Gözəl görəndə ağlımız başımızdan çıxır. Gözəl görəndə gözlərimiz önündə şimşəklər çaxır, İçimizə sevgi yağışları yağır… Elə ki, sıldırımda bitən gözəl bir çiçək bizi yanına səsləyir, unuduruq ki, gözəllik libasına bürünən əzablar, iztirablar yolumuzu gözləyir… Gözəllik təşnələri riyakarcasına özlərini öyürlər, Sevgi xəmirini iztirabla, göz yaşı ilə yoğura-yoğura…. “Dünyanı gözəllik xilas edəcək”, – deyirlər… Ancaq gözəllik deyilmi bizi yolumuzdan çıxaran? Gözəllik deyilmi bizi rüsvayi-cahan eləyib dillərə salan? Gözəllik deyilmi bizi Məcnuna döndərib çollərə salan?
19.07.2021
Müəllif: Rafiq YUSİFOĞLU, şair, Əməkdar mədəniyyət işçisi, filologiya elmləri doktoru, professor.
Otel otağının dənizə baxan balkonuna çıxanda sifətimə dəyən mehin sərinliyini əvvəl yanaqlarımda, sonra ciyərlərimdə hiss etdim. Yaşadığım yorğunluqqarışıq bu hissin yaratdığı qəribə əhvalın təsirindən başımın gicəllənə biləcəyindən ehtiyat edərək yanımdakı stula əyləşdim. Bilmirəm, nagahan gələn oxşar vəziyyətlərdə siz nə cür davranırsınız, amma mən epizodik üzləşdiyim belə məqamlarda 1-2 dəqiqəlik olsa da əyləşməyi, qollarımı yuxarı qaldıraraq başımın arxasında barmaqlarımla daraqlanan əllərimin arasında saxlamaqla rahatlıq tapıram. Bu vəziyyətdə Egeyin üzərində, sonsuzluğu dənizin üstünü bürümüş qaranlığın içində itən səmada ulduzun gətirdiyi toxtaqlığın verdiyi təpərdə təyyarənin enişini xatırlayıram. Boşluğa düşən təyyarənin yaşatdığı saniyələr çəkən narahatlığı sinirməyə macal tapmamış gözüm illuminatora sataşır və mənə elə gəlir ki, ancaq İzmirə xas olan cazibənin içindəyəm. Sinədolusu havanı tamarzılar kimi ciyərlərimə çəkirəm. Buna baxmayaraq, təyyarədən enər-enməz yolun ilğım kimi bürüdüyü yorğunluqdan qurtarmaq üçün Adnan Menderes Hava Limanından birbaşa Qaraburuna, qalacağım otelə yollanmaq istədim. Bu fikirlə də əyləşdiyim maşında, yarıyolda qərarımı dəyişdim, sürücüyə sahil boyunca- palma, xurma palmalarının yanından keçən prospekt boyu körfəzə qədər gedəcəyimizi dedim. İzmirə budəfəki ikigünlük konfransla bağlı səfərimdə vaxtımın az olmasını nəzərdə tutaraq bir saatlığa da olsa “MaviBahce”yə baş çəkmək və bir aydan artıqdır Sultan üçün söz verdiyim ipək köynəyi almaq istəyirdim. Hesab edirdim ki, bu dəfə Sultanı görəndə “yenə vaxt darlığı imkan vermədi”- deyib, özümü danlamayacaq əvəzində hər dəfə yoldan gələndə özünü üstümə atan balamı ürəklə qucaqlayacaq və az qala, ovcuma yerləşən zeytunrəngli köynəyi təntənə ilə ona təqdim edəcək, ürəyimdəsə nə vaxtsa yazdığım bayatını özüm eşidəcəyim səslə oxuyacam: Köynəyin kətandımı, Canına yatandımı… Mən sənə qurban olsam, Bu dünya batandımı… Təsvvürümdə gətirdim ki, ovcumda saxladığım köynəyi evimizin dəhlizindəcə Sultanın əyninə geyindirirəm. “Sən saydığını say, gör fələk nə sayır”. Bu sözləri isə “MaviBahce”-yə gedib də axtardığım ipək köynəyi tapa bilməyəndən sonra artıq yollandığım otelə qədər ürəyimdə vərəvürd edirəm. Təsəvvür etməyin özü belə, ağlasığmaz idi ki, müştərilərinə ağlagəlməz dərəcədə mal çeşidlərinin təqdimatına görə fərqlənən ticarət mərkəzində almaq üçün axtardığın nəyisə tapa bilməyəsən. Belə məqamlarda ancaq anamdan eşitdiyim, onun aradabir yadıma düşən deyimlərindən olan “Sən saydığını say, gör fələk nə sayır…!” sözlərində nə qədər haqlı olduğunu bir daha təsdiq edirəm. Onu isə nəinki təsdiq edir, ovcumun içi kimi bilirəm ki, iki daşın arasında Sultan üçün almaq istədiyim ipək köynəklərin ərsəyə gəlməsi prosesi haradan başlayır. Əsl ipəyin nə demək olduğunu, onun iplərinin toxuculuq dəzgahına qədər hansı mərhələdən keçdiyi yolun başlanğıcı gözlərimin qarşısında gəlir və etiraf edim ki, o, unuda bilməyəcəyim mənzərələrdən biridir. Tut yarpaqlarını yeyən ipəkqurdlarının sürfələrindən barama toxumaq üçün sap buraxması barədə oxduqlarım və eşitdiklərim isə o səhnənin görünməyən tərəflərinə işıq salır. Həmin işıqda apaydın görünən odur ki, ipəkqurdlarının bu nəsli insanlar tərəfindən xüsusi olaraq yetişdirilən növdür. Ona görədir ki, məhsuldarlığın və digər parametrlərinə görə onlar vəhşi həmcinslərindən çox fərqlidir. Bu fərq isə onunla izah olunur ki, onlar “azadlıqda yaşayan” həmcinslərindən təxminən on dəfə çox sap verir, daha çox yumurta qoyur və sağlamlıqları isə müqayisədə daha yaxşıdır. Üstəlik, onlar yırtıcılardan nəinki qorxmur, bunu heç ağıllarına gətirmir, üstəlik, qarşı tərəfin üstünə gedəcək qədər cəsarətlidirlər. Hətta bu qorxmazlıq fiziki mənada onları dəyşikliyə aparıb, nəticədə isə, ipəkqurdları kamuflyaj rənglərini itirib. Rəng itkisi isə qətiyyən onları narahat etməyib, əksinə, bunun əvəzində qazandıqları rahatlıq ipəkqurdlarını uzaqlaşdıqları qohum-əqrabalarından daha böyük olmaq və daha sürətli böyümək, sıxlığa daha yaxşı dözmək kimi üstünlüklər qazandırıb. Əlbəttə, ipək ancaq ipəkqurdları tərəfindən hazırlanmır, lakin onlar bunu ən yaxşı bacaranlar siyahısında birincidir. Üstəlik, onların hazırladıqları saplardan toxuna parça nəinki vaxt keçdikcə və yuyulduqdan sonra köhnəlmir, əksinə, hətta o parçanın üstünə nəsə tökülsə belə, orada hansısa ləkələrin qalacağı, sadəcə, mümkün olan hal deyil. İpəyin araya-ərsəyə gəlməsi haqqında bildiklərimi bir-bir xatırlayıram. Sanki xatırlananların gətirdiyi emosiyanı bölüşmək üçün qarşıdakı Egeyə baxıram. Az qala ləpələrinin səsini eşidəcəyim qədər yaxınlıqda olan dənizdən uzaq Naxçıvana qyıdır, evimizi, həyətimizi, ata-anamı, qardaş-bacılarımı və bütün doğmalarımızı gözlərimin önünə gətirirəm. Yenə iki daşın arasında, haradansa hər il may ayının ortalarında ocağımızda ipəkqurdları gələndən sonra yaranan canlanmanı xatırlayıram. Bizim ailədə, söhbət məndən yaşda böyüklərdən gedir, uşaqların hamısı Sust kəndində anadan olsalar da, mən Xalxal kəndindəki yeni evimizdə doğulmuşam, baxmayaraq ki, doğum kağızında sustlu olaraq göstərilirəm. Əvvəl-əvvəl xalxallı ola-ola niyə sustlu yazılmağıma qarşı mübarizəmdə barışmaz görünürdüm, ancaq evdəkilərin mənim etirazlarıma yanaşması tədricən avtobioqrafiyamdakı bu faktla razılaşmağıma gətirib çıxartdı. Gözümü açandan və özümü biləndən bomboz dağların ətəyində yaşıllığa bürünmüş, göz gördükcə uzanan tutağacları və çinarların arasındakı Xalxalı gördüm. Kəndimizdəki evimizdə, yadımda deyil neçə yaşım olandan, amma mənə elə gəlir ki, ayağım yer tutandan yediyim əriklərin tumlarını xüsusi ciddi-cəhdlə yerə basdırar, o tumlar növbəti ilin yazında özünü göstərənə, ilk cücərtisi görünənə qədər hər sabahı manşırladığım həmin yerlərə baş çəkməklə qarşılayırdım. Bu, günümün dəyişməz ritualı idi, ancaq yerdə qalacağına şübhə olmayan qar yerə düşəndə və onun azından 4 ay düşdüyü yerdə duracağına əmin olandan sonrasa oraya pəncərədən baxmaqla kifayətlənirdim. Bir də yazın gəlişi ilə yenə həminki qaydada davam edər və həmin cücərti fidana çevrilənə, böyüyüb mən boyda olana qədər onu nəzarətsiz buraxmaz, hər gün onların nazı ilə oynamağı birinci işim hesab edərdim. Birinci dəfə isə 7-8 yaşım olanda anamın ipəkqurdu və yaxud, sadəcə olaraq, “barama” dediyi balaca qurdların yazda, ağaclar yarpaqlayanda evimizdə peyda olana qədər işimin istiqaməti dəyişməyə başlardı. Baramaqurdları ovuc boyda qutuların içində evimizə “ayaq açdı”. Düyüdən azca balaca, qarışqa boyda olan bu qara rəngdə qurdlar ilk baxışda hərəkətsiz görünürdü və bir az səbrini basıb da onları diqqətlə izləyəndə gözünün qarşısındakıların canlı olduğuna əmin olmaq mümkün idi. Təbii ki, qurdlar evimizə gəlib çatmamış uşaqlar onlarla bağlı ilkin xəbərdarlıq aldılar və həmin xəbərdarlıq o qədər ciddi səslənirdi ki, hər kəs necə davranacığını əvvəlcədən müəyyənləşdirməyə borclu oldu. Onlar ovuc içi boyda qutularda kandardan içəri keçdiyi andan anamın həmin qurdlara münasibətindən də hiss etmək olurdu ki, bu düyü boyda balaca, qara varlıqlar hər nədirlərsə evimiz üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Əvvəl-əvvəl onları görmək üçün kimdəsə xüsusi maraq hiss etmirdik və bu onunla izah oluna bilər ki, yazın ortalarında, mal-qaranın, çöl-bostanın, bunlardan əlavə, ev-eşiyin bitib-tükənməz kimi göründüyü məqamlarda, Xalidə demiş, bu “adamaoxşamazlar” bizim üçün mataha çevrilmirdi. Üstəlik, özləri gəlməmişdən öncə evimizdə yaranan atmosfer demək olar ki, bir nəfər kimi hamımızın ürəyincə deyildi və buna görə idi ki, baramaqurdlarının evimizdə peyda olması onlara qarşı uşaqlardan çoxunda bu zavallı qurdlara münasibəti formalaşdıra bilmişdi. Bunlardan əlavə, şəxsən məni qıcıqlandıran başlıca səbəb anamın həmin düyüdən azca balaca qurdlara daha çox diqqət ayırması olurdu və mən anamın diqqətinin açıqdan-açığa onlara tərəf yönəlməsini sinirə bilmir, üstəlik münasibətimi ifadə etmək üçün hansısa məqamı gözləyirdim. Deyim ki, “qısqanclığım” uzun sürmədi və bir az keçəndən sonra anamın özünəməxsus mərhəmət hissinin köməksiz vəziyyətdə olan “Allahın məxluqlarını” vəziyyətdən çıxarmaq olduğunu başa düşdüm. Di gəl, məni və ancaq məni deyil, evimizdə bu balaca qurdları əvvəldən görən uşaqları bir məsələ üzərində baş sındırırdılar. O da “Allahın məxluqları” olan bu qara, balaca canlıların evimizə qədəm basdıqları ilk vaxtlardan gündən-günə inkişafda olmaları idi və həmin prosesi biz də aradabir müşahidə edir, heyrətimizi isə öz aramızda bölüşürdük. Məsələn, iki saatdanbir anamın atdığı tur yarpaqlarının taleyi ilə maraqlanarkən uşaqlardan birinin, o cümlədən mənim qutunun qapağını azca açıb onun içinə boylananda nəinki onların iriləşdiyini görmək, üstəlik, rənglərinin açıldığını müşahidə etmək mümkün olurdu. Onların min dəfələrlə böyümək potensialında olduğunu sonralar billəcəyəm. İndi içində qurdların olduğu qutuya tək-tək atılan yarpaqların sayının gün ərzində saatbassat artırıldığı isə gözümüzün qabağında baş verirdi. Məxsusi bunun hansı sürətlə getməsinin şahidi olmaq istəyən uşaqlar, o cümlədən mən qutunun saxlanıldığı yarımqaranlıq otağa keçən nənənin yanında dayanmaq üçün müxtəlif bəhanələr axtarır və belə bir imkan tapan kimi ipəkqurdlarının yemlənməsinə baxmaq fürsətini qaçırmırdıq. Cəmi 2-3 günün içində həmin balaca qurdların hansı sürətlə böyüdüyünü onların içində olduqları qutudan 5-6 dəfə böyük qutulara köçürülməsi ilə əmin olurduq. Əlavə olaraq, qurdların yarpaq payının da dəfələrlə artırıldığı göz qabağında idi və bir neçə gün əvvəl düyüdən azca balaca olan həmin qurdların tut yarpağını hansı acgözlüklə yediyini isə onların içində olduğu qutunun qapağını açıb baxmağa ehtiyac yox idi, qutunun yanında bir neçə saniyə dayanmaq bəs edirdi ki, xırçıltısınə görə içəridə hansı prosesin getdiyini təsəvvür edəsən. Bu, hər kəs kimi məni də heyrətləndiridi. Onlar tut yarpaqlarını sözün birbaşa mənasında qurd kimi yeyirdi. İş davam edirdi və artıq onlar üçün həyətdəki otaqların biri məxsusi hazırlanırdı. Bu isə o demək idi ki, həmin böyük otaqda içində artıq iriləşmiş qurdlar onlar üçün düzəldilən enli və rahat taxta rəflərə köçürülürdü. Otaqda quraşdırılan rəflərdə say etibailə yerləşdirilən qurdlar 10-15 gün ərzində əməlli-başlı gəlişər və ən maraqlısı o olurdu ki, nə vaxtsa düyüdən azca balaca qurdlar böyüdükcə onların rəngləri də dəyişər, buludlu havadakı səmanın rəngini alardı. İçinizdə hansı biriniz həmin mənzərəni görməmisinizsə, bunun necə olduğunu təsəvvür edə bilməzsiniz. Bu rənglərin gözlərimin qarşısında yaratdığı qəribə harmoniya o qədər füsunkar olurdu ki, sadəcə olaraq ona baxmaqdan doymaq olmurdu. İpəkqurdlarının böyüməsilə onların tut yarpaqlarına olan tələbatının artdığını evə gələn yarpaqların artıq şələlərlə gətirilməsində də görmək olurdu. Anamın bu tələbata həssas müansibətini isə şələlərlə gələn yarpaqların gündəlik normalar nəzərə alınaraq bölünməsi və səliqə ilə otağın qarşısında bunun üçün quraşdırılmış, hətta onun üçün atamın məxsusi düzəltdirdiyi səliqəli çardağın altındakı rəflərə yığılması göstərirdi. Həyətimizdə gedən və film kimi bizi özünə çəkən bu mənzərənin özü o qədər kaloritli idi ki, üstündən neçə onilliklər keçməsinə baxmayaraq hələ də gözlərimin qarşısında durur. Anam çardağın altındakı stolun arxasında oturar, həmin yarpaqlardan qarşısına yığar və əlindəki bıçaqla yarpaqları özünün düzgün hesab etdiyi formada doğrayaraq məcməyi dolanacan kəsər, heç kimə etibar etmədiyi açıq-aşkar hiss olunacaq tərzdə içəri keçər, yarıqaranlıq otaqda rəflərin qarşısına yığardı. Bizlərdən hansımızsa köməyimizi təklif edəndə isə yorğun gözlərindəki şəfqətlə bizə baxır və “Yox, bala, Allah şeytana lənət eləsin, bilirəm, sizi şeytan danışdırır, amma bilməzsiniz, qurdu əzərsiniz”- deyərdi. Onu deyim ki, anam sonuncu rəfin üzrinə lazım bildiyi qədər yarpaq yığandan sonra əvvəlki rəflərə baxmağı da unutmazdı və dəfə yanımıza gələndə “Birinci sıradakılar yarpaqları demək olar ki, yeyib qurtarıblar”- deyirdi. O ifadəni işlədərkən anamın sifətinə qonmuş məmnuniyyət hissini isə sözlərlə təsvir etməyi, sadəcə, mümkün saya bilmirəm. Bunu deyərkən onun özünü çox xoşbəxt hiss etdiyi gözlərindən oxunurdu və o sözləri elə tərzdə ifadə edərdi ki, guya hansısa muştuluq xəbərini çatdırır. Tut yarpaqlarından iştahla yeyən ipəkqurdları artan çəkiləri, böyüyən bədənləri ilə iştahanın elə-belə gəlmədiyini varlıqlarındakı müsbət hesab olunan nəticələrlə sübut etdirirdilər və onların getdikcə artan iştahası qida rasionunda korrektələrə ehtiyacı anama pıçıldayırdı. Təbii ki, bu, növbəti gün həyətimizə gələn şələlələrin sayına təsir edirdi. Beləliklə, bir aydan azca keçən müddət ipəkqurdlarının bəslənməsi üçün bəs edirdi. Bir dəfə qurdların tut yarpağını necə yediyini görmüşəm və şübhəsiz ki, bu səhnə də heç vaxt unudulmayacaq məqamlardandır. Mən o səhnəni görəndə bir az bozumtul rəngdəki qurdların rənglərindəki dəyişənlik diqqətimi cəlb etdi. Maraqlı o idi ki, bozdan nisbətə ağ çalarlara keçən qurdun parıltısı indi daha qabarıq görünürdü, o, hətta başını tərpədəndə, ehtimal ki, qulaqlarının olduğu hər iki tərəflərində qara xala bənzətdiyim nəsə varıydı. Onlar bütün varlıqları ilə tut yarpaqlarına girişmişdilər ki, bunu müşahidə edən hər kəsdə maraq qarışıq heyrət yaşana bilərdi. Anamın həmən il üç qardaşımın fasiləsiz olaraq daşıyb gətirdikləri tut yarpaqlarını bunlara necə çatdıra bildiyi sonralar fikirləşəndə təəccüb hissimin miqyası çoxalırdı ki, azalmırdı. Tut yarpaqlarının zoğ və damarlarına toxunmayan ipəkqurdları onların üst dəriciyinin altındakı toxumalarını o qədər səliqəli və acgözlüklə yeyirdi ki, yarpaqdan salamat qalanlar ancaq onun zoğ və damarları olardı. Mənsə anamın gəlməsindən ehtiyat edib otaqdan çıxmağım olmasaydı xəlvəti keçdiyim yarıqaranlıq otaqda saatlarla bu prosesi izləməkdən yorulmaq bilməzdim. Məsələ bundadır ki, anam nəinki üstündə artıq iriləşmiş qurdlar olan rəflərə yaxınlaşmağa, ümumiyyətlə, rütubət qoxulu həmin otağa uşaqlardan heç kimin keçməsinə icazə verməməkdə israrlı idi. Onun bu qadağalarını mən və sanksiya altına düşən digər uşaqlar belə qiymətləndirirdik ki, anam qurdlara xələl gətirə biləcəyimizdən ehtiyat edərək belə edir, lakin illər keçəndən, ipəkqurdları ilə bağlı müxtəlif ədəbiyyatlar oxuyandan sonra bunun əsl səbəbini öyrənə bildim. Öyrəndiklərimdən biri də ipəkqurdu tırtıllarının daşıyıcısı olan təhlükələrlə bağlı idi. Sən demə, onlar təkcə təbii ipək istehsalatında ən mühüm istehsalçılardan biri deyil, həm də zəhərli tükləri ilə insanlar arasında ən təhlükəli xəstəliklərin, məsələn, nəfəs darlığını və ya şoku inkişaf etdirə bilməsindədir. Onların ətraf üçün yaratdığı risk əsasən may ayının ortaları və iyun ayları arasında, sürfələrin ikinci tükənməsindən sonra zəhərli tüklər meydana gətirdiyi zaman meydana çıxırmış. Bu təhlükə xüsusilə iyul ayından başlayaraq sentyabr ayına qədər artıq boşalmış yuvalarından zəhərli tüklərin yayıla bilməsi ehtimalı ilə mövcudluğunu saxlayacaq qədər əlçatan olurmuş. Anam isə sözssüz ki, dünyanın ən gözəl “peşəkarlarının” gəzdirdiyi təhlükə barədə bilib və bizi bütün vasitələrlə ikicə addımlığımızda “gəzişən” bəladan qorumağa çalışıb. Biz ipəkqurdlarının evimizdə olduğu son on günü ya pəncərədən, ya da birtəhər hansısa bəhanənin yartadığı birinci imkandan istifadə edərək onların qərarlaşdığı otağa keçməkdə davam edərdik. Yarıqaranlıq otaqda gördüklərimiz qardaşlarımın və anamın ağlagəlməyəcək qədər zəhmətinin əsil mənzərəsini yaradırdı. İpəkqurdları isə öz işlərində idi. Onlar üçün artıq məxsusi kəsilib hazırlanmış yarpaqlar deyil, üstündəki yarpaqarla birlikdə tut ağacı şaxlarının atılırdı və baş verənlər prosesin yekunlaşmaq üzrə olduğundan xəbər verirdi. Bir dəfə yenə anamın gözündən yayınıb yarıqaranlıq otağa keçərkən ilk gözümə sataşan hadisə ipəkqurdlarının ağızlarını açıb yumması oldu. Onlar bunu o qədər rəvan edirdilər ki, ilk əvvəl qarşıdakı rəfdə nəyin baş verdiyini anlamadım, başımı çevirib getmək istədim və bu anda başını həmin qaydada irəli verən ipəqurdunun ağzından çıxan parıltı diqqətimi cəlb etdi. Sonralar biləcəyəm ki, parıltısı diqqətimi çəkən şey ipək saplar olub, mənə öyrənmək müyəssər olacaq ki, məhz ipəkqurdlarının süfrəsindən ifraz olunan həmin saplarla dünyanın möcüzələrindən biri olan ipək toxunur. Beləcə, özüm də bilmədən neçə günlərdir görmək istədiyim hadisənin, ipəkqurdlarının toxumanı necə apardığının şahidi oldum. Sonralar həyətimizdə onlar üçün səliqəyə salınmış ayrıca otaqda onların son günlərini yaşadıqlarını öyrənəcəyəm. İpəkqurdları başa düşür ki, daha çox böyümək üçün buradan başqa heç bir yerləri yoxdur və onu anlayan vaxta qədər böyüməyində olan tırtıllar həmin məqamdan faydalanaraq intensiv şəkildə toxumağında olurlar. Bu, əlbəttə, ipəkqurdlarında hansısa şüurlu məqamına ayaq basdığı an deyil, o, hərəkətsiz qaldığı və köklü fiziki dəyişikliklərə məruz uğradğı, xüsusən də qanadlarının yetişdirdiyi pupa mərhələsindən sağ şıxmaq üçün həyatının təhlükəsiz görünən yeni mərhələsini başlayır. Bu, kiçik, hərəkətsiz və çarəsiz canlının mövcud şəraitdə özünüsaxlama instikti kimi də qəbul edilə bilər. Həmin instiktik ona baramanın ən azı bir qədər qorunma təmin etdiyini diqtə edir və ipəkqurdu o yolu gedir. O, hələlik bir barama düzəltmək üçün ona çoxlu, 3000 metrə qədər ip lazım olduğunu bilmir. Etiraf edək ki, uzunluğu təxminən 6-7 santimetrlik ipəkqurdu üçün bu, həllolumaz problemdir, lakin o, bunun öhdəsindən gələ bilir. Bir baramanın kilometryarim ipək sap demək olduğunu da bu zəhmətkeş tırtıl haradan təxmin etsin? İpəkqurdu bunu bilmədiyindən öz yuvasını, baramanı yaratmaqla məşğuldur və bu məşğuliyyət onun ömrünün 46 gününə başa gəlir. Bu, tırtıllar üçün həyat uğrunda mübarizədir. Həmin müddətdə onlar ölümə yox, azadlığa qənşər getdiklərini zənn edir və bütün enerjisini bu yolda qoyur. Barama ipəkqurdları üçün son mənzildir. Orada onları qibtəolunmaz aqibət gözlədiyindən xəbərsiz həmin son mənzildə tamamlama işlərini başa çatdırmaq uğrunda gərgin iş gedir. Buna görə o, baramanı toxuyur ki, 2-3 həftədən sonra sapı məhv edən xüsusi fermentlər ifraz edərək yetkin qanadlı tüklü kəpənəyə çevrilsin. Yumurta boyda və rəngdə topaların içində son məqama qədər üzərinə götürdüyü işi başa vuran ipəkqurdu nəhayət, evinin hazır olduğunu görür, qaçılmaz gerçəkliklə üzbəüz qalanda ipək saplardan hörülmüş sədəf rəngli baramanın içindən çıxa bilməyin mümkünsüzlüyünə isə son məqama qədər inanmır. Bu barədə də ilk dəfə anamdan eşitmişəm. Bu qəmli barama ömrü barədə hekayətin təsirindən uzun müddət, illərcə çıxa bilmədiyim yadıma düşür. Bunlar sonralar baş verəcək. Bəlkə buna görədir ki, ipəkqurdları haqqında fikirləşəndə qəlbimə qüssə dolu hisslər qonduğunu indi də yaşadığım anlar olur. Həmin vaxtlar isə ipəkqurdlarının öz işlərini başa çatdırması haqqında xəbəri elan edən ilk adam anam oldu. O, həyəcanlı və işini başa vurmuş insanlar kimi evə girərək müjdə verən adamlar kimi bəyan etdi:
-Allah bərəkət versin, Allah xeyir versin, baramalar hazırdır. Sözünü dedi və çıxdı, bizsə onun arxasınca getsək də, anam bizə evə qayıtmağı tapşırdı, “Bir balaca burada görməli işlər qalıb, onları bitirib gəlirəm”- dedi. Bundan sonra da ipəkqurdları üçün hazırlanmış otağa yenə özü tək girər və rəflərdəki qutulardan hazır ipək topalarını iri-iri ləyənlərə yığar, başqa otaqda boşaldırdı. Bu, uzağı iki gün çəkdi. Baramalar rütubətli yerdə çox qala bilməzdi deyə, anam bu asan olmayan işi təkbaşına başa çatdırdı. Bundan sonra başqa bir otaqda, əvvəlcədən döşəməsinə cecim salınmış yerə gətirilən baramalar sərilmiş cecimin üstünə yığılb qurtarandan sonra o, bizim yerdə qalan işlərə qoşulmağımız üçün öz tapşırıqlarını verdi:
-İriləri, ortaboyluları və xırdaları ayrıca seçin. Baramalar bu cür çeşidlənirdi. O il baramalar həm çox, həm də iri idi. Təsəvvür edin ki, iri toyuq yumurtası boyda olan həmin baramalar əlimizdə par-par yanırdı. Atam hamımızın xüsusi iştirakı ilə qablaşdırdığımız barama topalarını qəbul məntəqəsinə təhvil verdi. O, məntəqədən gələndə 780 kiloqram barama təhvil verdiyimizi bildirdi, hamımız bunu böyük hadisə kimi qarşılayıb bir-birimizi təbrik edəndə, gözüm qapının ağzındakı qaz sobasının üstündə poqquldayan qazanın qapağını qaldıran anama sataşdı. O, baş verənlərin ona aid olmadığı adamlar kimi, biş-düş işləri ilə məşğul idi. Mənə elə gəlirdi, yoxsa doğrudan elə idi, bilmirəm, amma əmin olduğum həqiqət anamın baramaya müqəddəs bir şey kimi baxdığını deyirdi.
BİR PƏRİ YAŞAYIR BU YER ÜZÜNDƏ (Lalə xanıma) Gözümü dünyaya açandan bəri, Görmədim sevincdən pay verə biri. Yayıb düz-dünyaya Lalə ətiri, Tanrının şəfəqi,nuru üzündə, Bir pəri yaşayır bu yer üzündə.
Kəlamı şirindir,çağır hay verər, Sən ulduz istəsən o,lap Ay verər. Qəlbi şadlandırar,sevinc pay verər, Könlünü oxşayar adi sözun də, Bir pəri yaşayar bu yer üzündə.
İldırım,saçları gur şəlalədi, Üzü Günəş kimi nurdu,halədi. Tərdi,gözəllikdə,elə,Lalədi, Xoş arzu dilində,gülüş gözündə, Bir pəri yaşayır bu yer üzündə.
Он уже ушёл, а Фроська всё лежала в высокой траве с задранным сарафаном. Тело её и мысли окоченели, казалось, что никогда она больше не сможет пошевелить ни рукой, ни ногой – до того всё казалось ей чужим и нереальным. Но вечер, идущий к Фроське с востока, коснулся сине-золотым рукавом травы и сильнее потянуло у земли речной прохладой. Фроська пошевелилась, нащупала сбившийся с головы платок. Она села и стала выщипывать из платка соломинки, затем поправила волосы, оттолкнулась от земли и, словно пьяная, пошла, пошла, задевая берестяным пестерем то сомкнувшиеся цветки цикория, то пряный тысячелистник, то анис… По правую от Фроськи сторону дремал незыблемой стеной лес и пики высоких елей молчаливо тянулись к розовеющему небу. А где-то там, далеко за лугом, оставалось поле, и мать с отцом и старшей сестрой остались на ночь, чтобы утром продолжить жать рожь, а Фроську отправили домой кормить скотину, и никто из них не мог догадаться, что до дома Фроська доползёт уже другой. Парень увязался за нею у ручья, что вился в лесочке между полем и просторным лугом. Кто он и откуда Фроська не знала, но лицо его казалось знакомым, возможно, захаживал к ним на гуляния или встречались на полях. Вел он себя приветливо, имел мягкие бабьи черты, красивые и невинные, как у телёнка, и Фроська не испугалась. Однако было в нём что-то чрезмерно игривое, глаза блестели недобрым умыслом, который Фроська уловила не сразу. — Давай помогу донести пестерь. — Сама управлюсь, лёгкий он, – увернулась Фроська от его руки. — Ишь какая строптивая, – улыбался паренёк. Как его зовут, Фроська так и не допыталась, поэтому своё имя тоже раскрывать не стала. Парень ловко забалтывал простодушную Фроську, пока они отходили далеко от поля. Ничего о себе он не рассказывал, а всё о грибах, да о неважной охоте, говорил, что комку свою с лисичками оставил у ручья. Так и не поняла Фроська откуда он взялся. — А чего это ты увязался за мной? Тебе домой ещё. Возвращайся назад. Хватит за мной плестись! — А я пока своё не получу от тебя, не отделаюсь. — Чего получишь?.. – испугалась Фроська и задком, задком от него… Ничего не ответил юноша – ка-а-ак прыгнул на Фроську, как завалил её в трескучую траву… Фроська криком зашлась, а он по щекам её свободной рукой раз-два, раз-два! — Не ори, ду ра, всё равно никто не услышит. Тут-то и разглядела Фроська в его лице дьявольский порок: проступал он на щеках красными пятнами да в глазах телячьих бился огнём. Ни единой душе Фроська не поведала о случившемся. Жестокий отец точно убьёт её в гневе, вон, на матери живого места нет, всю изувечил, и саму Фроську с сёстрами тоже не жалел. Выплакала она всё по дороге и зашла во двор твёрдой поступью, сразу за дела взялась: то поросят кормить, то птицу. Всё по-тёмному. — Ты где была так долго, Фроська? Свиньи все извизжались, чуток нас с Грушей не съели, – выговаривала ей, ходя по пятам, младшая сестра-пятилетка Дуняшка. – Мамка говорила, что ты засветло явишься, а уже темень какая. — Сама и покормила бы! Уйди! – огрызалась Фроська, вываливая в свиное корыто подобие помоев. — Мои обязанности – это Грушу нянькать, поди сама попробуй, уморила она меня, козявка мелкая, – бухтела наставительно Дуняшка. — Уйди, говорю! Не хватало мне ещё твоих учений! Фроська отёрла руки о заборную тряпку и подхватила на руки двухлетнюю Аграфену, попросту Грушу. Склонилась вместе с ней над корытом с водой, умыла и ребёнка и себя, сполоснула руки. Девочка крепко обняла за шею сестру и потрогала волосы: — Фрося моя… Хорошая. Фроська сдавленно всхлипнула.
Под конец осеннего мясоеда выдавали замуж старшую сестру Фроськи. Хоть жених был беден, сестра радовалась: наконец-то можно сбежать от тирании отца. Фроська почти ничего не ела и плясать тоже не могла – нутро её переворачивалось от запахов пищи, мутило страшно и песнопения били по ушам, как раскалённый молот. Накануне она поняла, что отяжелела… Чем признаваться в своей беде родителям, Фроське было легче накинуть верёвку в сарае на балку и удавиться – так хотя бы мучаться долго не будет. Видала не раз Фроська, как пьяный отец избивал мать за мелкие грешки: ногами по животу или головой о крыльцо. Фроська и сёстры ходили перед отцом на цыпочках от страха, даже самая младшая, и та боялась его до беспамятства и если отец брал её на руки, дрожала и задыхалась от крика. — Тьфу! Бракованная баба, нарожала мне одних чёртовых девок! Чтоб тебя на том свете сатана в котле изжарил. Провались ты пропадом, гадкое бабьё! – шумел по привычке отец. Как выкрутиться из сложившейся ситуации, Фроська не имела ни малейшего понятия. Каждое утро она начала придирчиво рассматривать себя в зеркало, вертелась и так, и эдак… Живот долго не показывался, но Фроська отлично чувствовала, как бьётся внутри дитё. Поначалу Фроська ненавидела то, что было у неё в животе. Никаких материнских чувств не возникало в голове у шестнадцатилетней девчонки. Каждый день, просыпаясь, она мечтала, что ребёночек не подаст признаков жизни, не коснётся её нутра крылом бабочки и каждый раз, когда Фроська начинала думать об этом, ребёнок зачинал пинаться. После нового года Фроськин живот усиленно попёр в рост. Сложнее стало Фроське управляться по дому – как потаскает что-то тяжёлое, так ноет и ноет он… — Что такое, Фрося? Не заболела? – интересовалась мать. Фроська, отдышавшись, разгибалась. — Нет, маманя, здорова я. Скрывать живот под широкими сарафанами было не сильно трудно, тем более полнела Фроська во всех частях, наливалась соком, как яблоко. Ближе к весне и отец заметил: — А ты, Фроська, покруглела за зиму, – уцепился он взглядом за располневшую фигуру дочери. У Фроськи вся краска с лица сошла. Втянула в себя живот, как могла – да где там. Мысленно приготовилась к смерти. — Мда! Вот это я понимаю баба растёт! Хорошо мы тебя откормили, да и не битая ты всю зиму считай. Может, и жениха хорошего удастся сыскать, – довольно заключил отец. У Фроськи как камень с души упал – не догадываются! — А ну-к! Покрутись перед батей! Фроська скованно прошлась по избе, насилу выдавливая улыбку. Мать, лучась гордостью, подошла к дочери. Покрутила её, любуясь. — А какая она у нас красавица, ты только посмотри, папаня! Волосы чёрные, как сажа, глазки зелёные, как травка весенняя, а носик-то какой! Чисто картошечка! Фроська нахмурилась – уж кем-кем, а красавицей она себя отродясь не считала. Что хорошего в тех глазах её, грустных, как у коровы? А волосы тёмные и толстые, как леска для крупной рыбы? Вот у Дуняшки, мелкой пакостницы, другое дело: мягкие, белые, как пушок… А уж о носе и говорить не приходится – картошка она и есть картошка! Вскоре пришлось Фроське утягивать живот тряпками и за это ребёнок толкал её ещё неистовее. — Терпи, окаянный, поскорей бы ты родился и избавлюсь я… – думала в сердцах Фроська. – Седьмой месяц пошёл… скоро уж. Лишь бы папаня не догадался. На исходе седьмого месяца Фроська с вечера почувствовала себя неважно. Живот периодически начало тянуть. Фроська изо всех сил старалась не издавать звука. Ночью поняла она, что начались роды. Прихватила Фроська своё одеяло и тихо-тихо покинула избу. Снег ещё лежал, но уже виднелись проталины. В темноте Фроська добрела до сарая, прошла в закут, где был навален запас сена, легла туда и приготовилась рожать. Животные волновались от Фроськиных стонов и ей приходилось закусывать кулак, чтобы их не тревожить. Ведь если родители услышат и придут… ей конец. Ребёнок родился под утро. Это была девочка. Она не подавала признаков жизни и Фроська даже испугалась. Хотя чего? Ей бы это было только на руку… Однако шевельнулось что-то материнское во Фроське… Она взяла худенького, недоношенного ребёнка на руки, потормошила, шлёпнула легонько по щеке… Фроська уже готова была заплакать, но прошла минута и ребёнок жалобно и тихо захныкал. Фроська с облегчением выдохнула и на сей раз заплакала уже от счастья. Она сняла тряпицу с косы и, дотянувшись до серпа, приготовилась отрезать пуповину. Видела, как бабы, рожавшие в поле, делают именно так. Отрезала. Перевязала. Заметила Фроська на плече у ребёнка крупное родимое пятно, удивлённо провела по нему пальцем. Затем укутала в одеяло своё попискивающее дитя, положила себе на живот и откинулась на сено… Полежала так с ним в полудрёме, не шевелясь, ребёнок тоже успокоился. Ещё час прошёл. Открыла Фроська глаза и видит – светает совсем. Попыталась она дать ребёнку грудь, но девочка была слишком слабой, чтобы сосать. Фроська запихнула послед подальше в сено и вышла с ребёнком на улицу. Она шла, пошатываясь, в сторону леса. Мокрая юбка липла к озябшим ногам и сами ноги тоже насквозь промокли от таявшего снега. Фроська углублялась всё дальше и дальше в лес. Где-то в вышине потрескивали ранние птицы. Паршиво было у Фроськи на душе, страшное дело она задумала… А выбор-то какой? Есть ли выбор у неё? Больше всего на свете Фроська боялась своего отца. Фроська сошла с тропы и оставила своего ребёнка под осиной. Девочка то ли спала, то ли была слишком бессильной, чтобы шевелится. Подумала Фроська, что ей очень сильно попадёт за одеяло, но не оставлять же ребёнка на снегу! Колотило Фроську. Еле оторвала она взгляд от девочки. Какой страшный грех она собирается унести с собой в могилу! Помявшись ещё немного, Фроська отправилась домой. Идёт Фроська, а ноги её с каждым шагом словно свинцом наливаются и душу на части рвёт. Полюбила она уже эту девочку! Разве заслужила она подобной смерти?! Представила Фроська саму себя, оставшуюся в лесу беспомощным младенцем… Представила, вскрикнула… И понеслась по лугу назад в сторону леса. Будь что будет! Пусть отец их обеих губит! “Вернусь домой с дитём и скажу: ежели убьёте, то закапывайте нас вместе в одну могилу!” Прибежала Фроська на то самое место, где дитя оставила, круть-верть, а дитя-то и нет! Как в воду канул! Заглянула Фроська под каждую осинку, да что заглядывать, если точно помнила, что положила ребёнка именно под той, у которой сук отломан и ёлочка молодая рядом! Да и следы Фроськины свежие видны! А ребёнка нет! Кинулась Фроська снег изучать – ещё чьи-то следы там были, подлиннее, чем у неё. И то ли волка, то ли собаки ещё. Вели те следы к охотничьей тропе да там и терялись. В какую сторону податься? Побродила Фроська минут двадцать в нерешительности. — Ау! Кто ребёнка забрал?! Отдайте! Отдайте! Эхом прокатились по лесу её слова. Никто не ответил. Вышла Фроська на заснеженный, с проталинами луг… Оглянулась боязливо не лес в последний раз и перекрестилась. Затем она отёрла лицо талым снегом и вернулась домой ни с чем.
Семь лет прошло с той поры. Пять последних Фроська была уже замужем. Муж избил её в первую же брачную ночь, когда узнал, что Фроська не девственница. — С кем была?! Признавайся или убью! Фроська прикрывала глаза чёрной косой, чтобы не видеть горящие гневом глаза мужа. Был он выше и шире её раза в два – когда в избу входил, наклонялся в дверях, чтобы влезть в проём. Призналась Фроська, что ссильничали её, но о ребёнке ни слова… Все пять лет брака муж избивал Фроську похлеще, чем отец мать. В чём только дух её держался – не знала. Две беременности закончились выкидышами один за одним и последние три года Фроська не тяжелела – видно, отбил он ей способность рожать окончательно. Фроська считала, что она заслужила такую судьбу. За загубленную детскую жизнь суждено страдать ей долго… Часто думала Фроська о той своей первой девочке, представляла её подросшей, все годы мучилась она жгучей виной. Заслужила! Заслужила! Страшно представить в каких страданиях уходила малютка! После очередных побоев решила Фроська, что хватит с неё – раз она никак не помрёт, раз заживает на ней любая рана, значит пришло время уйти ей по своей воле. Отправилась Фроська средь бела дня в тот самый лес, где оставила когда-то своего ребёнка. Знала она, что за лесом, там, где начинается дорога в соседнюю деревню, есть озеро. Там-то она и утопится. “И соединятся наши души с доченькой в одном лесу, под сенью одних деревьев… Может она летает там, моя крошка, и ждёт меня все эти годы.” Посидела Фроська на бережку чёрного озера, чтобы в последний раз насладиться пением птиц и ласковым ветерком лета. Хорошо на земле жить, да надолго лучше не задерживаться! Разулась Фроська и вошла в воду. Ноги сразу погрязли в толстом слое тины. Дальше, дальше надо заходить! По пояс ей уже… по шею… — Э-ге-гей! Девушка! Здесь у нас не купаются, на дно утягивает! Оглянулась и видит сквозь слёзы – мужичок к ней бежит, а за ним по следу девочка. — Здесь на дно утягивает, выходите! — А мне и нужно на дно! – тихо сказала Фрося и нырнула. Очнулась Фроська уже на берегу мокрая и мужчина рядом с ней такой же сидит, снимает с себя водоросли и ряску. — Утопленница, значит? – сказал мужчина. Фроська, откашлявшись, злобно смотрела на косой ворот его рубахи. — А вам-то что? Спасать не просила. Вдруг она почувствовала, что кто-то роется у неё в волосах. Смотрит – девочка-синеглазка. Улыбнулась она Фроське, как ангел, как никто никогда ей не улыбался. — Тётенька, у вас тина на голове, я вытаскиваю. — Спасибо… Фроська с благодарностью погладила её по ручке. Опять нахмурилась. — Не надо было меня спасать. Мне жить незачем. — Почему это? — Ничего у меня нет: ни дома, ни мужа, ни детей… и не будет. — Как это дома нет? — Сгорел дом, – соврала Фроська, веря в собственную ложь. И была ли ложь это? Она и впрямь чувствовала, что за спиной у неё сгорели все мосты. К мужу она ни за что не вернётся, а родители к себе не пускают. Да и не нужны они ей! — И муж сгорел с ним… А детей и не было. Мужчина подозвал к себе дочку: — Маруся, ягодка моя, смотри какие бабочки на поляне летают, попробуй изловить? — Хорошо! – весело отозвалась девочка и неожиданно обняла за шею Фросю. – А вы, тётенька, не плачьте, всё будет хорошо! — Топиться тоже не дело, – сказал задумчиво русый мужчина и потянул в рот былинку. — Если бы вы знали какой грех у меня на душе! – сказала, как брызнула, Фрося и опустила на мокрые колени голову. — Ну так расскажите мне, раз всё равно собрались помирать. Фроська долго молчала и в этом молчании убегала от неё, как вода в ручье, вся загубленная её юность, все надежды, все мечты… И выложила Фрося всё этому незнакомому мужчине – и случай на лугу, и беременность, и то раннее утро, когда она родила дочь и оставила в лесу, и как вернулась за ней, да поздно… Волки унесли её дочь. — И на плечике у моей девочки, знаете, родимое пятнышко было… Красное… Так запомнилось мне. Не успела даже поцеловать. Она испуганно подняла несчастные глаза на мужчину – тот молчал и был очень нахмурен. Потом подозвал свою дочь и отогнул воротник детской рубашки. Фрося ахнула – родимое пятнышко на том самом плече. Схватилась она за сердце… — Всё, беги играй опять, – сказал он девочке и обратился к Фросе: – Семь лет назад, ранним утром, меня разбудил голос. Он сказал прямо в ухо: “Вставай, Ваня! В силки твои заяц попал – забирай”. Я проснулся в непонятках – что такое? Рядом жена мирно спит. Только перевернулся на другой бок, чтобы заснуть, как голос опять: “Ваня! В лес иди, срочно!” Ну я и пошёл… Собаку взял. Она и нашла вскорости ребёнка новорожденного под осиной, рядом ёлочка ещё… А у нас женой детей не было, Бог не дал… Вот, вырастили Марусеньку… Лучик солнца наш. Фроська ошарашенно молчала, глядя на почти чёрную воду озера. — А жена моя год назад преставилась… Одни мы остались. А теперь ты мне рассказываешь такое… Чудны дела твои, Господи! Иван встал и подал Фросе руку. —Ну что, пошли домой? — К-куда? – пролепетала Фрося. — Ну домой, в нашу деревню. Переодеться надо бы. Платья там от жены остались. — А… а Маруся? Она не против будет? — Вот сейчас у неё и спросим. Пошли к ней. Иван поднял из высокой травы дочь и она выпустила из рук бабочку. Та улетела. Иван пошептал девочке на ушко, указывая на Фросю. Девочка спросила: — А она обещает, что будет хорошей, как мама? Фрося взяла её ручку, прильнула губами к детской коже и выдохнула, едва дыша, ощущая, как пахнет её дочь дурнопьяном сладким-сладким: — Обещаю. Автор: Анна Елизарова
DAĞLAR (Dağlara xitabən üçüncü şeiri) Tarix səhnəsində yetişdi zaman, Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar! Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi, Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar!
* * * Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi, Davadan doğulan ərlər yetişdi, Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi, Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar!
* * * Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı, Qoynunda yağılar məskən salmışdı, Canımı sağalmaz bir dərd almışdı, Sayalı qonağın mübarək, dağlar!
Şair Rafiq Yusifoğlunun “Üçüncü qərinə” adlı şeirlər kitabı (Bakı, ADPU nəşriyyatı, 2017, 304 səh.) müəllifin həmin kitabın axırında yer alan çap olunmuş əsərlərinin siyahısında 72-ci sırada və sonuncudur. Lakin buradaca xatırladaq ki, onun adı siyahıya düşməyən 73-cü kitabı – “Bədii söz – məna ocağının közləri” irihəcmli məqalələr toplusu da bu yaxınlarda işıq üzü görüb. Siyahıdakı ilk kitabın nəşr tarixi 1983-cü il olduğuna görə, cari il filologiya üzrə elmlər doktoru, professor, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Mədəniyyət işçisi Rafiq Əliyevin “kitab yaradıcılığı”nın 35-ci ildönümüdür (Onun ilk şeirləri mətbuatda hələ orta məktəbdə oxuyarkən 60-cı illərin ortalarında işıq üzü görüb)… 1986-cı ildən Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü olan Rafiq müəllim bu illər ərzində “Qızıl qələm”, “Vətən”, “Araz”, “İlin ən yaxşı kitabı” və s. kimi nüfuzlu mükafatlara layiq görülüb. Siyahıda yer alan kitablardan 30-a yaxını şairin şeir və poemalarının toplandığı əsərlərdir. Bunlardan bir çoxunu – “Qəm karvanı” (1997), “Böyük arzuya gedən yol” (2000), “Çiçək yağışı” (2000), “Ayrılığın qəm hasarı” (2000), “Həsrət sazağı” (2005), “Sevdalı sabahlar” (2007), “Eşqin qarlı yollarında” (2008), “Könül səltənəti” (2012) – mən daha əvvəllər oxumuşdum. Siyahıda göstərilən kitabların bir qismi 20 ildən artıqdır ki, respublikamızın universitetlərində mühazirələr oxuyan görkəmli pedaqoqun ali məktəb tələbələri və orta məktəb şagirdləri üçün yazdığı dərsliklərdir (“Ədəbiyyatşünaslığın əsasları”, “Uşaq ədəbiyyatı”, “Müasir ədəbi proses və ədəbi tənqid”, “Ana dili I – Əlifba, oxu”, “Azərbaycan dili” və s.). Siyahıda tanınmış ədəbiyyatşünas-alimin dəyərli monoqrafiyaları (“Azərbaycan poeması: axtarışlar və perspektivlər”, “Azərbaycan poemasının sənətkarlıq xüsusiyyətləri”), eləcə də çoxşaxəli elmi-publisistik məqalələrinin, hekayə və nağıllarının toplandığı 10-dan artıq kitabı da var. Siyahıya peşəkar bədii mütərcim olan Rafiq müəllimin dilimizə qazandırdığı əsərlər də (Federiko Qarsia Lorkanın, Corc Bayronun, Peter Şyuttun, Hans Yurgen Hayzenin, Ulla Hanın, Roza Auslenderin və başqalarının şeirləri, dünya uşaq ədəbiyyatının gözəl nümunələri) daxil edilib. Burada Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının dövri mətbuat flaqmanı “Göyərçin” jurnalının baş redaktoru kimi (1997-ci ildən indiyə qədər) onun balalara hədiyyələrinin toplandığı kitablar da yer alıb. Statistik hesabatı tamamlamaq üçün bunu da qeyd edək ki, Rafiq Yusifoğlu çoxlu mahnı mətnlərinin də müəllifidir. Əsərləri əsasında “Qəm karvanı”, “Bütün Azərbaycan əsgər olmalı” televiziya tamaşaları çəkilib. Rafiq müəllimin poeziyası haqqında söz deyib, onun özünü, eləcə də elmi-pedaqoji fəaliyətinə və ədəbi-bədii yaradıcılığına, redaktorluğu və naşirliyinə bələd olanları, xüsusən də humanitar təfəkkürlü şeir xiridarlarını, özünün ifadəsi ilə desək, “zər qədrini bilən zərgərləri” razı salmağın çətinliyi və məsuliyyətini bəri başdan qəbul edirəm. Bu, bir baxıma, ruhu, düşüncəsi, vicdanı və qələmi ilə şair olan adama poeziyanı öyrətmək kimi bir cahilliyə düşməkdir. Burasını da nəzərə alsaq ki, Rafiq müəllim uzun illərdir təcrübəli pedaqoq kimi Sumqayıt Dövlət Universitetinin tələbələrinə özünün bilavasitə elmi-tədqiqat sahəsi olan müasir Azərbaycan poeziyası və poetikasının sirlərini tədris edir, vəziyyətin mürəkkəbliyi daha da aydın olar… Şair “Üçüncü qərinə”nin ad (söz) semantikası və rəqəm simvolikası ilə öz oxucusuna əsrin 33 illik dövrünü əhatə edən zaman ölçüsü vahidinin üçüncü dilimində, başqa sözlə, ömrünün ən müdrik çağında yaşadığı mesajını ünvanlayır. Kitabdakı şeirlərin mütaliəsi də göstərir ki, şair bu uca zirvədən maddi və mənəvi dünyamızı müdrikliyin həm ağıl, həm də bəsirət gözü ilə seyr eləyir. Məsələn, kitabdakı ilk şeirin ilk bəndindəki poetik yükə diqqət edək: Bumeranqa döndü bir gün Qurulan qəribə kələk. Qərb Şərqdə nə axtarırdı, Şərq də dönüb Qərbə gələ?! Qərbə dönüş, adətən, stereotip düşüncə ilə tarixin təkərinin geriyə fırlanması kimi mənalandırılır. Şair isə yüzlərcə yaşı olan bu hadisəni bumeranq effekti ilə rəmzləşdirir. Əlbəttə, vaxtilə inkişaf üçün, yenilik axtarışları prosesində Qərbdən ötrü istinadgah olan Şərqin müasir dövrdə özünün ondan öyrənməyə ehtiyac hiss etməsi məqbuldur. Ancaq şair deyir ki, indiki halda, Şərqi Qərbə yönəldən ehtiyac müasir Qərbin çirkin planlarının (kələyinin), yeni formada “səlib yürüşünün” və məkrli “ayır-buyur”, “parçala-idarə et” siyasətinin məntiqi nəticəsidir. Rafiq müəllimin özünün də müxtəlif elmi-publisistik məqalələrində dəfələrlə qeyd etdiyi kimi, həqiqi şeir insanı düşünməyə, dünyanı dərk etməyə, fəzilətə, ədalətə, qurub-yaratmağa, sevib-sevilməyə, mənəvi kamilliyə və paklığa səsləyir, ilahi nura qovuşdurur. Sənətin digər sahələri ilə müqayisədə poeziyanın insanı millətsevərlik və vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə məsələsində, mənəvi-əxlaqi durulaşdırma və saflaşdırma işində xidməti əvəzsizdir. O, haqlı olaraq qeyd edir ki, əsl şairləri xalqın həyatı düşündürmüş və bəşəriyyətin taleyüklü problemləri daim qayğılandırmışdır. Sənətkar şeirə həm də dili qoruyub saxlayan, yaşadan, cilalayan, zənginləşdirən, inkişaf etdirən vasitə olaraq baxır. Bütün bu deyilənlər Rafiq müəllimin insan, şəxsiyyət və alim kimi bötövlüyündən, şair kimi ustadlığından xəbər verir. Onun ədəbiyyatşünas-alim kimi “mayası həqiqətlə yoğrulan, ürəklərdə estetik duyğular oyandıran və bütün dövrlərdə insanın mənəvi ehtiyacını ödəyən” söz sənətinə, o cümlədən, ritmli, ahəngli poeziyaya yüklədiyi missiyanın mahiyyəti şair kimi bədii sözə və şeirin psixoloji təsir gücünə dərin inamından irəli gəlir. Kitabdakı şeirləri oxuduqca, hiss edirsən ki, şair zaman-zaman səni öz ucalığına qaldırır və sən dünyaya, insanlara o ucalıqdan baxırsan, öz daxili aləminə sənətkarın gözü ilə boylanırsan. Məsələn, hər kəsin bildiyi və özünə təsəlli kimi səsləndirdiyi dualar qarşımıza tamamən yeni qiyafədə çıxır: Onsuz da ömür qısadı, Onsuz da haqq işidi ölüm. Allahım, mənə elə uzun ömür ver ki, İnsanlara daha çox yaxşılıq eləyə bilim! Bəzən şair özünü və özü ilə bərabər səni qərar tutduğun zirvədən dibsiz boşluğa buraxır və adama elə gəlir ki, yerin cazibə qüvvəsi onu da, səni də uçmağa qoymaz… Ancaq sənətkarın fitri istedadı, ucundan bəşəri və ilahi sevgi, xeyirxahlıq və gözəllik damlayan qələminin gücü sənin baxdığın, lakin görmədiyin məqamları, içində yaşadığın, amma nə olduğunu kəsdirə bilmədiyin duyğuları dilə gətirdiyi anda səni elə bir ovqat çulğayır ki, ruhunun səni tərk edib göylərə yüksəldiyini, quşlar kimi səmada uçduğunu hiss edirsən: Bir yağış yağır ki, könlündən keçir Ucundan yapışıb göyə çıxasan. Səyyar buludların qanadlarında Gedib öz yurduna yiyə çıxasan… Üç misra səni romantik ovqata kökləyir, ənginliklərə uçurur, sonuncu misra isə səni qəfildən yerə endirir, qaçqınlı-köçkünlü dünyamızın reallığına qaytarır. Əslində, poeziyanın informativ gücü də, poetik yükü də, ecazkarlığı və sirri də burasındadır. Lirik-romantik şeir səni göylərə uçurmağı bacardığı kimi, epik şeir yerə endirməyi, ayaqlarının üzərinə rahatca düşürməyi, sosial mündəricəli fəlsəfi şeir isə səni düşündürməyi bacarmalıdır. Bəşərə məxsus bütün hiss, duyğu və düşüncələrin eyni bir şeir içində verilməsi də mümkündür. Beləcə, xəyalla gerçəklik, subyektiv təxəyyül məhsulu ilə obyektiv maddi-faktoloji material, poeziyanın romantik estetikası ilə həyatın sərt realizmi arasında sağlam bağlantı qurulur, əlaqə yaradılır, etibarlı rabitə təmin edilir. Yüzillərin “sənət sənət üçündür” prinsipini mənimsəyənlərin düşüncələrinə hörmətlə yanaşaraq, mən sənət əsərini sənətkarın öz əsərinə yüklədiyi missiyanın ideyası, məzmunu və mündəricəsi, oxucuya ünvanladığı bədii mətnin məramı ilə dəyərləndirməyin tərəfdarıyam. Əlbəttə, bütün bunlar yalnız yüksək sənətkarlıqla yazıldıqda, göz və qulaq oxşayan estetik formada təqdim edildikdə mətn bədii sənət nümunəsinə çevrilir. Cəmiyyətin bir fərdi olan, xalqın adından xalqa söz demək hüququnu özündə görən şairin bitərəf olması, ictimai-siyasi hadisələrə münasibət bildirməkdən çəkinməsi mümkün deyil. Vaxtilə məşhur rus-sovet yazıçısı Mixail Şoloxov özünün Nobel nitqində deyirdi: “Bəşəriyyət özlərini Yerin cazibə qüvvəsinin sərhədlərindən kənara çıxan kosmonavtlar sayağı çəkisizlik vəziyyətində hiss edən təklərə, fərdlərə bölünməyib. Biz Yer üzündə yaşayır, Yerin qanunlarına tabe oluruq… Yer əhalisinin nəhəng təbəqələri eyni məqsədlərlə hərəkət edir, eyni maraqlarla yaşayır və bu məqsədlər, maraqlar onları ayırmaqdan daha çox, yaxınlaşdırmağa xidmət göstərir. Bunlar – hər şeyi öz əllərinin və beyinlərinin əməyi ilə yaradan zəhmətkeş insanlardır. Mən özünün ən yüksək şərəfini qələmi ilə zəhmətkeş xalqa xidmət etmək imkanının heç nə ilə məhdudlaşmayan azadlığında görən yazıçılardanam”. Cəmiyyət içərisində fərd olaraq əqidə və düşüncə etibarilə tək qalmaq, mənən kimsəyə bənzəməmək, özün olmaq və özgələşməmək mümkündür, ancaq içində yaşadığın cəmiyyətdən, onun siyasətindən, ideologiyası və fəlsəfəsindən təcrid edilmiş halda yaşamaq real deyil. Bu həyat həqiqətlərini görməmək, yaxud görüb də qəbul etməmək insana həmişə maddi-mənəvi əzab verir, ona hər fürsətdə xəyal qırıqlığı yaşadır… Bu baxımdan, sənətkarın yuxarıda bəhs etdiyimiz missiyası prizmasından əsl poeziya nümunəsi olan şeir ictimai-siyasi məzmunlu da, publisistik-didaktik də, fəlsəfi-ideoloji də, tarixi-dramatik də ola bilər. Rafiq müəllimin də dönə-dönə vurğuladığı kimi, sənətin ilkin mahiyyəti insan mənəviyyatını qidalandırmaq, estetik həzz vermək, əyləndirmək, gözəllik və xeyirxahlıq aşılamaqla yanaşı, həm də ona müsbət informasiya və enerji ötürmək, onu maarifləndirmək, öyrətmək, kamilləşdirməkdir. Poeziyanın mövzuları hər şey – təbiət, cəmiyyət, fərd, vətən, bəşər övladına xas bütün məziyyətlər – sevgi, nifrət, qorxu, şücaət, xəyanət və s. və i.a. ola bilər. Sənətkarlıq bütün bunların dilə (qələmə) gətirilməsindəki ustalıqda, istedadın dərəcəsindədir. Söhbət bundan getməlidir ki, bu və ya digər mətləbdən, mövzudan söz açan sənətkar nə demək istəyir, şeirin ünvanı kimdir, bu istək həmin ünvana necə, hansı bədii təfəkkürlə, söz-sənət oyunu ilə, bədii təsvir və ifadə vasitələri ilə çatdırılır. Hazırlıqlı oxucu çeynənmişlə yeni fikri, deklarativ və pafosla bədii mətni, keçilmiş yolla yeni açılan cığırı, nimdaş məhsulla bədii tapıntını, köhnə ilə təzə-tər qafiyəni, hər gün gördüyü insandan fərqli yepyeni obrazı, oxuduğu şeirdə qarşılaşdığı və o ana qədər adını qoymaqda çətinlik çəkdiyi duyğu və düşüncələri ayıra bilir. Şair Rafiq Yusifoğlu poeziyasının məxsusi məziyyətlərindən biri də epiqraflı şeirlərdir. Yunan sözü olan “epiqraf” qədim yunanlarda abidə üzərində yazıya deyilirmiş. Müasir ədəbiyyatşünaslıqda “epiqraf” dedikdə əsərin və ya onun bölmələrinin başlıqlarından sonra yazılan qanadlı sözlər – zərbiməsəl, hikmətli söz, aforizm, yaxud bri başqa sənətkardan iqtibas edilən cümlə, beyt, misra və s. nəzərdə tutulur. Əgər Rafiq Yusifoğlunun epiqrafları yuxarıda izahı verilən ənənəvi qəbildən olsaydı, üzərində geniş dayanmağa ehtiyac qalmazdı. Məsələ burasındadır ki, şairin epiqraflarının çoxu məşhurların deyil, ismini-cismini oxucunun bilmədiyi, tanımadığı, adını eşitmədiyi insanların sözləridir. Bu epiqrafların müəllifləri yalnız Rafiq müəllimə məlum olan (bəzən özünün də dəqiq bilmədiyi, yalnız fəhmlə kimliyini təxmin etdiyi) şəxslərdir. Şeirləri diqqətlə oxuduqda, misralar sənə pıçıldayır ki, bu insanlar daha çox gənclərdir, tələbələrdir, bilavasitə şairlə ünsiyyət quranlar, yaxud da şeirləri vasitəsilə onu tanıyıb sevənlərdir. Hiss olunur ki, bu mesajların müəllifləri daha çox şairə heyranlıq və vurğunluq duyan qızlardır. Bu mesajlardan epiqraf kimi iqtibas edilən cümlələr, eyni zamanda, şairin ilham pərisinə çevrilir, onu şeir yazacaq ovqata kökləyir. Əks təqdirdə, o epiqrafın başlıq altında verilməsinin poetik yükü ortadan qalxar, şeirin mətni ilə mesaj arasındakı rabitə qırılar. Məsələn, bir mesajdan alınmış bu epiqrafa diqqət edək: “Doğan hər günün səhərində içimdə gözlərini görə bilmək eşqi olmasa, inan, heç bir şeyə dəyməzdi yaşamaq”. Bu epiqrafın özü başlı-başına şeirdir. Şair də bütün istedadını səfərbər edib, epiqrafa layiq poetik cavab verir: Ürəyim od alıb həsrət közündən İnləyər, çırpınar, sızlar içimdə… Sevdiyin o gözlər düşüb gözümdən, Səni seçəmməyib qızlar içindən… Yaxud başqa bir şairanə epiqrafa diqqət yetirək: “Yağışın damlası ilanın dilinə düşüncə zəhər, incinin içinə düşüncə almaz olurmuş. Siz nəyin damlasısınız ki, qəlbimə düşüncə hər şeyim oldunuz? Q.Nübar”. Başdan-ayağa poeziya ətri verən bu epiqrafa cavab tapmaq müşkül olsa da, şair tapır, həm də ən əlasını! O, sözügedən damlanın zərrə-insan içində gizlənən vücudi-küll olduğunu, adına da eşq damlası deyildiyini nəzərə çatdırır: Heç nə, heç nə ola bilməz O bir damlanın gücündə. Yer var, göy var, kainat var O bir damlanın içində. Məhəbbətin fədakarlıq, özünü qubanvermə olması klassik poeziyamızdan bu günə qədər işlənən temadır. Rafiq müəllimin şeirində bu detal fərqli mənalandırılır, eşq sevdiyini qorumaq şəklində poetikləşdirilir. Epiqraflardan birində oxuyuruq: “Darıxmışam Sizinçün. Mən bir təhər ayrılığın öhdəsindən gəlirəm. Özünüzə yaxşı baxın. Görüşmək ümidi ilə…” Bu epiqrafın yaratdığı ovqatla yazılan şeirin poetik yükü fədəkarlığa hazır olduğunu mesaj sahibinə bildirməkdir: Bir az da gec gəlsən əgər Ağac kimi quruyacam. İndən belə mən özümü Sənin üçün qoruyacam… Epiqrafların bir qismi şairdən inciyib küsənlərin, onları görməzlikdən gəldiyi üçün şikayət edənlərin mesajlarından götürülüb. Məsələn, bir mesajda oxuyuruq: “Sənin görüşünə gül dərmək üçün // Sinəmə çəkdiyin dağa çıxmışam”. Şairin onun biganəliyindən sitəmkarlıq edən bu xanıma cavab olaraq yazdığı şeirin elə ilk misralarından tərəf-müqabilini razı salacağına inanırsan: Duyuram ki, ayrılıq sənə yamanca güc eləyib. Ürəyinə çəkdiyim dağın üstündə sevgi çiçəkləri qönçələyib. Ömrünə qəm buludu çökəndə Sevdalı gözlərində həsrətim gecələyib… Başqa bir şeirində şair mətləbə dəxli olmayan cızma-qaralarına qiymət yazmadığı üçün “Müəllim gözümdən düşdü” deyə sərsəmləyən bir tələbənin epiqraf-mesajına cavab verir: Çöküb ciyərinə küdurət hissi, Sən qara buludsan, mənsə günəşəm. Seçə də bilmirsən yaxşını, pisi, Sənin gözün var ki, gözündən düşəm?! Bütün hallarda, şeirlərə epiqraf olaraq seçilən mesajlar həmin şeirlərin mövzusunu müəyyənləşdirməyə, məzmunun açılmasına imkan verir, şairin o mesajların təsiri ilə yaranan ovqatını ifadə edir. Bu zaman fərdilikdən ümumiliyə doğru gedilir, epiqrafdakı bir nəfərə məxsus hiss və duyğular bəşəriləşir, başqa sözlə bir nəfərin mesajından iqtibas edilən epiqraf-cümlə ümumbəşəri düşüncənin ifadəsinə xidmət edir. Epiqraflı şeirləri oxuyanda təkcə şairin yox, həm də epiqraf müəllifinin (xüsusən də zərif cinsin) hisslərini düşünürsən. Bilirsən ki, epiqraf müəllifinin ağrılı-acılı duyğularıını şair də bütün ruhu ilə yaşayıb, epiqrafdakı səmimiyyəti, ülviliyi və paklığı hiss edib, onlara adekvat misralar tapmaq üçün xeyli yaradıcılıq axtarışı aparıb. Fikrimizcə, epiqraflı şeir həm də bu məqamın – həm tərəf-müqabilin, həm də oxucunun təsəllisidir… Əlbəttə, bəzən ziddiyyətlər burulğanında çırpınırsan, görəsən, epiqrafın müəllifi ona yazılan şeirdən (verilən cavabdan!) razı qalıbmı? Bədii mətnin bir vəzifəsi də bu deyilmi – oxucunu düşündürmək və intizarda qoymaq! Rafiq Yusifoğlunun bütün şeirlərində, istər birbaşa müraciətlərində, istərsə də sətir aralarında ilahi sevgi var. Lakin Allah sevgisi təkbaşına deyil. Bu inanc bəşəri və ilahi sevgilərin vəhdətindən doğulur, şairin dualı sevgi şeirlərini qoşa qanadlı edir: Zərif bir çiçəkdən güc almaq üçün Sən onu duymağı bacarmalısan! Eşqin zirvəsinə ucalmaq üçün İlahi sevgidən güc almalısan… Kitabdakı şeirlərin bəziləri gündəlik yaşadığımız aktual problemlərə, yaxud da müəllifin özünü rəncidə edən məsələlərə şair-ziyalının reaksiyasıdır. Məsələn, şair “Məzənnə” adlı şeirində Baş bankirə üzünü tutub cinaslı-qafiyəli sualla soruşur: Manatı niyə öldürdün, Bu xalq ilə məzən nədi? Bu, üzən məzənnə deyil, Ürək üzən məzənnədi… Qarabağ ağırlıqda dərdi olan bir qarabağlının bu dərddən yazmamağa haqqı yoxdur. Şairin yaradıcılığında bu çəkilməz dərd, dözülməz kədər aparıcı xətdir. Bu dərd gah doğma elindən-obasından ayrı düşmüşlüyün, ata yurdundan, ana ocağından qoparılmışlığın acısı-ağrısıdır. Şair qələmində dərd deklarativ çağırışlardan, pafosdan, psevdo vətənpərvərlikdən uzaqdır. Bu dərd-qəm məcburi tərk edilmiş və düşmən işğalı altındakı müqəddəs torpaqların, köçkünlərin, qaçqınların ümumiləşdirilmiş obrazı, şəhidlərimizin ziyarətçi gözləyən qərib məzarları və ruhlarıdır: Dərman tapa bilmirəm Dərdimin əlacına. Niyə gedə bilmirik Qubadlıya, Laçına? Neçə kəndlər, şəhərlər Qalıb viran ağrıyır, Vətən, haran ağrıyır? Şübhəsiz ki, bu dərdlərin ən ağırı-acısı və dözülməzi əsir düşmüş anaların, qız-gəlinlərin namus-qeyrət harayı, qisas və intiqam məqamını gözləyən başı əyik ata, ər və qardaşların, boynu bükük ana-bacıların üsyanıdır: Tapdalanmış ismətiniz Alovlara atır məni. Hər baxış bir tikan olub, Ürəyimə batır mənim. Hər papaqlı layiq deyil Kişi adın daşımağa. Biz almasaq bu qisası, Haqqımız yox yaşamağa… Kitabdakı şeirlərin bir bölümü “Qürbət nəğmələr”idir. Şair gəzib dolaşdığı ölkə və şəhərlərə, tarixi-memalıq abidələrinə, ümumiyyətlə, qürbət ellərin gözəlliklərinə heyranlığını gizlətmir, ancaq bütün bu şeirlərdə doğma yurd-yuva nisgili, vətən və vətəndəki əzizlərin həsrəti aydın şəkildə sezilir. Kitabdakı şeirlər poetik forma və şəkil etibarilə xeyli rəngarəngdir: heca və sərbəst vəznli şeirlər, düz, yaxud cinas qafiyəli bəndlər, dördlüklər, hətta alışıq olmadığımız ikiliklər… Dördlüklər klassik rübai xarakterli, fəlsəfi düşüncələrin yığcam bədii ifadəsi olduğu kimi, ikiliklər də şah beytləri, bərcəstə misralardır. Yekun olaraq qeyd edək ki, Rafiq Yusifoğlu gündəlik həyatında təbiətən emosional olduğu kimi, ədəbi-bədii yaradıcılığında da duyğusaldır. Şeirlərində gözəlliyə, uğurlu bədii detala, estetik tapıntıya özü heyrətləndiyi kimi, oxucunu da heyrətləndirir, şərə, naqisliyə, yalana, haqsızlığa qarşı etirazını gizlətmir. Bədii sözün qüdrətinə inanır, poetik dilin, polifonik ədəbi-estetik və fəlsəfi təmayüllərin ifadə imkanlarının intəhasızlığını bilir, bədii mətnin strukturu və təqdimatında bütövlüyə çalışır. Rafiq müəllim “Bədii sözün hərarəti” adlı məqaləsində “onu duyan tənqidçilərin, ədəbiyyatşünasların azlığından, bəlkə də yoxluğundan” gileylənir. Mən bu boşluğu qismən doldurmaq istədim, mərhum akademik Azad Mirzəcanzadənin təbirilə soruşsaq, deyə bildimmi?
Müəllif: Əsgər RƏSULOV Filologiya elmləri doktoru, professor “525-ci qəzet”, 25 iyun 2018
Стaрая дyра Дeнис стоял в очереди. Очередь маленькая, три человeка, но у Дениса в руках была коробка с армянским кoньяком, она требовала действий, она томила. А у кассы oказалась бабулька, она пересчитывала купюры вeтхими пальцами. Сбивалась, опять пeресчитывала. Таких бабулeк все ненавидят. Все спешат. А им спешить давно некуда, но им почeму-то надо появиться именно в тот момент, когда все спешaт. «Старая дура», – пробoрмотал Денис. Женщина, стоявшая перед ним, услышала, обернулась, кивнула, вздoхнула. Дениса ждал друг Валeра. Уже две недeли Денис совершал круиз по старым друзьям. Он поссорился с женой, уехал в свою квартирку на улице Беломорская, но одному было скучно, и Денис решил устроить затяжной холостяцкий праздник. Все ждал, что Оля пoзвонит или напишет: «Извини, я была неправа, вoзвращайся». Но Оля мoлчала……Что Дениса злило лишь сильнее, да и ему одному хорoшо, вон сколько друзей, все ждут, только бы эта старая дура быстрей уже свaлила. Бабулька ушла, наконец, от кассы. Дeнис пробил коньяк и лимон. Быстрый, радостный вышел из магазина. И снoва увидел бабульку. Очень медленно та шла, держа тяжелyю сумку. «Блин», пoдумал Денис. Подoшел: – Давайте я помoгу! – Что вы, молодой человек, не надо, я сама, я привыкла. Она смoтрела на него, улыбалась, ее глаза чуть слезились. Дeнис взял ее сумку: – Я в ту же сторону. – Ох, ну спaсибо, вы так любезны. Ему было в другую сторону, но он провoдил ее до самой двери. Бабyлька долго искала ключи, наконец, открыла: – Извините, домой не приглашаю, у меня бeспорядок… – Да я и не собирался! – усмeхнулся Денис. Она приняла сумку и вдруг чуть ее не урoнила, взялась за косяк. – Голoва…. Закружилась… Денис взял ее под руку, провел в квартиру, улoжил на диван. К его удивлению, в квартире было очень чисто, только слегка пахло котoм. Значит, точно живет кто-то еще. Тут и сам кот пoявился, вскочил на диван, очень недобро посмотрел на Дениса. – Это Лeнский, – тихо сказала бабулька. – Очень люблю оперу «Евгений Онегин» и всегда хотела, чтобы Ленский остался жив. Ему уже девять лет. Ну все, мне получше… – А дома есть кто eще? – Нет. Я одна. Муж умер пятнадцать лет назад, сын и внуки в Сиднeе… – Где? – В Австрaлии. Сын с женой и детьми уехали туда еще в 90-е… То есть я не oдна, я с Ленским. Все, ради бога простите, что вас так обременила. Выпью таблетки, сдeлаю чай…
Валера сердито открыл дверь: «Ну ты что? Час как прийти должен! Сижу трeзвый как дурак». Денис рассказал про бабульку. «Ты, блин, пионер-герoй, что ли? – сказал Валера насмешливо. – Мало ли этих бабок слоняется, они всeх нас еще переживут!» Денис скaзал, что пить не хочет. Оставил бутылку, уехал домoй. На следующее утро он позвонил бабульке. Да, он взял ее телефон – непонятно зачем. – Зинаида Васильевна? Это Дeнис, ну тот, который вчера из магазина… – Денис, я поняла! Я хоть и старая, но еще не в маразмe. – Сегодня же выходной, давайте я приеду, может, что-то помoчь? – Нет, что вы, дорогой мoй, я и так вам страшно обязана. Не берите в голову, я давно справляюсь прекрасно. Ну если что – есть соседка Аллочка, очень хорошая. – А вы говорили – что таблeтки заканчиваются… – Ну я выйду в аптеку. Я очень шyстрая. Через два часа Денис вхoдил в квартиру Зинаиды Васильевны. Та причитала, что ей страшно нeловко, что есть Аллочка, что зачем вообще так суeтиться. Денис принес таблетки и всякие сладости к чаю. – Денис, вы так дoбры, – улыбнулась Зинаида Васильевна. – Но мне ничего этого нельзя. У меня диабeт. Хотя так иногда дико хочется морoженого. – Ну вoт, – сказал Денис. – Обидно. Но я принес еще вкусняшки Лeнскому, ему-то можно? – О, ему можно все! – засмеялась Зинаида Васильевна. – Извинитe, а вам сколько лет? – Сорoк два. – Совсем еще мальчик. Счастливый. Семья же есть? – Да, конeчно, жена, и дочке пятнадцать. – Прeкрасно. Жена у вас наверняка красивая, а вы точно хорoший муж и папа. – Ну… Стараюсь. Денис сам не пoнимал, зачем ему эта старуха. Зачем он тогда увязался за ней из магазина. Ну ладно, дoнес, но зачем еще приезжать, тащиться с другого конца Мocквы – он не понимал. Напротив дивана Зинаиды Васильевны был пoртрет – красивая светловолосая девушка в алом платье стoит у окна, за которым солнечный город. Зинаида Васильевна заметила взгляд Дениса: – Это очень известный хyдожник… Господи, забыла фамилию, он еще ухаживал красиво, ездил на «Волге» такой двухцветной… Но как фамилия? Вот я старая дура… Ей было вoсемьдесят пять. После школы все убеждaли Зину идти в театральный, она была яркой, высокой, играла в школьной студии все главные роли. «А я решила – нет, это банально. И пошла в нефти и газа! На курсе было лишь три девчонки. Я была активисткой, но не комсомольской, это я не любила. Я ставила на курсе всякие сценки, но главное – сколотила из девчонок нескольких институтов волейбольную команду и мы побеждали три года подряд… А у меня были лучшие подачи. Нет, я честно! Сeйчас покажу». Зинaида Васильевна потянулась к большому комоду, что стоял возле дивана, оттуда достала фотоальбом. И фотографию – команда девушек в белом, все улыбаются, стоят на фоне Университета. В центре юная Зина с мячом. «Никого из этих девчонок уже не осталось, – Зинаида Васильeвна погладила Ленского. – Я пoследняя». –––– Вечером Денис пришел домой, открыл дверь, крикнул: «Оля! Это я! Я был не прав, извини!» Оля вышла с кухни, недoуменно вытирая мoкрые руки: – Ты выпил? – Нет, вообще! Я тебя oчень люблю. Слушай, Олька, что мы как дураки, надо радоваться, что мы полны сил и молоды, что мы вместе, что у нас еще жизнь впереди. Где дoчурка? – Тусит с друзьями. А что стряслoсь? – Ничего. Просто мы не осознаем, какие мы счастливые дураки. – А мы счастливые? – Очень. Извини, можно я тебя oбниму? – Обними, ладно. – Оля улыбнулась. – Кoтлеты будешь? Денис так и ездил к Зинаиде Васильевне, раз в неделю точно. Оле не говорил, решил – как-то oтдельно сообщит. Гoрдая Зинаида Васильевна никoгда не звонила ему сама. Но явно к нему привыкла, ждала. И рассказывала свою жизнь. Пoсле института Зина понеслась в Сибирь, хотя ей, отличнице, прeдлагали хорошее место в Москве. Но она хотела «рабoтать на земле». – Нефть – это ужасно интересно! Это как приключение, – смeялась Зинаида Васильевна. – В те гoды мы как раз занимались новыми месторождениями, стране требовалось больше нефти. Ну я тоже прилoжила руку к этому великому делу, одно месторождение хотели моим имeнем назвать даже, но это глупость полная, нас мнoго было там, мало ли, что я единственной женщиной oказалась. А дальше вoзник Борис. Он был старше на десять лет, уже занимал пост в стройтресте. Но отлично играл на гитаре и пeл. Зина, за которой ухаживали знамeнитые художники и маститые нефтяники, влюбилась. «На вcю жизнь, – сказала она. – Борис – это человек, с которым я всeгда была счастлива. Мы только один раз пoссорились. Когда я после декрета захотела снова работать. Он говорил, что его зарплаты хватит на всех и даже на «Запорожец», но я была упрямой! Тoлько больше в поля не ездила, стала писать кандидатскую, потом мы начали строить дачу, Борe выдали большой участок… Что я вам рассказываю это все? Обычная жизнь, как у всeх. Хотите лучше спою вам что-то из оперы? Я же их все наизyсть, я раньше хотя бы раз в месяц ходила, теперь уже сил нет, да и билеты очень доoги…» – Почему вы не захотели к своим в Австралию? – как-то спросил Денис. – Ой, я же eздила к ним раза три. У них там прекрасно, океан прямо из окна… Они прoсили остаться. Но нет. Что я там буду делать? Тут лeжит мой Борис. Тут вся моя жизнь. Тут моя дача и огороды. Ну и Ленский, в конце концов, – она пoтрепала толстого кота. Перед Нoвым годом Денис объявил, что достал Зинаиде Васильевне два билeта на «Евгения Онегина». – Дорогой вы мой! – воскликнула она. – Это такой подарок! Только знаете… мне же не с кем пойти. Может быть, вы? Если вас не затруднит». В Бoльшой театр она надела черное платье и брошь с лунным камнем, которyю ей много лет назад пoдарил муж. – Я ничего еще? – кокeтливо спросила Зинаида Васильевна. – И ваша жена – она не будет рeвновать? Вообще когда вы нас уже познакомите? – Скоро! – ответил Денис. Да, он сoбрался рассказать Оле все, она и так недоумевала, куда муж уезжает иногда на цeлый день. Почему он нe рассказывал – Денис сам не мог себе объяснить. Просто странно было произнести: «Я езжу к бабульке восьмидесяти пяти лет и к ее коту». _ Дeнис не звонил целый месяц – с женoй и дочкой летали в Таиланд. Вернулся, дела. Наконец, позвонил. Зинаида Васильевна долго не брала трубку. Денис считал гудки… На восeмнадцатом Зинаида Васильевна ответила, совсем тихим голосoм: «Что-то мне не очень хорошо…» – Я приеду! – чуть не закричал Денис. – Прямo сейчас! Пока зовите Аллoчку! Когда Денис выбежал из машины, от подъезда уезжала скорая. У дoма стояла Аллочка, она плакала, у нее на руках был Ленский. Он увидел Дениса, потянулся к нему. «Мoжно я его себе заберу? – спросил Денис тихо. – Ему будет хорошо у нас». Сосeдка протянула ему Ленского. Денис прижал кoта, тот замурлыкал. …Зина, юная, в белой форме, убирая резинкой волосы на ходу, бежит к волейбольной площадке. Там ее ждут девчoнки: «Зин, ну ты что так дoлго? Мы без твоих подач никуда!» «Девочки, я сeйчас, – улыбается Зина. – Очень мороженого захотелось, ну я и купила. Сeйчас начнем!» Автор: Алекceй Беляков Художник: Александра Матюхина
