“LAL AXAN ÇAY”IN QÜRBƏT PIÇILTILARI
V.Q.Belinski həqiqi poeziyanı hər şeydən əvvəl həyat, sonra isə incəsənətin bir sahəsi kimi dəyərləndirirdi. Mayası həyatın özündən yoğrulmayan, həyat gerçəkliklərini əks etdirməyən söz yığınına poeziya deyilməz.
Ömrünün 40 ildən çoxunu Vətəndən uzaqlarda yaşayıb-yaradan, bir vaxtlar ümumi Vətənimiz Sovetlər İttifaqı dönəmində Bakıda ali məktəbi bitirib təyinatla Moskvaya işləməyə gedən Hikmət Muğaloğlu (Qurbanov) inanmazdı ki, ömrün ən gözəl çağları şimal ölkəsində keçəcək. O, həyatın sevincli, kədərli, həsrətli anlarını şeirə çevirərək qürbətdə ömür nəğmələri yaza-yaza bir bütöv ömür dastanı yaratmağa başladı. Doğulduğu torpaqdan, doğma insanlardan, el-obadan uzaq düşmək, həsrət, nisgil həyat eşqli insanları bərkidir, müxtəlif sınaqlara qarşı dözümlü edir. Axı “Vətənin bir qış günü qürbətin yüz baharından yaxşıdır” deyib ulu babalarımız. Hikmət müəllim də sözə könül verib qürbətdə Vətən baharı yaratmağı bacardı.
Xeyirxah, mənən zəngin insan, ikinci dünya müharibəsinin iştirakçısı, neçə-neçə şeir kitablarının müəllifi, gənc yazarların hamisi, istedadlı şair, vicdanlı pedaqoq, el ağsaqqalı kimi tanınan Surağat Qurbaninin ailəsində dünyaya göz açan körpəyə oddan-alovdan, qan-qadadan keçən zəngin təcrübəli ata Hikmət adını verəndə yanılmamışdı. Sözün ətrini, qədrini yaxşı bilən Surağat müəllim yeni doğulan oğlunun sözün hikmətini anlayacağını, atasının yolunu davam etdirəcəyini, estafeti etibarlı əllərə verəcəyini uzaqgörənliklə anlamışdı.
Həssas, duyğulu, Vətənə, elə bağlı, ancaq taleyinə qürbət yaşamaq yazılan insanlar ürəyinin lirik çırpıntıları ilə həmişə doğma elləri, yerləri vəsf edir, ən kiçik nüansı belə unuda bilmir, nəzərdən qaçırmırlar. Hikmət Muğaloğlu da ara-sıra uzaq ölkədən Vətənə qayıdanda tərəddüdlər burulğanında iki yolayrıcında qalır, “bəlkə heç getməyim o uzaqlara?”. Ancaq taleyin işinə, rüzgarın gərdişinə nə deyəsən?
Ömrünün çox hissəsini acgözlüklə “yeyən” qürbətdə doğulan övladlar, şipşirin nəvələr o yerləri də doğmalaşdırıb. Ona görə də o, bizə tez-tez “uzaqlardan Vətən nəğmələri – sanki bir yaralı durnanın səsi”ni göndərir:
Ikiyə bölünmüş bəxtim qapqara,
Bir üzü Vətənmiş, bir üzü qürbət.
Şairlər Tanrının sevimli bəndələridir, Vətənin, xalqın ağrı-acısını özləri tək çəkir, sevincini hamıyla bölüşürlər. O ürək ağrılarından ancaq sözə həssaslar xəbər tutur, sevinci isə hamı özününkü hesab edir, ancaq çoxları anlamır ki, ilahi sözün doğuluşu hansı əzablardan keçir. Təzadlarla dolu həyat əksliklərin savaş meydanıdır:
Biri qərib eldə torpağa gedir,
Biri torpağında dara çəkilir.
Və bu anda şairin duasını ulu Yaradan eşidirmi?
Allahım, sən mənə bir səhər aç ki,
Görüm ki, məhv olub haqqımı yeyən.
Günəşə güc verib bir atəş saç ki,
Qoy yansın Vətənin varına dəyən.
Bu dua isə bugünümüzün harayıdır: Tanrım “ heç kəsi qürbətə qovmasın çörək”. Uzaq qürbətdə – havası da bir çoxlarının ürəyi kimi soyuq diyarda Vətən oğlu Hikmət Muğaloğlu
“Hanı Bamsı Beyrək, Mübariz oğlum?
Dolsun dəlilərlə həm sağım, solum”
hayqırır, şəhid qanının müqəddəsliyinə and içir, təmənnası da “Vətən, qoy sonuncu şəhidin olum”dur.
Bəzən beynimi qəribə fikirlər zəbt edir. Düşünürəm ki, niyə bizim qəlbimizdə Vətən, torpaq sevgisi heç olmasa qürbətdə yaşayan həmvətənlərimizdəki qədər deyil? Bir çoxlarının bu suala cavabı məni qane etmir. Deyirlər ki, daimi Vətəndə yaşayanlar üçün Vətən adiləşir. Heç razı deyiləm. Vətən, torpaq, millət, ata-ana sevgisi necə adiləşə bilər? Hikmət müəllimin poetik düşüncələrində bu ilahi sevgilər qeyri-adidir, daha safdı, ülvidi, hamıya örnəkdi. Uzun müddət qərib şəhərdə (bir vaxtlar ümumi Vətənimizin paytaxtı olsa da) yaşayan Hikmət Muğaloğlu bizdən daha millidir, vətənsevərdir.
Şairin şeirlərini Azərbaycanın milli ruhunu, adət-ənənələrini, əhalinin məşğuliyyətini özündə əks etdirən etnoqrafik etüdlərə bənzədirəm. Doğulub boya-başa çatdığı coğrafi ərazinin – Balakən rayonunun, qədim yaşayış məskəni Katex kəndinin yolu, cığırı, dağı, yamacı, dərəsi, enişi, yoxuşu, Sarı qayası, Şah bulağı, Dəliçayı, münbit torpaqlı axıları (tarlaları) onun şeirlərində daha doğmadır, gözəllik və vüqar dünyasıdır. Vətənin “işıqfor sarı xurmaları”, şirələnən Ağagörməz, İryal armudu, yanağının bir tərəfi qırmızı, bir tərəfi sarı sinab almaları bu şeirlərdə hamıya gəl-gəl deyir, sürhüllünün, qaxac ətin iştahartıran ətri, dadı damaqları dadlandırır. O yerlər, o nemətlər Hikmət Muğaloğlunu azı yarım əsr geriyə – analı, atalı illərə, kənd uşağının isti odun sobalı, beş uşağın döşəmədə açılmış yataqda yan-yana uyuduğu, iki-üç qardaşın bir yorğan altında yatdığı günlərə səsləyir:
Ev-eşikdə gəzir Anamın ruhu,
Bir küncdə mütəkkə, döşək anbarı.
Beş cüt ayaq çıxıb yorğan altından
Uzanardı üzü sobaya sarı.
Keçər kino kimi analı günlər,
Qəhər qoymaz baxam axıra kimi.
Qoymazdı yatmağa doğma dirsəklər,
Fırladardı məni fırfıra kimi.
Hikmət müəllimin şeirlərində Azərbaycanın Şimal-Qərb bölgəsinin dialekt sözlərin – “əlvən” (tövlənin irəli çıxıntılı hissəsi, xalxal), “tambur” (qopuzaoxşar simli musiqi aləti), “lonçor” (arxın su götürmək üçün dəri yeri), “lələ” (böyük qardaş), “daşqa” (at arabası), “gap” (söhbət), “pərdi” (döşəmənin və tavanın atmaları), “calğa” (peyvənd edilmiş ağ tut ağacı), “şəhrə” (kənd küçəsi), “sibə” (çayların sahillərində daşqın və seldən qorunmaq üçün ağac budaqlarından bənd), “liley” (hayla, bayatı), “şulahın” (ağac budaqlarından hasar), “quva-quva” (uşaq oyunu) və s. izahı etnoqrafik lüğəti xatırladır.
Hikmət Muğaloğlu duyğular şairidir. Hər şeirində poeziyasevərləri nostalji hisslərə bələyir, sevincli, kədərli, xatirələr oxucunu şipşirin günlərə qaytarır. Kədərli günlərin şirini olmaz iradını bildirənlərin nəzərinə çatdırım ki, ahıl yaşa çatanda uşaqlıq illərinin kədəri də bal dadır. Şair Katex kəndinə quzeydən – Qafqaz dağlarından keşik çəkən, məğrur əsgərə bənzəyən Sarı qayanı sözün sehriylə müqəddəsləşdirir:
Üstümüzdə nəzərlərin, Sarı qaya,
Atamızın baxışıtək yaddaşımda baxışının vahiməsi,
Qorxa-qorxa süzər səni Poçt yolundan keçən yolçu.
Sarı qaya, qulağımdan getmir heç vaxt
Dəliçayın sənə ithaf yaz nəğməsi,
Kəndimizin talismanı,
Sən ay məğrur qarovulçu…
Hikmət müəllimin sevgi şeirləri də özünəməxsus bir həsrət dünyasıdır, qürbət yaşantılarıdır. Qürbətdə yaşayanların xatirələrində ilk kövrək sevgi hissləri həmişə təzə-tər qalır. Yığdığı bənövşələri “ümidlə oxşayıb” arxın sularına atan aşiq inanır ki, həzin pıçıltılı ləpələr boynybükük bahar çiçəyini elqızıgilin həyətinə aparacaq. Qeyri-adi sevgi məktubu. Görəsən lirik qəhrəmanın sözsüz sevgi etirafına cavab göndərdimi bənövşə həyalı gözəl?
Ayrılıqlar, qərib ellər, çətin yollar,
Matəm rəngli baxışlarda
eşqimizin əks-sədası…
…Qərib elin soyuğunda, çovğununda
odlu, kövrək ürəyimdə
deyiləsi sözüm qaldı…
Şairin sevgi şeirlərində kövrək həsrət notları, həzin xatirələr dominantlıq edir. Lirik qəhrəman görüş yerində sevənlərə qızmar Günəşli günlərdə, qarda, yağışda çətir tutan cökə ağacını, qoşa izli cığırları sözün qüdrətiylə doğmalaşdırır,“bəxtəvər” cökə ağacını əbədi yaşadır. Əmin olursan ki, ilk sevginin şahidi o ağac hələ də gənc Hikmətin yolunu gözləyir.
Heç özüm bilmirəm nə gəzirəm mən?
Hər tərəf bir rəngdə – qışın qarında.
Bahar gətirmişdin bu dünyama sən,
Bənövşə ətirli dodaqlarında…
Hikmət müəllim az qala bir qərinə əvvəl Moskva ilə Bakı arasında söz və sevgi körpüsünün bünörəsini qoyub – uzunluğu Ginnesin rekordlar kitabına düşəsi körpünün. Sevgisi möhtəşəm olanlar sevgi naminə nəhəng sədləri yarmağa, uzaqlıqları yaxınlaşdırmağa, həsrətliləri qovuşdurmağa qadirdirlər:
Sən nahaq dəyişdin Tanrı yazanı,
O qutu körpüydü aramızdakı.
Sən Xəzəri sevdin, mən Yauzanı,
Qatar “5” nömrəydi, – “Moskva – Bakı”.
O qutu körpüydü aramızdakı…
O ”körpü” bir eloğlunun məktubları saxlanılan qutuydu, elqızı məktublarla birlikdə “etibarsız” sevdiyinə qaytarmışdı. Uğurlu söz tapıntısıdır, el deyilmi?
Şair bir sevgi məktubu yazıb buludlara oxuyur ki, buludlar həzin və həlim yağışa dönüb sevdiyi qız yaşayan evin damını döysün, inci damlalar aşiqin baxışlarına çevrilib elqızının boynunu qucsun. Həm də sevginin mərhəmətinə fikir verin, sevən eloğlu istəmir ki, həsrətə hamilə buludlar leysan, yaxud dolu yağdırsın o evin damına. Bax, budur poeziya!
Hikmət Muğaloğlunun “şirin xatirələrlə dolu xəyal qatarı” bitib-tükənməyən uzaq yoldadı. Bu qatardakı 40 illik yaşantılar “bütöv bir ömrün nəğmələr”idi. Belə ömür yaşayanların söz və sevgi karvanı heç vaxt yalançı ilğımlarda, qarlı-tufanlı keçidlərdə yolunu itirib çarəsiz qalmır. Çünki əlahəzrət söz doğru yolu göstərən, işıqlandıran məşəldi, söz aşiqləri isə bu məşəlin sönməsinə imkan verməyən odlu-alovlu ürək daşıyanlar…
Müəllif: VAQİF OSMANLI
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
YAZARLAR.AZ
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru