www.USTAC.az

Ölməzlər… Unudulmazlar…

Dekabr 25, 2024 www.bitik.az Bir şərh yazın

Ölməzlər… Unudulmazlar…

Bu günlərdə repressiya qurbanlarından olan HÜSEYN CAVİDin Anım günü ilə bağlı, (24.X.1882 – 05.XII.1941)
AYB-nin “Natəvan” klubunda keçirilən növbəti tədbir də, həmişəki kimi, maraqlı oldu. Belə ki, “Repressiya qurbanlarına Heydər Əliyev qayğısı; Hüseyn Cavidi anırıq” adlı tədbirdə H.Cavidin VƏTƏNƏ QAYIDIŞı ilə baglı tarixi anlara dönüş oldu, dahi şəxsiyyətlər xoş xatirələrlə anıldılar.
Tədbirin təşkilatçısı və aparıcısı, “Video-İnterneyşnl Prodüser” Mərkəzinin təsisçisi və Baş direktoru, AJB, AYB və AAB-nin üzvü, jurnalist, yazıçı-publisist Aygün Hacıyeva idi. O, qonaqları salamladıqdan sonra,
Şəhidlərin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edildi. Daha sonra, A.Hacıyeva tədbirin məğzindən danışdı, qonaqları cavidsevərlərə təqdim etdi.
AYB-nin “Bədii Tərcümə və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzi”nin rəhbəri Əsəd Cahangir H.Cavidin həyat və yaradıcılığı haqqında geniş çıxış etdi, ədibin əsərlərini sadalamaqla yanaşı, hər bir əsər haqqında ətraflı məlumat verdi.
Qeyd edək ki, Hüseyn Cavidin nəşinin uzaq Sibirdən gətirilməsində ümummilli lider Heydər Əliyevin xüsusi rolu olmuş, bu istiqamətdə ciddi cəhdlər göstərilmiş və bu işin həyata keçirilməsi üçün xüsusi komissiya təşkil edilmişdir. Verilmiş tapşırığı yerinə yetirmək üçün əsas məsuliyyət o dövrdə məsul vəzifədə çalışan polkovnik Həmid Cəfərovun üzərinə düşmüşdür.
Uzun müddət H.Əliyevin yanında çalışan, hər kəsin çox hörmət bəslədiyi şəxsiyyət – Həsən Həsənov ötən illərin tarixi həqiqətlərini, şahidi olduğu hadisələri tədbir iştirakçılarının diqqətinə çatdırdı.
Polkovnik Həmid Cəfərov, H.Cavidin nəşinin gətirilməsi ilə birbaşa əlaqəli olduğundan, həmin anın yaşantılarını iştirakçılarla bölüşdü. O, tədbirə gətirdiyi əyani vəsaitləri- foto şəkilləri nümayiş etdirməklə iştirakçıları tam məlumatlandırdı.
1930- cu illərin sonlarında görkəmli şair və yazıçılarımızın, alim və incəsənət adamlarımızın, öndə olan ziyalılarımızın repressiyası başlanmışdı. Onları
“xalq düşməni”, “pantürkist” və s. adlandıraraq məhv etməyə cəhd göstərənlər məqsədlərinə nail olurdular. Əslində repressiya hələ 30- cu illərdən əvvəl başlamışdı, lakin sonra kütləvi şəkil aldı. Mikayıl Müşfiq, Hüseyn Cavid, Əhməd Cavad və yüzlərlə belə ölməz sənətkarları məhv etməklə daşnaklar gizli niyyətlərini həyata keçirdilər. Lakin dahi şəxsiyyət Heydər Əliyev xalqımızın “qaymaqlar”ı olan bu ziyalılarımızı dəyərləndirərək onların əməli fəaliyyətlərini yülsək qiymətləndirmiş, xalqımızın layiqli övladlarının üzərinə vurulan damğanın götürülməsinə nail olmuşdur.
Ulu Öndər N.Nərimanovun, M.Müşfiqin, H.Cavidin, Ə.Cavadın və digərlərinin əməli
fəaliyyətini xalqa faktlarla çatdırmış, onların vəhşi daşnak siyasətinin əsassız qurbanları olduqlarını təsdiqləmişdi. Həsən Həsənov xatirələrində bu məqamları bir daha yada saldı…
Qeyd etdiyimiz kimi, polkovnik Həmid Cəfərov komissiya heyəti ilə, Heydər Əliyevin 1982-ci ilin 12 oktyabrında verdiyi qərara əsasən, Hüseyn Cavidin nəşinin tapılıb gətirilməsi üçün Maqadana, oradan da İrkutskinin Şevçenko kəndinə yola düşüb. O, çıxışında qeyd etdi ki, “buradakı kütləvi məzarlıqda 40 min şəhid uyuyurdu. Uzun araşdırmalardan sonra məlum oldu ki, H.Cavid ölümündən əvvəl buradakı Əlillər Evində qalırmış, buranin acınacaqlı şəraiti barədə Stalinə məktub yazmışdı. Bəlkə də, yerini dəyişdirməsəydilər məzarı tapılmazdı…”.
H.Cavid və digər agıllı, savadlı, istedadlı ziyalılarımızı məhv etməkdə o rejimin məqsədini mərhum akademik Ziya Bünyadov “Qırmızı terror” kitabında belə yazırdı: “Milli kadrları tamamilə məhv etmək, ilk növbədə, dünyaca məşhur, daim düşünən, mütaliə edən yeni fikirli alimləri, mütəfəkkir və intellektləri aradan götürmək!”
Bəli, H.Cavid də məhz belələrindən idi!
Həmid Cəfərov 59 nömrəli məzarın açılmasını böyük həyəcanla gözlədııklərinı və indi də o həyəcanı yaşadığını bildirdi. O, ilk dəfə belə hadisənin şahidi oldugunu etiraf etdi, nəşin necə çıxacağını intizarla gözlədiklərini söylədi.
Nəhayət ki, ekspertlər saat yarımlıq axtarışdan sonra məzarı açdılar.
H.Cəfərov onu da qeyd etdi ki, əvvəlcədən tabutu
hazırlamağı (2m×1m) sifarış etmişdilər. Lakin tabut 1,70smx0,90sm ölçüdə hazırlanıb gətirilmişdi (təyyarəyə tabutu yerləşdirmək üçün).
Budur, məzar açıllr, ədibin kəlləsi və digər sümükləri ehmalca tabuta qoyulur. Ətrafdakı fəxri qarovul ədibin şərəfinə 40 yaylım atəşı açır. Və sonda ədibin nəşi 40 ildən sonra dogma yurduna — Azərbaycana gətirilir. Bakı aeroportunda təntənə ilə qarşılayanlar arasıında ədibin qızı Turan xanıım da olur. O, atasının nəşinin Bakıya gətirilməsınə nail olan H.Əliyevə və onun təşkil etdiyi komissiyanın üzvlərinə dərin minnətdarlıgını bidirir.
H.Əliyevin sərəncamına əsasən, Naxçıvanda, Bakıda ədibə heykəllər ucaldıldı. Bakıda H.Cavidin ev muzeyi açıldı və
ömrünün sonuna kimi Turan xanım muzeyin direktoru oldu.
Turan xanımla 10 ildən çox çalışan, 10 monoqrafiyanın müəllifi olan İsgəndər Atilla da öz xatirələrini danışdı.
Çıxış edənlər – yazıçı Sabir Rüstəmxanlı, DSX-nın sabiq polkovniki Sücəddin Abdullayev, Bakıdakı H.Cavid adına 36 nömrəli məktəbin direktoru Gülarə Zəkiyeva, AYB-nin əməkdaşları olan Xatirə Fərəcli və Südabə Sərvi, həmçinin başqaları tədbirlə baglı maraqlı məqamlardan söz açdılar. Sonda xatirə şəkilləri çəkildi.