MÖVLANANIN “KAMİL İNSAN” VƏ NİTSŞENİN “ÜST İNSAN” ANLAYIŞLARI :
Mövlana Cəlaləddin-i Rumi və Fridrix Nitsşe, hər ikisi insanın mənəvi, intellektual inkişafını araşdıran, fərqli dövrlərdə və mədəniyyətlərdə yaşamış iki böyük fikir adamlarıdr. Onların “Kamil İnsan” və “Üst İnsan” anlayışları müəyyən dərəcədə bir-birinə bənzəyir, lakin fəlsəfi kontekstləri fərqlidir.
Mövlana, sufizmin dərin mənəvi təfəkkürünü ifadə edərək, “Kamil İnsan” anlayışını mərkəzi bir mövzu kimi götürür. Kamil İnsan, Allahın varlığını öz daxilində dərk edən, həqiqətə çatmış və mənəvi təmizliyə nail olmuş bir şəxsiyyətdir. Mövlana deyir ki, sirr və həqiqət hər kəsin gözünün önündədir, lakin hər kəs onu görməyə və ya dərk etməyə qadir deyil. Onun dünyagörüşündə insan öz nəfsini aşaraq, eşq və mərhəmət vasitəsilə ilahi birləşməyə nail olur. Mövlananın sitatı (“Sirrim fəryadımdan uzaq deyil…”) göstərir ki, həqiqət zahirdə də mövcuddur, lakin onu anlamamaq insanın daxili korluğunun bir nəticəsidir. Bu, kamilliyə doğru mənəvi yolda insanın diqqətini öz daxili dünyasına yönəltməsinin zəruriliyini vurğulayır. Onun fikrincə, kamil insan, təkcə biliyə deyil, eyni zamanda fərdi təcrübəyə, mənəvi dərinliyə də malik olmalıdır. Mövlana, insanın ruhunun, içsel dünyasının zənginliyinin əhəmiyyətini vurğulayır .”Sirrim fəryadımdan uzaq deyil” ifadəsi, içsəl gerçəkliklərə, özünüdərkə və ruhsal vəziyyətlərə girişi simvollaşdırır. O, insanın bu sirri anlamaqda çətinlik çəkdiyini, çünki bəzən gözlərin, qulaqların həqiqətə çatmaqda yetərsiz qaldığını qeyd edir.
Nitsşe isə fərqli bir yanaşma ilə, insanın öz potensialını aşaraq “Üst İnsan” mərhələsinə çatmasını vurğulayır. O, mövcud dəyərləri tənqid edir və insandan öz yaradıcı gücü ilə yeni dəyərlər yaratmasını tələb edir. Üst İnsan, ənənəvi əxlaq qaydalarını aşaraq, öz həyatına mənanı özü verən azad və iradəli şəxsiyyətdir. Nitsşenin “Zərdüşt belə deyirdi” əsərində ifadə etdiyi kimi, onun fikirləri əksəriyyət üçün anlaşılmaz qalır, çünki insanlar hələ onun təsvir etdiyi inkişaf səviyyəsinə çatmamışdır. Nitsşenin sitatı (“Məni başa düşmürlər, mən bu qulaqlara görə ağız deyiləm…”) onun dərin fikir və ideyalarının adi insanlar üçün əlçatan olmadığını göstərir. O, cəmiyyətin hələ də “Üst İnsan” anlayışını qavraya bilmədiyini vurğulayır.
Mövlananın “Kamil İnsan”ı Allahla birləşməyi, mənəvi kamilliyə çatmağı əsas götürür, Nitsşenin “Üst İnsan”ı isə daha çox fərdi azadlıq və yaradıcı gücü vurğulayır. Mövlana eşq, mərhəmət və nəfsi tərbiyə yolu ilə kamilliyə çatmağa çağırır, Nitsşe isə güclü iradə, öz dəyərlərini yaratma və mövcud olanı aşma yolunu göstərir.Mövlana hər kəsi bu mənəvi yola dəvət edir, lakin hər kəsin buna qadir olmadığını qəbul edir.Nitsşe isə daha elit bir anlayış irəli sürür və yalnız seçilmişlərin “Üst İnsan” səviyyəsinə çatacağını düşünür.Hər iki düşünür, insanın özünü kəşf və inkişaf prosesini mizacen edir.Rumi, bunu mənəvi bir yol kimi təqdim edərək, Nitsşe bunu cəsarət və fərdiliyin bir partlayışı olaraq görür.
Həm Mövlana, həm də Nitsşe insanın potensialını aşma prosesinə xüsusi əhəmiyyət verir. Lakin Mövlana bunu ilahi eşq və mənəviyyatla bağlayır, Nitsşe isə dünyəvi və yaradıcı gücləri önə çəkir. Onların fikirlərinin dərinliyi bu iki böyük mütəfəkkirin əsrlər boyunca aktuallığını qoruyub saxlamasının əsas səbəblərindəndir.
Müəllif: Zəhra HƏŞİMOVA
“ARİSTOTEL POETİKASI” RUBRİKASI
>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru