Azərbaycan jurnalistikasına, elm ictimaiyyətinə, bütövlükdə ziyalı mühitinə ağır itki üz verib. Respublikamızın əməkdar jurnalisti, yazıçı, publisist və alim Ramiz Əskər dünyasını dəyişib. Mərhumun ailə üzvlərinə, doğmalarına və əzizlərinə dərin hüznlə başsağlığı veririk. 1954-cü ildə Gümrünün Amasiya rayonuna bağlı Qaraçanta kəndində (Ermənistan ərazisi) doğulmuş R.Əskər 1972-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinə daxil olub. 1975-ci ildə M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinə keçib və 1978-ci il¬də həmin ali təhsil ocağını bitirib. 1978-1983-cü illərdə “Azərbaycanın Səsi” radiosunda işləyib. 1983-1984-cü illərdə Azərbaycan, türk, ərəb, fars, ingilis, fransız və alman dillərində çıxan “Azərbaycan bugün” jurnalının baş redaktoru olub.1984-1991-ci illərdə latın, kiril və ərəb əlifbaları ilə işıq üzü görmüş “Odlar yurdu” qəzetinin baş redaktoru vəzifəsini tutub. 1991-1993-cü illərdə Türkiyənin “Hürriyet” qəzetinin və Uluslararası Haber Ajansının (UHA) Azərbaycan üzrə müxbiri olub. 1993-1997-ci illərdə “Yeni Forum” jurnalının (Ankara) təmsilçisi kimi fəaliyyət göstərib. 1993-1994-cü illərdə Xarici Turizm Şurasının idarə rəisi işləyib. 1994-1996-cı illərdə “XXI əsr” qəzetinin baş redaktoru, 1992-1997-ci illərdə Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin katibi kimi çalışıb. R.Əskər, həmçinin, 2003-2006-cı illərdə Bakı Dövlət Universitetindəki Türkologiya kafedrasında işləyib, azərbaycanca və rusca Türk mədəniyyət tarixi, Türkologiyanın əsasları, “Divanü lüğat-it-türk”, “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Qutadğu Bilig”, “Manas” dərsləri deyib. 2007-2012-ci illərdə filologiya fakültəsində bədii tərcümə elmi-tədqiqat laboratoriyasının müdiri olub. 2012-ci ildə türk xalqları ədəbiyyatı kafedrasının, 2016-cı ildə isə türkologiya kafedrasının müdiri seçilib. 2023-cü ildən Türkoloji Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri olub. 80-ə yaxın beynəlxalq simproziumun və konfransın iştirakçısı olmuş R.Əskər Azərbaycanda və dünyanın müxtəlif ölkələrində çapdan çıxmış 94 kitabın, xeyli sayda tərcümənin müəllifi kimi də tanınb. O, 2010-cu ildə Əməkdar jurnalist fəxri adına, 2014-cü ildə “Şöhrət” ordeninə, 2024-cü ildə II dərəcəli “Vətənə xidmətə görə” ordeninə layiq görülüb. Ramiz Əskər 2022-ci ildə Özbəkistanın “Dostluq” ordeni ilə də təltif edilmişdi. Zəngin, ölkəmiz, bütövlükdə türk dünyası üçün faydalı ömür yaşamış, çoxşaxəli yaradıcılıq diapazonu ilə seçilmiş Ramiz Əskərin yoxluğu son dərəcə üzücüdür. Uca Tanrıdan məhrumun doğmalarına, əzizlərinə, onu tanıyan, bənzərsiz və təkrarsız əməyinə yüksək dəyər verən hər kəsə səbr diləyir, kədərlərini bölüşürük. Allah rəhmət eləsin!
Mədəniyyət Nazirliyi tanınmış türkoloq-alim Ramiz Əskərin vəfatı ilə bağlı nekroloq yayıb.
Nekroloqda deyilir:
“Azərbaycanın elmi ictimaiyyətinə ağır itki üz verib. Tanınmış türkoloq-alim, filologiya elmləri doktoru, tərcüməçi, jurnalist, Bakı Dövlət Universitetinin (BDU) professoru Ramiz Əskər 22 may 2024-cü il tarixində, 70 yaşında vəfat edib.
Ramiz Baxşəli oğlu Əskərov 10 yanvar 1954-cü ildə Qərbi Azərbaycanda, Amasiya rayonunun Qaraçanta kəndində anadan olub. 1978-ci ildə M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsini bitirib. Bir sıra qəzet və jurnallarda məsul vəzifələrdə çalışıb.
2003-cü ildən taleyini Bakı Dövlət Universitetinə bağlayan R.Əskər burada türk xalqları ədəbiyyatını tədris edib, Bədii tərcümə elmi-tədqiqat laboratoriyasının baş elmi işçisi və müdiri olub. 2012-ci ildən BDU-nun Türk xalqları ədəbiyyatı kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışıb. Bu təhsil ocağının professoru kimi fəaliyyət göstərib.
R.Əskərin müəllifi və tərtibçisi olduğu “XX əsr özbək şeiri antologiyası”, Zəhirəddin Məhəmməd Baburun “Baburnamə”, Sultan Hüseyn Bayqaranın “Divan”, Yusif Balasaqunlunun “Qutadqu bilik” və digər nəşrlər ona Azərbaycanla yanaşı, bütün Türk dünyasında şöhrət qazandırıb. O, türk, rus, özbək, qazax, uyğur, türkmən, tatar, başqırd və qaqauz dillərindən tərcümələr edib.
Ədəbiyyatşünaslıq və publisistika sahəsində səmərəli fəaliyyətinə görə dövlət başçısının sərəncamları ilə R.Əskər “Əməkdar jurnalist” (2010) fəxri adına, “Şöhrət” və 2-ci dərəcəli “Vətənə xidmətə görə” ordenlərinə layiq görülüb. O, həmçinin türk respublikalarının yüksək mükafatları ilə təltif olunub.
Mədəniyyət Nazirliyinin kollektivi tanınmış elm və mətbuat xadiminin vəfatından kədərləndiyini bildirir, mərhumun ailəsinə və yaxınlarına dərin hüznlə başsağlığı verir.
Allah rəhmət eləsin”.
YAZARLAR olaraq , Ramiz Əskərin vəfatından kədərləndiyiimizi bildirir, mərhumun ailəsinə və yaxınlarına dərin hüznlə başsağlığı veririk.
Zərövşən Babayeva Naxçıvan Dövlət Universitetinin professoru, Əməkdar müəllim dr.zarifbabayeva@yahoo.com
TƏHSİLDƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR – BİOLOJİ BİLİKLƏRİ
BACARIĞA ÇEVİRMƏLİ
Məşhur fizik Albert Eynşteynin fikrinə görə: “Məktəbin əsas məqsədi hər zaman bir mütəxəssis deyil, ahəngdar şəxsiyyətin formalaşması olmalıdır”. Məlumdur ki, hər bir fənnə aid biliklərin öyrənilməsi şagirdlərin hərtərəfli şəxsiyyət kimi formalaşmasında müstəsna rol oynayır. Həmçinin müxtəlif məktəb fənlərinin bir – birinə inteqrativ, kompleks tədrisi məktəblilərdə həyati bilik və bacarıqları inkişaf etdirməsilə – STEM proqramına uyğunlaşdırılır.
Müasir texnologiyalardan istifadə etməklə canlı orqanizmlərdə gedən fizioloji prosesləri, onların anatomik-morfoloji quruluşu rəqəmsal səviyyədə öyrətmək müəllimlərin də güncəllənməsini tələb edir. Texnologiyalar sayəsində elm və təhsil sahəsində elə keyfiyyət dəyişiklikləri baş verir ki, 2050-ci ildə dünyanın necə olacağı, hansı yeni elm, təhsil imkanlarının yaranacağını proqnoz vermək imkansızdır. XXI əsrdən sabitlik gözləmək, kimliyini, işini, dünyagörüşünü sabit saxlamaq zamandan geri qalmaq riskidir. Süni intellekt inqilabı həm də təbiət və sosial elmlər sahəsindəki irəliləyişlərdən qaynaqlanır. İnsan duyğularını, istəklərini və üstünlüklərini əsaslandıran biokimyəvi mexanizmləri nə qədər yaxşı başa düşsək, kompüterlər insan davranışını təhlil etməkdə, insanların üstünlüklərini proqnozlaşdırmaqda və əvəz etməkdə bir o qədər uğurlu olacaq. (Yuval Harari). Gələcəkdə insanın qarşılaşacağı problemləri dəqiq bilməsək də uşaqlarımızın qarşılaşacağı problemlərlə baş edə bilməsi üçün çalışmalıyıq. Dünya mütərəqqi bilim adamları tüm səylərini bu yöndə qurarsa, düşünürük ki, gələcək nəsilləri çıxmazdan qorunmaya hazırlamış olarıq.
A.Eynşteyn demişdi: “Hər kəs dahidir, ancaq sən balığı ağaca çıxa bilməmək qabiliyətinə görə tənqid etsən, o, ömrü boyu özünün qabiliyyətsiz olduğuna inanaraq yaşayacaq”. Təhsilalanların sahib olduğu, yaxud qazandığı fərqli qabiliyyətləri aşkar etmək, maraqlarını bilib düzgün istiqamətə yönləndirmək əsas amillərdəndir. Buna nail olmaq üçün müəllim müşahidə aparmalı, sosial-elmi sorğu müsahibələri etməli, digər fənn müəllimləri və valideynlərlə əlaqə saxlamalıdır. Bu işin səmərəliliyini artırmaq üçün həm də gənc nəsli gələcəkdə aktuallıq qazanacaq peşələr istiqamətində maraqlandırmaq üçün bütün sahələrdə baş verən yeniliklərlə tanış etmək, texnoloji savadlılıq, kreativlik, tənqidi düşünmə bacarıqlarını artırmaq da lazımdır. Hazırda müxtəlif texnologiyalar, proqramlar, vasitələr mövcuddur. Şagird indi istər məktəbdə, istərsə də evdə müxtəlif səviyyəli texnoloji qabiliyyətlərini inkişaf etdirərək həm əylənə, həm öyrənə, həm də ideyalarını həyata keçirmək üçün virtual aləmdə fəaliyyət göstərə bilər.
Sürətlə rəqəmsallaşan dünyada yeni nəsil yetişdirmək əvvəlki dövrlərlə müqayisədə daha məsuluyyətlidir. Artıq müəllimin auditoriyada görə biləcəyi ən son iş məlimat verməkdir. İndiki nəsil 50-100 il bindan əvvəlki dövrə görə yetərincə məlumata və məlumat alma bazasına malikdir. Buna görə də bilikləri bacarıqlara çevirərək tətbiqinə nail olmaq, kreativ, fərqli təfəkkürə, düşüncəyə malik insan potensialı yetişdirmək kimi bir missiya müəllimlərin üzərinə düşür. Nəzərə almaq lazımdır ki, XXI əsrdə daimi olan bir şey varsa, o da dəyişiklikdir. Günümüzdə vaxt məfhumu da qalmamış, saniyələrlə dəyişən, yeniləşən, rəqəmsalaşan bir cəmiyyətin fərdi olaraq təhsilimiz kimi fəaliyyətimizi də güncəlləməmiz lazımdır. Beynəlxalq səviyyədə aparılan müzakirələrdən faydalanmaq da işimizin keyfiyyətinə təsir göstərəcəkdir. Bu səbəbdən beynəlxalq səviyyəli tədbirlərdə pedaqoq və metodistlərin fikir mübadiləsi, təcrübələrini bölüşməsi onlar arasındakı potensillar fərqini minimuma endirməyə xidmət edir. Təhsil sahəsində son illər baş verən dəyişikliklər, islahatlar, tədris prosesində özünü təsdiqləyən yeni təlim texnologiyaları, müasir təlimlər, metod, üsul və vasitələr yalnız yerində və düzgün tətbiq olunarsa səmərə verə bilər. Xüsusilə biologiyanın tədrisində ilk növbədə yerli fauna və floranın müqayisəli öyrədilməsi də vacib şərtlərdəndir.
Yaşadığımız planetin sirlərinin öyrənilməsi daim məqsədimiz olmalı, gənc nəsli bu istiqamətə ruhlandırmalıyıq. Bunun üçün müxtəlif reformlar, layihələr, ideyaların həyata keçirilməsinə ehtiyac vardır. İslahatların məqsədi cəmiyyətdə dəyişiklik etmək, sonda müvəffəqiyyət qazanmaqdır. Lakin bu dəyişikliklərin nailiyyətə çevrilməsi göründüyü qədər sadə deyil (Michael Fullan). XXI əsr sürət, texnika, yeni kəşflər əsri olduğundan təhsil müəssisələri, təhsilverənlər bütün fəaliyyətləsində bu məqamlara diqqət etməli, təcrübə mübadiləsinə, fənnlərarası inteqrasiyaya üstünlük verməlidirlər. “Öyrənənlər üçün həyat məktəbdən sonra başlayır” – fikri yanlışdır. Əslində onlar həyatı hərtərəfli şəkildə məktəbdə yaşamalı, hərtərəfli inkişafları üçün düşüncə və çalışmalarına sərbəstlik verilməlidir. Bu zaman səriştəli, yaradıcı, bilikli, məntiqi-tənqidi təfəkkürə qadir olan gənclərin formalaşması baş verər. Beynəlxalq miqyaslı konfrans, vebinar, simpozium, təhsil debatlarına qoşulmaq fəaliyyətimizin əsas məqsədi halına gətirməyi təklif edir, qarşılıqlı virtual, onlayn tədbirlərin keçirilməsini vacıb sayırıq. Dünyagörüşün zənginləşməsi təfəkkürdə, həyat fəaliyyətində müsbət dəyişikliklər yaradır.
XXI əsr xəyalların məhsullarına əsaslanır. Yəni xəyal qurarkən özünüzə sərhədd qoymayın. Bütün bunlara nail olmaq bəzən fantastik gələ bilir, amma 2023-cü ilin yanvar ayında Azerbaycanda ANM, UNEC-in II kurs tələbəsi Nasa-nın saytında kibertəhlükənin qarşısını alıb. O, NASA-nın saytında xəta olsuğunu aşkarlayaraq, Nasa-ya bu barədə rəsmi məlumat vermiş, olası haker hücumundan qorunmaq üçün onları uyarmışdır. (10) XXI əsr tam da bu gənclərin yetişdirilməsini, Marsda, Ayda yaşam kalitesi yaratmağı planlayır, gələcəkdə süni zəka ilə yarışdan qalib çıxa bilən mütəxəssislər yetişdirməyi tələb edir. Bakı Ali Neft Məktəbinin 2017-ci il məzunu, hazırda Mərkəzi Florida Universitetində Kibertəhlükəsizlik üzrə doktorantura təhsili alan S.Həsənov cəmi 5 ayda yazdığı proqram vasitəsilə Linux əməliyyat sistemində iki ədəd kritik boşluq aşkar etmişdir. Bundan başqa, ABŞ-da keçirilən Kopernik Olimpiadasının Fizika və Astronomiya üzrə qlobal mərhələsində ölkəmizi təmsil edən Azərbaycanlı şagird Rice Universitetində təşkil edilən olimpiadada 29 ölkənin iştirakçısını qabaqlayaraq qızıl medal qazanmış, NASA-ya getmək, oranı gəzmək, tanış olmaq şansı əldə etmişdir. Və gələcəkdə NASA-da işləməyi arzu edir. Bu faktlar gənclərimizin fantastik sayılan arzularının gerçəkləşməsindən xəbər verir.
3D texnologiyalar sayəsində 12.000-dən çox real anatomik model/struktur, bədən quruluşuna uyğun keyfiyyət tərifləri və minlərlə ətraflı mikro anatomiya strukturları ilə anatomiyanı öyrənmək və öyrətmək imkanımız vardır. Buna zəmin yaratmaq üçün bioloji təhsilin təşkilini günün tələblərinə uyğunlaşdırmaq, təhsil müəssisələrinin maddi-texniki bazasını müasirləşdirmək, öyrədib-öyrənmənin səviyyəsini dünya standartları səviyyəsinə yüksəltmək vacibdir.
3D Organon 70-dən çox ölkədə yaradılıb və bütün dünyada nüfuzlu universitetlər, xəstəxanalar, və s. tərəfindən qəbul edilib. O, həmçinin Huffington Post, Scimex, SBS, Futurism və başqaları kimi elm, təhsil və tibbin gələcəyi haqqında hesabat verən aparıcı nəşrlər tərəfindən tövsiyyə edilmişdir. 3D Organon həm də maneken və ya digər xüsusi avadanlıq tələb etməyən virtual reallıq üçün ultrasəs simulyatorunu birləşdirən dünyada ilk proqram platformasıdır. Ən son 2022-ci il buraxılışı tibb və səhiyyə tələbələri üçün real vaxt həcmli skan və ətraflı anatomik görünüşləri ilə tam immersiv virtual reallıq təlim həllini təqdim edir. İlk dəfə olaraq VR nəzarətçiləri əyri, xətti və ürək zondlarını hamısı bir həlldə simulyasiya edir. Tətbiqdəki 3D modellər əsas anatomik anlayışların dərindən başa düşülməsini və məlumatın saxlanmasını təkmilləşdirən mühüm koqnitiv girişlər əlavə edə bilər.
“3D texnologiyaların biologiyanın tədrisində tətbiqi perspektivləri” mövzusundakı Qrand
layihədə təlimçi kimi fəaliyyətim bu sahədə təməlli inkişaf və təkmilləşmə işlərinin aparılmasına
ehtiyac olduğunu göstərdi. Bu yeniliklər həm insan orqanizmini əhatəli öyrənməyə, həm də tibb tələbələrinin və həkimlərin diaqnoz qoyarkən edə biləcəkləri səhvləri minimuma endirməyə imkan yaradır. Hazırlanmış 3D insan modeli, VR gözlüklərin tədrisə tətbiqi də biologiya və tibb sahəsində böyük uğurlar qazanmağa şərait yaradır.
XXI əsr Yeni Dünya Düzəni – yeni format, yeni metod və vasitələr tələb etməkdədir. Artıq qloballaşan dünyada hər bir inkişaf kimi, problemlər də tez bir zamanda bütün dünyanı əhatə etməklə səfərbərlik tələb edir. Tədris sahəsi də artıq dünyada baş verən dəyişikliklərə səmərəli
cavab vermək məcburiyyətindədir. Çünki cəmiyyəti idarə edəcək potensiallı kadrları məktəblər, müəllimlər yetişdirir. Bunun üçün dünyada gedən yeniliklərə inteqrasiya etmək üçün təhsil sahəsi
də təhsil formatı və texnologiyalar sahəsində kadr potensialını zənginləşdirməlidir. Buraya təhsil
ocaqlarının maddi-texniki bazasının zənginləşdirilməsi də daxildir. Hazırda biologiyanın tədrisindəistifadə etdiyimiz metod və üsullar tədrisin səmərəliliyinə təsir göstərməkdə davam edir. Lakin daim fərqli, yeni imkanlar axtarışı davam etməlidir.
2022-ci il niyabr-yanvar ayında isə 9 saylı orta məktəbin direktoru Natella Rzayevanın hazırladığı “Təhsildə 3D texnologiyalardan istifadə” adlı qrand layihəsi qalib gəldi. Layihənin əsas məqsədi VR gözlüklərdən Biologiya dərslərində istifadənin perspektifləri və istifadə potensialını orta məktəb müəllimləri və şagirdlərinə öyrətmək olmuşdur. Təlim müddətində tərəfimizdən müxtəlif məzmunlu təlim dərsləri keçirilmiş, VR gözlüklərin iş prinsipi, biologiyanın tədrisində tətbiqi imkanları öyrədilmişdir. Layihədə əldə edilmiş vəsait hesabına alınmış Oculus Quest 2 All-In-One Kabelsiz VR Virtual Reallıq Gözlükləri 128 GB – kabelsiz olması ilə hərəkət məhdudiyyəti yaratmadan iş prosesində komfort hissi yaşadır. İlkin olaraq VR texnologiyaların iş prinsipi, istifadə potensialı, proqram təminatı və s. məsələlər aydınlaşdırılmışdir. Bu gözlüklər və digərləri bir-birindən müxtəlif özəllikləri ilə seçilməklə məqsədəuyğun şəkildə istifadəyə yararlıdır.
Bu vasitələrdən fənlərin tədrisində istifadə həm əhatəli, dərindən öyrənməni, həm də aydın dərketməyə şərait yaratdığından tədrisə gətirilməsi zəruri texnologiyalarındandır. Bunun üçün müxtəlif mövzuda mühazirələr aparılmış və praktik çalışmalar yerinə yetirilmişdir:
İqtisadi və emli-texniki tərəqqinin necə sürətli getdiyi dövrdə yaşadığımızı müqayisəli göstərmək üçün öncə 2017-2018-ci illə müqayisədə 2020 və gələcək illər üçün müəyyənləşdirilmiş ixtisasların siyahısına diqqət yetirdikdə, süni intellekt, AR, VR və MR texnologiyaları, Dron texnologiyaları, genetika mühəndisliyi ilə əlaqəli ən müxtəlif ixtisas və peşələrə yiyələnmiş mütəxəssislərə ehtiyac olacağını anlamaq heç də çətin deyildir.
AR (artırılmış reallıq), VR (virtual reallıq), MR (mix – qarışıq reallıq) texnologiyalarının müxtəlif sahələrdə, o cümlədən təhsil və elm sahələrində tətbiqi imkanları genişləndikcə, istehsal sahələrinin artması zərurəti ilə bu sahəyə olan tələbat olduqca yüksəlmiş və satış qiymətlərində eniş müşahidə edilmişdir. Bunun üçün təhsil müəssisələrinin də bu texnologiyaları əldə etmək üçün həm imkanı yaranmış, həm də ehtiyacları artmışdır. Bəs bu reallıqlar və zərurətlərin oxşar və fərqli cəhətləri nələrdir:
VR – Virtual Reallıq, yəni üçölçülü dünya (3D), bu dünya bütünlüklə virtualdır və kompüter tərəfindən hazırlanmış məhsula əsaslanmışdır. Yaddan çıxmamalıdır ki, VR dünyası hər zaman tamamilə virtual aləmdir, yəni real deyildir.
AR – Artırılmış reallıq, yəni bu dünya qismən realdır, qismən virtual, reallığın artırılmış boyutudur. Əslində bu dünya dijital informasiya daşıyıcısı olaraq mövcud olub, artırılmış reallıq kimi də qəbul edilir. Artırılmış Reallıqda cihazın tutduğu mövqe, yaxud istiqamət dəyişərsə təsvirin də mövqeyi dəyişəcəkdir. Sükan arxasında AR gözlüklü şəxs avtomobilin qabaq şüşəsini virtual ekran daşıyıcısı olaraq qəbul edib istifadə etsə, bu zaman sürücü başını çevirərdiyi zaman rəqəmsal informasiyanın mövqeyi də dəyişəcəkdir. Bütün bunlara səbəb informasiyanın daima öndə olmasının zəruriliyini nəzərə alıb təmin etməkdir. Real dünyada elmin sirlərini dərindən öyrənib-öyrətmək üçün müasir dövrdə istifadə edə biləcəyimiz ən yeni texnologiyalara həqiqaətən sahib ola bilməkdir. Aşağıdakı düstur virtuallıqdan reallığa aparan müasir yolu tamamilə aydın təsvir edir: MR = VR + AR = virtual dünya + rəqəmsal məlumat + real dünya
MR – virtual və realaləmin toplusu kimi qəbul edilir. Mix Reallıqda rəqəmsal daşıyıcı kimi həm də paralel olaraq real dünyadan istifadə edilir. Bu informasiya üçölçülü olması ilə digərlərindən fərqlənir və digərləri ilə müqayisədə daha realdır. O halda MR və AR arasında nə kimi fərqlər mövcuddur? MR dünyasında real dünyada təqdim olunan virtual obyektlər iştirakçının mövqeyi dəyişdikcə yerlərini dəyişmir.
Biologiya mühəndisi insan orqanizminə aid süni ürək və müxtəlif süni daxili orqanı modelləşdirərək hazırlayır. Bu sahədə mütəxəssis ola bilmək üçün biologiya mühəndisi biologiya, mühəndislik, riyaziyyat fənini dərindən bilməli, tətbiq sahələrini düzgün dəyərləndirməlidir. Bunun üçün STEM mütəxəssisləri, pedaqoji kadrlarının bilik-bacarıq səviyyəsini yüksəltməklə öyrənənlərdə elmi potensialı, praktik bacarıqları uyğun istiqamətdə inkişaf etdirmək olar. Heç də təsadüfi deyildir ki, STEM metodunun nailiyyətlərini görən qabaqcıl ölkələr bu işə böyük yatırımlar etməkdədir. Çünki STEM layihələri gənc nəslin məntiqi, tənqidi və yaradıcı təfəkkürünü inkişaf etdirir, xüsusilə şagirdlərdə bir sıra şəxsi keyfiyyətlərin, şəxsiyyətyönümlü inkişafın artmasına şərait yaratmaqla tədqiqatçı, səbirli, nizamlı, özgüvənli, özünəinamlı, uzaqgörən, əməkdaşlıq, rəqabət etməyi bacaran, bir-birinə hörmət və vətənpərvərlik hisslərini inkişaf etdirir. Artıq fərdi fəaliyyət əvəzinə inteqrasiyalı əməkdaşlığa getmənin tam zamadır. İKT vasitələri, internet, müxtəlif platformalarlar vasitəsilə istənilən ölkədən, məktəbdən hər hansı bir tədbirə mühazirəyə qatılmaq imkanımız yaranmışdır. Bu imkanlar sayəsində müxtəlif problemləri həm müzakirə edə, həm də təcrübə mübadilə ilə ümumi qərarlar ala bilərik. Məsələn, Facebook sosial şəbəkəsində onlayn vebinarların birində liderlik, əməkdaşlıq, rəqabət və s.məsələlərin müzakirəsi təşkil olunmuşdur:
Sual: özünə təhsil lideri deyənlər başda təhsil müəssisələrindən də məsul olmalıdır. əməkdaşlıq edərək rəqabət etmək necə mümkündür?
Cavab: başlıca olaraq: müəllimlər siniflə məhdüdlaşmamalı, digər müəllimlərlə əlaqəli əməkdaşlıq etməli, təcrübələrini müqayisəli müzakirə etməlidirlər.
Rəqabət? – Təhsil sahəsində hansı rəqabətdən söhbət gedə bilər?
Cavab? – Rəqabət – digər məktəblərlə əməkdaşlıq, təcrübə mübadiləsi, məktəblilərin iş birliyi, müəllimlərin əməkdaşlığı, dünya standartları səviyyəsində təhsilin təşkilinə dəstək olmaq. (Michael Fullan).
Bütün bunlar təhsildə yeni çağırışlardır, yeni dalğadır və təhsilin səmərəliliyini artırmaqdadır. Ali məktəbdə uzun illər öyrətmənlik təcrübəmə görə diqqət yetirdiyim məqamlardan biri budur ki, hər kəsin yenilikçi, çalışqan olduğu mühitdə də, mühafizəkar bir ortamda da bəzən insanlar fərdi fəaliyyətə üstünlük verir, təcrübələrini bölüşməkdən çəkinirlər. Bəzən bu, müəssisənin kadrlara olan etinasızlığından, bəzən də həmin kadrın qısqanclığından irəli gəlir. Müasir cəmiyyət nə qədər inkişaf etmiş, məlumatlı olsa da, yenə də insanlar, millətlər, irqlər arasında anlaşılmazlıqlar, təzadlı fikirlər qalmaqdadır. Bu problem sadə insanlar, qurumlar arasında da yaşana bilir, təhsil alanında da. İnsanlar arasında ayrı-seçkilik olmamalıdır”. Bunun üçün “ədalət”, “səy” lazımdır, amma “bərabərlik” həmişə ədalət deyil, “bərabərliyi təmin etmək çətindir”, ədalət burada nəzərə alınmalıdır. Halbuki ədalət hər kəs üçün fərqlidir. Buna görə də hər bir insana “fərqli davranılmalı”, ədaləti müzakirə edərək tapmalı. Təhsilverənlər öz iş praktikasında ədaləti necə təmin etməlidirlər? Burada müəllimlərin üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Əvvəla öz fəaliyyəti daim yenilənməli, biliyi təkmilləşməlii, tədris formatı dəyişdirilməli, çevik olmalı, tənqidi-məntiqi təfəkkürü inkişaf etdirməlidir.
“Öyrədən öyrənməyi buraxarsa, o, adi bir lövhəyə çevrilər” – deyimi yerinə düşür. Bu hal nəticədə təhsilimiz üçün heç bir inkişafa səbəb olmaz. Ali və orta məktəblərdə biologiya dərslərinin keçirilməsində son iyirmi ildə bir çox yeniliklər baş vermiş, tədrisə yeni texnologiyalar, yeni təlimlər, texniki vasitələr, STEAM metodu və s. yeniliklər daxil olmuşdur. Bunlara İKT, elektron mikroskoplarını, elektron lövhələri, VR gözlükləri; interaktik, konstruktiv təlimləri, Boloniya təhsil sistemini və s. göstərmək olar. Şifahi, əyani, praktik metodlarla yanaşı, yeni metodlar da mövcuddur. Bu metodlardan, texniki vəsaitlərdən istifadə müəllimlərin pedaqoji-metodik ustalığına görə tətbiq edilməkdədir. Əvvəllər dərsdə İKT ilə şagirdi, tələbəni təəccübləndirə bilirdiksə, bu günün öyrəncisi artıq 3D boyutda filmlərə, oyunlara baxmağı üstün tuturlar. Bu məqsədlə tədrisdə yenicə istifadə etməyə başladığımız 3D eynəklər artıq sinfin, auditoriyanın marağını daha çox cəlb edərək fənnlərin öyrənilməsinə marağı artıra bilər. İştirak etdiyimiz konfranslarda STEAM metodu, 3D texnologiyaların təhsildə tətbiqini, təlimçisi olduğumuz layihələrdə biologiyanın tədrisində VR gözlüklərin faydasını, iş prinsipini əhatəli şəkildə müzakirə etdik.
Bəs XXI əsr yeni təhsil mühitini yaratmaqla nəyə şərait yarada bilərik? XXI əsr öyrədici mühiti ənənəvi təhsildən, yeni keyfiyyət göstəriciləri ilə tamamilə fərqlənməlidir. Tədris prosesinin maraqlı təşkili, öyrənənlərin yeni biliklərin kəşf etmələrinə, analiz-sintez qabiliyyəti, məntiqi təfəkkürünün formalaşması, səriştəli, yaradıcı olmasına, sərbəst layihələr düşünməsinə şərait yaradıldıqda öyrənmə istəyi arta bilər. Həmçinin müəllimlərin işbirliyi, bacarıqların artırılmasına, fənlərin inteqrasiyasına, differensisaiyasına nail olunarsa məktəblərdə təhsilin keyfiyyətini artıra bilərik. Yəni öyrənmə formal xarakter daşımamalı, bu zaman dərin öyrənmə, tətbiqetmə bacarıqlarının, düşünmə vərdişlərinin yaranmasına xüsusi fikir verilməlidir.
Təhsil müəssisələrinin rəhbərləri də öz işlərində islahat aparmalı, təhsilverənlərin işində qarşılıqlı rəğbətləndirmələr, ehtiyacların öyrənilib təmin edilməsi, təcrübə mübadiləsi etməklə təhsil sahəsində yüksək səmərəliliyə nail olmağa çalışmalıdırlar. Təhsil sistemində müəllim xarakteri mühüm rol oynayır: burada əsasən onların prinsipiallığı, tədris prosesində özgüvəni, məktəbdə müəllimlərlə münasibəti və s. çox vacibdir. Düşünürük ki, təhsil sisteminin strukturunun yenidən qurulması ilə öyrənənlərdə səriştələrin, imkan-bacarıqların, fiziki mühitin düzgün təşkili vasitəsilə öyrədən və öyrənənlərin iş qabiliyyətini, marağını, motivasiyasını artıra bilərik.
Bununla yanaşı, müxtəlif layihələrdə tələbə və müəllimlərin iştirakı da təcrübə mübadiləsinə ən güclü motivasiyadır. 2-3 İyul 2022-ci il tarixlərində İstanbul İbn Haldun Universitetində STEAM müəllimlərinin III Beynəlxalq Konfransında (III. Uluslararası STEM Öyretmenler Konferansı–2-3 Temmuz-Türkiyə) “XXI əsr STEAM müəllimlərindən gözlənilənlər” mövzusunda təqdimatla çıxışım bir sıra layihələrə dəvət almağıma səbəb oldu. Layihələr içərisində Erasmus+ layihəsi də vardır. Biologiya müəllimliyi ixtisası tələbələrinin hazırladıqları ağıllı əyani vəsaitlər və digər mövzularda hazırladıqları işlər konfransda iştirak edən digər fənn müəllimlərinin marağına səbəb oldu. Təqdimatlar içərisində təbiət elmlərinə həsr olunmuş işlər daha çox maraq doğurmuşdur.
Paralel panellərdə – Təqdimatlar, STEM Show Time / Playground / İnteractive Poster Session / TEM Expo, Workshoplar, Paralel atolyelerdə praktik çalışmalar, “STEM Eğitimi uygulamaları” IV Kitabı Yazarlar Toplantısı, Öyrənci Mərkəzi, Etkinlik Salonu / Fuaye və Açık Alanlarda rəngarəng işlər nümayiş etdirilmişdir. Təhsil sahəsində istifadə olunan yeni pedaqoji-texniki vasitələr, İKT-dən istifadənin fərqli metodikası və s. tədrisə gətirməklə öyrənənlərdə marağı artırmaq tədrisin keyfiyyətini artıracaq amildir. Bunun üçün xüsusilə biologiya müəllimləri əyanilikdən maksimum istifadə etmək üçün təlim üçün istifadə oluna biləcək texnologiya, proqramlar və s. bacarıqlarını yeniləməlidir. O zaman təhsildə yeni çağırışların nailiyyətindən, bioloji biliklərin bacarıqlara çevrilməsindən danışa bilərik.
Müəllimlik ən şərəfli peşələrdən biridir ki, zəhmətinin haqqı heç zaman ödənməz. Hər bir insanın həyatında ən önəmli insanlardan biri də onun müəllimlərdir. Belə şərəfli müəllimlərimizdən biri də Rüstəm Əşrəfovdur. 1959-cu ildə Qərbi Azərbaycanın Amasiya rayonunun Düzkənd kəndində anadan olan Rüstəm Əşrəfov 1980-ci ildə ADPU-NUN Pedaqoji fakültəsini, 1987-ci ildə isə BSU-nun Filologiya fakültəsini bitirib. Bir müddət kənd məktəbində müəllim işlədikdən sonra Sumqayıt şəhərinin bir sıra orta məktəblərində, o cümlədən 27,37, 38 saylı orta məktəbdə işləyib. 1997-2007-ci illərdə Respublika üzrə yeni Pedaqoji innovasiyalarla bağlı keçirilən “İlin ən yaxşı müəllimi” müsabiqəsinin qalibi olub. O praktik əməli fəaliyyətini yaradıcı elmi axtarışda da sınayaraq, 2002-2007-ci illərdə Azərbaycan Respublikasının Təhsil Problemləri İnstitutunun “Azərbaycan dili və onun təhdris metodikası” ixtisası üzrə doktoranturanı bitirmiş, 2010-cu ildə isə ADPU-nun istisaslaşmış müdafiə şurasında “Azərbaycan dilli üzrə ümumiləşdirici dərslərin təşkilində inteqrasiyanın yaradılması yolları” mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru alimlik elmi dərəcəsi almışdır. Rüstəm Əşrəfov metodist-dilçi alimdir. Əşrəfovun elmi tədqiqatları üç istiqamətdə yönəlmişdir: 1.Məktəbəqədər və ibtidai təlim nəzəriyyəsi.
2.Azərbaycan dili və onun tədrisi metodikası.
3.Azərbaycan pedaqoji fikri məktəbşünaslıqda. Müəllimlik peşəsi, ixtisası və məktəbşünaslıqla bağlı respublika mətbuatında və xaricdə ( Türkiyə, İran, Rusiya, Ukrayna, Moldova, Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistan) müxtəlif ali məktəblərin elmi-nəzəri jurnallarında çap olunmuş 400-dən çox elmi-metodiki məqalənin, 15 fənn froqramı, 2 test toplusu, 6 kitabın, 2 monoqrafiya, 2 metodik vəsait , 1 dərs vəsaiti və 1 dərsliyin müəllifidir. 2005-cü ildən AJB-nin üzvüdür. 2003-cü ildən SDU-nun filologiya fakültəsində müəllim kimi elmi pedaqoji fəaliyyətə başlayıb və hal-hazırda da universitetin “Azərbaycan dili və onun tədrisi metodikası” kafedrasında dosent vəzifəsində çalışır. Ömrünü elmə həsr edən dəyərli müəlimə can sağlığı arzu edirik.
Mirzə Kazım bəy – azərbaycan əsilli rus şərqşünası, tarixçı, türkşünas və filoloq.
Mirzə Kazım bəy 22 iyun 1802-ci ildə Rəştdə anadan olub. Əsl adı Məhəmməd Əli Kazım bəy olan alim Rusiya Elmlər Akademiyasının ilk azərbaycanlı üzvü olmuşdur.
Mirzə Kazım bəyin atası Məhəmməd Qasım Kazım bəy Dərbənddə tanınmış ruhani şəxslərlərdən biri olub. Məhəmməd Qasım Kazım bəy Məkkədən həcc ziyarətindən qayıdarkən İranın Rəşt şəhərində yerli hakim Bağır xanın qızı Şərəfnisə xanımla evlənir və oğlu Məhəmməd Əli dünyaya gəlir. Bir müddət sonra atası Dərbəndə qazi təyin olunur və ailəsi ilə bu şəhərə köçür. Mirzə Kazım bəy burada İslam dininin əsaslarını, Azərbaycan türkcəsi, farsca, rusca və ərəb dillini mükəmməl şəkildə öyrənir. 17 yaşında olarkən, “Ərəb dilinin qrammatikası” adlı kitab yazır. Atası isə oğlunun ruhani olmasını və İran və Ərəbistana gedib dini təhsil almasını istəyirdi.
1820-ci ildə Məhəmməd Qasım Kazım bəy İran leyhinə cəsusluq fəaliyyətində ittiham olunur, dini rütbələrindən məhrum edilərək, xanımı ilə birgə Həştərxana sürgün edilir.
Hələ Dərbənddə yaşadığı günlərdə tez-tez şotland dini missionerlər ilə görüşür və onlarla saatlarla müzakirələr aparır. Bu söhbətlər gənc Kazım bəyi Xristian dininin əsaslarına dair mütəmadi suallara aparır və o xaçpərəstlik haqqında daha geniş məlumat əldə etmək məqsədilə yəhudi və ingilis dillərini öyrənməyə başlayır. Bir qədər sonra bu dini qəbul etmək qərarına gəlir. Bu hadisə onun ailəsi ilə münasibətlərinin pozulması ilə nəticələnir. Buna baxmayaraq, sonralar Kazım bəy XIX əsr Qərb fəlsəfə düşüncəsində hakim olan İslam dininin sosial inkişafa maneə olması fikirlərinə qarşı çıxaraq, İslamın belə qəbul olunmasına etiraz edir.
O, əsərlərində Nizaminin, Xaqaninin, A.Bakıxanovun, M.F.Axundzadənin yaradıcılıqlarını yüksək qiymətləndirmişdir.
Kazım bəy bir sıra tarixi mövzularda kitabların müəllifidir. Türk dilində yazdığı “Əssəb əs-Səyyar” (Yeddi planet) əsəri Krım xanlığının 1466-1737-ci illəri əhatə edən tarixi haqqındadır.
1841-ci ildə qələmə alınan “Uyğurlar” əsərində isə qədim uyğurların tarixi haqqında bəhs olunur. O həmçinin, Məhəmməd Əvabinin “Dərbəndnamə” əsərini (XVII əsr Dağıstan tarixi haqqında əsər) ingilis dilinə tərcümə edərək, 1856-ci ildə nəşr etdirir.
Ən böyük tarixi əsəri isə 1865-ci ildə nəşr olunan “Bab və Babilər: 1848-52-ci illər İranda Dini və Siyasi Təlatümlər” əsəridir. Digər əsərləri isə əsasən İslam tədqiqatları mövzusunda olmuşdur: “Qurani-Kərimdə ahənglik” (1859), “Müridilik və Şamil” (1859), “İslam tarixi” (1860) və başqaları.
Kazım bəy dilçiliyə xristianlığa aid əsərlərin şərq dillərinə tərcüməsi ilə başlamışdır. Sonradan fransız, alman və tatar dillərini də öyrənir.
1825-ci ildə təhsilini davam etdirmək uçün Böyük Britaniyaya, Londona dəvət olunur. Lakin Rusiya hakim dairələri bu təklifin həyata keçməsinə imkan vermirlər. Bunun əvəzində Rusiya imperatorunun xüsusi sərəncamı ilə Kazım bəy Omska tatar dili müəllimi olaraq göndərilir. Bu zaman Kazanda xəstəliyə tutulması səbəbindən Omska gedişi təxirə salınır və o heç vaxt bu şəhərə getmir. Kazanda olar vaxt Kazım bəy Karl Fuks adlı tarixçidən Kazan Universitetində ərəb və fars dillərindən dərs demək təklifini alır.
Mirzə Kazım bəy bütün dünyada Şərqşünaslıq elminin banisi hesab olunur.
1828-ci ildə Britaniya Kral Şərqşünaslar Cəmiyyətinə üzv olur, həm də Kazan Universitetində yenicə yaranmış “Türk dilləri” fakültəsinə rəhbər təyin olunur.
1835-ci ildə isə Rusiya Elmlər Akademiyasına müxbir üzv seçilir.
1839-cu ildə Demidov Mükafatına layiq görüləcək “Türk-tatar dillərinin qramatikası” adlı fundamental elmi monoqrafiyasını yazır.
Qeyd etmək lazımdır ki, o dövrlər Rus imperiyasında əksər türk dilləri “Tatar” və ya “Türk-tatar” adlı vahid dilin ayrı-ayrı dialektləri kimi qəbul olunurdu. Bu əsərində Kazım bəy Osmanlı və digər türk dillərinin və ya o zaman deyildiyi kimi dialektlərinin fonoloji, morfoloji və sintaksis təhlil və müqayisəsini aparır. Əsər 1846-cl ildə ikinic dəfə nəşr olunur və Qərbi Avropada türk dilləri barəsində ən zəngin elmi mənbə kimi geniş marağa səbəb olur. 1921-ci ildə Jan Denin “Türk dilinin qramatikası” (Osmanlı dialekti) əsərinin nəşrinə qədərki dövrdə Avropa universitetlərində əsas istinad ədəbiyyatı olaraq istifadə olunmuşdur. O, Britaniya, Danimarka, Fransa, Amerika Birləşmiş Ştatlarının bir çox elmi cəmiyyətlərinə üzv seçilmişdir.
1849-cu ildə Kazım bəy Sankt-Peterburq Universitetinə yenicə açılmış “Şərq dilləri” fakultəsinə dekan göndərilir. 1863-cü ildə isə burada “Şərq tarixi” kafedrasını təsis edir.
Mirzə Kazım bəy 1868-ci ildə rus elmi dairələrində Türküstanın etnoqrafiyası, linqvistikası, numizmatika və epiqrafiyasının öyrənilməsinə yönələn akademik hərəkata başlayır. Lakin dahi alimin ölümü ona türk millətinin həyati əhəmiyyətli vahid elmi-mədəni dəyərlər layihəsini həyata keçirməsinə imkan vermir. O, 28 Noyabr 1870-ci ildə Peterburqda vəfat edir. Ruhu şad olsun.
Yazarlar jurnalı MİRZƏ KAZIM BƏY – 222 layihəsinə start verir. Layihə 22 iyun 2024-cü ildə yekunlaşacaq. Bu barədə müntəzəm məlumat veriləcək. Layihə davam etdiyi meddətdə #MirzəKazımbəy222 haştağından istifadə olunacaq.
Missiyamız: Ümumbəşəri dəyərləri mənimsəyən, milli ruhda yetişən, hərtərəfli inkişaf etmiş peşəkar mütəxəsislərin hazırlanması. Vizyonumuz: Daim inkişaf edən, təkmilləşən və yenilikçi akademiya olaraq regionun təhsil məkanında lider tədris mərkəzinə çevrilmək. Dəyərlərimiz: İnnovativlik; Yaradıcılıq; Milli-mənəvi dəyərlərə bağlılıq. Hədəflərimiz: – yüksək səviyyəli respublika və beynəlxalq səviyyəli təlimlərin keçirilməsi; – təcrübə və araşdırmaya əsaslanan tədris metodlarından istifadə olunması; – araşdırma və təcrübə ilə zəngin elmi ətraf mühitin yaradılması və inkişaf etdirilməsi.
Xidmətlərimiz: – Elmi və publisistik üslublu məqalələrin yazılması; – Buraxılış və magistr dissertasiyalarının yazılması; – Referat və Avtoreferatların yazılması; – Referans məktublarının və CV-lərin hazırlanması; – Kurs və sərbəst işlərin yazılması; – Xaricdə məqalə və kitabların çap olunması; – Akademik tərcümələrin edilməsi; – Elm və təhsillə bağlı foto və montaj işlərinin görülməsi; – Məqalə və dissertasiyaların korrektə və redaktəsi; – Beynəlxalq və respublika səviyyəli təlim və seminarların keçirilməsi; – MİQ və diaqnostik qiymətləndirməyə hazırlıq; – Attestasiya və sertifikasiya hazırlığı; – Məktəbəqədər hazırlıq; – Abituriyent və magistr hazırlığı; -Təhsil və psixoloji konsultasiya;
Fəaliyyətimiz: – Əyani və online elmi-tədris xidmətlərinin həyata keçirilməsi; – Təcrübəli mütəxəsislərlə yanaşı bakalavr, magistr, doktorant və dissertanların da işləmək imkanı; – Əməkdaşlar ilə əvvəlcədən xidməti müqavilələrin bağlanması; – Fəaliyyət göstərəcəyiniz xidmət sahəsi üzrə ödəniş məbləğinin siz tərəfdən təyin edilməsi; – Akademiyada fəaliyyət göstərdiyiniz müddətdə qazanılan gəlirin 60 fayizini əldə etmək imkanı; – Olduğunuz yerdən və bölgədən asılı olmayaraq online akademiya ilə əməkdaşlıq etmək və akademiyanın göstərdiyi xidmətlərdən online istifadə etmək imkanı; – Əməkdaşlıq müddətdində akademiyaya cəlb etdiyiniz müdavimlərdən qazanılan gəlirin 70 fayizini əldə etmək imkanı; – Ödənişlərin nağd və plastik kart vasitəsilə həyata keçirilməsi; – Müdavimlərin xidmət haqqı ödənişlərini hər ayın sonunda tam və hissə-hissə ödəmək imkanı; – Tədrisin həftədə 3 dəfə 2 saat olmaqla yüksək sürətli və kəsintisiz internet vasitəsilə həyata keçirilməsi.
Facebook: AF Academy İnstagram: afacedemy2022 Linkedln: AF Academy E-mail:afacedemy22@gmail.com Tel (Wp): +994602474323 Whatsapp qrup: https://wa.me/message/XVZKGYZN4ZSZA1
Rənglər də poeziya kimidir. Şair portreti söz çələngindən hörür,rəssam isə rənglərin hormoniyasından və daxili dünyasının vəhdətindən. Aralarındakı fərq şairin susmayan söz dünyası, rəssamın isə səssizlik içərisindəki axtarışlarıdır, desək, bəlkə də, yanılmarıq. Əslində əsərlərinə fırçanın gücü ilə can verən rəssamlar bir yazar qədər də təbiətə, həyata, insanlara olan münasibətlərini, düşüncə və hisslərini də kətana köçürdürlər. Bu isə çətin və daha məsuliyyətlidir. Bu yaxınlarda gənc rəssam Aysel xanımın rəsm əsərləri ilə tanış olmam, məni bir daha rənglər aləminin sirli-sehrli dünyasına varmama səbəb oldu.
Əliyeva Aysel Etibar qızı 16.08.1979-cu ildə Bakı şəhərində dünyaya göz açıb. Ali təhsillidir. Bakı Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsini bitirib. Ərəb, ingilis, rus və ibri dillərini bilir. Aysel Əliyeva 10 ilə yaxın DTX zabiti olub. Son dərəcə maraqlı daxili dünyası olan bu xanımın həm uşaqlıq, həm də tələbəlik illəri rənglər dünyasından keçib. Onun rəsm əsərləri mövzu etibarı ilə zəngin və maraqlıdır. İlk öncə Ayselin rəsmlərində özünəməxsus cizgilər, fərqli baxış məni özünə çəkdi. İnsanın öz düşüncələrini rənglərlə ifadə edə bilməsi çox maraqlıdır. Həmin düşüncələrin kreativ, bənzərsiz və qeyri- adi olması yaranan rəsm əsərlərini də son dərəcə maraqlı edir. Rəssam daxilən qeyri-adi düşünməsə rəsmələri adi və darıxdırıcı olur. Aysel xanımın çox maraqlı daxili aləmi olduğundan yaratdığı rəsmlər də olduqca maraqlıdır. Bəzən rəsmlər o qədər qeyri-adi olur ki, onları seyr etdikdə mənasını anlamaq üçün müəllifin izahına ehtiyac duyulur. Maraqlıdır ki, Aysel xanımın rəsm əsərlərində klassik yanaşmadan fərqli olaraq rəsmlərə və ümumiyyətlə incəsənətə müasir və kreativ baxış dərhal sezilir. Rəsmlər bir çox maraqlı məqamları əhatə edir və bu sahələr müasir elmin göstəriciləri olaraq izləyicilərdə böyük maraq kəsb edir. Önəmli olan odur ki, rəssam incəsənətin müasir cərəyanlarından istifadə edir.
Məsələn «Prozopaqnoziya», «Yaranma» və s. neyroqrafika, «Katarsis», «Sükut və söhbət» və s. rəqəmsal üsuldan istifadə edilib və hətta gələcəkdə NFT-yə (Non-Fungible Token) da müraciət etmək fikirindədir. Aysel xanım özü deyir ki, mənzərə, natürmort və digər realizmi çəkməyi o qədər də sevmir. Hesab edir ki, bunu müvafiq işıq və rakursla fotoda çəkmək olar və gözəl bir foto-şəkil alınar. Əsasən daxili hissiyatları, hissləri, əhval-ruhiyyəni, yəni gizli və tam izah olunmayanları çəkməyə üstünlük verir. Bir çox qeyri adi rəsmlərin müəllifi olan Aysel Əliyeva hesab edir ki, gözəllik hər zaman daxildədir. S.Ekzüperinin“Yalnız ürək iti görəndir. Ən vacib şeyi gözlərinizlə görə bilməzsiniz” sözlərini əsas tutaraq, müəllif hesab edir ki, gözəl nəsə sadəcə lazımsız bir örtük ola bilər. Ən vacibi isə daxildədir. İnsanın gözəlliyi onun daxili dünyasındadır. Aysel xanım hesab edir ki, əgər ətrafa diqqətlə baxsaq, hər şey gözəldir. Suvaqsız divardan asılan meynə budağı, yağış gölməçələri, başımızın üstündəki parça buludlar, öz işinin dalınca qaçan qarışqa, asfalt çatlağında bitən kiçik bir ot… Bizi hər yerdə təkrarsız gözəllik müşayət edir. Bu fikirlər onun ətrafa estetik baxışının tam ifadəsidir. Bəlkə ona görədir ki,onun təbiət mövzuları da xüsusi maraq kəsb edir. Onun “Zəncirotular gün batan çağında” adlandırdığı rəsm əsəri bu baxımdan daha da qiymətlidir. İlk təəssürat belə yaranır ki, səma günəşi qüruba yola salır. Axşamın həzin mehi ləçəkləri tökülən zəncirotuları yelləyir. Müəllif səmanı indiqo rəngində təsvir edir. Neyroqrafika vasitəsi ilə çiçəklərin budaqları balıq toruna çevrilib günəş diskini tutub saxlayıb. Müəllif təbiətdə olan bu möcüzəli anı bütün tamlığı ilə çatdıra bilmişdir. Rəssamın yaradıcılığında yağış, damcı obrazını da müşahidə etmək olur ki, bu da gözəllik bəxş edir. Təbiətin möcüzələrindən biri də damladır. Xüsusilə ləçəklər üzərinə düşən ilk damla gözəllik etibarı ilə bənzərsizdir. Müəllif “İlk damla” əsərində yalnız damlanın gözəlliyini deyil, onun xəfif səsini də əks etdirə bilib. Bu gözəllik eyni zamanda ilk toxunuşdan başlayan bir sevgidir. Yağış damlası ilə ağac ləçəyinin ilk qovuşması kimi də əks edilmişdir. Aysel Etibarqızının rəsm mövzuları olduqca geniş və çoxşaxəlidir. İnsan və onun gücü, düşüncəsi, fikirləri və təbii ki, insanın dünyaya, həyata olan sevgisi, Ayselin yaradıcılığında qırmızı bir xətlə keçir. “Buddanın təbəssümü” əsəri bu baxımdan çox maraqlı və dəyərli bir əsərdir. Buddanın təbəssümü hədsiz və təmənnasız sevginin ifadəsidir. İnsanlara yaxşılıq etmək, sevmək kimi gözəl və ali hissləri aşılamaq bu rəsmdə öndə gedir. Əsərdə xoşbəxtliyin əsası olan daxili azadlıq, müdriklik kimi yüksək hisllər əksini tapır. Rəsmdə bu hisslər neyro-xətlər vasitəsi ilə verilir. Aysel Əliyevanın yaradıcılığına hansı prizmadan yanaşsaq da, sonda onun yaradıcılığının əsas istiqamətinin vətənpərvərlik üzərində köklənməsinin şahidi oluruq. Qarabağ torpaqlarının azad olması rəssamın yaradıcılığında da yadda qalan cizgilər yaradıb. Onun “Qarabağ üzərində günəş” adlı rəsm əsəri Qarabağ torpaqların azadlığının fırça ilə təsviri qürurverici anlar yaşadır. Qazanılan zəfərdən sonra Qarabağ torpaqları üzərində doğan günəş öz nurunu və şəfəqini evlərimiz üzərinə yaydı. Uzun illər istilik verməyən günəş qələbə sevgisinə bələndi. Uzun illərin həsrətinin vüsalı bu əsərdə tam bir azadlıq tablosu kimi diqqət çəkir. Ana obrazı bütün yaradıcılığın simgəsidir. Bu baxımdan da rəsm əsərlərində ana obrazını yaratmaq hər bir rəssamın arzusudur. Aysel xanımın da yaratdığı ana obrazı tam bir ana obrazıdır, desək, heç də yanılmarıq.Rəssamın əsərlərindən biri “Ana ürəyi” adlandırılmışdır. Əsərdə ana və övladlarının bağlılığı əsas götürülmüş və müəllif bu rəsmdə ürək yaradaraq istəyinə nail olmuşdur. Ürəyə həyat verən isə xüsusi neyro-xətlərdir. Burada verilən uşaq əllərinin ölçüləri müəllifin övladları Leyla və Muradın əllərinin ölçüləri ilə müvafiqdir. Aysel xanımın yüzədək rəsm əsəri sevilərək izlənilir. Onun əsərlərinin kataloqunu hazırlanmaq üçün təqdim edilmişdir. Ümidvarıq ki, rəssamın əsərləri ona yeni uğurlar qazandıracaq və onun əsərləri ölkəmizdən kənarda da seviləcəkdir.
UŞAQ ƏDƏBİYYATI (Məktəbəqədər səviyyədə) Zaur Ustacın EYUDER AZƏRBAYCAN, ADPU, Türkiyənin Kayseri Universiteti və Təhsil İnstitutunun birgə təşkilatçılığı ilə 29 avqust 2022-ci il tarixdə keçirilmiş “Məktəbəqədər təhsilə yeni baxış” mövzusunda beynəlxalq onlayn konfransda çıxış məqaləsi. Salam, dəyərli qonaqlar və konfrans iştirakçıları! Bu görüşdə müasir uşaq ədəbiyyatının (məktəbəqədər səviyyədə) yaranmasında fəal iştirak edən, öz töhfələrini vermiş yaradıcı şəxs olaraq aşağıdakı dörd əsas istiqamət (sual) ətrafında öz fikirlərimi sizinlə bölüşəcəm: 1. Necə olub? 2. Necə var? 3. Necə olmalıdır? 4. Nəyə əsaslanırıq? Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının ilk nümunəsi kimi böyük mütəfəkkir Nizami Gəncəvinin “Oğlum Məhəmmədə nəsihət” (“Leyli və Məcnun” poemasından) qəbul edilir. Abbasqulu ağa Bakıxanovun “Nəsihətləri” də gənc nəslin təlim-tərbiyəsində mütləq istifadə olunmalı əhəmiyyətli vəsaitdir. Ancaq bugünkü konfrans mövzusunun predmeti məktəbəqədər səviyyə olduğuna görə biz sadəcə bu xatırlatma ilə kifayətlənir və relamenti də nəzərə alaraq birbaşa mətləbə keçirik. Söhbətimin birinci hissəsinə hamımıza yaxşı tanış olan “Uşaq və buz”, “Gəl, gəl a yaz günləri” (Mirzə Ələkbər Sabir), “Xoruz”, “Keçi” (Abdulla Şaiq) nümunələri ilə başlayaraq, “Necə olub?” sualını cavablandırmağa çalışacam (xahiş edirəm həm indi, həm də gələcəkdə istənilən məsələyə münasibət bildirəndə fikirlərin subyektivliyini qəbul edin – bütün alternativ münasibətlərə hörmətlə yanaşıram): “UŞAQ VƏ BUZ”, “GƏL, GƏL, A YAZ GÜNLƏRİ”, “XORUZ”, “KEÇİ” nümunələri təqdim olunur. Əminəm ki, yuxarıda sadaladığım nümunələr hamıya tanışdır. Elə məhz bu səbəbdən onların üzərindən (əsasında) söhbətimizə davam edəcəyik. Demək olar ki, bütün sonrakı problemlər bu nümunələr əsasında çözüləcək. Zamanla bizdən əvvəlki nəsil, biz, bizdən sonra gələn nəsillər fərqinə varmadan bu şeirlərlə dünyanı, ətraf aləmi tanıyıb, dərk edərək böyüyüb, böyüyür və böyüyəcəklər.
İkinci sual söhbətimizin əsasını təşkil etdiyinə görə əsasən hal-hazırda (2011-ci ildən) istər məktəbəqədər təhsil müəssisələrində, istərsə də məktəb və liseylərin məktəbəhazırlıq qruplarında (4 hissəli “Məktəbə hazırlaşırıq” dərslikləri üçün nəzərdə tutulmuş eyni adlı metodik vəsait əsasında – 2019-cu ildən) geniş istifadə olunan müəllifi olduğum “Güllünün şeirləri”, eyni zamanda Təhsil İnstitutunun tərtib etdiyi məktəbəqədər təhsildə böyük qruplar (4-5 yaş) üçün “Müntəxəbat”a da daxil edilmiş şeirlərin yer aldığı “Uşaq boğçası” adlı kitablardan misallar gətirməklə bu barədə ətraflı danışacam. “Güllünün şeirləri” kitabı barədə: Kitabda əlifbamızda olan bütün hərflərə aid şeirlər və rəqəmlərə aid tapmaca-şeirlər toplanıb. Kitab 2011-ci ilin sentyabr ayından internet üzərindən tam pulsuz və təhlükəsiz şəkildə yayımlanır (istifadədədir). Kitabdakı şeirlərin böyük əksəriyyəti 2019-cu ildən Təhsil Nazirliyi (Təhsil İnsitutu) tərəfindən 4 hissəli “Məktəbə hazırlaşırıq” dərslikləri üçün nəzərdə tutulmuş eyni adlı metodik vəsaitə daxil edilmişdir. 2011-ci ildən bu günə qədər dəfələrlə üzərində yenidən işlənərək (dəyişiklik zamanın tələbidir) nəşr olunmuşdur. Hal-hazırda internetdə mövcud olan (pulsuz) elektron variantı ilə yanaşı ənənəvi kitab formasında nəşr olunmuş variantları da kitab mağazalarında satışda var. Kitabdan nümunələr: “A”, “1”, “5”, “N”, “Ə”, “10”, “L” təqdim olunur. Təhsil İnstitutunun tərtib etdiyi məktəbəqədər təhsildə böyük qruplar (4-5 yaş) üçün “Müntəxəbat”a da daxil edilmiş şeirlərin yer aldığı “Uşaq boğçası” adlı kitablardan misallar gətirmək istəyirəm. Kitab iki hissədən ibarətdir. Birinci hissədən: “OTAQ”, “ƏŞYALAR”, “İKİNCİ EVİM” nümunələr təqdim olunur. Və digər şeirlərlə uşaq ətraf aləmi tanıyır. Yəni tanıdıqlarının adını öyrənir və şeir vasitəsi ilə yaddaşına həkk edir. Sadəcə “tavan”, “döşəmə” və digər bu kimi sözlərin uşağın məktəbəqədər səviyyədə öyrənib, mənimsəyərək istifadə etməsinin əhəmiyyəti böyükdür (qarşıda bu məsələyə bir daha qayıdacam). İkinci hissədən: “MƏN BABƏKƏM”, “ŞAH İSMAYIL” nümunələr təqdim olunur. Olan nümunələrdə isə uşaqlar öz milli kimliklərini, əcdadlarını tanıyırlar. Belə misalları artırmaq, bu mövzuda söhbəti saatlarla davam etdirmək olar. Ancaq söhbət nə qədər uzun olsa da, onu bir yerdə müəyyən nəticə ilə yekunlaşdırmalı oluruq. “Buz”, “keçi”, “xoruz” –dan “tavan”, “döşəmə”, “Şah İsmayıl”-a qədər keçilən yol sonsuzdur və o hər gün yeni aşırımlar, döngələrlə zənginləşir.
Şübhəsiz ki, müsair uşaq ədəbiyyatı təkcə Zaur Ustacdan, onun yazdıqlarından ibarət deyil. Hələ ötən əsrdən günümüzə körpü atan Zahid Xəlili, Qəşəm İsabəylini, Rafiq Yusifoğlunu, orta nəsil nümayəndələrindən Qəşəm Nəcəfzadəni, İbrahim Yusifoğlunu, Rəfiqə Qasımqızını, Mina Rəşidi və gənclərdən Əyyub Türkayı misal göstərmək olar. Yəqin ki, Rafiq Yusifoğlunun “Üçrəngli bayraq” şeiri hamınıza tanışdır (nümunə təqdim olunur). Bu üç bəndlik şeir bizim balaca dostumuza öz bayrağını sevdirir, tanıdır. Gənc uşaq yazarlarından məqsədyönlü şəkildə çalışan, yazıb-yaradan Əyyub Türkaydır. Onun yaratdığı nümunələr canlı təbiət lövhələrindən qaynaqlanır. Təbii və axıcıdır. Balacalar valideynlərinin və tərbiyəçi-müəllimlərinin köməkliyi ilə onlar üçün, onların diliylə yazılmış şeirlərlə ətraf aləmi tanıyır, dünyamızı öyrənirlər. Ədəbiyyatın (uşaq ədəbiyyatının) keçmişdə, indi və gələcəkdə də məqsədi birdir, öyrənməyi asanlaşdırmaq. Və bax elə bu “öyrənməyi asanlaşdırmaq” tezisi bizim bugünkü söhbətimizin üçüncü sualına keçid verir. Bu suala cavab verərkən hələ çox əvvəl (2016) yazdığım və hal-hazırda da internet üzərindən və ənənəvi formada kitabxanalardan (Zaur Ustac “Qələmdar”, Bakı, 2020.) əlçatan olan “Mütaliə niyə vacibdir? (Beşinci yazı) adlı məqaləmdən bir parçanı təqdim etmək istəyirəm (qeyd olunan məqalədən-internetdə var- əsas məqamlar dinləyicilərə təqdim edilir). Təlim, təhsil mədəniyyətə gedən yol, ədəbiyyat və incəsənət isə bu uzun yolda yol yoldaşı, vasitədir. Uşaq ədəbiyyatı dedikdə isə ən həssas məqam, ən incə məsələ anlayışı kimi qəbul edilməlidir. Mənim və yuxarıda adlarını sadaladığım şairlərimizin zaman-zaman misra-misra, bənd-bənd qələmə aldığı şeirlər toplanır, zamanın süzgəcindən keçir və nəhayətdə ədəbiyyata (uşaq ədəbiyyatına) çevrilir. İstər mənim “Gülünün şeirləri”, “Güllünün şeirləri”, “Gülüzənin şeirləri”, “Uşaq boğşası”, “A1” və gələcəkdə olacaq uşaq şeirləri kitablarındakı şeirlər, istərsə də digər müəlliflərin yaratdıqları əsərlər bir məqsədə xidmət edir. Bu məqsəd isə konkret olaraq məktəbəqədər təhsildə və ibtidai təhsilin məktəbəhazırlıq qruplarında ətraf aləmlə tanışlıq, milli dəyərlər, ana dili və hesab haqqında biliklərin ötürülməsindən ibarətdir. XXI əsr insanına qoyulan tələbləri nəzərə alsaq xarici dil, kompüter biliklərini də şeir və hekayələrlə uşaqlara ilkin formada aşılamaq lazımdır. Vurğulamaq istəyirəm ki, müasir uşaq ədəbiyyatı nümunələri ətraf aləmlə tanışlıq, milli dəyərlər, ana dili və hesab haqqında ilkin anlayışlar kimi bilikləri mütləq özündə ehtiva etməlidir. Azərbaycan dünyanın ayrılmaz, inkişaf etməkdə olan bir hissəsi kimi dünyada, dünya təhsilində, təlim-tərbiyəsində gedən problemlərdən kənarda qala bilməz. Müasir dünyada insanın yiyələnməli olduğu kompetensiyalara nəzər salaq: 1. Ana dilində ünsiyyət, 2. Xarici dillərdə ünsiyyət, 3. Riyazi savad, elm və texnologiya, 4. Kompüterdən istifadə, 5. Öyrənməyi öyrənmək, 6. Sosial vətəndaşlıq, 7. Təşəbbüskarlıq və sahibkarlıq, 8. Mədəni məlumatlılıq və özünü ifadə etmək. Diqqət etsək görərik ki, birinci, ikinci, üçüncü sualları cavablandırarkən bütün istifadə etdiyimiz nümunələr və verdiyimiz açıqlamalar hamısı məhz bu əsas tələblərin ödənilməsinə, yəni insan yetişdirməyə xidmət edir. Gələcəkdə bütün yaradılacaq nümunələr də bu yöndə inkişaf etdirilməli, zamanla ayaqlaşmalı, zənginləşməlidir. Sonda kiçik yaşlı uşaqlar üçün maraqlı və əhəmiyyətli olan nümunələrdən bir neçəsini misal göstərmək istəyirəm (tövsiyə xarakterli): Rafiq Yusifoğlundan; “Nağıl qapısı”, “Yaddaş kitabı” (1-2), “Vətən ətri”, “Şuşa yolu”, Qəşəm Nəcəfzadənin; “Yatmış dəniz şəkli”, “Çiçəkli xalça”, “Şuşa qalxıb ayağa”, İbrahim Yusifoğlunun; “Futbolçu, topçu, gobçu”, “Arpaçayın uşaqları”, “Azərbaycan Vətənimdi”, “Vətən nəğməsi”, “Qıymayın uşaqlara”, Mina Rəşidin; “Böyüklər bizə baxsın”, “Balaca günəş”, “Meyvələrin şöhrəti”, “Jalənin əlləri” (Türkiyədə nəşr olunub), Əyyub Türkayın “Balacaların şeir çələngi”, Zaur Ustacın (mənim) “Güllünün şeirləri”, “Uşaq boğçası”, “Gülüzənin şeirləri”, “Gülünün şeirləri”, “A1”. Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutunun «Məktəbəqədər təhsilin inkişafı» şöbəsinin müdiri Laləzar Cəfərova (konfrans iştirakçısıdır) rəhbərliyi ilə ərsəyə gəlmiş və internetdə ümumi istifadədə olan metodiki vəsaitlər, müntəxəbatlar. Ümumiyyətlə, “Google” və digər anoloji axtarış sistemlərində “uşaq şeirləri”, “hərflərə aid şeirlər”, “rəqəmlərə aid şeirlər” və s. oxşar açar sözlərdən istifadə etməklə internetdən səmərəli şəkildə yararlanmaq olar. Təşkilatçılara və iştirakçılara təşəkkürümü bildirirəm. Uşaq ədəbiyyatı (məktəbəqədər təhsil səviyyəsində) mövzusu adı altında bir çox zəruri məsələlərə toxunduq. Bunun ümumi işə faydası olacağı qənaətindəyəm. Sağ olun.
Akademik nəşriyyat sahəsində öz xüsusi yerini tutan Milli Təhsil Jurnalı (ULEDER) Azərbaycan Respublikasının 44 gün davam edən İkinci Qarabağ müharibəsində qazandığı qələbənin şərəfinə qeyd olunan “8 noyabr-Zəfər Günü”nə həsr olunmuş xüsusi buraxılışı üçün məqalə qəbul edir. Müntəzəm olaraq nəşr edilən Milli Təhsil Jurnalı (ULEDER) sizdən öz dəyərli araşdırmalarınızın oxuculara çatdırılması üçün təqdim edilməsini gözləyir. Göndərilən bütün məqalələr diqqətlə yoxlanılıb qiymətləndirildikdən sonra 8 noyabr 2022-ci il tarixində çap olunacaqdır. “8 noyabr-Zəfər Günü”nə həsr olunmuş xüsusi buraxılışa Azərbaycan və türk dillərində təhsilin bütün sahələrini əhatə edən məqalələr ödənişsiz qəbul edilir. Məqalələrin qəbulu https://uleder.com adresinden 15.08.2022-ci il tarixindən 20.10.2022-ci il tarixinədək davam edəcək. Məqsəd və əhatə dairəsi: Jurnalımız açıq çıxışlı milli jurnaldır. Jurnalda ikiqat kor hakimlik sistemi tətbiq edilir. Jurnal Türkiyədə təhsilin yaxşılaşdırılmasına yönəlib. Təhsilin bütün sahələrini əhatə edir. Elmi redaktor: Taleh XƏLİLOV
