Mirzə Ələkbər Sabirin anadan olmasının 160 illiyi münasibətilə
MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİRİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNDƏ PEDAQOJİ-PSİXOLOJİ MƏQAMLAR
Uşaqlar, yeniyetmələr, gənclər bizim gələcəyimizdir. Onları xoşbəxt gələcək görüşü ruhunda böyütmək, hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyət kimi formalaşdırmaq ümumxalq əhəmiyyətli bir məsələdir. Bu işdə gecikmək, “uşaqdır, sonra düzələr”, “böyüyəndə anlar” “fəlsəfəsi” ilə arxayınlaşmaq, özünə təsəlli vermək gəlmiş-getmiş çox insanları zillət, fəlakət oduna salmışdır. Əyri bitmiş ağacı düzəltmək çətin olduğu kimi mənəvi cəhətdən şikəst böyüyən uşaqları sağaltmaq ondan da çətindir. Uşaq və yeniyetmələrin yenidən tərbiyəsi böyük pedaqoji ustalıq, dərin bilik, təcrübə, səbr, dözüm və vaxt istəyir. Altı aylıq uşağın tərbiyəsi üçün bir psixoloqdan məsləhət istədikdə o, uşağın yaşını öyrənib valideynlərin altı ay gecikdiklərini söyləmişdir. Bu kimi narahat edici məsələlər uşaq ruhunun bilicisi adlandırdığımız pedaqoq və maarifçi Mirzə Ələkbər Sabiri də dərindən düşündürmüşdür. Müdrik Sabir tək uşaq şeirləri yazmaqla işini bitmiş hesab etməmiş, həmçinin hansı üsul, vasitə və tərzlərdən istifadə etməyin yollarını da göstərmişdir. Akademik Əziz Mirəhmədovun sözləri ilə desək “uşaq şeirlərində biz həm əsrin tələbləri, həm də uşaq ədəbiyyatının inkişafı nöqteyi-nəzərindən mühüm bir məsələni şair tərəfindən səylə işləndiyini görürük”.
Mirzə Ələkbər Sabirin “özünəməxsus orijinal uşaq şeirlərinin formaları onların mündəricəsinə tam uyarlıdır”. “Ə.Sabir Tahirzadə” adlı bir çox imzası ilə “Məktəb şagirdlərinə töhfə” [“Səda” qəzeti, 25 fevral 1910, №46], “Ə.Sabir Tahirzadə” imzası ilə “Təbib ilə xəstə” [“Həqiqət” qəzeti, 18 iyun 1910, №138], yaxud “Ə.S.” imzası ilə “Molla Nəsrəddinin yorğanı” [“Günəş” qə¬zeti, 23 noyabr 1910, №75], yenə də “Ə.S.” imzası ilə “Molla Nəsrəddin və oğru” [“Günəş” qəzeti, 2 yanvar 1911, №1], “Ə.S.” “Yalançı çoban” [“Yeni həqiqət” qəzeti, 11 fevral 1911, №18] mənzum hekayələrini ancaq və ancaq valideynlərə kömək kimi uşaqların tərbiyəsinin formalaşmasına həsr etmişdir.
Mirzə Ələkbər Sabir uşaqlarını məktəblərə verməyən valideynlərə üz tutaraq deyirdi ki, əgər cənnət, hətta cənnətin misilsiz guşəsini arzulayırsınızsa o zaman uşaqlarınızı elm, təhsil alması üçün məktəblərə göndərin. Yeddi bənddən ibarət “Məktəb şərqisi” şeirində “Ə.Sabir Tahirzadə Şamaxı” adlı imza ilə yazırdı:
Məktəb, məktəb, nə dilgüşasən
Cənnət, cənnət desəm səzasən.
Şadəm, şadəm təfərrücündən,
Əlhəq, əlhəq, gözəl binasən!
Mirzə Ələkbər Sabir yazır ki, kiçik yaşlarından uşağın arzu və istəklərinin qeyd-şərtsiz yerinə yetirilməsi onun xudpəsənd böyüməsinə şərait yaradır. Belə uşaqlar sonralar cəmiyyətdə də xudpəsənd, müstəbid olurlar. Onların bu arzu və istəkləri cəmiyyətin mənafeyi ilə uyğun gəlmir. Çox vaxt bu arzu və istəkdən əl çəkmək böyük mənəvi və fiziki qüvvə, vətəndaşlıq qeyrəti, iradə istəyidir. Bəzən yeniyetmədə bu qüvvə və qeyrət, vətəndaşlıq duyğusu çatışmır, öz cüzi mənafeyini cəmiyyətin mənafeyindən üstün tutur. Buna görə də uşağın tərbiyəsi ailənin düzgün tərbiyə baxışından yaranır. Cəmiyyət hər bir valideyn qarşısında mərd, əsil vətəndaş, gözəl insan yetişdirmək kimi şərəfli bir vəzifə qoyur. Ona görə də şair “uşaqlar üçün sadə, yığcam əsərlər yazmaqla” istəyir ki, valideynlər balaca yaşlarında uşaqları əməyə, zəhmətə alışdırsın. Bu münasibətlə Mirzə Ələkbər Sabir yazir:
Ey uşaqlar, uşaqlıq əyyami, –
Gələn əyyamın ondadır kami.
Kim ki, qeyrətlə zəhmətə alışar,
Kəsbi-irfanə ruzü şəb çalışar, –
Zəhməti mayeyi-səadət olar,
Yaşadıqca həmişə rahət olar.
Kim ki, tənbəlliyə məhəbbət edər,
Daim əyləncələrlə ülfət edər,
Keçirir vəqtini cəhalət ilə,
Bütün ömrü keçər səfalət ilə.
İştə, övlad, siz bu halı görün,
Bu iki vazeh ehtimalı görün;
Vəqtdən daim istifadə edin,
Elm təhsilini iradə edin…
Ailədəki saflıq, mehribanlıq, səmimiyyət, yüksək ideal uşağın mənəvi cəhətdən sağlam böyüməsi üçün ən etibarlı zəmindir. İlk dəfə dünyaya göz açan uşaq ailədə hökm sürən münasibətlər mövqeyindən ətraf mühitə qiymət verir; ailə münasibətlərində cəmiyyətin bir növ modelini görür. Buna görə də istər ailədə, istərsə də hər hansi bir kollektivdə uşaq-yeniyetmə elə bir qayğı ilə əhatə olunmalı, ona elə bir şərait yaradılmalıdır ki, o, keçmişin iyrənc qalıqları – oğurluq, quldurluq, şəxsi mənfəət güdmək kimi hərəkətlərə yol verməsin: öz insanlıq ləyaqətini səmərəli, şərəfli əməkdə görsün.
“Ə.S.” imzası ilə “Yeni füyuzat” jurnalında işıqlandırdığı “Uşaq və pul” şeirində oxuyuruq ki, yol ilə gedən bir sail qocanın bumajniki düşür. Bunu görən uşaq onu götürərək evə çatmağa tələsir. Anasına yolda baş verən olub-keçənləri danışır. Bundan sonra onların da artıq pulu olacağını, heç nəyə ehtiyacı qalmayacaqlarını dedikdə ana bir başqa məzmunda övladına təsirli sözlə belə başa salır:
Dedi: “Oğlum, nə sərd imiş qanın
Ki, buna razı oldu vicdanın?
Tifli-məsum ikən günah etdin,
Kəndi vicdanını təbah etdin.
Niyə verdin fənayə doğruluğu,
İrtikab eylədin bu oğruluğu?
Hiç zənn etməm, özgənin mali
Bizi zəngin qılıb, edə ali.
Yox, yox, oğlum, inan ki, xar oluruz!
Ərzəli-əhli-ruzigar oluruz!
Xain olsaq əgər bu dünyadə,
İrzü namusumuz gedər badə;
Gözümüz müntəhayi-zillətdən
Baxamaz kimsəyə xəcalətdən;
Gərçi pul çox fərəhfəzadır, oğul,
Leyk namus pək bəhadır, oğul!”.
Burada görkəmli fıransız təyyarəçisi və yazıçısı Antuan Ekzüperinin aşağıdakı sözlərini xatırlatmamaq olmur: “İnsan olduğunu düşünmək – öz məsuliyyətini hiss eləmək deməkdir”. Mirzə Ələkbər Sabir uşaq şeirlərində onu da göstərir ki, hər bir valideyn isə övladının kimlərlə yoldaşlıq, dosluq etdiyini, bu dostluğun hansı prinsiplər üzərində qurulduğunu bilməli, övladının düzgün yoldan sapmasına imkan verməməlidir.
“Ə.S.” imzası ilə çap olunan M.Ə.Sabirin “Camuşçu və sel” əsərində də, həmçinin, ideya-məzmun cəhətdən sərfəli olan estetik təsirin daha da qüvvətliliyi mənasında ilk mənbəni təkrar etməyən, orijinal ideyalı və məzmunlu uşaq əsəri kimi meydana çıxmışdır. “Camuşçu və sel” əsərinin məzmunu uşaqların həyatı və tərbiyəsi ilə bilavasitə əlaqələndirməyə xidmət edir.
M.Ə.Sabirin “Ə.S.” imzası ilə qələmə aldığı “Artıq alıb, əskik satan tacir” şeiri də uşaqların maraq dairəsi, yaş səviyələri, dərketmə qabiliyyəti baxımından da təqdirəlayiqdir. Göstərilir ki, çəkidə artığına alıb əskiyinə satan tacirin oğlu atasının dəsti-xəttini tutub. Atasının dükanda olmamasından istifadə edən oğul atasından oğurlamaq istəyir. Ata oğlunu oğurluq üstündə tutan zaman oğlunu sillələyir. Bunu görən nurani qoca isə işə qarışaraq belə deyir:
Əkdiyin danənin budur səməri,
Səndən əxz eyləyib həmin hünəri.
…Tərbiyət müstəhəddir, övlad
Pədərindən nə görsə, eylər yad.
…Saleh ol, saleh olsun övladın!
Taleh ol, taleh olsun övladın!
SONDA BELƏ NƏTİCƏYƏ GƏLİRİK:
Mirzə Ələkbər Sabir uşaqların, yeniyetmələrin tərbiyəsini, onların bir şəxsiyyət kimi, vətəndaş kimi, kamil insan kimi tərbiyə olunmasını vəzifəsindən asılı olmayaraq hər bir valideynin borc, şərəf işi hesab etmişdir;
Mirzə Ələkbər Sabir hər bir valideynin əməlini aydın, sadə, təsirli misralarla göstərmişdir;
Mirzə Ələkbər Sabir hər bir uşaq şeirində valideynləri və uşaqları halal əməyə səsləmiş, işgüzarlıq tərbiyəsinə önəm vermişdir;
Mirzə Ələkbər Sabirin uşaqlar üçün sadə yazdığı hər bir şeirin finalında və ya sonunda ibrətamiz nəticə çıxarmışdır;
Uşaqların maraq dairəsini, yaş səviyyələrini nəzərə alan Mirzə Ələkbər Sabirin yazdığı hər bir şeir ibrətamiz səciyyə daşıyır;
Mirzə Ələkbər Sabir uşaqlar üçün yazılmış əsərlərinin hər birində atalar sözlərindən istifadə edərək estetik fikri daha qabartmış, ümumiləşdirici mahiyyəti və bədii ifadəni aydın fərqləndirmişdir;
Mirzə Ələkbər Sabir uşaqları vətənə, xalqın adət və ənənələrinə və ya milli dəyərlərə mə-həbbət ruhunda böyütməyi əsas amil saymışdır.
İctimaiyyətimizi, ziyalılarımızı narahat edən bir məsələ ilə əlaqədar Sizə müraciət edirik. Xalqımızın mənəvi sərvəti, dövlət müstəqilliyinin başlıca rəmzlərindən olan Azərbaycan dilinin öz ana yurdunda hörmətsizliyə məruz qaldığını artıq görməmək olmur. Bakının küçə və prospektləri əcnəbi dillər tərəfindən “işğal olunub”. “Filoloji Araşdırmalar və Dil Monitorinqi Mərkəzi” İctimai Birliyinin keçirdiyi monitorinq zamanı məlum olub ki, paytaxtın mərkəzi küçə və prospektlərdə ticarət və xidmət obyektlərinin 70-80 faizində dövlət dilindən istifadə edilmir. Bəzi yerlərdə vəziyyət daha acınacaqlıdır. Məsələn, Rəsulzadə küçəsində 42 ticarət və xidmət obyektindən 40-da (!) Azərbaycan dilindən istifadə edilməyib. Ötən illərdə məsələ ilə bağlı Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Dövlət Dil Komissiyasının sədr müavini Anar Rzayevə, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Mədəniyyət komitəsinin sədri Qənirə Paşayevaya, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Eldar Əzizova, yüzdən artıq millət vəkilinə eyni məzmunlu müraciətlər edilmişdir.
Bu məktublar ən yaxşı halda Azərbaycan Respublikası Dövlət Reklam Agentliyinə (ADRA) göndərilir. ADRA nümayəndələri isə sahibkarlıq subyektlərindən problemi aradan qaldırmaq, “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” AR qanununa (maddə 7.1.) əməl edilməsini tələb etmək əvəzinə, bütün bu pozuntuların qanuni olduğunu izah etməyə çalışırlar. Belə görünür, bu strukturun əməkdaşları bəlli qanun pozuntularını aradan qaldırmaq üçün heç bir tədbir görmək niyyətində deyillər.
Hörmətli Sahibə xanım!
1. Dil dövlətçiliyin mühüm atributlarından biri, mədəniyyətin mövcudluğunun şərti, onun yaşamasının spesifik üsulu, mədəni kodların formalaşması faktorudur. Bakı küçələrində müşahidə edilən dil mənzərəsi qeyd-şərtsiz mədəni-linqvistik ekspansiyadır və əsas məqsəd xalqın öz dövləti ilə identikləşmə mexanizmlərini zəiflətməkdir. Bunun qarşısı alınmalıdır.
2. “Dövlət dili haqqında” qanuna əməl edilməməsi, Bakının, eləcə də artıq digər şəhərlərimizin millilik elementlərinin get-gedə yoxa çıxması, ayrı-ayrı şirkətlərin öz biznes maraqlarını önə çəkib Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərlərindən biri, bəlkə də, birincisi olan dilimizi sıxışdırması təkcə ədəbi dilə qarşı hörmətsizlik deyil, həm də dövlətimizin rəsmi azərbaycançılıq ideologiyası ilə daban-dabana ziddir. Sanki bu təhdid nəzərə alınaraq hələ 18 iyun 2001-ci ildə “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanında qeyd edilirdi: “Şəhər və qəsəbələrimizin görkəminə xələl gətirən əcnəbi dilli lövhələr gənc nəslin Azərbaycançılıq ruhunda tərbiyəsinə mənfi psixoloji təsir göstərir”.
3. Azərbaycan Konstitusiyasında Azərbaycan dilinin dövlət dili olması təsbit edilib (maddə 21). Bu, o deməkdir ki, istər dövlət, hökumət strukturları, istərsə də özəl sektor subyektləri vətəndaşlarla ünsiyyəti bu dildə qurmalıdır. Ticarət və xidmət obyektləri vətəndaşlara xidmət edir, həmin obyektlərin üzərindəki yazı vətəndaşlarla ünsiyyət üçündür və bu ünsiyyət dövlət dilində olmalıdır.
4. Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi ölkənin siyasi, ictimai, iqtisadi (ticarət və digər xidmətlər iqtisadi fəaliyyət sahəsidir), elmi və mədəni həyatının bütün sahələrində işlədilməsi qanunun tələbidir (“Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” Qanununun 1.2. maddəsi)
5. Yenə həmin Qanunda (maddə 17) dövlət dilinin dövlət hakimiyyəti və yerli özünüidarəetmə orqanlarının, hüquqi şəxslərin, onların nümayəndəliklərinin və filiallarının…” adında işlədilməsi tələb edilir. Eləcə də qanunda qeyd edilir: “…göstərilən təsisatların adını əks etdirən lövhələr… dövlət dilində tərtib olunur”.
6. Yenə həmin Qanuna görə, “… bu dilin işlənməsinə müqavimət göstərmək, onun tarixən müəyyənləşmiş hüquqlarını məhdudlaşdırmağa cəhd etmək qadağandır” (maddə 18.1.).
7. Bakının küçələrində Azərbaycan dilində yazılan lövhələrdə hətta orta məktəb şagirdlərinin tuta biləcəyi minlərlə (!) leksik, orfoqrafik, qrammatik və punktuasiya səhvləri var. Belə kobud səhvlər dövlət orqanlarının nüfuzuna ağır zərbə vurmurmu?
Hörmətli Sahibə xanım!
Deyilənləri nəzərə alaraq, dövlətinə, xalqına, onun dəyərlərinə bağlı bir şəxs kimi səlahiyyətlərinizdən istifadə edərək müvafiq tədbirlər görməyinizi xahiş edirik. Həmçinin istərdik ki, bir sıra əlavə məqamlara aydınlıq gətirmək üçün müraciəti imzalayanlardan bir neçə nəfəri şəxsən qəbul edəsiniz.
Hörmətlə
1. Solmaz Rüstəmova-Tohidi, AMEA akademik Ziya Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, professor 2. Xəlil Yusifli, Əməkdar elm xadimi, professor 3. Fəxrəddin Veysəlli, filologiya elmləri doktoru, professor, AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun sabiq direktoru 4. Qəzənfər Kazımov, AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun baş elmi işçisi, Əməkdar elm xadimi, professor 5. Aida Qasımova, Bakı Dövlət Universiteti, “Ərəb filologiyası” kafedrası, professor 6. Zümrüd Dadaşzadə, Bəstəkarlar İttifaqının üzvü, Əməkdar incəsənət xadimi, professor 7. Fazil Mustafa, millət vəkili 8. Mənsim Məmmədov, fizika-riyaziyyat elmləri namizədi, BAAU-nun professoru 9. Mayıl Əsgərov, filologiya elmləri doktoru, professor 10. Ədalət Tahirzadə, Bakı Avrasiya Universiteti, professor 11. Gülzar İbrahimova, siyasi elmlər doktoru, professor 12. Tərlan Quliyev, filologiya elmlər doktoru, Bakı Musiqi Akademiyası, professor 13. Seyfəddin Rzasoy, AMEA Folklor İnstitutunda şöbə müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor 14. Könül Bünyadzadə, AMEA-nın müxbir üzvü, Amerika Fəlsəfə Assosiasiyasının və UNESCO nəzdində Filosof Qadınlar Cəmiyyətinin üzvü, Asiya Fəlsəfə Assosiasiyasının vitse-prezidenti 15. Qorxmaz Quliyev, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor 16. Məzahir Ertuğ Avşar, Antalya Ağdəniz Universiteti, professor, rəssam 17. Toğrul İsmayıl, Kahramanmaraş Şütcü İmam Üniversiteti, professor 18. Tahirə Allahyarova, professor. 19. Rafiq Yusifoğlu, şair, ədəbiyyatşünas, professor 20. Kamil Bəşirov, filologiya elmləri doktoru, ADPU, professor 21. Xaləddin İbrahimli, professor 22. Esmira Fuad, AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu, Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsini aparıcı elmi işçisi, dosent 23. Əkrəm Bağırov, AMEA Əlyazmalar İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 24. Səidə Qafarova, ADU, dosent 25. Aygün Kərimova, Bakı Dövlət Universiteti, fəlsəfə kafedrasının dosenti, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru 26. Şəkər Orucova, AMEA İ.Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Türk dilləri şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, dosent 27. Səadət Şıxıyeva, AMEA akademik Ziya Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, dosent 28. Elmira Məmmədova-Kekeç, AMEA Şərqşünaslıq İnstitutu, dosent 29. Könül Hacıyeva, AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 30. Aybəniz Rəhimova, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 31. Afaq Yusifli, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 32. Güldəniz Qocayeva, AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, dosent 33. Afina Məmmədli, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 34. Mütəllim Rəhimov, fəlsəfə elmləri namizədi, dosent 35. Əjdər Yunusov, tarix elmləri namizədi, dosent 36. Seyfəddin Altaylı, dosent 37. Ədalət Abbasov, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 38. Pərvanə Məmmədli, fəlsəfə doktoru, dosent, ədəbiyyatşünas 39. Aybəniz Kəngərli, filologiya elmləri doktoru 40. Natella Quliyeva, Bakı Avrasiya Universitetində dekan müavini, dosent 41. Salman Süleymanov, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 42. Zəhra Allahverdiyeva, AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu, dosent 43. Dilşad Veysəlova, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 44. Alı Balayev, AMEA Tarix İnstitutu, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 45. Kəmalə Qəhrəman, BDU, dosent 46. Əlövsət Allahverdiyev, hüquq üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 47. Elza Mollayeva, BDU, “Pedaqogika” kafedrasının dosenti 48. Məmmədəli Babaşlı, AMEA Şərqşqnaslıq İnstitutu Şərq-Qərb şöbəsinin müdiri, dosent 49. Səadət Kərimi, İsveç Umea Universitetində elmi işçi və lektor/dosent 50. Nuridə Novruzova, Bskı Slavyan Universitetinin dosenti 51. Şəhla Məcidova, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru 52. Şəlalə Mahmudova, ADPU-nun dosenti, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru 53. Ramazan Qafarlı, filologiya elmləri doktoru 54. Şükür Mustafa, kimya üzrə fəlsəfə doktoru, Əməkdar müəllim 55. Dilrüba Cəfərova, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru 56. Aygün Həsənoğlu. Yazıçı-dramaturq, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru 57. Ruslan Abdullayev, dosent, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru 58. Yeganə Hüseynova, Gəncə Dövlət Universiteti, müəllim, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru 59. Hafiz Rüstəm, şair-publisist, şərqşünas 60. Araz Qurbanov, jurnalist 61. Səhər Əhməd, şair 62. Qurban Yaquboğlu, yazıçı, AYB üzvü 63. Sevinc Nəzərli, İsveç Azərbaycan Dram Teatrının bədii rəhbəri 64. Sona Cabbarzadə. AMEA Əlyazmalar İnstitutunun əməkdaşı 65. Yeganə Məmmədova, Azərbaycan Respublikasının Vəkillər Kollegiyasının üzvü 66. Jalə İsmayıl, redaktor 67. Vasif Sadıqlı, “Filoloji Araşdırmalar və Dil Monitorinqi Mərkəzi” İctimai Birliyinin sədri 68. Çiçək Hüseynova, Bakı Avrasiya Universiteti, müəllim 69. Mirzə Ənsərli, AMEA Şərqşünaslıq İnstitutunun elmi işçisi 70. Aynurə Əliyeva, ADPU-da müəllim 71. Şəfayət Avılbəyli, Araşdırmaçı Jurnalistlər Liqasının baş katibi 72. Rəna Bağırova, Müdafiə Sənayesi Nazirliyi, Aerokosmik agentlikdə aparıcı elmi işçi 73. Zəminə Rüstəmbəyli, türkoloq 74. Turanə Zeynalova, Bakı Avrasiya Universitetində müəllim 75. Sevinc Talıbova, Bakı Avrasiya Universitetində müəllim 76. Əlirza Balayev, əməkdar jurnalist 77. Əlövsət Əmirbəyli, Xəzər universiteti, İctimai əlaqələr və media üzrə direktor 78. Mehriban Sərdarova, ADPU, Elmi-Tədqiqat Mərkəzinin kiçik elmi işçisi 79. Nəriman Əbdülrəhmanlı, yazıçı 80. Sülhiyyə Musaqızı, yazıçı-jurnalist 81. Natəvan Bağırova, filoloq 82. Gülyaz Əliyeva, “Filoloji Araşdırmalar və Dil Monitorinqi Mərkəzi” İctimai Birliyinin sədr müavini 83. Pərvanə Bayramqızı, yazıçı 84. Afiq Muxtaroğlu, AYB üzvü, Niderland Krallığı 85. Ayaz İmranoğlu, “İnamın gəlişi” qəzetinin baş redaktoru 86. İlqar Türkoğlu, AYB və Dünya Türk Yazarlar Birliyinin üzvü 87. Mahir Qafarov, rejissor 88. Şeyda Nəsibli, jurnalist 89. Rəsul Mirhəşimli, “avropa.info” saytının baş redaktoru 90. Rəfael Tağızadə, şair-publisist 91. Gülnarə Rəfiq – “Konservatoriya” elmi jurnalının məsul katibi, “Tərəqqi” medalı laureatı 92. İsmayıl Tanrıverdi, BDU-nun Erməni Araşdırmaları Mərkəzinin direktoru 93. Zaur Ustac, yazıçı 94. Nadir Qocabəyli, yazıçı 95. Aygün Mirzəyeva, ingilis dili müəllimi 96. Pərvanə Qədirsoy, müəllim 97. Həcər Paşayeva, müəllim 98. Cahan Quliyeva 99. Könül Aydın, filoloq 100. Məhsəti Şərif, jurnalist 101. Fizzə Heydərova, jurnalist 102. Elmira Cəfərqızı, filoloq 103. Vüsalə Məmmədli, müəllim 104. Etibar Sadiqov 105. Ismayıl Məmmədov, Lerik Rayon Mədəniyyət Mərkəzinin metodisti 106. Vəfa Ibrahimli, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 107. Sevil Gültən, tərcüməçi 108. Gulnar İbadova. AMEA dissertant. Ərəb dili müəllimi və tərcüməçi 109. İlyas Babaşzadə, mühəndis 110. Aynur Bəşirova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 111. Səbinə İmanova, müəllim 112. Nabat Abdullayeva, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 113. Məleykə Əliyeva, müəllim 114. Xanımgül Həsənova, müəllim 115. Vaqif Osmanov, hidrometeoroloq 116. Nərmın Qasımova, müəllım 117. Gülçöhrə Xəlilova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 118. Səadət İsmayılova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 119. Mustafakamal İslamov, mühəndis 120. Firuz Cəfərli, iş adamı 121. Aida İskəndərova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi, “Tərəqqi”medalı laureatı 122. Esmira İsmayılova, jurnalist 123. Sürəyya Zeynalova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 124. Əminə Mərdanova, təqaüddə olan həkim 125. Zahir Cövziyev, mühəndis 126. Sürəyya Allahverdiyeva, təqaüdçü 127. Asif Abbaslı, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 128. Famil Cəfərli, jurnalist 129. Aygül Şərifova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 130. Anar Mahmudov, tərcüməçi 131. Zeynəb Qurbanlı, tələbə 132. Zümrüd Məmmədzadə, Quba ş. H. Əliyev adına 1 saylı tam orta məktəb, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 133. Mətanət Paşayeva, Elmi Kardiologiya İnstitutunda elmi işçi, dissertant həkim, kardioloq-reanimatoloq 134. Zoya Məmmədova, pensiyaçı müəllim 135. Sima Cəfərova, Bakı Avrasiya Universitetində kitabxana və informasiya mərkəzinin müdiri 136. Rafiz Kərimov, mühəndis, təqaüdçü 137. İsa Mehralıyev, “Kriogen” MMC-də baş mühəndis 138. Zakir Cəfərov, mühəndis, təqaüdçü 139. Məftunə Kərimova, orta məktəbdə direktor müavini 140. Sahirə Məmmədova, Füzuli rayon 27 nömrəli orta məktəbin direktoru 141. Şəfiqə Əhmədova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 142. Sakitə Qulamova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 143. Elsevər Hüseynoğlu, materilaşünas mühəndis 144. Təravət Məmmədova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 145. Elxan Ağayev, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 146. Siddiqə Rüstəmova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 147. Aynur Ələkbərova, Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimi 148. Həsən Əliyev, təqaüdçü müəllim 149. Aybəniz Zeynalova, Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimi 150. Gülnar Xəlilova, təqaüdçü həkim-pediatr 151. Rəmzi Sadıqlı, mühəndis 152. Haşım Əkbətov, həkim 153. Şakira Bədəlova, təlim-tərbiyə üzrə direktor müavini 154. Leyli İsmayılova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 155. Şəhla Soltanova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 156. Aytəkin Axundzadə, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 157. Səkinə Novruzova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 158. Validə Məmmədova, müəllim 159. Təhminə Əsgərli, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 160. Aysel Xanaliyeva, Təhsil İnstitutunun aparıcı mütəxəssisi, filoloq 161. Firəngiz Əsgərzadə, təqaüdçü 162. Səhlədar Hidayətoğlu 163. İbrahim Babayev, iqtisadçı-mühəndis 164. Əbilov Təmşiət, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 165. Röyadə Musayeva, ibtidai sinif müəllimi 166. Qaraş Əkbərov, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 167. Xatirə Məmmədova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 168. Rəvanə Sadıqlı, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 169. Aygün Əliyeva, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 170. Aynur Rüstəmova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 171. Vəfa Hətəmova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 172. Məmməd Məhəmmədov, riyaziyyat müəllimi 173. Məmmədağa Nuriyev Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 174. Ramil Tanrıverdi, tarix müəllimi 175. Azər Quliyev, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 176. Mir Nazim Mirişov, politoloq 177. Aytac Əliyarlı, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 178. Aysel Tahirzadə, tarix müəllimi 179. Şəmsiyyə İbadova, fizika müəllimi 180. Zümrüd Quliyeva, riyaziyyat müəllimi 181. Məleykə Mehdiyeva, informatika müəllimi 182. Ülviyyə Hüseynova, müəllimi 183. Vüsalə Musayeva, ingilis dili müəllimi 184. Gülnar Əzimova, informatika müəllimi 185. Gülşən Hüseynova, rus dili müəllimi 186. Gülgün Rzayeva, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 187. Aygül Rüstəmova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 188. Nuriyyə İsmayılova, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 189. Böyükxanım Qarayeva, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 190. Bahar Ağayeva, filoloq 191. Natəvan Rzayeva, filoloq 192. Məlahət Mustafayeva, filoloq 193. Rasimə Ağamalıyeva, filoloq 194. Məryəm Quliyeva, ingilis dili müəllimi 195. Sevda Mustafayeva, filoloq 196. Töhfə Bilalova, kimya müəllimi 197. Mahirə Məmmədova, ingilis dili müəllimi 198. Nərminə Məmmədova, filoloq 199. Səadət Ələsgərova, filoloq 200. Firəngiz İmanova, filoloq 201. İradə Əmrahova, filoloq 202. Zinyət Ağaşirinova, filoloq 203. Xurşud Rüstəmova, ingilis dili müəllimi 204. Şamaxı Cəbiyeva, ibtidai sinif müəllimi 205. Əntiqə Həsənova, ingilis dili müəllimi 206. Aida Rzayeva, ibtidai sinif müəllimi 207. Tünzalə Mahmudova, filoloq 208. Sədaqət Salayeva, fizika müəllimi 209. Arzu Məcidova, riyaziyyat müəllimi 210. Şükufə Cəbiyeva, riyaziyyat müəllimi 211. Mətanət Əliyeva, tarix müəllimi 212. Xalidə Həsənova, əmək müəllimi 213. Pəri Mehrani, filoloq 214. Səidə Sideifzadə, filoloq 215. Afaq Qəmbərova, jurnalist 216. Səxavət Tağlar, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 217. Ruslan İbayev, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 218. Könül Aydın (Mingəçevir), Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi 219. Alagöz Əlizadə, mühasib Müraciətin mətninin adları yuxarıda qeyd edilən şəxslər tərəfindən müzakirə olunaraq qəbul edildiyini imzamla təsdiq edirəm: Vasif Sadıqlı
