ŞAH İSMAYIL SƏFƏVİ – ÇİNGİZ XAN – GÖYTÜRKLƏRİN AŞİNA XAQAN NƏSLİ – ARAZ ŞƏHRİLİ

Araz Şəhrilinin kitabı.

ŞAH İSMAYIL SƏFƏVİ – ÇİNGİZ XAN – GÖYTÜRKLƏRİN AŞİNA XAQAN NƏSLİ – ARAZ ŞƏHRİLİ YAZIR:

Araz Şəhrilinin “Səfəvilər: paralellər, ehtimallar, həqiqətlər…” kitabından

Şah İsmayıl Səfəvinin anası Aləmşahbəyim xatun ağqoyunluların I sultanı Uzun Həsənin və Trabzon şahzadəsi Dəspinə xatunun (yunan dilindəki despina sözü türk dilindəki xatun sözü ilə eyni mənanı ifadə edir) övladı olmuşdur. Dəspinə xatunun anası isə Çingiz xanın böyük oğlu Cuçi xanın nəslindən olan Qızıl Orda şahzadəsi, Krım xanlığının qurucusu Hacı Gəray xanın (1397–1466) qızı idi. Digər məlumata görə, Dəspinə xatun Hacı Gəray xanın özünün deyil, onun əmisi Dövlət Berdi xanın nəvəsidir. Dövlət Berdi xan 1419–1421-ci və 1428–1432-ci illərdə Qızıl Ordanın hakimi olmuşdur. Məhz Hacı Gəray xanla Dövlət Berdi xanın ulu babası – İslam dinini ilk qəbul etmiş Qızıl Orda hökmdarı Bərkə xanın yardımı sayəsində Misir və Suriya müsəlmanları o dövrdə hələ İslamda olmayan monqol döyüşçülərinin şiddətli hücumları qarşısında duruş gətirə bilmişdilər.

Dəspinə xatunun atası – Trabzon imperatoru IV İoann Komninin (1403–1459) ana babası Feodor Paleoloqun ana nənəsi İrina Asen Bulqarıstanın türk əsilli çarı İvan Asenin (1259–1303) nəvəsi idi. Ehtimala görə, Asen nəsli qədim göytürklərin Aşina xaqan nəslinin bir qoludur.

Dəspinə xatunun atası IV İoann Komninin ata nənəsi Gülkan xatun Gürcüstan çarı IX Davidin (1346–1390) və onun həyat yoldaşı Sinduxtar xatunun qızı, Sinduxtar xatunun özü isə Samstxe atabəyi Qvarqvare Cakelinin övladıdır. Gürcüstanın indiki Samstxe–Cavaxetiya (Axısqa) və Acarıstan diyarlarını əhatə edən Samstxe atabəyliyi Elxanilər tərəfindən yaradılmış bir dövlət idi. Bunun bir səbəbi də o idi ki, monqol yürüşləri zamanı axısqalılar (Axısqa türkləri) və acarlar könüllü şəkildə monqolların tərəfinə keçib gürcülərə qarşı hərbi əməliyyatlarda iştirak etmişdilər. Sonradan axısqa türkləri, acarlar və onların atabəyləri könüllü olaraq Osmanlı təbəəliyini qəbul edib İslam dininə iman gətirmiş, bunun əvəzində Cakeli nəslinin nümayəndələrinə irsi paşa titulu verilmişdi. Cakeli nəslindən olan Atabəy II Manuçöhr (1581–1614) Səfəvilərin tərəfinə keçmiş və Azərbaycana qaçmışdı. Cakeli nəsli, eləcə də digər axısqalılar və acarlar Osmanlı imperiyasının gürcü knyazlarına və Rusiya imperiyasına qarşı apardığı müharibələrdə fəal iştirak etmiş, XIX əsrdə rus işğalçılarına inadlı müqavimət göstərmişdilər.

Şah İsmayıl Səfəvinin ata babası Şeyx Cüneydin atası Şeyx İbrahimin anası isə Cəlairilər türk-monqol dövlətinin sonuncu sultanı Cəlaləddin Hüseynin nəvəsi olmuşdur. Sultan Cəlaləddin Hüseynin ulu nənəsi Ulcatay xatun Çingiz xanın kiçik oğlu Toluy xanın nəslindən olan Elxani hökmdarı Arqun xanın qızı və sonrakı Elxani hökmdarları Qazan xanla Ulcaytu Sultanın doğma bacısı idi. Qeyd etmək lazımdır ki, Qazan xan İslam dinini, Ulcaytu Sultan isə On İki İmam məzhəbini Elxanilər dövlətinin rəsmi dini və məzhəbi elan etmiş xaqanlardır. Əmir Teymur öz tüzüklərində (məsləhətlərində) onların hər ikisinin adını İslam dininin şənini ucaltmış altı nəfərin sırasında qeyd etmişdir.

Ümumiyyətlə isə, Şah İsmayıl Səfəvinin əcdadlarının hamısı Peyğəmbər, alim-mütəfəkkir, xaqan, imperator, xan, sultan, şah, çar nəslinə mənsub olmuşdur.

Daha vacib və maraqlı, elmi şəkildə müxtəlif mötəbər mənbələrə istinad olunaraq əsaslandırılmış məlumatları  Araz Şəhrilinin “Səfəvilər: paralellər, ehtimallar, həqiqətlər” kitabından əldə etmək olar.


Müəllif: Araz ŞƏHRİLİ


===============================================

<<<<<<WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ>>>>>>

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru

AKİF ABBASOV – OĞURLAMAĞA BAŞQA ŞEY TAPMIRDIM?

Akif Abbasov – alim, yazıçı.

OĞURLAMAĞA BAŞQA ŞEY TAPMIRDIM?

                         (hekayə)

İndiki zəmanədə usta olmaqdan yaxşısı ola bilməz. Usta deyəndə, əslində hərə öz işinin ustası olmalıdır. “Arşın mal” filmindəki Rüstəm bəy demişkən, gedib “uçitel-muçitel, injinar-minjinar olmaqdansa” pinəçi, bənna, xarrat, dülgər, bərbər, santexnik, elektrik, dərzi, zərgər … olmaq yaxşıdır.

Biri gəlir çəkməçinin yanına ki, ayaqqabımın dabanını dəyiş; digəri özünü santexnikə çatdırır ki, evi su basıb, gəl o su xəttinə bir əncam çək; başqası qaçır dərzinin dükanına ki, təcili kostyum tikmək lazımdır, qeyrisi də yollanır bərbərin hüzuruna ki, saçlarımı düzəlt, üzümü qırx, iclasa gedirəm..

         İşini görən kimi pulunu alıb qoyursan cibinə. Daha başqa peşə sahibləri, hökumət işində çalışanlar kimi ayın axırını gözləmirsən ki, görək maaş nə zaman veriləcək. O da vaxtında verilsə.

Vallah, billah, bənna, dülgər, bərbər, çilingər … olmaq mühəndis, müəllim, jurnalist … olmaqdan yaxşıdır. Dəqiqə başı iclasa çağırmırlar, müdir səni danlayıb, ağzından çıxanı demir. Yuxudan nə zaman durursan işinə gedirsən. İşdən nə zaman bezirsənsə, ya da yorulursansa – gəlirsən evinə-eşiyinə. Daha kartını turniketə vurub işə girib-çıxmırsan.

Novruz bənna idi. İşindən-gücündən razılıq edirdi. Dolanışığı da vardı. Amma bu ustalığın da qəribəlikləri, özünəməxsusluğu var. Cürbəcür adamlarla, fərqli insanlarla rastlaşırsan. Hərəsi bir ağıldadır. Biri pulunu kəsir, biri yalandan işindən narazılıq edir ki, pulunu verməsin. Allah ustaları belələrindən qorusun. Novruz da hər dəfə çağırışa gedəndə, avadanlıqlarını qoyduğu çantasını hazırlayanda dua edirdi ki, işi avand olsun.

Özü ilə dəyişik götürüb, təmir üçün lazım olan alətləri, avadanlıqları qoyduğu çantasını əlinə alıb yollanırdı evlərə.

Ya həyət-bacada iş verirdilər, ya da ev, mənzil təmir edirdi. İş çox olanda özü ilə bir fəhlə də aparırdı ki, söküntüyə, zir-zibili daşımağa, daşı, kərpici qaldırmağa, sementi, qumu qarışdırmağa, suvaq daşımağa kömək etsin. O, usta idi. Fəhlə işini də özü görməyəcəkdi ki. Əldən düşərdi. Beş-on manatdan ötrü özünü həlak etməyəcəkdi ki.

Məmmədqulunun evində təmir işlərini görüb qurtarandan sonra əynini dəyişib təmiz paltarlarını geydi. Çirkli, tozlu-torpaqlı paltarlarını bir torbaya yığdı. Bənna alətlərini də çantaya yerləşdirib: “Ya Allah!” deyib həyətə çıxdı. Pulunu alıb, ev sahibi ilə xudahafizləşib yoluna düzəldi.

Evə çatanda çirkli, tozlu pal-paltar yığdığı torbanı arvadına uzatdı, təmirə aid alətləri qoyduğu çantanı da həyətdəki daxmaya apardı. Yorulmuşdu. Yemək istəmədi. Bir nəfəsə iki stəkan çay içib yataq otağına keçdi və uzandı.

Nənəbacı ərinə tapşırmışdı. Novruz hər dəfə işini görüb qurtarandan sonra çirkli pal-paltarı evə gətirər, arvadı da onları yuyar, ona başqa dəyişək paltar verər və deyərdi:

-Gedib, o tozlu paltarları geymə, gətir, yuyum. İşləyəndə də əynində təmiz paltar olsun.

Nənəbacı, adəti üzrə pal-paltarı iri vannaya atıb, vedrədən üzərinə qaynar su tökdü. “Bu nədir?” Nənəbacının gözləri böyüdü. Novruza acığı tutdu.

-Ay kişi, bu nədir?

Nənəbacının qışqırığına Novruz çarpayıdan dik atıldı. Onu belə acıqlı görməmişdi.

-Nə olub, arvad? Yoxsa ilan gözümü oğurlayıb pal-paltarın arasına girib?! Vurmadı ki səni?

Nənəbacının səsi az qala kəndi başına götürmüşdü:

-İlan vurmadı, sən vurdun! Özü də düz ürəyimin başından! Sənin belə işin də varmış?

Novruz təəccüblə:

-Nə olub axı? – deyə soruşdu.

Nənəbacı əl-qolunu ölçürdü:

-Bu arvad tumanı nə edir, sənin paltarının arasında?

Novruz gözünü döydü: “Nə arvad paltarı?”

Nənəbacı əlindəki çubuqla qadın alt paltarını qaldırıb göstərdi. Novruz donub qaldı. Nənəbacı dil-dil ötməyə başladı:

-Hə, cavab verə bilmirsən? Suçun var axı. Məmmədqulunu nə isə almağa göndərib, arvadının tumanını çıxarmısan?

 Novruz qıpqırmızı qızardı: “Bu arvad nə danışır? Mənim nə günahim var?”

-Nənəbacı, ağıllı ol. Birdən-ikiyə mənim bir pis işim olubmu? Allahın qəzəbinə gələrsən. Bu nə danışıqdır? Paltarları həmişə otaqda dəyişib, divanın üstünə atırdım. Bu gün orada başqa paltarlar da vardı. Yəqin bu alt paltarı da orada imiş. Görünür mənim paltarlarıma qarışıb.

-Eləmi? Niyə divanın üstündəki başqa paltarlar yox, bu alt paltarı sənin paltarlarına qarışıb. Elə isə, götür, zəng elə, arvadla danış, inanım.

Novruz bilmədi nə etsin.

-Ayıbdır, zəng edib arvada nə deyim?. Deyim tumanını evə gətirmişəm.

-Ərinə zəng elə.

Novruz onu fikrindən daşındırmağa çalışdı:

-Məni qana çalxalama, Nənəbacı. Bunun axırı yaxşı qurtarmaz! Məmmədqulu deməzmi ki, mənim arvadımın alt paltarı səndə nə gəzir? Vurar arvadını, sonra da gəlib məni öldürər. Kənd arasına gərək ondan sonra çıxmayasınız.

-Zəng eləmirsən ki? Mən bu məsələni belə qoya bilmərəm.

-Apar yavaşca ver, yiyəsinə

-Yenə soruşacaqlar bu alt paltarı sizdə nə gəzirmiş.

Nənəbacı ev telefonunun dəstəyini qaldırıb zəng etdi. Məmmədqulu cavab verdi.

-Məmmədqulu qardaş, bağışla, Novruz həmişə təmir işini görəndə paltarını dəyişib divanın üstünə qoyurmuş. Bu gün paltarını yığanda arvadının alt paltarı da onlara qarışıb, gəlib bizim evə çıxıb.

Məmmədqulunun qəzəblənəcəyini gözləyən Nənəbacı onun sevindiyini görüb sakitləşdi. Məmmədqulu:

-Bıy, sizi görüm şad xəbər olasınız, Nənəbacı bacı, – dedi. -Bizim arvad da səhərdən məni öldürür ki, gətirdiyin usta oğru çıxdı. Paltarları oğurlayıb.

Nənəbacının özünə gəldiyini görən Novruzun da eyni açıldı:

-Nə dedilər?

-Arvad ərinə deyirmiş sənin ustan oğru çıxıb.

Novruz ala verdi:

-Kül o arvadın başına. Əvvəla, ağılı olsaydı, alt paltarını divanın üstündə qoymazdı. Bilirdi ki, əynimi soyunub-geyinib divanın üstünə atıram. Ayıbdır. İkincisi, evdə oğurlanmalı şey yox idi bəyəm, onun köhnə alt paltarına gözüm düşmüşdü?! Hə?

Nənəbacı:

-Düz deyirsən, Novruz, mən də nahaqdan səndən şübhələndim.

-Arvad, bir də belə zarafat eləmə. Yaxşımı?

-Yaxşı, qadan alım. Çox istədiyimdəndir də… Neynim.

Bakı şəhəri, 18 aprel 2021-ci il


Müəllif:Akif ABBASOV



YAZARLAR.AZ

===============================================

<<<<<<WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ>>>>>>

Əlaqə:  Tel: (+994) 70-390-39-93     E-mail: zauryazar@mail.ru