu yazıların təbliğatı da güclü gedir..Əsl sözü işıq üzü görə bilmir, pərdə arxasında qalır. Bu qədər bolluğun içində oxucu da çaş-başdı. Nəyin pis, nəyin yaxşı olduğunu anlamaqda çətinlik çəkir. Qərarsızdı oxucu. Ədəbiyyat fərdilikdən çıxıb, kütləviləşib. Üzü işıqlı , içi qaranlıq kitablar gündəmi zəbt edib..Yalançı təriflər, bir -birini təkrarlayan təqdimatlar kütləvi hal alıb. Qarşılıqlı “layk ” ( bəyəndim) azarkeşliyi formalaşıb..Söz keçib arxa plana. Nəticədə ədəbiyyatın bütün sahələrində durğunluq yaranıb.
Keçmişdə senzura vardı .Yerindən duran yazarlıq eşqinə düşmürdü..İstedad sözünü deyirdi. Yazarlar sözünü və özünü təsdiq edənəcən neçə qat qabıqdan çıxırdı .. Oxucu isə ruhuna yaxın, doğma əsərləri alıb oxuyurdu. Bununçun xüsusi kitabxanalar və satış mərkəzləri vardı. Məcburiyyət və məhkumiyyət yox idi. İndi yazıçı , şair kitabını satmaqçun küçə alverindən belə çəkinmir. . Özünə, şəxsiyyətinə hörmət edən , sözünə söykənən yazarlarsa zamanla ayaqlaşa bilmir . Çəkilib bir kənara. Narazılığını bildirməkdə də çətinlik çəkir. Çünki səsçoxluğu ilə qaraguruh ədəbiyyat öndədi . Qəribə abı -hava yaranıb ədəbiyyat sahəsində. Xoşa gəlməyən hallardan biri də odur ki, mənasız çevrə ədəbiyyatı formalaşıb . Əsəri oxumadan fikir bildirmək adət halına çevrilib. Ədəbi tənqid ədəbi tərifə keçib. Bunun bir tərəfi də maddiyyatla bağlıdı..Bir çox tənqidçilər fikrini satır bir növ..Demək burda dövran, zaman , yaşamaq faktoru da var .
Bəs ümumiyyətlə ədəbiyyatın qapısı tənqidə açıqdımı?
Axı bilirik ki, ədəbi inkişafın bir mərhələsi də tənqiddən keçir. İdeal heç nə yoxdu..Əlbəttə ki, qərəzlə tənqidi də eyniləşdirmək olmaz. Ədəbi tənqid vicdanla, obyektiv və qərəzsiz olmalıdı.. Bəs biz nə qədər tənqidə davam gətiririk? Ədəbi tənqid hansı mərhələdədi? Mən səni təriflədim, sən də buna qarşılıq verməlisən prinsipi ilə yanaşılmamalıdı sözə..
İndi başqa sahələrdə olduğu kimi bu sahədə də qohumbazlıq, dostbazlıq , yerlibazlıq hökm sürür.. Həmçinin tapşırıq və sifarişlə yazılan yazılar ( ədəbi təriflər) da az deyil.. Tənqidin yolu çörək pulundan keçir..
Senzura və qadağa da yoxdu. Heç nəyə söykənməyən , havadan asılı yazıları təbliğ və tərif etmə adi hal alıb.. Bunun gələcək travmalarından xəbərsiz tənqidçilər işin maddi tərəfini fikirləşirlər əsasən. Hər kəs məsuliyyəti öz üstündən atır. Hərə öz prizmasından yanaşır sözə. Yazarlar da, tənqidçilər də. Qəribə şöhrətpərəstlik azarı yaranıb ədəbiyyatçılarda. Hamı tərifə qaçır.
Axı əsəri təhlil edəndə onun müsbət tərəfləri ilə yanaşı , qüsurlarını və nöqsanlarını da açıb göstərmək lazımdı.. Təpə -dırnaq heç nə ideal ola bilməz axı. Onu görmək , qeyd etmək və bu nöqsanların arada qalxması üçün yaradıcıya yol göstərmək lazımdı. Bu inkişaf deməkdi , yaradıcının sözə bir az da məsuliyyətlə yanaşmasına kömək etməkdi. Təkrar edirəm –qərəzsiz və məqsədsiz. Əsərin keyfiyyətinə və məzmununa toxunmadan , uçurub tökmədən. Əlbəttə söhbət əsl ədəbi nümunələrdən gedir. Bazar ədəbiyyatını təbliğ və təqdir etməksə ədəbi tənqidçilərin öz peşələrinə barmaqarası yanaşmalarının nəticəsidi.
Qaraguruhçu ədəbiyyat göbələk kimi artdıqca ədəbi tənqid də sıradan çıxır. Zənnimcə ədəbiyyata dövlət nəzarəti olmalıdı. Əks təqdirdə bizə miras qalan sözü çətin ki, qoruyub gələcək nəsillərə ötürə bilək. Həyəcan təbili çalmanın əsl vaxtı deyilmi?
Müəllif: Təranə DƏMİR
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
ƏSL OXUCU KİMLƏRDİ…
İlk növbədə özümə ünvanladığım bu suala yəqin ki bəziləri birmənalı şəkildə yanaşmayacaq. Sosial şəbəkənin (FB-un) iç qatlarına bələd olduqca anladım ki bu virtual aləm arxa qapısı hamının üzünə açıq olan bir məkandı. Ədəbi aləmin çox vaxt bağlı olan qapılarından içəri keçməyi haqq etməyənlər, dal qapıdan asanlıqla içəri sivişib, ürəkləri istədiyi qədər özlərinə tərəfdar toplaya bilirlər. Və onu da anladım ki virtual aləmdə hər kəsin yazı savadını, istedad sahibi olub-olmadığını, ədəbi zövqünü, iç dünyasını asanlıqla dərk etmək mümkünmüş…
Hər şeydən qabaq bu aləm cızmaqaraçıların və onlara züy tutanların məkanıdır, burda şəxsi tanışlıq, yazı müəllifinin yaşı, cinsi, haralı olması vacib hesab edilir. Sizlər kimi mən də şahidəm ki, hansısa bölgədən olan bir “yazar”ın şeir adına ortaya qoyduğu “nəsnə”yə bəzi həmyerliləri nəzakət xatirinə dəstək verirlər. Yeri gəlmişkən, bu ilin əvvəllərində görkəmli bir alim eloğlumla çay süfrəsi arxasına əyləşib dərdləşəndə (Bizim tərəflərdə adətən bu ifadəni işlədirlər) dedim: “Qaqa, sən doğrudanmı o filankəs xanımın gün ərzində feysbukda nümayiş etdirdiyi ən azında iki-üç cızmaqaralarını şeir hesab edirsən?” Üzümə təbəssümlə baxıb dilləndi: “Neyləyim, öz kəndçimdi, vallah heç oxumadan “layk” edirəm…” Mənim şəxsi fikrimcə ən səmimi oxucu yüksək ədəbi zövqə sahib tərəfsiz oxuculardı. Ən istedadlı yazar dostlarımı da bu “qrafaya” əlavə edirəm. Ancaq bəzi qələm sahibləri incisə də deyəcəyəm, (çoxları bilir ki məndə heç əzəldən “zadnı skorus” yoxdu): “Bəziləri “bəyənmə” işarəsinə barmaq basanda, bunu “beh” hesab edir və qarşılığını gözləyirlər!” Yəni, “öy məni, öyüm səni” prinsipini əsas tuturlar. Ötən ilin sentyabr ayında üzləşdiyim göz əməliyyatından sonra bir müddət sosial şəbəkədən gendə dayanmağa məcbur oldum. Bəzi dırnaq arası “dostlar” üç-dörd həftənin içində qeybə çəkildilər. Həmin çətin günlərimdə yazı-pozu ilə məşğul olmayan, ancaq sözə dəyər verməyi bacaran söz sərrafları həmişə olduğu kimi məni yalqız buraxmadılar…
Elə indinin özündə də rəhbərlik etdiyim AYB Mingəçevir bölməsinin 25 illik yubileyi ilə ilgili işlərim çox olsa da, əsl söz sərrafları məni tərk etməyiblər…
P.S. Özümə söz vermişdim ki yalnız özümün və əhatəmdə olan yazarların qayğıları ilə ilgilənim, ancaq gec-tez yuxarıda dediklərimi üzə çıxarmalı idim. Mənim yazılarıma münasibət bildirən dostlara da, bilərəkdən gözardı edənlərə də cansağlığı arzulayıram. Tərif xəstəsi deyiləm ki yazılarımı oxuyanların sayı ilə qürrələnəm!..
TRİBUNADA: İSMAYIL İMANZADƏ
AYB Mingəçevir bölməsinin sədri
17.06.2024
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
Elmi Araşdırmalar, Ekspozisiya fond şöbəsinin əməkdaşı
Quba şəhəri “Soyqırımı Memorial Kompleksi”
1918-Cİ İLDƏ QUBA QƏZASINDA TÖRƏDİLMİŞ ERMƏNİ VƏHŞİLİKLƏRİ AZƏRBAYCAN QƏZETİNİN SƏHİFƏLƏRİNDƏ
1918-ci ildə Birinci Dünya Müharibəsinin son mərhələsində Azərbaycanın Quba qəzası tarixin salnaməsinə amansız və faciəli bir epizod səhnəsinə çevrilmişdir. Tarixən Quba xanlığının və eyni adlı qəzanın sosial-siyasi və iqtisadi həyatında erməni elementi heç bir gözə çarpan rol oynamasa da, bolşevik və daşnak Şaumyanın rəhbəri olduğu Bakı Sovetinin əsasən ermənilərdən ibarət və daşnak Hamazaspın komandanlığı altında olan quldur dəstələrinin Qubada törətdikləri vəhşiliklər vətəndaş müharibəsi və ya Sovet hakimiyyətinin qurulması deyil, bütöv bir xalqın kütləvi şəkildə məhv edilməsi- soyqırımı hadisəsi idi.
Bu hadisə Azərbaycanın xalqının yaddaşında silinməz iz qoyaraq və regionun tarixinin keşməkeşli bir dönəmində verilən fədakarlıqları xatırlatmaqdadır.
Baş verən dəhşətlər “Azərbaycan” qəzeti tərəfindən dəqiqliklə sənədləşdirilmiş, jurnalistlərin cəsarətinin və ağlasığmaz çətinliklərlə üzləşən xalqın dözümlülüyünün sübutu olmuşdur.
Məqalədə biz “Azərbaycan” qəzetində 1918-ci ildə Quba qəzasında törədilmiş erməni vəhşiliklərinin geniş işıqlandırılmasını araşdıraraq, həmin keşməkeşli günlərdə baş verən dəhşətli hadisələrə işıq salacağıq.
1918-ci il martın əvvəllərində erməni nizamsız qüvvələri Azərbaycanın bir sıra regionlarında dağıdıcı hücuma keçdi. Həmin böləgələr sırasına Quba qəzası da daxil idi.
Ermənilərin, xüsusən də, onların hərbi və siyasi ideoloqu olan S.Şaumyanın 1918-ci ilin martında Bakıda və qəzalarda silsilə qətliamlar törətməsi onların əvvəlcədən planladığı uzun müddətli soyqırımı strategiyasından xəbər verirdi.
Qubada fəaliyyət göstərən milli qüvvələr yaxınlaşan təhlükəni görür və qəza əhalisini labüd qırğından qorumaq üçün müəyyən tədbirlər həyata keçirirdilər. Amma onların onların cəhdlərinə baxmayaraq Bakı Xalq Komissarları Soveti və onun rəhbəri S.Şaumyan, həmçinin mərkəzdəki bolşeviklərə sığınıb onlardan təlimat alan yerli emissarlar aldıqları təlimatlara uyğun olaraq Quba qazasında sabitliyi pozmağa can atırdılar.
S.Şaumyanın başçılığı altında Quba və Azərbaycanın digər bölgələrində Azərbaycanlılara qarşı törədilmiş soyqırımlar, onların təkcə hakimiyyəti qəsb etməklə məhdudlaşmayacaqlarını göstərdi.
1918-ci il may ayının 1-də türklərə qarşı törətdikləri vəhşilikləri ilə məşhurlaşmış erməni-daşnak zabiti Hamazaspın komandanlığı altında yalnız ermənilərdən ibarət 3 minlik hərbi birləşmələr üç tərəfdən Quba şəhərinə daxil oldular. Erməni qəsbkarlərı silahsız əhalinin amansızcasına qətlə yetirir, əmlaklarını talayırdılar.
Ölənlərin sayı ilə bağlı təxminlər müxtəlifdir, lakin Quba hadisəsi zamanı yüzlərlə günahsız insanın həlak olduğu geniş yayılmışdır. Qurbanlar təkcə azərbaycanlılar deyil, həm də bölgədə yaşayan müxtəlif etnik və dini icmaların nümayəndələridir.
Qeyd edildiyi kimi, silah-sursat cəhətdən düşməndən xeyli geri qalan yerli qüvvələr tərəfindən Xaçmazda Hamazasp dəstəsinə qarşı ciddi müqavimət göstərilmiş, lakin bütün cəhdlərə baxmayaraq düşmənin iraliləməsinin qarşısını almaq mümükün olmamışdır. Bir müddət sonra isə Nikolayevka kəndi yaxınlığında daha bir qanlı döyüş baş vermiş və bu döyüşdə hər iki tərəfdən xeyli itki olmuşdur.
Quba və ətraf yerlərdə türk-müsəlman əhali üzərində ermənilərin törətdikləri vəhşilikləri araşdırmaq üçün Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qərarı ilə 1918-ci ilin iyul ayında yaradılan Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası 1918-ci ilin dekabrında işə başlayaraq, ermənilərin türk müsəlmanlara qarşı törətdikləri kütləvi soyqırımları, zorakılıqları və talanları çoxsaylı şahid ifadələri və maddi sübutlar vasitəsilə aşkarlayıb üzə çıxarmışdır.
1918-ci ilin dekabırın 16-da Komissiyaya verdiyi izahatında Quba şəhər sakini, 40 yaşlı Məşədi Həmdulla Əliyev qeyd edirdi ki, mən şəxsən qadınların və uşaqların kütləvi surətdə öldürülməsinin və qadınların döşlərinin kəsildiyini görmüşəm. Meyitlərin çoxu xəncərlə eybəcər hala salınmışdır.
Bu hissəyə həmçinin Quba qəzasının ayrı-ayrı kənd sakinlərinin ərizə və müraciətləridə daxil edilmişdir ki, həmin sənədlərdə evlərin yandırılması, anbar, dəyirman və digər tikililərin dağıdılması, mal-qaranın oğurlanması, əşyaların qarət edilməsi və s. nəticəsində zərərçəkənlərin hər birinə vurulmuş zərərin miqdarı haqqında məlumat verilir.
Soyqırımı hadisələri zamanı, Qubanın Kilvar kəndində məskunlaşan ermənilər zərər görməmiş əksinə yerli nüfuzlu şəxlər tərəfindən qorunmuşlar. Bunu Azərbaycanın Milli- Məbusan üzvü Həmdulla əfəndi Əfəndiyevə Bakı erməni yeparxialnı (yepiskopu) Baqrat tərəfindən “Azərbaycan” qəzetində göndərdiyi təşəkkür məktubu sübut edir.
Quba qəzasında ermənilər tərəfindən törədilmiş soyqırım hadisəsi haqqında “Azərbaycan” qəzetinin müxtəlif illərdəki dərcində mütəmadi olaraq geniş şəkildə bəhs olunmuşdur.
“Quba qəzasında da digər regionlarda olduğu kimi ermənilər kütləvi qırğınlar ilə əlaqədar geniş hazırlıq işləri görmüşdülər. Onlar qırğına başlamaq və hayata keçirmək üçün bəhanə axtarmağa başlamışdılar. Erməni qüvvələri dünyanın hər bir yerinə müsəlmanlar tərəfindən ermənilərin guya sıxışdırıldığı barədə teleqramlar göndərirdilər. Həmin zamanlar Quba qəzasında yaşayan H.Hayrapetov, M.Kasparov, A.Boqdanov və A.Mukanyans tərəfindən göndərilən teleqramda iddia edilirdi ki, Quba qəzasında müsəlmanlar milli qırğın törədir, qırğın nəticəsində erməni və rus kəndlərini darmadağın edir və ibadət məkanlarını, kilsələri od ilə yandırırlar”.
“Azərbaycan” qəzetində Quba qəzasında ermənilərin törətdikləri vəhşiliklər və həmin qətliam haqqında digər məlumatlar da ətraflı bəhs edilib. Belə ki, Qubada həyata keçirilən terror zamanı qətlə yetirilən soydaşlarımızın sayının təxminən dörd min nəfərdən artıq olduğu qeyd olunur. Həmin hadisə nəticəsində Quba qəzasında yüz iyirmi iki kənd tamamilə darmadağın edilmiş və 2750-dən çox ev isə tamamilə yandırılmış və məhv edilmişdir. 2007-ci ilin əvvəllərində – aprel ayında Qubada xüsusi konstruksiya işləri zamanı qazıntı işləri aparılanda kütləvi məzarlıq aşkara edildi. Məzarlıqda təxminən 500-dək insan kəllə sümüyü vardı. Bu kəllə sümüyünün 100-dən çoxu qadınlara, 50-dən çoxu isə uşaqlara aid idi. Həmin insanların ermənilərin 1918-ci ildə Qubada vəhşicəsinə həyata keçirdiyi soyqırımın qurbanı olduğu sübut olundu. Xüsusi araşdırmalar nəticəsində məlum oldu ki, ermənilər həmin dinc əhaliyə zorakılıq tədbiq edərkən odlu silahdan istifadə etməyiblər. Belə ki, onların sümüklərdə güllə yeri aşkar edilməmişdir, tədqiqatlar zamanı məlum oldu ki, öldürülmüş insanların baş nahiyəsindən balta ilə vurub sonra xəncərdən istifadə etməklə başı bədəndən ayırıblar, digər soydaşlarımızın başlarına isə küt alətlə, mismar ilə vurmaqla ağlasığmazcasına qətlə yetirilib, sonra isə kütləvi şəkildə onlar quyulara doldurulub və üzəri torpaqla örtülüb. Bəzi mənbələrdən alınan məlumatlara əsasən 1918-ci il Quba qəzasına daxil olan daşnak-bolşevik qüvvələrinin sayı təxminən 5 min nəfərdən çox olub. Beləliklə onlar silahsız dinc əhaliyə azğınlıqla divan tuta biliblər. [5] Tarixin qanlı səhifələrinin yazıqlıdığı 31 mart soyqırımı təcavüzkar erməni xainlərinin xalqımıza qarşı törətdiyi etnik təmizləmə siyasətinin ən qəddar formasıdır. Ölkəmiz ötən illər ərzində xalqımıza erməni millətçilərinin qarşı törətdiyi sayısız cinayətlər, o cümlədən, həmin soyqırım haqqında əsl həqiqətlərin qlobal ictimiyyətinə çatdırılması, soyqırımı kimi tanıdılması uğrunda çoxsaylı fəaliyyətlər göstərib. Araşdırmalar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, kütləvi məzarlıqda azərbaycanlılarla yanaşı, Qubada milli azlıq kimi yaşayan tat, yəhudi, ləzgi və başqa etnik qruplar qeyri-insani əməllərlə qətlə yetirilərək basdırılmışdır.
Ermənilərin Azərbaycanın ayrı-ayrı ərazilərində, o cümlədən Quba qəzasında törətdiyi soyqırımlar ilə bağlı cinayət işi başlanılır. Quba soyqırımında faciəvi şəkildə qətlə yetirilən əhalinin sayı müəyyənləşdirilir, həmçinin zərərçəkənlər mütləq qeydə alınır. Beləliklə, zərərin miqdarı hesablanır və cinayətkarların kimliyi tam dəqiqləşdirilir. Ancaq çox təəssüf ki, 1920-ci il aprel ayında Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduğu zaman Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası fəaliyyəti dayandırılır, və bütün cinayət işlərinə bir-bir xitam verilir.
Hamazaspın rəhbərliyi altında erməni hərbi birləşmələri Quba qəzasının türk-müsəlman sakinləri daxil olmaqla, yəhudilərə də qarşı güclü qırğınlar törətmişlər. Xüsusi tədqiqatlar nəticəsində aşkar olmuşdur ki, Qubada soyqırımın baş verdiyi dövrlərdə – 1918-1919-cu illərdə ermənilər tərəfindən üç min nəfərə yaxın yəhudi amansızca qətlə yetirilmişdir. Əlavə olaraq qeyd etmək lazımdır ki, Erməni daşnakları 1918-ci ilin mart və aprel aylarında Azərbaycanın digər bölgələrində təxminən əlli minə qədər insanı xüsusi işgəncələrlə amansızca qətlə yetirilmişdir. Varan yazırdı: “mənə görə ən gözəl şey o idi ki, biz müsəlmanları quyulara atdıq və onların üstlərini daşlarla doldurduq”. Varan xüsusi olaraq qeyd edir ki, “Quba qəzasında baş verən hadisədə təkcə üç min adamı mən öldürmüşəm.
Azərbaycanın ərazisində erməni birlikləri tərəfindən törədilən qırğınlar çoxsaylı qəzet və jurnallarda, yerli və xarici mətbuatda işıqlandırılmışdı. 1918-ci ildə kütləvi və amansız qətliamlara, soyqırımlara məruz qalmış Quba qəzasındakı soyqırım da yerli bir çox qəzetlərdə bəhs olunmuş və indiki zamanda da gələcək nəsilin maariflənməsində öz töhfəsini verməyə davam edir.
1918-ci il hadisələri, həmçinin I Qarabağ savaşı zamanı törədilən soyqırımlar dəyişməyən erməni xislətindən xəbər verir. Buna baxmayaraq Azərbaycan xalqı tarixən mərd və sülhsevər olmuşlar. Həmdulla Əfəndinin və digər yerli müsəlman əhalinin Kilvar kəndində yaşayan erməni ailələrinə göstərdiyi diqqət bunun sübutudur. Lakin ermənilər həmişə xalqımızın ürəyi yumşaqlığından məharətlə istifadə edə bilmişlər.
Dövrün ən çox oxunan “Azərbaycan” qəzetinin 31 mart 1919-cu il, 147 nömrəli sayında çap edilmişdir: “Xalqımız Azərbaycanın istiqlalı, türk azadlığı, millət səadəti yolunda son damla qanına və son nəfəsinədək heç bir fədakarlıqdan geri durmayacaqlardır!
Ölənlərə rəhmət! Qalanlara ibrət! ”
Xəlil İbrahim
SƏRİYYƏ ABİDOVA ELŞƏN QIZININ YAZILARI
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
QUMRU XOŞBƏXTLİYİ
(hekayə)
Yazın günəşi pənbə buludların arxasından hürkək-hürkək boylanmaqdaydı. Sanki insanlarla qaçdı-tutdu oynayırdı. İlıq nazlı-qəmzəli günəş şüaları otağın pəncərəsindən içəri girib gözlərimdəki yuxunu qovmağa çalışırdı. Ana Günəş məni yeni günü salamlamağa çağırırdı, qızılı tellərini üzümə, gözümə dağıtmışdı. Evin xanımı, yəni uşaqların anası hələ yuxulu dünyanın qoynunda uyuyurdu…
Xanım deməyimə təccüblənməyin. Bilirəm, siz də xanım demirsiniz. Axı qonşular, ata-ana eşidər, ayıbdı. Mən də ömrüm boyu “xanım” səsləyib onu sevindirməmişəm. Ona ancaq bu hekayəmdə xanım deyə müraciət edəcəyəm. Guya mədəniyəm də. İndiyə kimi heç adıyla da səsləməmişəm. Axı atamın ağarmış qalın qaşları heyrətdən atılıb-düşər, mən də onun “bunun tərbiyəsinə bax” səssiz tənəsini göydə tutaram. Gündə bəlkə də əlli dəfə ona “ey” deyirəm. Məsələn, “ey, deyəsən mən acmışam”. Ağsaqqal qonşmuz Abdulcəlil kişi həmişə mənim “tərbiyə”mi qonşulara nümunə göstərib tərifləyir ki, halal olsun sənə, əsl milli oğulsan. Əslində evin xanımını “ey” çağıranda bunun millilik olduğunu anlamamışam. Nəyə gülürsünüz, guya siz bilirdiniz?..
Nə isə. Həyətimizdə bizimlə çoxdan “qonşu” olan iki qaratoyuq lirik ləhcələriylə yeni günün “sabanınız xeyir” duetini oxuyanda dünyanı tutub bağrına basmaq istəyənlər kimi qollarımı geniş açıb “yataq idmanı” etdim, ürəkdən gərnəşib yerimdən qalxdım. Ədəb-ərkanla geyinib həyətə düşdüm. Tez-tez kəsilib bizi duşun altında “gözümçıxdı”ya salan qızıldan qiymətli su ilə və əllərimin qabarıyla ərsəyə gətirdiyim 5-6 ağacla, qızılgüllərlə, qaratoyuqlarla salamlaşdım. Onlar mənim həyətdə yaşayan doğmalarım, sevimlilərimdi.
Qızılgüllərin ləçəkləri, ağacların yarpaqları, tumurcuqların “bağrını yarıb” ”azadlıq” pıçıldayan çiçəkləri qədirbilənliklə məni süzürdülər. Onların “sağ ol”unu eşidirdim. Arılar gilənarın, əriyin məsum çiçəklərinin ətrafında vızıltılı səslə “Həyat, necə gözəlsən” nəğməsini zümzümə edirdilər.
Bu sehirli dünyamdan məni qəfil eyvanda görünən, ovcunun arxası ilə gözlərini ovxalayıb oyanmağa çalışan xanımın səsi ayırdı:
-Neyləyirsən?
-Heç nə. Təbiətlə söhbət edirəm.
-Kiminlə? Təzə qonşudu?
Sualından, gözlərinin böyüməsindən hiss elədim ki, ya ağlıma şübhəsi yarandı, ya da məni “iş” başında yaxalayıb. Özüm də şübhələndim ki, yəqin sevgimi kiminləsə bölüşəndə ələ keçmişəm. Eksponatlarla ziyarətçiləri tanış edən muzey bələdçisi kimi əlimi həyətin ora-burasına gəzdirib sakit-sakit dilləndim:
-Qızılgüllərlə, yarpaqlarla, çiçəklərlə, arılarla, qaratoyuqlarla.
-Eh, sənin də işin, gücün qurtarıb deyəsən. Bəsdir də, əl çək bu sentimentallıqdan.
-Yadımdan çıxmışdı. Sabahın xeyir. Heç olmasa sən “sabahın xeyir” demədin.
Gərginliyin artım sürətini azaltmaq üçün hövsələmin “əyləc”i basıb müdafiəyə çəkilmək istəyirdim ki, hücumun daha güclü dalğası məni haqladı:
-Nə sabahın xeyir e, dünya vecinə deyil. O böyük qaratoyuq var ha, – əliylə ağacın dibində yem axtaran sevgi “tərəfmüqabili”ndən bir az ağırçəkili qaratoyuğu göstərib söhbətinə davam etdi, – səndən qat-qat ailəcanlıdır. Külfətinə yem axtarır.
Dönüb qaratoyuqlara baxdım. Uşaqların anası böyük qaratoyuq deyəndə yəqin ki, erkək quşu nəzərdə tuturdu. Düşündüm: “doğrudanmı, erkəklər həmişə böyük olur? Bəs niyə indi ailədə, cəmiyyətdə böyüklük, kiçiklik qalmayıb”?
Səhərin gözü əməlli-başlı açılmamış ovqatım elə qarışdı ki, nitqim tutuldu. Amma o, (xanım deməyə dilim dönmədi) başladı, nə başladı:
-Evdə duz belə yoxdu. Hələ pendiri, yağı, qəndi, əti, qatığı demirəm. Yaxşı ki, axşam nəvəyə iki çörək aldırmışam. Sən haradan biləsən ki, nəvələrin hazırlıq, bayram pullarının vaxtından üç gün keçib. Sinif rəhbərinin ad gününə hədiyyə almaq lazımdır, özü də sanballı. Hələ üç toy dəvətnaməsini demirəm. Oğlunun evə gec gəlməsi ilə heç maraqlanmısan? Xəbərin varmı harda veyillənir? Mən də bilmirəm. Allah bilir, kimin dizi cırıq şalvarlı qızına vurulub. Yerə-göyə sığışmır. Lap sənə oxşayıb. Dayılarına oxşasaydı nə vardı?
Xanımın ağzının enerjisi aşıb-daşırdı, elə bil yenicə yüklənmişdi. Dayanmaq, nəfəs almaq yadına düşmürdü. Sanki yuxudan oyanar-oyanmaz, ya da elə yuxuda “monoloq”unu əzbərləyib yataq otağından çıxmışdı. Əslində xanımlar anadangəlmə fitri istedad sahibləridir. Onlar məşqə, qrimə, rejissora, suflyora ehtiyacı olmayan aktrisalardır. “Bir aktyorun teatrı”nı yaradanlar qadınları nəzərdə tutublar yəqin.
Uşaqların anası “antrakt”sız – filansız “monoloq”unun ən qəliz yerinə – kulminasiya nöqtəsinə çatdığını o dəqiqə anladım. Uşaq ha deyiləm. Birinci dəfədi ki? O, ömrümüz boyu yaxamızdan əllərini çəkməyən sağalmaz yarama – kreditin ödənilməsinə “səhnə mizan”nına fikir vermədən məharətlə “keçid” etmək istəyəndə “təzyiq”lərə dözməyib tüfəngin lüləsindən çıxan, arxasına barıt doldurulmuş giliz kimi darvazadan küçəyə nə təhər atıldımsa, cəldliyimə özüm heyran qaldım, yəqin ki, o da…
Qonşulara belə “salam” sözünü qıymayan polis rəisi qonşumuzun beşmərtəbəli evinin al – qırmızı damının üstündəki şappıltı səsinə başımı yuxarı qaldırdım. Dam örtüyünün üstündə iki qumru qanadlarını bir-birinə çırparaq, üzbəüz dayanıb bir – birinin gözünün içinə dik baxaraq şıltaqlıqla sevişirdilər. Dünya yansa belə onların vecinə deyildi. Hələ də yatağında xumarlanan şəhər istirahət gününün həzzini yaşayırdı. Nə olsun ki, Günəş günota yerinə doğru yoldaydı. Aşiq qumrular yatmış şəhərin mürgülü sakinlərini qanadlarının şappıltısı, eşq qığıltıları ilə oyatmağa çalışırdılar, ömrün yeni gününə səsləyirdilər. Kimiydi qumruların “sevgi himn”inə oyanan? Qəflət yuxusu gözlərini açmağa imkan verirdi ki, oyansın təkcə gözləri yox, həm də beyni yumuqlar? Belələri oksigen çatışmayan yorğan içində hardan bilsin ki, həyat gözəldir? Nəinki şəhərdəkilər, evlərinin damının üstündə eşq “roman”ı yaşayan qumruların çağırışını beşmərtəbəli imarətin qayğısız sakinləri də eşitmirdi.
Qumrular ilahi “iş”indəydilər. Mən bu “iş”ə həsədlə baxıb gözümü qonşunun evinin damından çəkdim. Niyə bəxtəvərlərə mane olum ki? Sevgi ucalığından məni seyr edən qumruların nəzərlərindən halıma yandıqlarını hiss edirdim. Bəlkə də təsəlli üçün quş dilində nəsə deyirdilər? Mən Süleymam peyğəmbər deyiləm ki, quş dili bilim? Bilsəydim də onu eşidəcək əhvalda deyildim…
Deyirlər, dünya gözəldir, yaşamaq da. Bəlkə də. Gözəlliyi hamının duymasına mane olan nədir bəs? İnsanların bitib-tükənməyən qayğılarmı, paslanan zövqümü, gözəlliyə laqeydliyimi, duyğuların kasadlığımı, bir-birini anlaya bilməməsimi? Şüursuz saydığımız canlılar qədər gözəlliyi duymaq bacarığı yoxdumu insanlarda?
Yəqin ki, yoxdur. Olsaydı, qumruların xoşbəxtliyinə qibtə ilə baxmazdım…
Aprel 2020
Müəllif: VAQİF OSMANLI
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru
Mənə unutmaq öyrət…
Hansı dərd olsa şairi, şair də dərd üçün hansı ifadə olsa, tapır.
Dərd də cürbəcür olur, ölüm də. Dərdin də gözəli var, ölümün də.
Sevib dərd çəkməmisiniz? Ölə-ölə unudub, unuda-unuda ölməmisiniz? Unutmaq vurulmaq qədər asan deyil, bilirsiniz. Bu çabaya aylarını sərf etsən qalibsən, burda illərə məğlub olmaq var.
Hərə bir cür unudur. Gözündən vurulanların unutmaq cəhdi çətin deyil. Narahatlıqları gözləri yeni gözəllik görənədək çəkir. Zülüm ürəkdən vurulanlarındır. Belələri sevdiyini unutmağa çalışsa da, əslində, özlərini unudurlar. Həyatlarındakı düzənlərini pozurlar. Onlara elə gəlir, fəsillər yerini dəyişib. Günəş əbədilik batıb. Yerin altı üstünə qalxıb. Sular tərsinə axır. Cabir Novruzun unutmaq üsulunu illərdir sınaqdan keçiririk. Otağımızda gizlənir, röyalara meyil edirik ki, bəlkə, yadımızdan çıxa. Şair başını qatıb özünü ovutmaq üçün meynələrə su verir, divara mıx vururdu. (Görünür, başqa vaxtlar bu işləri görmürmüş, ürəyini sakitləşdirmək üçün əvvəllər etmədiklərini etmək məcburiyyətində qalıb) Ondan çox illər sonra unutmaq üçün dəridən-qabıqdan çıxan Elçin Məmmədovun əzabları göstərir ki, ürəyin ərköyününü yola vermək heç bir zamanda asan olmayıb. Texnika əsrində də ürək öz işindədir: sevir, darıxır, ayrılır, xiffət edir. Ürəkdəki sevgi sosial şəbəkədəki tanışlıq deyil ki, “blok” edəsən hər şey bitə. Eşqinə baş əyən, könlünü poeziyaya çevirən, texniki inkişafın dəyişkənliyinə əsir olmayıb, zərif duyğularını, xoş hisslərini qoruyan şair unutmağa əlindən başlayır:
Öz əlimlə tuturam öz əlimi arxadan,
Yaman üzə düşmüşəm, üzümü aldadıram.
Çünki ürək sevəndə ona birinci əllər qoşulur. Ardınca ayaqlar onun olduğu yerə aparır səni. Adamı “işə salan” ürək isə hərəkətə gətirdiklərinin hərəkətlərini izləyir: gah məmnun qalır, gah da kədərlənir. Unutmaq adamın bir zaman sahibinə “arxasınca get” deyən qəlbinə meydan oxumasıdır: – “Sən deyildin məni oda salan? İndi bacarırsansa, unut”.
Ayağımı sən keçən küçələrə qoymuram,
Min oyundan çıxıram, izimi aldadıram.
Aldadır… elə bilir, qəlbinə hökmü çatacaq. Gücsüzlüyünü duyub etiraf etməsi uzun çəkmir. Bir neçə məqamdan sonra duyduğunu dilə gətirir:
“Belə unutmaq olmur”.
Çətindir…
Ürəyin getdiyi yerdən ayaqları güclə yığmaq insanın özünə verdiyi işgəncədir.
Hər iki şairin unutmaq cəhdində eyniyyət var: təzədən sevmək həvəsinə düşmək…
Yalandan eşqə düşürəm səni unutmaqdan ötrü,
Mələklərlə “görüşürəm” səni unutmaqdan ötrü…
Yeni sevda ilə qəlbi ovutmağa Qulu Ağsəs, deyəsən, mental prinsiplərə söykənərək haqq qazandırır:
“Keçər günahımdan
Allah da mənim,
Kişi deyiləmmi?
Nə olub mənə?”
O biri şairlərdən fərqli olaraq, Q. Ağsəs bu bənddə ifadə etdiyi fikri unutmağa bəhanə kimi göstərməyib. Şair bununla gender bərabərsizliyindən yaranan gücündən güc alaraq öyünür.
Allahın işi qalsın yerində, görək əməlimizi özümüz özümüzə bağışlaya bilirikmi?
Bu yanda şair vurnuxur:
“Hamıda sən gəzirəm, hamıda sən tapıram,
Başımı aldadıram, gözümü aldadıram”.
Əgər ardından:
“Öz başımı özümün dizlərimə qoyuram,
dizimi aldadıram” ağrısını yaşamasaydı, bizə elə gələrdi, burda da mentalitetin kişiyə verdiyi cəsarət meydanda at çapır.
Öz başını öz dizlərinin üstünə qoymaq, sizcə asandır?
Hər yeri aldada bilərik ürəkdən başqa. O Allahın bəlasının başını yozmaq olmur. Bilir nə istəyir, kimi istəyir.
Amma “Bu dünyamı dəyişirəm səni unutmaqdan ötrü” misrasından aydın olur ki, yalandan eşqə düşmək, özünü aldatmaq unutmağın müalicəsi deyil bu yalnız müvəqqəti ağrıkəsicidir. O da kəsə bilsə…
Ünvanımı dəyişirəm səni unutmaqdan ötrü,
Daha nə yollar düşünüm səni unutmaqdan ötrü?
Birinə görə artıq bütün variantlar bitib…
Elçin Məmmədovsa israrlıdır: unutmağa yox, unutmamağa. Yoxsa unutmaq istədiyini niyə çağırsın ki:
“Barı gündə bir dəfə gəlib yolunu göstər.
Belə unutmaq olmur”.
Yenə O. Yenə “qayıt” söyləmək. “Kainatı kimin sahmana sala biləcəyi” bəllidir.
“Qayıt sağımı göstər, qayıt solumu göstər”.
İllər ötüb ədəbi meyarlar yenilənib, amma sevmək, tarmar olmaq, unutmaq, qaytarmaq arzusu olduğu kimi qalıb.
Bəzən ümidin özü də ümidsiz olur, güman da heç nə güman etmir.
Onlar da heç nəyə söz verə bilmirlər. “Hər şey yaxşı olacaq” xəyalpərəstlərin sözüdür.
“Sənsizlik pisdi səndən…”
Şair haqlıdır. Sənə dözməyə nə var, heç olmasa arada dalaşıb sakitləşmək olur. Sənsizliksə dinmir, hay vermir. Adamın bağrı çatlayır.
Axırda hər şeydən əlimiz üzülür:
Öz-özümlə döyüşürəm səni unutmaqdan ötrü,
Qabıq verib dəyişirəm səni unutmaqdan ötrü…
Görəsən, mən də nə vaxtsa unutmaqdan ötrü qeybətcil qadınlara qoşulub qeybət edəcəm? Görəsən, əzablardan xilas olum deyə xörək bişirməkdən, qab yumaqdan danışacam? Görəsən, bircə anlıq yaddan çıxarmaq üçün çox danışdığına görə görəndə qaçıb gizləndiyim qadınla saatlarla çənə döyəcəm?
Biz burda burda unutmağın reseptini yazarkən İlham Qəhrəman qətiyyətlə söyləyir:
Məhbusun illər sonra
unutmadığı təkadamlıq
məhbəs kimi,
Şimşəkdən sonra
ağlımıza gələn səs kimi
Səni unutmaq olmur.
Deyəsən, bu da haqlıdır. Unutmaq istəyirsən, zəng edir.
Unut görüm necə unudursan.
Oxuyanlardan soruşuram: “Unutmaqmı asan, atmaqmı asan?” (Musa Yaqub)
Mən sənin könlündə həyat ağacı –
Özün də bilmədən ürək qanınla,
Bütün vücudunla, bütün canınla
Onu ömrün boyu yaşadacaqsan,
Unutmaqmı asan, atmaqımı asan?
Son qərarı Musa Yaqub verir:
Eh, unutmaq olsa nə var ki, gülüm,
Dərd də unutmağı bacarmamaqdı.
Ağrıdan zülüm çəkdiyimiz məqamda bir yandan da Çiçək Mahmudqızı imdad diləyir:
“Mən sevməyi bilirəm mənə unutmaq öyrət”.
Müəllif: Pərvanə BAYRAMQIZI
PƏRVANƏ BAYRAMQIZININ YAZILARI
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru