İbn Sina və Qərb fəlsəfəsi
İntellektual tarix səltənətində Şərq və Qərb fəlsəfələrinin görüşü dünyanı dərk etmə tərzimizi formalaşdıran zəngin düşüncə qobeleninə gətirib çıxardı.Ənənələrin bu birləşməsində əsas fiqurlardan biri, ideyaları təkcə İslam fəlsəfəsinə deyil, həm də Qərb fəlsəfi fikrinin inkişafında rezonans tapmış İbn Sinadır. İbn Sina, İslamın Qızıl dövründə yaşasa da, onun təsiri mədəni və coğrafi sərhədləri aşaraq Qərb fəlsəfi diskursunun ürəyinə çatdı. Onun Qərb təfəkkürünə verdiyi ən mühüm töhfələrdən biri Aristotel fəlsəfəsinin islam teologiyasına inteqrasiyası idi ki, bu sintez sonralar orta əsrlər Avropasında sxolastik fəlsəfənin inkişafını formalaşdırmışdır.
İbn Sinanın fəlsəfi sistemi təbiət dünyasının dərk edilməsində ağıl və məntiqin vacibliyini vurğulayırdı.Onun “uçan adam” konsepsiyası – insanın hissiyyat təcrübəsi olmadan mövcud olduğu xəyali bir ssenari – Dekartın məşhur “Cogito, ergo sum” (“Düşünürəm, deməli, varam”) ifadəsinin əsasını qoydu və insan varlığının müəyyən edilməsində özünüdərk və şüurun mərkəziliyi vurğuladı.İbn Sinanın əsərləri ən böyük Qərb mütəfəkkirlərinin bəzilərində silinməz iz qoymuşdur. Onun fəlsəfi fikirləri İbn Sinanın arqumentlərini teoloji çərçivəsinə daxil edən Tomas Aquinas əsərlərində rezonans tapdı. İbn Sinanın fəlsəfi fikirləri Qərb fəlsəfəsinin, xüsusən də Orta əsrlərdə kursunun formalaşmasında mühüm rol oynamışdır ki, “Tanrının zəruri mövcudluğu” konsepsiyası Tomas Aquinas kimi mütəfəkkirlərə təsir etdi və iman və ağıl arasındakı boşluğu aradan qaldırmağa kömək etdi.
İbn Sinanın metafizika, məntiq və varlığın təbiəti ilə bağlı yazıları Con Lokk, Devid Hum və İmmanuel Kant kimi sonrakı filosoflara da təsir göstərərək, Qərb fəlsəfi fikrinin gələcək əsrlər boyu trayektoriyasını formalaşdırmışdır. Fəlsəfi töhfələri ilə yanaşı, İbn Sinanın tibb sahəsindəki fəaliyyəti də Qərb düşüncəsinə davamlı təsir göstərmişdir. Onun hərtərəfli tibbi ensiklopediya olan “Canon of Medicine” əsəri Avropada əsrlər boyu standart tibb dərsliyi kimi istifadə edilmişdir.
Bütövlükdə, İbn Sinanın irsi mədəni və coğrafi sərhədləri aşaraq onu həm İslam, həm də Qərb intellektual tarixində əsas şəxsiyyətə çevirir. Onun ideyaları bu günə qədər filosoflar, ilahiyyatçılar və həkimlər arasında rezonans yaratmaqda davam edir.
Məlumatı hazırladı: Zəhra HƏŞİMOVA
“ARİSTOTEL POETİKASI” RUBRİKASI
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru