WWW.YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

FİRUZ MUSTAFA – JEST

Oktyabr 5, 2025 www.yazarlar.az Bir şərh yazın

JEST
(“Qısa hekayələr” silsiləsindən)
Bu yad şəhərə onlar ilk dəfə idi ki, gəlmişdilər.
İşlərini gündüz başa çatdırıb həmişə olduğu kimi axşamüstü yenə qaldıqları mehmanxananın birinci mərtəbəsindəki yeməkxanaya endilər. Onlar dörd nəfər idi. Bu kiçik dəstəyə “komandir” deyə müraciət etdikləri Rafael adlı iricüssəli, yumrusifət, qıvrımsaç həmkarları “başçılıq” edirdi.
Yemək sifariş verdilər.
Yaxınlıqdakı stolun arxasında ortayaşlı, arıq, saçlarına dən düşmüş bir xanım əyləşmişdi. Onun əynində nimdaş don vardı. Çox güman ki, qadın bu tərəflərdə yaşayırdı. Çünki onlar buraya gələndən bəri hər gün görürdülər ki, bu xanım axşamlar eyni bir stolun arxasında əyləşir və başının işarəsi ilə yeməkxana işçiləri ilə görüşürdü. Özü də elə ilk baxışdan qaradinməz adama oxşayırdı.
Stollar yaxın olduğu üçün süfrənin üstündə olan yeməklər aydın görünürdü. Həmişəki kimi qadının qarşısında yenə iki dilim çörək parçası, yarım boşqab xörək, bir də dərman qabına oxşayan kiçik şüşə vardı. O, bozumtul, toxunma çantasını çiynindən asmışdı. Qadının sifətində qəribə bir qədimlik vardı. Sanki o, hansısa muzeyi elə indicə tərk edib yeməkxanaya gəlmiş solğun ekspontalarından biri idi. Qadının özü ilə bozumtul çantası arasında izahı çətin olan bir oxşarlıq hiss olunurdu.
Yeməkarası dostlardan biri Rafaelə üz tutub dedi:
-“Komandir”, gəlsənə o qonşuluqdakı xanımın stolu üçün düz-əməlli bir yemək sifariş verək. Bu da bir jestdi də… Hiss olunur ki, ehtiyacı olan adamdır…
Digər dostlar da söhbətə qarışdılar. Hamı ümumi bir razılığa gəldi. Bəs necə, yad şəhərdə onlar öz milli qonaqpərvərliklərini göstərməli idilər, ya yox?
Xorəkpaylayanı dəvət edib onu məsələdən agah etdilər.
Rafael dedi:
-Amma elə et ki, xanım onun stoluna gələn yemək-içməyin kim tərəfindən göndərildiyini bilməsin.
Xeyli təəccüblənmiş xörəkpaylayan az sonra əlindəki dolu qabla xanıma yaxınlaşdı. Qadının üz-güzündə heyrətdən yaranan cizgiləri heç bir rəssam çəkə bilməzdi. O, xorəkpaylayandan nəsə soruşdu. Arada xörəkpaylayan yenə bir-iki dəfə qadının stoluna yaxınlaşıb nəsə gətirdi.
Rafael və onun “komandası” sakitcə, heç nədən xəbərləri yoxmuş kimi, başlarını aşağı salıb xörəklərini yeyirdilər.
Sonra onlar işarə ilə xörəkpaylayanı stola dəvət etdilər.
Rafael məmnun halda gülümsəyərək dedi:
-Zəhmət olmasa, bizim hesabımızı deyin. Təbii ki, qonşu stoldakı o xanımın hesabını da biz ödəyəcəyik.
Xörəkpaylayan bir qədər tutularaq, dili topuq çala-çala astadan dedi:
-Cənablar, bilirsiz nə var? Artıq sizin yeməyinizin hesabını həmin xanım ödəyib… Düzü, mən sifarişin hansı stoldan gəldiyini ona deməmişdim. Zənnimcə o, bunu özü müəyyən etdi. Və hesabı ödədi… Bax belə…
Yad şəhərin qonaqları nə qədər israr etsələr də, ödəniş edə bilmədilər.
Nə etmək olardı? Artıq hesab çatmışdı.
Hamısı pərt idi. Sanki gözləmədikləri yerdən qəfil zərbə almışdılar.
Artıq qonşu stolun arxası boş idi. Onlar xörəkpaylayanla mübahisə edən, haqq-hesab çürüdən zaman “muzeydən gəlmiş eksponat”, yəni solğun bənizlı qadın çıxıb getmişdi.
Rafael əllərini qıvrım saçlarına çəkib zorla gülümsəməyə çalışaraq “komandasına” üz tutub dedi:
-Hə, bu da bizim “jestimizin” gözlənilməz sonu…

Mənbə: Firuz Mustafa

Müəllif: Firuz MUSTAFA

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

Çin və türk dillərində ortaq sözlər

İyul 29, 2025 www.bitik.az Bir şərh yazın

Çin və türk dillərində ortaq sözlər

Bir dəfə müəyyən müddət Türkiyədə və Azərbaycanda çalışmış çinli tanışımın sözarası işlətdiyi bir söz istər-istəməz diqqətimi çəkdi. Bu, “tayfun” sözü idi. Həm də həmin sözü tanışım öz həmsöhbəti ilə çin dilində danışarkən işlətmişdi.
Məni maraq götürdü: görəsən “tayfun” sözü çin dilində hansı məna daşıyır? Tanışımla fikir mübadiləsi apararkən belə məlum oldu ki, “tayfun” sözü bizim hamımızın bildiyimiz kimi, “tufan” mənasındadır.
Amma və lakin… Sən demə bizim “özümüzünkü” hesab etdiyimiz “tayfun”, əslində çin mənşəli sözmüş.
Çin dilində “tay fın” sözü “güclü külək” mənasını daşıyır.
Bəs çin dilinə türk leksemləri hansı yolla keçib?
Unutmaq olmaz ki, çin və uyğur (türk) xalqları əsrlərdir ki, iş-içə yaşamaqdadır. Və bu səbəbdən də çin və türk dillərində ortaq leksemlərın olması təbii haldır. Amma indiki halda söhbət, əsasən, şin dilindəki türk sözlərindən gedir.
Əksər mütəxəssislər etiraf edirlər ki, çin dili türk dillərinə –Şimalda yaşayan xalqların- altay, xakas, tuva, yakut xalqlarının dillərinə çox güclü təsir göstərmişdir. Bu dillərdə ümumtürk dillərindən gələn qədim sözlərlə yanaşı, Çindən birbaşa alınmış çoxsaylı sözlər də vardır. Lakin biz burada yalnız ümumtürk dillərindəki ortaq alınmaları nəzərdən keçirəcəyik.
Gəlin konkret danışaq.
Əvvəlcə məişət əşyalarını bildirən sözlər (bəzən bu əşyalarla birlikdə) alınmışdır:
čan – “qab, stəkan” (rus dilində də bu söz var – “чан”).
çanaq – “qab-qacaq”.
cay – “yer, ev”.
iş ~ is – “iş, əmək”.
ütük ~ ötük – “ütü” (rus dilində də “утюг”).
pay – “pay, hissə” (rus dilində də var).
qap – “kisə”; “qab” mənasında.
tan – “səhər, gün çıxması, şəfəq”. Bizdə: “dan yeri”.

Çin dilindəki ilkin mənbəyə əsaslanan bir çox türk sözləri maddələri və metalların adlarını bildirir. Bunlara daxildir:

altın ~ altun – “qızıl”;
çini – “çini”;
çoyun – “çəkmə dəmir”;
incü ~ inci – “mirvari”;
suğ ~ suw – “su”.

Mənbə: Firuz Mustafa

Müəllif: Firuz MUSTAFA

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

“Mən türkəm…” deyən rus dahiləri

İyul 11, 2025 www.yazarlar.az Bir şərh yazın

“Mən türkəm…” deyən rus dahiləri

Mən professional dilçi və tarixçi deyiləm. Amma dilə və tarixə pis bələd deyiləm.
Bunu nə üçün deyirəm?
Tez-tez dünyanın bir çox türk əsilli tanınmış adamları ilə bağlı yazılar qələmə alıram. Əksər yazılarımın “qəhrəmanları” türk əsilli ruslardır.
Rusların əksəriyyətinin kökünün türklərlə bağlı olması təsadüf deyildir. Axı onlar əsrlər boyu tatarların, başkurların, xakasların, qazaxların, Krım tatarlarının, uyğurların, Azərbaycan və Osmanlı türklərinin əhatəsində yaşayıblar.
Mən yazılarımda əsasən rus mənbələrinə isnad edirəm. Nə yazıqlar ki, hansısa bir kitabı sonacan oxumayan, latın əlifbasına hələ də “latın dili” deyən “tədqiqatçı” və psevdoalimlər “mızılıgiya” ilə məşğul olaraq hər şeyə bir qulp qoymaqdadır.
Bəli, slavyanlarla türklərin qohumluğunun kökü dərindir.
İndi desəm ki, məşhur Aleksand Nevski Batı xanın (ögey) qardaşıdır, bir çox “başbilənlər” ağız büzüb deyəcəklər ki, bu, haradan çıxdı? Zəhmət çəkin Lev Qumilyovu oxuyun. Bilənlər bilir, Batı xan Çingiz xanın nəvəsidir, özü də Qızıl Ordanın təməlini qoyandır.
Bəli, dəfələrlə yazmışam ki, Lev Tolstoy əslən Mamay xanın, Dostoyevski Mirzə Çələbilər, Turgenev Mirzə Turgenlər nəslindəndir.
Qalan faktları məcburam qısaca orijinalda, rus dilində təqdim edəm. Bəlkə mənim türkcə yazdığım bəzi binəvaları qane etmir, qoy məni “türkləri ruslaşdırmaqda” qınayanlar rusca oxuyub “rahatlansınlar”.

Николай Карамзин. Его род, Карамзины, происходит от татарского князя Кара Мурзы, что переводится как «черный принц», сообщает ВКонтакте.
Иван Тургенев. Род Тургеневых, согласно Бархатной книге, ведет свое начало от татарского мурзы Арслана Тургена, который в 1440 году перешел на службу к русскому князю.
Александр Куприн. Сам писатель считал себя татарином и, по словам исследователей, в его произведениях и жизни прослеживаются татарские мотивы.
Александр Блок. Хотя по отцу у него немецкие корни, по материнской линии, через род Бекетовых, он имел татарские корни.
Владимир Набоков. Его род, по словам родственников, происходит от татарского князя Набок Мурзы.
Hə, indi “rahatlandınız”?
Gördünüz ki, bunlar türk əsilli rus yazıçılarıdır.
Siyahı uzundur. Hamısını birdən təqdim etmək olmaz… Zira əvvəlcə irəlidə deyilənləri həzm etmək gərək.

Mənbə: Firuz Mustafa

Müəllif və təqdimat: Firuz MUSTAFA

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

SSRİ və İranın keçmiş liderlərinin şeirlərini təqdim edirik

Fevral 9, 2025 www.bitik.az Bir şərh yazın

İki tanınmış liderin- SSRİ və İranın keçmiş liderlərinin şeirlərini təqdim edirik:

İosif Stalin
(1879-1953)
Səhər
Çəhrayı bir qönçə açdı
Bənövşənin yaxasında.
Əsən mehlə oynayaraq
Zanbaq “çıxdı” yuxusundan.

Buludların üstdə uçan
Quşcuğaz da cilvələndi.
Bülbül kollar arasından
Həzin-həzin nəğmə dedi:

“Çiçəklən, ey Gürcüstanım,
Qoy sülh olsun nəsibimiz.
Gənc dostlar, yaxşı oxuyun,
Yurda şöhrət gətirin siz!”
(Громов Е.С. Сталин: искусство и власть. М., 2003, С. 27;
РГАСПИ, Ф. 558, Д. 669, Л. 46-47).

Ruhulla Xomeyni
(1902-1989)

BAHAR DİLƏKLƏRİ
Mən yenə qazmadayam, həmişə olduğutək,
Qəlbim sevgiylə dolu, oxşamıram ahıla.
Bağçalar gül açanda sanki gəncləşir ürək,
Daha payızı unut, uzaqdadır o hələ.

Sən qəfəsdə boğulan o quşa bir nəzər sal,
İndi fır-fır fırlanır, çəkir onu göy üzü.
Uçub getdi şimala coşan fırtına, külək.
Mübarək yağış isə yudu çəməni-düzü.

Bir gün pərdə enəcək, yazın gözəl camalı
Gözləri qamaşdırıb, ötəcəkdir bulud tək.

Mənbə: Firuz Mustafa

Tərcümə və təqdimat: Firuz MUSTAFA

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

Hitler və Mussolininin yaradıcılıq nümunələri

Fevral 7, 2025 www.bitik.az Bir şərh yazın

Hitler və Mussolininin yaradıcılıq nümunələri
Bəzən diktatorlar, tiranlar da duyğusal olub qələmə əl atır, şeir yazır:

Benito Mussolini
(1883-1945)

Sonet

Sahillər gülürdü məsum rənglərdə,
Bir də ki, məxməri otlar içində.
Baharsa onlara su zanbağında
Sərin su verirdi parlaq biçimdə.

Sahillər gülürdü. Lap uzaqlardan
O gəldi, özüylə nəğmə gətirdi.
Çiçəklər şehlərlə yuyulan zaman
Almaztək parlayıb səpdi ətrini.

Sahillər gülürdü, baharsa yenə
Oxudu sehrli nəğmələrini.
Nağıla bənzəyən yaşıl vadidə
Sevinclə oxudu, atıb qəmini.
Dahi Bokkerini, zərif musiqi
Səsləndi, dilləndi- düşündük səni.

Adolf Hitler
(1889-1945)

(1915-ci il. Birinci cahan müharibəsi səngərlərində)

Mən tez-tez
Sərt gecələrdə əsrarlı cığırlarla
Meşənin içində gizlənmiş
Votan ağacına sarı gedirəm
Gedirəm lalların ittifaqını yaratmaq üçün
Misteriya qanında nəfəs alaraq
Taleyin faciəsini daşıyaraq
İnləyən qəlpələrin parçaladığı
Gecənin zülmətində batmaq üçün.
Və bizi
Yuxulardan oyadanların hamısı
Heçnəyə çevrildilər həmin gecə
İşıq onların qəlbini polad atəşdə əritdi,
İşıq onların bədəni parçaladı
Və şəhərlərin külünü örtən solğun parıltı
Stalamitlərin göz yaşları kimi
Birdəfəlik zülmətə gömüldü.
Və Layiqli düzlükdən ayırıb saxta Yalanı
Mən hər sözün tuta bildim məğzini, duydum həyatı:
Belə ki, ədalət alicənabların nəfinədir.
—Votan yalnız onlara verir ən ali mükafatı.

Mənbə: Firuz Mustafa

Tərcümə və təqdimat: Firuz MUSTAFA

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

Firuz Mustafa – Fəlsəfə və Ədəbiyyat

Yanvar 25, 2025 www.bitik.az Bir şərh yazın

FİRUZ MUSTAFA – Fəlsəfə və Ədəbiyyat

Mənbə: Firuz Mustafa

Müəllif: Firuz MUSTAFA

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

O, gənc xanımı imtahana qolları üstündə gətirmişdi…

Dekabr 23, 2024 www.bitik.az Bir şərh yazın

O, gənc xanımı imtahana qolları üstündə gətirmişdi…

Təxminən 35 il əvvəlin söhbətidir…
İndiki AMEA-nın Fəlsəfə kafedrasında imtahan qəbul edirdik.
O zamanlar ölkənin demək olar ki, bütün təhsil ocaqlarının aspirant və dissertantları bizim kafedrada imtahan verirdi.
Gləcəyin elm adamları bəlli sıralar üzrə imtahan zalına daxil olur, biletlərini çəkir, kamali-ədəb və ehtiramla suallara cavab verirdilər… İmtahan verənlər zalı tərk edir, onları növbəti “həmkarları” əvəz edirdi…
Qapı açıldı. Ucaboy, qamətli bir oğlan daxil oldu. Amma o, tək deyildi, oğlanın qollarının üstündə gənc, yaraşıqlı bir … xanım vardı. Kafedra müdiri Məqsəd müəllim də çaşdı, mən də. Əyləşmək üçün yer göstərdik. Oğlan ehtiyat və ehtiramla xanımı kreslada əyləşdirtdi. Təbii ki, onlardan biri imtahan verməyə gəlmişdi. Və çox güman ki, oğlan bu gənc xanımı imtahana gətirmişdi. Görəsən oğlan bu xanımın nəyi idi? Ehtimal ki, qardaşı, qohumu, sürcüsü ola bilərdi…
Ehtiyatla ordan-burdan suallar verdik. Söhbət əsnasında belə məlum oldu ku ki, xanım imtahan verməyə gəlib… Oğlan onun həyat yoldaşı imiş. İndi dəqiq xatırlamıram, onun xanımı ya doğulandan, ya da sonralar iflic olub, ayaqları tutulub, yeriyə bilmir. Bu yaraşıqlı oğlan bu zərif qızı sevib, onunla ailə qurub… Hər ikisi incəsənət sahəsinin adamı idi. Elmə maraq göstərirdilər.
Oğlan əlini uzadıb bilet çəkdi və götürdüyü bileti qıza uzatdı. Qız sualları ucadan oxuyub cavab verməyə başladı. Onun sərrast nitqi, aydın diksiyası, yumşaq səs tembri vardı…
Biz qızın biliyini qiymətləndirdik…
…Kitabçasında yazılmış yüksək qiyməti görən qız və onun həyat yoldaşı qəhərləndi.
Oğlan təşəkkür edib xanımını ehtiramla qucağına götürdü…
P.S.
Bu əhvalat haradan yadıma düşdü? Dünən bir neçə incəsənət adamı belə bir xoşbəxt cütlüyün olduğunu danışanda sizə nəql etdiyim bu əhvalatı xatırladım. Sən demə, həmin oğlan, adını-soyadını çoxdan unutduğum Mehman Abdullayev uzun illər Mədəni-maarif texnikumunda müəllim işləyibmiş, indi rəhmətə gedib. Xanımı da pedaqoq imiş, sonacan ailə ocağının odunu birgə qoruyublar.

Mənbə: Firuz Mustafa

Müəllif: Firuz MUSTAFA

===============================================

<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>

Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru

www.USTAC.az

Firuz Mustafanın “ON PYES” adlı yeni kitabı işıq üzü görüb

Sentyabr 25, 2024 www.bitik.az Bir şərh yazın

Kitabda 10 dram əsəri toplanıb.
Kitab Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən nəşr edilib. “Tuna” QSC. 546 səh. İSBN: 979-9952-578-04-01

Firuz MUSTAFA yeni nəşr barədə təəssüratlarını oxucularla bölüşüb:
“Bu kitab nəşr üçün MN-yinə təxminən 20 il öncə təqdim edilmişdi.
Bir az çapı geciksə də eybi yox. Əsas odur ki, işıq üzü gördü.
Yeni nəşr üçün MN-nə və nazir Adil Kərimliyə təşəkkür edirəm.”

Məlumatı hazırladı: Günnur Ağayeva